UK'OLB'AL WUJ PA INTERNET Watchtower
Watchtower
UK'OLB'AL WUJ PA INTERNET
quiché
'
  • '
  • ä
  • Ä
  • BIBLIA
  • E WUJ
  • E RIQB'AL IB'
  • lv kʼutunem 13 e uxaq 144-159
  • Nimaqʼij che utz täj kril ri Ajawaxel

K'o ta video che wajun kʼutunem ri'.

Chakuyu' qamak, ri video ktziji' taj.

  • Nimaqʼij che utz täj kril ri Ajawaxel
  • «Chichajij iwibʼ pa ri loqʼoqʼebʼal ukʼuʼx ri Dios»
  • Subtítulo
  • K'utunem che kjunamatajik
  • RI NAVIDAD, O RI UQʼIJILAXIK RI QʼIJ
  • RI KUBʼIJ RI LOQʼALAJ PIXABʼ CHIRIJ RI CUMPLEAÑOS
  • RI NIMAQʼIJ RECH RI AWAS QʼIJ
  • RI XMAJTAJ WI LOQ RI KIQʼIJ RI KAMINAQIBʼ
  • RI NIMAQʼIJ RECH KʼULANEM
  • ¿LA UTZ KPUKʼIX RI COPA?
  • RI KKAJ RI JEHOVÁ, CHKIXUTUJ RI ITZELAL
  • CHQAYA UQʼIJ RI AJAWAXEL RUKʼ RI KQABʼIJ XUQUJEʼ RI KQABʼANO
  • Chaqʼijilaj ri Dios junam rukʼ ri kraj areʼ
    ¿Jas kukʼut ri Biblia chqawach?
  • Chatkʼol pa ri qastzij kojonem
    ¿Jas qas kukʼut ri Biblia?
  • ¿La utz kril ri Dios konojel ri nimaqʼij?
    ¡Jun kʼaslemal che kʼo ta ukʼisik! Chawetaʼmaj ri kubʼij ri Biblia
  • ¿Jasche ri testigos rech Jehová kkibʼan ta ri cumpleaños?
    Preguntas che kbʼan chkij ri testigos rech Jehová
«Chichajij iwibʼ pa ri loqʼoqʼebʼal ukʼuʼx ri Dios»
lv kʼutunem 13 e uxaq 144-159
Jun akʼal tajin kujaq jun sipanik che xkiya ri utat unan che

KʼUTUNEM 13

Nimaqʼij che utz täj kril ri Ajawaxel

«Qas utz rilik chibʼanaʼ ri jastaq ri utz chuwach ri Ajawaxel.» (EFESIOS 5:10, TW.)

1. ¿E jachin keʼutzukuj ri Jehová, xuqujeʼ jasche rajawaxik kkichajij kibʼ?

RI Jesús xubʼij che ri e qastzij upatanel ri Ajawaxel «kakiqʼijilaj na ri Tataxel pa uxlabʼal xuqujeʼ pa ri qastzij. Ri Tataxel kebʼutzukuj ri winaq ri je keqʼijilan waʼ rech kakiqʼijilaj ri areʼ» (Juan 4:23). Chiʼ ri Jehová kuriq ri winaq che kkaj kketaʼmaj ri qastzij kuya chike che kʼo kachilanik rukʼ xuqujeʼ rukʼ ri Ukʼojol (Juan 6:44). Rumal laʼ sibʼalaj utz qe che öj kʼo che kixoʼl ri jupuq winaq che e rachiʼl ri Ajawaxel. Tekʼuriʼ kuya kojutzaqisaj ri Satanás, ri ajtij rech ri itzelal. Rech kojtzaq täj, rajawaxik kqachajij ubʼanik ri «jastaq ri keqaj chuwach ri Ajawaxel» (Efesios 5:10; Apocalipsis 12:9).

2. Chabʼij, ¿jasche utz ta kril ri Jehová che kyuj ri qastzij kojonem rukʼ ri qastzij täj?

2 Chnaʼtaj chaqe ri xbʼan kan ojer naqaj che ri juyubʼ ubʼiʼ Sinaí. Ri israelitas xkibʼij che ri Aarón che kubʼan jun tyox, areʼ xubʼan jun chikop rech qʼan pwaq xuqujeʼ xuya chike. Tekʼuriʼ, xuchomaj che wariʼ are jun wachbʼal re ri Ajawaxel che nim ukuʼinem, rumal laʼ xubʼij wariʼ: «Chweʼq kaqabʼan jun nimaqʼij che uyaʼik uqʼij ri Ajawaxel». Tekʼuriʼ ¿jas xuchomaj ri Jehová? ¿La xaq xrilo che xyuj ri qastzij kojonik rukʼ ri qastzij täj? Xa täj. Areʼ xubʼano che xekam weneʼ 3.000 winaq che xkiya uqʼij wajun tyox riʼ (Éxodo 32:1-6, 10, 28). ¿Jas kukʼut wariʼ chqawach ri kqaj täj kresaj ri uloqʼoqʼenik ri Ajawaxel chaqe? Qas rajawaxik che kojqebʼ ta che unaqaj «tzʼil täq jastaq» xuqujeʼ rajawaxik kqabʼan ri qastzij rukʼ nijun tzʼil jastaq (Isaías 52:11; Ezequiel 44:23; Gálatas 5:9).

3, 4. ¿Jasche utz kqetaʼmaj pa ri Loqʼalaj Pixabʼ chirij ri nimaqʼij xuqujeʼ ri kʼi bʼantajik kkibʼan kʼi winaq?

3 Sibʼalaj bʼisobʼal, pa kiqʼij ri nabʼe cristianos xuqujeʼ e kʼo xkaj xkikʼut kʼutunem che qastzij täj, wariʼ kraj kubʼij, che xkiya kan ri qastzij kojonik. Tekʼuriʼ xekun täj, rumal che ri apóstoles sibʼalaj xkikoj kichoqʼabʼ che kiqʼatexik. Tekʼuriʼ chi e kaminaq chik, ri e qastzij täj cristianos, ri kkaj ta ri qastzij, xkibʼan kʼi jastaq rech ri qastzij täj kojonem, nimaqʼij xuqujeʼ qʼij che chkiwach e areʼ nim kibʼanik che kimik tajin kbʼanik xuqujeʼ kbʼixik che utz kkibʼan ri cristianos (2 Tesalonicenses 2:7, 10). Pa wajun kʼutunem riʼ kqil jujun kʼutbʼal. Kqilo che utz ta kril ri Ajawaxel, rumal che e are kkikʼut ri kichomanik ri winaq, xuqujeʼ ri qas kkikʼutu: are ri rayinik che xaq xiw kkichomaj kibʼ ri winaq, kkikʼut kʼutunem che e qastzij täj xuqujeʼ ri kichak ajqʼijabʼ, wariʼ are elinaq pa «ri Nimalaj Babilonia» (Apocalipsis 18:2-4, 23).a Masach chaqe che Jehová retaʼm che ri e tzʼil bʼantajik xuqujeʼ ri kinaqʼtisam kibʼ kʼi winaq che ubʼanik xepe pa ri qastzij täj kojonem, rumal laʼ ri Jehová itzel xril wariʼ ojer xuqujeʼ kimik. Qastzij wi, are ri kuchomaj ri Ajawaxel ri sibʼalaj rajawaxik che kojok il che (2 Juan 6, 7).

4 Ri cristianos kkichʼobʼo che Jehová utz täj kril jujun nimaqʼij. Rumal laʼ, qas rajawaxik kqakoj qachoqʼabʼ rech kqabʼan ta nijun chike. Chqilaʼ jasche utz täj krilo. Chiʼ kqachʼobʼo che rumal wariʼ kresaj ri uloqʼoqʼenik ri Ajawaxel chaqe, kubʼano che qas kqaj kqaxutuj.

RI NAVIDAD, O RI UQʼIJILAXIK RI QʼIJ

5. ¿Jasche qas qetaʼm che xalax ta ri Jesús pa 25 rech diciembre?

5 Ri Loqʼalaj Pixabʼ kubʼij täj che kbʼan nimaqʼij che ri ralaxbʼal ri Jesús. Xuqujeʼ, qas qetaʼm täj jampaʼ xalaxik. Ri qetaʼm are che xalax täj pa ri 25 rech diciembre.b ¿Jasche? Nabʼe, pa ri tinamit Israel pa diciembre sibʼalaj kubʼan tew xuqujeʼ kubʼan jabʼ, tekʼuriʼ, pa Lucas 2:8-11 kubʼij, ri qʼij chiʼ xalaxik ri Jesús e kʼo «ajyuqʼabʼ pa [...] ri juyubʼ» kukʼ ri kichij. (Qastzij wi che ronojel ta ri junabʼ kekanaj pa ri juyubʼ kukʼ ri kichij, wet jewaʼ mat xbʼix wariʼ.) Pa Belén sibʼalaj kqaj saq tew xuqujeʼ jabʼ che tew upam pa qʼalaj, rumal laʼ ri ajyuqʼabʼ kekanaj ta kan «pa täq ri juyubʼ» che uchajixik ri kichij, are kkikʼol ri kichij. Xuqujeʼ chnaʼtaj chaqe jasche xbʼe ri José xuqujeʼ ri María pa Belén: are rumal ri utaqonik ri Augusto che ktzʼibʼax bʼiʼaj (Lucas 2:1-7). Rumal che wajun ajqʼatal tzij riʼ, kuchʼobʼo che ri e judíos itzel kkil ri Roma, rumal laʼ kqachʼobʼo che xubʼij ta chike che kebʼe pa kitinamit pa qʼalaj.

6, 7. a) ¿Jachiʼ xumaj wi lo ri e bʼantajik rech ri Navidad? b) ¿Jasche junam ta ri sipanik kkibʼan ri cristianos rukʼ ri kbʼan pa ri Navidad?

6 ¿Jachiʼ xbʼix wi che kbʼan ri Navidad? Chupam ta ri Loqʼalaj Pixabʼ, are xmajtaj lo ubʼanik chupam nimaqʼij rech ri qastzij täj kojonik. Jun chike are ubʼiʼ saturnales wariʼ are uyaʼik uqʼij ri Saturno, ri tyox re ri tikoʼn rech Roma. Jun chik are «ri ralaxbʼal ri ‹Qʼij nim uchoqʼabʼ›», je kubʼij ri Enciclopedia de la Religión Católica, che kbʼan pa 25 rech diciembre, ri kekojon che ri tyox rech ri Qʼij Mitra kkibʼan wariʼ. Wajun wuj riʼ xuqujeʼ kubʼij «ri Iglesia xumaj ubʼanik nimaqʼij che ri ralaxbʼal ri [Cristo]» pa wajun qʼij riʼ «rech kʼi winaq kkibʼan wajun nimaqʼij riʼ che ri ralaxbʼal ri Qʼij (Mitra)». Rajawaxik kqetaʼmaj che wariʼ xbʼanik chiʼ weneʼ qʼaxinaq chi 300 junabʼ che kaminaq chi ri Jesús.

Rumal loqʼoqʼenik ri qastzij cristiano kubʼan sipanik

7 Pa ri nimaqʼij riʼ, ri winaq kkiya sipanik xuqujeʼ kkibʼan wa, wariʼ xuqujeʼ kbʼan pa ri Navidad kimik. Tekʼuriʼ ri sipanik che kbʼan pa ri Navidad are ta ri kubʼij pa 2 Corintios 9:7: «Chijujunal bʼaʼ chiyaʼ jas ri kape pa iwanimaʼ, man rukʼ ta bʼis, mawi rumal ta rech chi xaʼ ta kakoj chuqʼabʼ chiwe. Ri Dios kʼut kuloqʼoqʼej ri kayan rukʼ kikotemal». Ri e qastzij cristianos rumal loqʼoqʼenik kkiya sipanik, xuqujeʼ kkeyej ta ukʼaxel, rajawaxik täj che kqaya xa pa jun qʼij (Lucas 14:12-14; Hechos 20:35). Xuqujeʼ, sibʼalaj kojkikotik che öj kʼo ta pa wajun kʼäx riʼ: ri kʼasaj xuqujeʼ ri bʼis che kuya ri nimaqʼij riʼ (Mateo 11:28-30; chasikʼij uwach Hechos 20:35).

8. ¿La rumal ri ralaxbʼal ri Jesús xkiya sipanik ri ajqʼijabʼ che? Chabʼij jasche kabʼij.

8 Weneʼ kʼo jun kubʼij: «Ri ajqʼijabʼ xkiya sipanik che ri Jesús rech ri ralaxbʼal». Ri qastzij, rumal ta ri ralaxbʼal. Ri ajqʼijabʼ riʼ xkiya ri sipanik che ri Jesús rumal che areʼ nim ubʼanik, jewaʼ kbʼan pa kiqʼij (1 Reyes 10:1, 2, 10, 13; Mateo 2:2, 11). Xuqujeʼ, wa achijabʼ riʼ xeʼopan ta pa ri aqʼabʼ chiʼ xalaxik, are xekilaʼ pa rachoch, chiʼ qʼaxinaq chi kebʼ oxibʼ ikʼ.

¿LA UTZ KINBʼE PA JUN NIMAQʼIJ?

Jun qachalal kraj taj ktobʼan che uwiqik rumal jun nimaqʼij ri lugar rech uchak

Pixabʼ: «‹Chixel chkixoʼl, chitasaʼ iwibʼ chikij [kchaʼ ri Jehová], minaq jun jasach tzʼil. Ri in kʼut kixinkʼam na›» (2 Corintios 6:17).

Chojchoman chirij wariʼ

  • Chiʼ kojchoman chirij ri nimaqʼij o ri kbʼanik, ¿la qas qʼalaj che petinaq pa ri kojonik che qastzij täj, o che ri kichak ajqʼijabʼ? (Isaías 52:11; 1 Corintios 4:6; 2 Corintios 6:14-18; Apocalipsis 18:4.)

  • ¿La kubʼan nim che jun winaq, jupuq winaq o jun etal rech ri tinamit? (Jeremías 17:5-7; Hechos 10:25, 26; 1 Juan 5:21.)

  • ¿La kubʼan nim che jun tinamit o che jun winaq pa kiwiʼ nikʼaj chik? (Hechos 10:34, 35; 17:26.)

  • ¿La kukʼut «ri uxlabʼal ajuwach ulew», ri ukʼulel ri uxlabʼixel rech Ajawaxel? (1 Corintios 2:12; Efesios 2:2.)

  • ¿La kinbʼan chike nikʼaj chik che ketzaqik rumal che kinbʼe pa wajun nimaqʼij riʼ? (Romanos 14:21.)

  • We kwaj täj kinbʼano, ¿jas kinbʼan che ubʼixik rukʼ utz täq tzij che kinbʼan täj? (Romanos 12:1, 2; Colosenses 4:6.)

Ri textos che e kʼo chuxeʼ kojkitoʼ che rilik chirij jujun chike ri nimaqʼij:

  • «[Ri israelitas che xeniman täj] xkiyuj kibʼ kukʼ ri e qʼijilal täq diosibʼ xketaʼmaj ubʼanik ke ri kinaʼqʼatisabʼal.» (Salmo 106:35.)

  • «Apachin ri jik chirij ri jubʼiqʼ, ri areʼ jik xuqujeʼ chirij ri kʼi. Apachin kʼu ri man sukʼ täj chirij ri jubʼiqʼ, xuqujeʼ man sukʼ täj chirij ri kʼi.» (Lucas 16:10.)

  • «Man ix ta kʼu ajuwach ulew.» (Juan 15:19.)

  • «Man kuyaʼ täj che kiwukʼiʼaj ta iwe che ri rukʼiʼabʼal ri Ajawaxel, xuqujeʼ kiwukʼiʼaj iwe che ri kukʼiʼabʼal ri itzel täq uxlabʼal.» (1 Corintios 10:21.)

  • «Chubʼanaʼ kʼu chiwe ri ichak pa täq ri qʼij ri xeʼbʼokʼow kanoq, are täq xibʼan ri jastaq ri kakirayij ri man e kojonelabʼ täj. Xibʼan ronojel ri xiwaj, xibʼan ronojel ri itzel irayibʼal, xixqʼabʼarik, xibʼan nimalaj mak are täq ximulij iwibʼ che nimaq täq waʼim, ximulij iwibʼ che utijik tzam, xebʼiqʼijilaj täq diosibʼ ri e tzʼil.» (1 Pedro 4:3.)

RI KUBʼIJ RI LOQʼALAJ PIXABʼ CHIRIJ RI CUMPLEAÑOS

9. ¿Jas xkibʼan ri winaq pa ri cumpleaños che kubʼij ri Loqʼalaj Pixabʼ?

9 Ojer, xuqujeʼ kimik, chiʼ kalax jun akʼal sibʼalaj kuya kikotemal. Tekʼuriʼ, ri Loqʼalaj Pixabʼ kubʼij täj che ri cristianos xkibʼan cumpleaños (Salmo 127:3). ¿La xa xtzʼibʼax ta chupam? Xa täj, rumal che kchʼaw chirij kebʼ nimaqʼij rech cumpleaños: ri re jun faraón xuqujeʼ ri Herodes Antipas (chasikʼij uwach Génesis 40:20-22; Marcos 6:21-29). Kubʼij che wa kebʼ bʼantajik riʼ e utz täj, más pa ri ukabʼ, rumal che, rumal wajun cumpleaños riʼ xkamisax ri Juan el Bautista.

10, 11. ¿Jas xkichomaj ri e nabʼe cristianos chirij ri cumpleaños, xuqujeʼ jasche?

10 Junam rukʼ ri kubʼij ri wuj ubʼiʼ Las cosas nuestras de cada día, ri e nabʼe cristianos «kkibʼij che wa täq nimaqʼij riʼ [...] are ri kanajnaq kan che ri qastzij täj kojonem». Jun kʼutbʼal re, ri griegos xuqujeʼ ri romanos, kkikojo che pa kijujunal ri winaq kʼo jun uxlabʼal che kechajix rumal o «jun dios che rumal ri utoqʼobʼ kalax jun winaq xuqujeʼ kkʼaseʼik» xuqujeʼ «ri unimaqʼij kbʼanik chiʼ kbʼan ri nimaqʼij rech ri cumpleaños» (Gran Enciclopedia Rialp). Ri cumpleaños kʼo ubʼanik rukʼ ri kichak ajqʼijabʼ, ri kkibʼan ri winaq che retaʼmaxik chirij ri kbʼan na kukʼ ri chʼumil xuqujeʼ ri kkibʼij chirij ri ubʼantajik ri qʼij chiʼ kalax ri winaq.

QʼIJ NIM KIBʼANIK RECH RI SATANISMO

Ri qʼij che nim ubʼanik pa ri satanismo are ri kicumpleaños ri winaq. ¿Jasche? Rumal che wajun kojonik riʼ kubʼij che konojel ri winaq e jun dios we je waʼ kkaj. Rumal laʼ, kkibʼij chiʼ kkibʼan nimaqʼij chiʼ ktzʼaqat ri kijunabʼ are tajin kkibʼan jun nimaqʼij che jun dios. Qastzij wi, kʼi chike ri winaq utz ta kkita wajun chomanik riʼ che sibʼalaj itzel xuqujeʼ che xaq xiw kkichomaj kibʼ. Tekʼuriʼ qastzij wi ri kubʼij jun wuj: «Jun nimaqʼij kukikotemaj ri animaʼ, ri cumpleaños kubʼan nim che jun winaq» (The Lore of Birthdays).

Ri Gran Enciclopedia Universal kubʼij che wajun qʼij riʼ nim ubʼanik chkiwach ri e satánicos, kbʼan rukʼ jun nim mulim ibʼ kech ri ajqʼijabʼ, are ri qʼij nabʼe chuwach ri 1 rech mayo, are jun chaqʼabʼ rech itzinik. Tekʼuriʼ kbʼan ri Chaqʼabʼ kech Ajitzabʼ pa kaxlantzij Noche de Brujas (o Halloween).

11 Xuqujeʼ xaq xiw ta rumal che ri cumpleaños kʼo ubʼanik rukʼ ri qastzij täj kojonem xuqujeʼ rukʼ ri kichak ajqʼijabʼ, weneʼ ri ajpatanel rech ri Ajawaxel xkixutuj rumal jun chik jastaq. ¿Jas riʼ ri jastaq? Are rumal che kkibʼan ta nim che kibʼ. E areʼ kkibʼij täj che chiʼ kalax jun winaq are sibʼalaj nim ubʼanik rech kbʼan jun nimaqʼij che (Miqueas 6:8; Lucas 9:48).c Are kkiya nim uqʼij ri Jehová, rumal che areʼ kyaʼow ri kʼaslemal (Salmo 8:3, 4; 36:9; Apocalipsis 4:11).d

12. ¿Jasche are utz ri qʼij chiʼ kkam jun winaq chuwach chiʼ kalaxik?

12 Chiʼ kkam jun sukʼ ajpatanel rech ri Ajawaxel, kkanaj kan pa ri ujolom ri Jehová, rech kyaʼ chi na jumul ri ukʼaslemal (Job 14:14, 15). Rumal laʼ ri Loqʼalaj Pixabʼ kubʼij: «Are utz riʼ ri uqʼijil ri ubʼiʼ ri winaq chuwach ri kʼokʼalaj oleʼo e are utz riʼ ri uqʼij ri kamikal chuwach ri qʼij che xaʼlax ri winaq» (Eclesiastés 7:1, TW). Pa wajun texto riʼ, ri bʼiʼaj are kraj kubʼij ri kqabʼan chuwach ri Ajawaxel chiʼ kqapatanej rukʼ sukʼilal. Qastzij wi ri xetaq ri cristianos che unaʼtasaxik are ri ukamikal ri Jesús, man are ta ri ralaxbʼal, ri ubʼiʼ ri Jesús are kojutoʼ rech kojkolotaj kanoq (Lucas 22:17-20; Hebreos 1:3, 4).

RI NIMAQʼIJ RECH RI AWAS QʼIJ

13, 14. ¿Jachiʼ xmajtaj wi loq ri nimaqʼij rech ri Awas Qʼij?

13 Pa ri Awas Qʼij ri winaq kkichomaj che xa tajin kkinaʼtasaj ri ukamikal ri Jesús xuqujeʼ ri ukʼastajibʼal, tekʼuriʼ, chupam kbʼan kʼi jastaq rech ri e qastzij täj kojonik. Jun kʼutbʼal re, are ri procesión, junam che kubʼij ri wuj ubʼiʼ Las Grandes Religiones Ilustradas, chiʼ majaʼ kpe ri Cristo, ri babilonios «kkikoj kʼi jastaq chikij ri e tyox [...]. Kkikoj täq atzʼyaq nim rajil chike e tyox, xuqujeʼ chachal, täq mulqʼabʼ xuqujeʼ kkiqʼoybʼaʼ waʼ e tyox pa täq koxon nim rajil tekʼuriʼ kkesaj bʼi pa wakatem».

14 ¿La kraj ri Jehová che knaʼtasax ri ukʼastajibʼal ri Ukʼojol rukʼ jastaq rech ri qastzij täj kojonem? ¡Kraj täj! (2 Corintios 6:17, 18.) Xuqujeʼ, ri Loqʼalaj Pixabʼ kubʼij täj che knaʼtasax ri ukʼastajibʼal ri Jesús. Pa jujun tinamit ri ubʼiʼ wajun nimaqʼij riʼ kkoj ubʼiʼ jun tyox che rumal laʼ kubʼan nim ri mak.

RI XMAJTAJ WI LOQ RI KIQʼIJ RI KAMINAQIBʼ

15. ¿Jachiʼ xmajtaj wi lo ubʼanik ri Kiqʼij ri Kaminaqibʼ?

15 Kiqʼij ri Kaminaqibʼ. Jun wuj kubʼij: «Ri Iglesia Católica Romana xkikoj wajun qʼij riʼ rech kkinaʼtasaj ri e sukʼ täq kaminaq. [...] Jujun kojonik rech ri Kiqʼij Kaminaqibʼ kʼo kraj kubʼij chirij ri kojonem che qastzij täj xuqujeʼ che ri ojer täq naʼtasabʼal. Xuqujeʼ ri winaq che kepe pa juyubʼ rech kʼi tinamit che e católicos kkichomaj che pa ri chaqʼabʼ kech ri Kaminaqibʼ ri e kaminaq ketzalij pa täq kachoch che e kʼo wi ojer xuqujeʼ kekʼejeʼ pa ri waʼim kkibʼan ri winaq e kʼaslik» (The Encyclopedia Britannica, 1910, tomo I, pág. 709).

RI NIMAQʼIJ RECH KʼULANEM

16, 17. ¿Jasche ri cristianos che kkaj kekʼuleʼik rajawaxik kkil ri kubʼij ri Loqʼalaj Pixabʼ chirij ri bʼantajik re kʼulanem che kbʼan pa ri tinamit?

16 Xa jubʼiqʼ chik kraj, «ri kichʼabʼal ri chʼabʼ ala e ri chʼabʼ ali man ktataj ta chi jumul riʼ» pa ri Nimalaj Babilonia, rumal che ksach na uwach (Apocalipsis 18:23, TW). ¿Jasche? Rumal che kkibʼan kichak ri ajqʼijabʼ. Jujun chike are ri kbʼanik chiʼ kkʼuleʼ jun winaq wariʼ kumaj utzʼiloxik ri kʼulanem pa ri qʼij chiʼ kumaj ri kʼulanem (Marcos 10:6-9).

17 Ri e bʼantajik riʼ, e jalajoj pa täq ri tinamit, weneʼ kbʼixik che e utz, tekʼuriʼ masach pa qajolom che e kʼo jujun e petinaq che ri qastzij täj kojonem. Jujun chike are ri jastaq che kbʼixik che kuya utzilal chike ri xekʼuleʼik xuqujeʼ chike ri winaq ri e kʼo kukʼ (Isaías 65:11). Rukʼ wariʼ, kqilo che rech kresaj ta ri uloqʼoqʼenik ri Ajawaxel chaqe rajawaxik kqaxutuj ri bʼantajik riʼ che e utz täj (chasikʼij uwach 2 Corintios 6:14-18).

18. ¿Jas pixabʼ re ri Utzij ri Ajawaxel rajawaxik kukʼam kibʼe ri kekʼuleʼik xuqujeʼ ri kebʼe pa jun kʼulanem?

18 Ri e rajpatanel ri Jehová xuqujeʼ kkibʼan ta jastaq che kubʼan che ri kʼulanem xuqujeʼ che ri nimaqʼij che utz täj, o kubʼan kʼäx che ri retaʼmabʼal kikʼuʼx nikʼaj chik. Xuqujeʼ kkibʼij ta tzij che kubʼan kʼäx chike o kuya kʼixbʼal chike ri winaq o chike ri xekʼuleʼik (Proverbios 26:18, 19; Lucas 6:31; 10:27). Xuqujeʼ kkibʼan ta sibʼalaj nimaʼq nimaqʼij xuqujeʼ kkikoj ta jastaq che sibʼalaj min rajil, rumal che wariʼ are ta ukʼutik nojibʼal, are ubʼanik nimal che «ri jastaq ri man kʼo ta kipatan» ri qʼinomal (1 Juan 2:16). Ri kraj ri Jehová chike ri kekʼuleʼik are che kkinaʼtaj ri kikʼulanem rukʼ kikotemal, are ta rukʼ bʼis.e

¿LA UTZ KPUKʼIX RI COPA?

19, 20. ¿Jas kubʼij jun wuj chirij ri upukʼixik ri copa, xuqujeʼ jasche utz täj kkibʼan ri e cristianos?

19 Pa kʼi tinamit chupam ri kʼulanem xuqujeʼ pa nikʼaj chik nimaqʼij, kbʼan ri kinaqʼtisam kibʼ ri winaq che ubʼanik are upukʼixik ri copa. Pa ri junabʼ 1995, jun wuj xubʼij chirij wajun bʼantajik riʼ «are jun bʼantajik che weneʼ xmajtaj lo ojer pa jun nimaqʼij jachiʼ kkiya jun jaʼ che nim ubʼantajik chike ri tyox [...] rech kkitaʼ jun rayinik chike, kkitaʼ toqʼobʼ rukʼ wa täq tzij riʼ ‹¡utzil pa kʼi täq junabʼ!› o ‹¡rutzil awach!›» (International Handbook on Alcohol and Culture).

20 E kʼi kkibʼij che ri upukʼixik ri copa rech ta jun kojonik o kkibʼij täj che kʼo kubʼij. Tekʼuriʼ, chiʼ kbʼan wariʼ je taneʼ che tajin ktaʼ jun toqʼobʼ che ri kaj, o che jun uxlabʼal. We je kbʼan wariʼ che utaʼik jun tewchibʼal ri Loqʼalaj Pixabʼ kubʼij che utz täj (Juan 14:6; 16:23).f

RI KKAJ RI JEHOVÁ, CHKIXUTUJ RI ITZELAL

21. ¿Jas nimaqʼij kkixutuj ri cristianos, pa neʼ kʼo ubʼanik rukʼ nikʼaj chik kojonik o kʼo täj, xuqujeʼ jasche?

21 Konojel ri winaq qas are kkibʼan ri utz täj, ri Nimalaj Babilonia uyaʼom kichoqʼabʼ weneʼ qʼalaj o qʼalaj täj. Pa nikʼaj tinamit ketobʼan che ubʼanik ri nimaqʼij rech ronojel junabʼ, jun chike are ri carnavales, che chupam kbʼan tzʼil täq xajoj xuqujeʼ kbʼan nim che chiʼ kok jun achi rukʼ jun chik achi o jun ixoq rukʼ ixoq. ¿La utz che kkilo o kkibʼan wariʼ ri kepatanin che ri Jehová? We kkibʼano ¿la tajin kkikʼutu che kkixutuj ri itzelal? (Salmo 1:1, 2; 97:10.) Qastzij wi, qas utz che kqabʼan qe ri xubʼan ri salmista che xutaʼ wariʼ che ri Ajawaxel: «Chatoʼoʼ bʼaʼ ri nuwoqʼoch chuwach ri itzel täq jas uwach» (Salmo 119:37, TW).

22. ¿Jas nimaqʼij che are ri cristiano kchowik we ri retaʼmabʼal ukʼuʼx kubʼij che utz kubʼano?

22 Chiʼ kbʼan jun nimaqʼij che utz täj kubʼan jun cristiano, rajawaxik che qas kqakʼutu che kqatoʼ täj. Qastzij wi ri xubʼij ri Pablo: «Je kʼu riʼ, we kixwaʼik, we kixukʼianik, o we kʼo jun jasach chik kibʼano, chibʼanaʼ ronojel che unimarisaxik uqʼij ri Dios» (1 Corintios 10:31; chawilaʼ ri recuadro «Ri kojutoʼ rech utz kqabʼan che uchaʼik ri jastaq»). Tekʼuriʼ ¿jas kqabʼan chuwach ri jastaq che kinaqʼtisam kibʼ ri winaq che ubʼanik xuqujeʼ nimaqʼij che rech ta nijun kojonem, xuqujeʼ kʼo ta ubʼanik rukʼ ri político o jastaq re ri tinamit xuqujeʼ kubʼan täj che knimax ta jun pixabʼ re ri Utzij ri Ajawaxel? Wariʼ, are ri cristianos kechowik we kkibʼano o kkibʼan täj. Tekʼuriʼ are, rajawaxik kechoman chirij ri kkichomaj ri nikʼaj chik rech kekitzaq ta ri nikʼaj chik.

CHQAYA UQʼIJ RI AJAWAXEL RUKʼ RI KQABʼIJ XUQUJEʼ RI KQABʼANO

23, 24. ¿Jas kqabʼan che ukʼutik chirij ri sukʼ utaqonik ri Jehová?

23 Kimik, kʼi winaq kkichomaj che ri nimaqʼij che ronojel kkibʼano utz rumal che kekʼejeʼ rukʼ ri kifamilia xuqujeʼ rukʼ ri kachiʼl. Rumal laʼ, weneʼ kkichomaj che ri testigos rech Jehová kʼot kkaj kkibʼano xuqujeʼ che kkaj ta ri nikʼaj chik winaq. Rumal laʼ, kuya kqabʼij chike rukʼ utz täq tzij che kqaj kojkʼejeʼ kukʼ ri qafamilia pa jun chik qʼij (Proverbios 11:25; Eclesiastés 3:12, 13; 2 Corintios 9:7). Tekʼuriʼ, kqaj che kkichʼobʼo che kuya ta kikotemal chaqe we kqabʼan ri nimaqʼij riʼ rukʼ jastaq che kraj ta ri Ajawaxel (chawilaʼ ri recuadro «Kʼot jun jastaq che qas kuya kikotemal junam rukʼ ri qastzij kojonem»).

KʼOT JUN JASTAQ CHE QAS KUYA KIKOTEMAL JUNAM RUKʼ RI QASTZIJ KOJONEM

Ri Jehová are «ri Ajawaxel che kkikotik» (1 Timoteo 1:11, NM). Areʼ kraj che ri e rajpatanel xuqujeʼ kekikotik, junam che kubʼij pa ri textos che kʼo chuxeʼ wariʼ:

  • «Che ri kakikotik e jun nimaqʼij ri man kʼo ta ukʼisik.» (Proverbios 15:15.)

  • «In wetaʼm chi ri utz na ri kuyaʼ kubʼan ri winaq are ri ukikotisaxik ribʼ, chubʼanaʼ kʼu ri utzil pa ronojel ri ukʼaslemal, we kʼu kujwaʼik kujukʼianik xuqujeʼ kaqil uwach ri kuyaʼ ri qachak chqe, rumal kʼu rech chi areʼ ri Dios yowinaq chqe.» (Eclesiastés 3:12, 13.)

  • «[Ri ksipanik kuyaʼ] utzalaj täq jastaq, pa täq kʼu we chomanik riʼ kajeqiʼ wi.» (Isaías 32:8.)

  • «Tisaj wukʼ, iwonojel ri ix kosinaq, iwonojel ri kʼo iweqaʼn. Kinyaʼ kʼu na uxlanem chiwe [xchaʼ ri Jesús]. Are kʼu ri weqaʼbʼal chʼuchʼuj, ri weqaʼn man al täj.» (Mateo 11:28, 30.)

  • «Kiwetaʼmaj kʼu na ri qastzij, areʼ kʼu ri qastzij kixtzoqopin na.» (Juan 8:32.)

  • «[Chiʼ kiya jun jastaq,] chijujunal bʼaʼ chiyaʼ jas ri kape pa iwanimaʼ, man rukʼ ta bʼis, mawi rumal ta rech chi xaʼ ta kakoj chuqʼabʼ chiwe. Ri Dios kʼut kuloqʼoqʼej ri kayan rukʼ kikotemal.» (2 Corintios 9:7.)

  • «Are kʼu waʼ ri uwachinik ri Uxlabʼaxel: kʼo loqʼoqʼebʼal kikʼuʼx ri winaq, kekikotik, kʼo jamaril chkixoʼl kukʼ nikʼiʼaj chik, [...] chʼuchʼuj ri kanimaʼ, kakibʼanalaʼ toqʼobʼ.» (Gálatas 5:22.)

  • «Ri uwachinik kʼu ri saqilal are ronojel utzil, sukʼil xuqujeʼ qastzij.» (Efesios 5:9.)

24 E kʼo winaq che qas kkaj kketaʼmaj wariʼ, e kʼo jujun Testigos qas kkibʼij rukʼ utz täq tzij xuqujeʼ kkikʼut rukʼ ri kʼutunem 16 rech ri wuj ¿Su qas kukʼut ri Loqʼalaj Pixabʼ?g Tekʼuriʼ, qas rajawaxik kqetaʼmaj che are ta rajawaxik kqabʼan chʼoj kukʼ ri winaq chirij wariʼ, ri kqaj are che kopan pa ri kanimaʼ. Rumal laʼ, ri kqabʼano chiʼ kqabʼij chike rajawaxik nim keqilo, rukʼ jororibʼal xuqujeʼ qas kqanaʼ na ri kqabʼij (Colosenses 4:6).

25, 26. ¿Jas kqabʼano rech keqatoʼ ri qalkʼwal rech kubʼan nim ri kikojonik xuqujeʼ rech kkiloqʼoqʼej más ri Jehová?

25 Ri öj testigos rech Jehová qas qetaʼm ri utaqonik ri Ajawaxel. Rumal laʼ qetaʼm jasche kqabʼano o kqabʼan täj jujun chike ri nimaqʼij xuqujeʼ nikʼaj chik bʼantajik (Hebreos 5:14). Tekʼuriʼ rajawaxik che kketaʼmaj ri qalkʼwal. Chiʼ kqakoj qachoqʼabʼ rech kketaʼmaj ri pixabʼ rech ri Utzij ri Ajawaxel chirij ri qakojonik, wariʼ kuya uchoqʼabʼ ri kikojonik, e areʼ kekunik kkikʼut rukʼ ri Loqʼalaj Pixabʼ chkiwach ri kkitaʼ chike chirij ri kikojonik xuqujeʼ keqatoʼ rech kresaj ta ri uloqʼoqʼenik ri Jehová chike (Isaías 48:17, 18; 1 Pedro 3:15).

26 Qastzij wi, rech kqaya uqʼij ri Ajawaxel «pa uxlabʼal xuqujeʼ pa qastzij» xaq xiw ta kqabʼan ta ri nimaqʼij che kraj ta ri Ajawaxel (Juan 4:24). Pa ri jun chik kʼutunem kqetaʼmaj na chirij ri taqonik che kubʼij jas kqabʼano rech kojelaqʼan täj xuqujeʼ kqabʼij ri qastzij. Kqil na, pa neʼ kʼo jujun kkibʼij che wariʼ nim ta ubʼanik, tekʼuriʼ ri unimaxik ri Ajawaxel are sibʼalaj utz.

a Chawilaʼ ri recuadro «¿La utz kinbʼe pa jun nimaqʼij?». Xuqujeʼ kyaʼ ubʼixik chirij kʼi nimaqʼij chupam ri Índice de las publicaciones Watch Tower, bʼanom kumal ri testigos rech Jehová.

b Junam rukʼ ri kubʼij ri ajilabʼal rech ri Loqʼalaj Pixabʼ xuqujeʼ ri e jastaq che xebʼan kanoq, ri Jesús xalax täj pa ri junabʼ 1, junam che kkichomaj kʼi winaq, are xalax weneʼ kebʼ junabʼ nabʼe chuwach wariʼ pa ri ikʼ judío ubʼiʼ etanim, che kqʼax pa nikʼaj täq qʼij rech septiembre xuqujeʼ octubre (chawilaʼ pa ri wuj ubʼiʼ Perspicacia para comprender las Escrituras, vol. 2, pa ri uxaq 84, 85, bʼanom kumal ri testigos rech Jehová).

c Chawilaʼ ri recuadro «Qʼij nim kibʼanik rech ri satanismo».

d Pa ri Taqonik kubʼij, ri ixoq rajawaxik kuya jun sipanik chiʼ kalax ri ral, rukʼ wariʼ knaʼtax chike ri tat nan che kkiqʼaxej ri mak chike ri kalkʼwal (Levítico 12:1-8). Wariʼ xeʼutoʼ ri israelitas rech utz kkibʼan che rilik ri qʼij chiʼ kalax jun winaq, xuqujeʼ rech kkibʼan ta ri e bʼantajik che kkibʼan ri winaq rech ri qastzij täj kojonem (Salmo 51:5).

e Chawilaʼ ri oxibʼ kʼutunem che kchʼaw chirij ri kʼulanem xuqujeʼ ri nimaqʼij pa La Atalaya 15 rech octubre 2006, pa ri uxaq 18-31.

f Chawilaʼ pa La Atalaya 15 rech febrero 2007, pa ri uxaq 30, 31.

g Bʼanom kumal ri testigos rech Jehová.

RI KOJUTOʼ RECH UTZ KQABʼAN CHE UCHAʼIK RI JASTAQ

Kʼo jastaq che kubʼan chaqe che kqakʼut ri qaloqʼoqʼenik che ri Jehová xuqujeʼ ri qetaʼmabʼal chirij ri upixabʼ. Je waʼ kbʼantajik chiʼ jun winaq kojonaq täj kubʼij che ri ukʼulaj che Testigo che kbʼe rukʼ che utijik kiwa rukʼ ri ufamilia pa ri qʼij re ri nimaqʼij che utz täj kubʼan jun cristiano. ¿Jas rajawaxik kkibʼan ri cristianos chiʼ kbʼan wariʼ? Kʼo jujun ri retaʼmabʼal kikʼuʼx kuya chike che kebʼek, jujun chik kebʼe täj. We kebʼek, qas kkikʼutu rukʼ ri kkibʼano che kkibʼan ta ri nimaqʼij xuqujeʼ che xaq xiw xebʼek rumal che kkitija kiwa.

Chiʼ majaʼ na kubʼij we kbʼek o kbʼe täj, ri cristiano rajawaxik kubʼij che ri ukʼulaj rukʼ utz täq tzij che weneʼ chiʼ e kʼo kukʼ ri familia kbʼan jun jastaq che utz täj krilo, re ri nimaqʼij, rumal che testigo rech Jehová, kuya täj kubʼano. Ri kojonel täj weneʼ kraj che pa jun qʼij chik kebʼek (1 Pedro 3:15).

Tekʼuriʼ, ¿jas kbʼantajik we jun cristiana kubʼij che ri rachajil jasche kbʼe täj tekʼuriʼ ri achi kubʼij che rajawaxik kebʼek? Ri ixoq kuchʼobʼo che ri achi are ri ajkʼamal bʼe puwiʼ ri familia xuqujeʼ are rajawaxik keʼutzuq ri ufamilia (Colosenses 3:18). Weneʼ kuchomaj wariʼ che ri achi tajin kuya ri rajawaxik chike ri ufamilia pa kachoch ri rachalal; ri ixoq weneʼ kuchomaj che rukʼ wariʼ kuya jun utz kʼutbʼal. Xuqujeʼ, ri ktijowik kʼot ubʼanom rumal jun nimaqʼij che utz täj (1 Corintios 8:8). Chuwach ri ixoq wariʼ xaq jun wa. Tekʼuriʼ, we kkichaplej bʼixonik kubʼan täj, we kkibʼij “feliz navidad” o “feliz cumpleaños” kubʼij ta re, we kkipukʼij ri copa kubʼan täj, xuqujeʼ nikʼaj chik che kkibʼan ri winaq pa ri nimaqʼij.

Xuqujeʼ, rajawaxik kuchomaj ri kkichomaj nikʼaj chik we kbʼe che utijik uwa rukʼ ri familia pa ri nimaqʼij. ¿La kubʼan wariʼ chike nikʼaj chik che ketzaqik we kkito che xerilaʼ ri ufamilia che Testigos täj pa ri nimaqʼij? (1 Corintios 8:9; 10:23, 24.)

Xuqujeʼ, ¿la kkibʼij ri familia chwe che rajawaxik kinbʼano? Chnaʼtaj chaqe che kqaj täj kojqaj pa kʼïx. Rumal laʼ, rajawaxik qas kqachomaj nabʼe chirij ri jastaq we kqaj kqabʼano. Rajawaxik kojchoman chirij ronojel ri qilom chik xuqujeʼ ri kubʼij ri retaʼmabʼal qakʼuʼx chaqe (Hechos 24:16).

¿La utz kqakʼam jun sipanik rech Navidad?

Ri qʼij chiʼ kbʼan ri Navidad, e kʼo ajchaqʼe ri chak kkiya jun sipanik. ¿La utz che kukʼam jun testigo rech Jehová? Weneʼ utz kukʼamo. Weneʼ ri ajchaqʼe ri chak kuchomaj täj che tajin kubʼan ri nimaqʼij we kukʼamo. Weneʼ kuya wariʼ rumal che are jun chike ri tobʼanik kuya ri ajchaqe ri chak o rumal che kkikot rukʼ ri chak che xbʼan che ri jun junabʼ o rech kuya kichoqʼabʼ ri ajchakibʼ rech kkikoj nim kichoqʼabʼ che ubʼanik ri chak. Weneʼ kuya wariʼ chike konojel, pa neʼ jalajoj ri kikojonik o weneʼ kʼot re che we kkibʼan ri Navidad o kkibʼan täj. Rumal laʼ, wajun sipanik riʼ che kyaʼ pa jun nimaqʼij o kbʼix ri ubʼiʼ ri nimaqʼij che wariʼ, kraj täj kubʼij che ri cristiano rajawaxik kuxutuj.

Xuqujeʼ, e kʼo jujun kkibʼan ri sipanik rumal jun nimaqʼij rech jun kojonem tekʼuriʼ kkichomaj täj che ri kkikʼam ri sipanik xuqujeʼ tajin kkibʼan wajun nimaqʼij riʼ. Jun kʼutbʼal re, weneʼ jun achiʼl pa ri chak o jun achalal weneʼ kubʼij wariʼ: «In wetaʼm che ri testigos rech Jehová kkibʼan ta wajun nimaqʼij riʼ, tekʼuriʼ kwaj kinya wajun sipanik riʼ chawe». We ri retaʼmabʼal ukʼuʼx ri cristiano kʼot kubʼij che, kuya kukʼam ri sipanik xuqujeʼ kumaltyoxij tekʼuriʼ kʼot kubʼij che chirij ri nimaqʼij (Hechos 23:1). Kʼo jujun mul che weneʼ are utz che pa jun qʼij chik kqabʼij chirij ri qakojonem che, weneʼ chiʼ ri winaq kʼäx ta kunaʼ.

Tekʼuriʼ ¿jas rajawaxik kqabʼano we ri sipanik kukʼutu che xa kkiya rech kkibʼij che ri cristiano kraj täj knimanik chiʼ kʼo jastaq kuriqo? We je wariʼ, are utz che kkʼam täj. Qastzij wi, che xaq xiw che ri Jehová qas kqaj kqaya wi ri qaqʼijilanik (Mateo 4:8-10).

    E wuj pa quiché (1993-2025)
    Uk'isik sesión
    Umajixik sesión
    • quiché
    • Chataqa b'ik
    • Ri qas utz kawilo
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Ri kta' chawe rech kakojo
    • Keta'max ta ri xatz'ib'aj
    • Configuración de privacidad
    • JW.ORG
    • Umajixik sesión
    Chataqa b'ik