Chqatzukuj ri jamaril rech kojchʼakan pa uwiʼ ri titikil

1. ¿Jas xubʼan ri titikil pa ri ufamilia ri José?

JACOB qas keʼuloqʼoqʼej ri e ralkʼwal, are kʼu más kuloqʼoqʼej ri José, che kʼo 17 ujunabʼ. ¿Jas xkʼiy pa ri kanimaʼ ri e rachalal ri José? Sibʼalaj kʼax xkinaʼ che ri José rumal laʼ itzel xkilo. Ri areʼ kʼo ta ubʼanom rech jewaʼ xkibʼan che rilik. Are kʼu, ri e rachalal xkikʼayij bʼik junam rukʼ jun loqʼom pataninel tekʼuriʼ xkibʼij che ri kitat che are jun awaj xkamisan ri loqʼalaj ukʼojol. Ri titikil xubʼan kʼax che ri familia xresaj ri jamaril xuqujeʼ xkiya qʼoxom che ri ranimaʼ ri kitat (Gén. 37:3, 4, 27-34).

2. Junam rukʼ ri kubʼij Gálatas 5:19-21, ¿jasche sibʼalaj itzel ri titikil?

² Pa ri Biblia, ri titikilb are jun chke ri «kichak ri kkibʼan ri kirayibʼal aj winaq re mak», are jun itzelalaj bʼantajik che kubʼano che jun winaq kkun taj krechbʼej ri uQʼatbʼal tzij ri Dios (chasikʼij uwach Gálatas 5:19-21). Wajun bʼantajik riʼ, kutukij achilanik, kuyak chʼoj xuqujeʼ oyowal.

3. ¿Jas kqetaʼmaj pa wajun kʼutunem riʼ?

³ Ri xkʼulmataj kukʼ ri rachalal ri José kukʼut ri kʼax kuya ri titikil pa ri familia. Paneʼ kqabʼan ta qe ri xkibʼan ri rachalal ri José, are kʼu ksach ta chqe che oj ajmakibʼ xuqujeʼ ri qanimaʼ qas ta sukʼ (Jer. 17:9). Rumal laʼ weneʼ jujun taq mul kqanaʼ titikil. Chqilaʼ jujun taq kʼutbʼal re ri Biblia che kʼo kukʼut chqawach xuqujeʼ kojutoʼ che uchʼobʼik ri rumal che kkʼiy ri titikil pa ri qanimaʼ. Tekʼuriʼ kqetaʼmaj ri rajawaxik kqabʼano rech kojchʼakan pa uwiʼ ri titikil xuqujeʼ kqabʼan jastaq che kuya jamaril chqaxoʼl.

¿JAS KBʼANOWIK CHE KQANAʼ TITIKIL?

4. ¿Jasche ri filisteos xkinaʼ titikil che ri Isaac?

⁴ Rumal ri kiqʼinomal ri e nikʼaj chik. Isaac are jun qʼinom achi, rumal laʼ ri filisteos kʼax kkinaʼ che, che utz uriqom (Gén. 26:12-14). Rumal ri titikil xkitzʼapij rukʼ ulew ri pozos che Isaac kukoj che uyaʼik kijoron ri e rawaj (Gén. 26:15, 16, 27). E jujun winaq kimik e junam kukʼ ri filisteos kʼax kkinaʼ chke ri kʼo más jastaq ke. Xaq xiw ta kkirayij ri jastaq ke ri e nikʼaj chik xaneʼ kkaj che mat kʼo ri jastaq riʼ kukʼ.

5. ¿Jasche ri e kʼamal taq bʼe kʼax xkinaʼ che ri Jesús?

⁵ Are chiʼ más nim keʼil ri e nikʼaj chik. Ri e kʼamal bʼe re ri kojonem judío kʼax xkinaʼ che ri Jesús rumal che ri e winaq nim kkil wi (Mat. 7:28, 29). Jesús taqom loq rumal ri Dios xuqujeʼ kukʼut ri qastzij. Paneʼ jeʼ wariʼ, ri e kʼamal bʼe xkimol tzij chrij ri Jesús rech ketzelax uwach (Mar. 15:10; Juan 11:47, 48; 12:12, 13, 19). ¿Jas kqetaʼmaj chrij wajun kʼutbʼal riʼ? Che rajawaxik kqachajij qibʼ rech kqanaʼ ta titikil chkij ri nim keʼil wi kumal ri e qachalal pa ri congregación rumal ri utz taq kibʼantajik. Xaneʼ rajawaxik kqesaj uwach ri utz taq kibʼantajik (1 Cor. 11:1; 3 Juan 11).

6. ¿Jas xubʼan Diótrefes che ukʼutik che kʼo titikil pa ri ranimaʼ?

⁶ Ri eqelen yaʼom chke ri e nikʼaj chik. Pa ri nabʼe siglo, Diótrefes xunaʼ titikil chke ri e kʼamal bʼe re ri congregación cristiana. Wajun qachalal riʼ «kraj kux nim uqʼij chkixoʼl» ri e nikʼaj chik qachalal, rumal laʼ xumol tzij chrij ri apóstol Juan xuqujeʼ e nikʼaj chi kʼamal bʼe rech nim ta chi keʼil wi (3 Juan 9, 10). Weneʼ kqabʼan ta qe junam rukʼ Diótrefes are kʼu weneʼ kʼax kqanaʼ che jun qachalal che kyaʼ jun eqelen che, che kqaj oj, más na we kqachomaj che más kojkun oj che ubʼanik chuwach ri qachalal.

7. ¿Jas kʼax kubʼan ri titikil chqe?

⁷ Ri titikil junam rukʼ jun itzel qʼayes che kkamisanik. Are chiʼ kok pa ri animaʼ, kʼax resaxik. Kubʼano che kkʼiy chi nikʼaj itzel bʼantajik, junam rukʼ ri celos, ri nimal xuqujeʼ ri uchomaxik xaq xiw ri kajwataj che jun. Ri titikil kubʼano che kʼax kbʼan che ukʼutik utz taq bʼantajik, junam rukʼ ri loqʼoqʼebʼal, ri ukʼutik utzilal xuqujeʼ ri utoqʼobʼisaxik kiwach ri e nikʼaj chik. Rajawaxik chanim kqesaj pa ri qanimaʼ rech knimar taj. ¿Jas kqabʼano rech kojchʼakan pa uwiʼ?

CHOJUX MACHʼALIK Y CHOJKIKOT RUKʼ RI KʼO QUKʼ

8. ¿Jas kojtowik rech kqesaj ri titikil pa qanimaʼ?

⁸ Kojkunik kqaxutuj ri titikil we kojmachʼachʼik xuqujeʼ kojkikot rukʼ ri jastaq kʼo qukʼ. Rukʼ wariʼ kqabʼano che kkʼiy ta pa qanimaʼ. We kojmachʼachʼik, kqachomaj taj che nim qabʼanik xuqujeʼ kqachomaj taj che más taqal chqe jun chak chkiwach ri e nikʼaj chik (Gál. 6:3, 4). Ri winaq che kutzukuj ta kʼi jastaq qas kkikotik xuqujeʼ kujunamaj ta ribʼ kukʼ ri e nikʼaj chik (1 Tim. 6:7, 8). Ri winaq che kmachʼachʼik xuqujeʼ kkikot rukʼ ri jastaq kʼo rukʼ, kunaʼ ta titikil chrij jun winaq are chiʼ kuriq utzilal.

9. Junam rukʼ ri kubʼij Gálatas 5:16 xuqujeʼ Filipenses 2:3, 4, ¿jas kojkunik kqabʼan rukʼ ri utobʼanik ri uxlabʼixel?

⁹ Ri ruxlabʼixel ri Jehová kojutoʼ rech kkʼiy ta pa qanimaʼ wajun itzel bʼantajik riʼ, xaneʼ kubʼano che kojux machʼalik xuqujeʼ kojkikot rukʼ ri kʼo qukʼ (chasikʼij uwach Gálatas 5:16; Filipenses 2:3, 4). Ri ruxlabʼixel ri Dios kojutoʼ che rilik ri qas kʼo pa qanimaʼ xuqujeʼ ri rumal che kqabʼan ri jastaq. Rukʼ ri utobʼanik ri Dios, kojkunik kqakʼex ri jastaq che e utz taj che kʼo pa qachomanik xuqujeʼ pa qanimaʼ rukʼ bʼantajik che e utz (Sal. 26:2; 51:10). Chqilaʼ ri xkikʼulmaj ri Moisés xuqujeʼ ri Pablo, che xekunik xkixutuj ri titikil.

10. ¿Jas bʼantajik xuya pa kʼax ri Moisés? (Chawilaʼ ri wachbʼal re ri uwach ri wuj).

¹⁰ Moisés qas kʼo utaqanik pa uwiʼ ri utinamit ri Dios, are kʼu xuchomaj taj che xaq xiw che ri areʼ taqal wajun chak riʼ. Jun kʼutbʼal, Jehová xresaj nikʼaj che ri uxlabʼixel che yoʼm che Moisés xuya chke e nikʼaj achijabʼ re ri tinamit Israel che e kʼo naqaj che ri likʼom rachoch Dios jachiʼ kimulim wi kibʼ. Qʼaxinaq jubʼiqʼ tiempo, Moisés xuta che kʼo e kebʼ achijabʼ che e kʼo ta chupam ri jupuq achijabʼ xuqujeʼ xqaj ri uxlabʼixel pa kiwiʼ xkimajij tzijonem junam rukʼ jun qʼaxal tzij. ¿Jas xubʼan ri Moisés are chiʼ Josué xubʼij che, che kuqʼatej kiwach? Xunaʼ ta titikil xaneʼ xkikotik rumal che Jehová xuya ri ruxlabʼixel pa kiwiʼ ri e kebʼ achijabʼ riʼ rech keʼux e qʼaxal taq tzij (Núm. 11:24-29). ¿Jas kqetaʼmaj chrij ri Moisés?

11. ¿Jas kkibʼan ri e kʼamal bʼe che resaxik uwach ri Moisés?

¹¹ Chojchoman chrij jun kʼamal bʼe che sibʼalaj utz kril jun eqelen pa ri congregación, junam rukʼ uyaʼik ri Etaʼmanik re ri wuj Ri Chajinel. Tekʼuriʼ, kbʼix che, che kutijoj jun chi qachalal rech pa ri petinaq are chi kyaʼow ri etaʼmanik riʼ. Junam rukʼ ri Moisés, kkikotik are chiʼ kutijoj ri qachalal.

12. ¿Jas kkibʼan ri e upatanelabʼ ri Dios che ukʼutik che kemachʼachʼik xuqujeʼ che kekikot rukʼ ri jastaq kʼo kukʼ?

¹² Chqilaʼ jun chi bʼantajik che kkikʼulmaj ri e qachalal nim chi kijunabʼ. Pa kʼi taq junabʼ, e coordinador kech ri e kʼamal taq bʼe. Are chiʼ kopan 80 kijunabʼ kkiya kan ri eqelen che kʼi junabʼ kibʼanom. Ri e solinel re circuito are chiʼ kopan 70 kijunabʼ rukʼ machʼachʼem kkiya kan ri keqelen xuqujeʼ rukʼ ronojel kanimaʼ kkikʼam jun chi eqelen. Pa taq ri junabʼ kanoq, e kʼi betelitas pa ronojel ri uwach Ulew xkimaj chi jun kʼakʼ asignación pa jun chi lugar che are ta Betel. Ri e sukʼ taq qachalal riʼ achijabʼ xuqujeʼ ixoqibʼ kkinaʼ ta celos chke ri e qachalal che kkibʼan ri chak che ojer kanoq e areʼ xebʼanowik.

13. ¿Jasche kqabʼij che kʼo rumal che Pablo kunaʼ titikil chkij ri e 12 apóstoles?

¹³ Ri apóstol Pablo are jun utzalaj kʼutbʼal, rumal che kmachʼachʼik xuqujeʼ kkikot rukʼ ri jastaq kʼo rukʼ. Xuya taj che ri titikil xkʼojiʼ pa ranimaʼ. Sibʼalaj xukoj uchuqʼabʼ che utzijoxik ri utzij ri Dios, are kʼu rukʼ machʼachʼem xubʼij: «Ri in kʼut man kʼo ta nubʼanik chkixoʼl ri taqomxenlabʼ. Man taqal taj kbʼix taqom chwe» (1 Cor. 15:9, 10). Ri 12 apóstoles xekʼojiʼ rukʼ ri Jesús are chiʼ xutzijoj ri utzij ri Dios cho ri uwach Ulew, qʼaxinaq chi ri tiempo che walajisam chi ri Jesús ri Pablo xux cristiano. Tekʼuriʼ xqʼax ri tiempo xbʼix che, che kux apóstol «chke ri man aj judeyibʼ taj», are kʼu xkʼojiʼ ta chkixoʼl ri e 12 apóstoles che xeteriʼ chrij ri Jesús (Rom. 11:13; Hech. 1:21-26). Xaneʼ, xkikot rukʼ ri eqelen xyaʼ che xuqujeʼ xunaʼ ta titikil chke ri e 12 achijabʼ che xkʼojiʼ jun utz kachilanik rukʼ ri Jesús.

14. ¿Jas kqabʼano we kojmachʼachʼik xuqujeʼ kojkikot rukʼ ri jastaq kʼo qukʼ?

¹⁴ We kojmachʼachʼik xuqujeʼ kojkikot rukʼ ri jastaq kʼo qukʼ, kojux riʼ junam rukʼ ri Pablo xuqujeʼ nim kqil riʼ ri taqanik che uyaʼom ri Jehová chke e nikʼaj chik qachalal (Hech. 21:20-26). Areʼ e ukojom e kʼamal bʼe rech kkikʼam ubʼe ri congregación cristiana. Paneʼ e ajmakibʼ, chuwach ri Jehová e areʼ e jun «sipanik» (Efes. 4:8, 11). Are chiʼ nim keqil wi xuqujeʼ rukʼ machʼachʼem keqanimaj, kojux rachiʼl ri Jehová xuqujeʼ kkʼojiʼ jamaril chqaxoʼl kukʼ ri e qachalal.

«CHQABʼANAʼ BʼAʼ RI JASTAQ RI KKIYA JAMARIL CHQAXOʼL»

15. ¿Jas rajawaxik kqabʼan che ri titikil?

¹⁵ Ri jamaril kkʼiy taj we kʼo titikil pa ri animaʼ. Rajawaxik kqesaj ri itzel bʼantajik riʼ pa qanimaʼ xuqujeʼ kqabʼan taj che kkʼiy pa kanimaʼ e nikʼaj chik. Rajawaxik kqabʼan ri e kebʼ jastaq riʼ che nim kibʼanik rech kqanimaj ri utaqanik ri Jehová che kubʼij: «Chqabʼanaʼ bʼaʼ ri jastaq ri kkiya jamaril chqaxoʼl xuqujeʼ ri kkiya qachuqʼabʼ pa ri qakojonik» (Rom. 14:19). ¿Jas kqabʼan che kitoʼik ri e nikʼaj chik rech kkikoj kichuqʼabʼ chuwach ri titikil, xuqujeʼ jas kqabʼano rech kkʼojiʼ jamaril chqaxoʼl?

16. ¿Jas kqabʼan che kitoʼik ri e nikʼaj chik rech kkʼiy ta ri titikil pa kanimaʼ?

¹⁶ Ri kqachomaj xuqujeʼ ri kqabʼano sibʼalaj kʼo kubʼan che ri kichomanik ri e nikʼaj chik. Ri e winaq re wajun uwach Ulew riʼ kkaj che nim keqil wi «ri jastaq ri man kʼo ta kipatan» che kʼo qukʼ (1 Juan 2:16). Are kʼu wariʼ kubʼano che kkʼiy titikil. ¿Jas kqabʼano rech kkʼiy ta titikil pa kanimaʼ ri e nikʼaj chik? Jun ubʼanik are che amaqʼel ta kojchʼaw chrij ri jastaq ri kʼo qukʼ o ri jastaq che kqachomaj kqaloqʼo. Jun chik are che knaʼtaj chqe che kojkun ta che ubʼanik ronojel ri e jastaq xuqujeʼ kqabʼan ta nimal rumal ri eqelen yaʼom chqe pa ri congregación. We amaqʼel kojtzijon chrij wariʼ kubʼano che kkʼiy titikil pa kanimaʼ ri e nikʼaj chik. Are kʼu, chiʼ kojchoman chrij ri kajwataj chke ri e nikʼaj chik xuqujeʼ kqil ri e utz taq jastaq kkibʼano, keqatoʼ rech kkinaʼ kikotemal xuqujeʼ kqabʼano che kkʼojiʼ jamaril xuqujeʼ junamil pa ri congregación.

17. ¿Jas xekun ri e rachalal ri José che resaxik pa kanimaʼ xuqujeʼ jasche?

¹⁷ Kojkunik kojchʼakan pa uwiʼ ri titikil. Chqilaʼ chi jumul ri xkikʼulmaj ri e rachalal ri José. Qʼaxinaq chi kʼi junabʼ che xkibʼan kʼax che ri José, xkiriq kibʼ rukʼ pa Egipto. Are kʼu, José chanim taj xuqʼalajisaj ribʼ chkiwach, xaneʼ nabʼe xrilo we kikʼexom chi ri kichomanik. Xubʼano che xyaʼ kiwa, are kʼu xubʼij che kyaʼ más che ri Benjamín, ri uchaqʼ, chkiwach ri e nikʼaj chik (Gén. 43:33, 34). Are kʼu, kʼo ta jastaq kkʼutuwik che ri e rachalal xkinaʼ titikil. Xaneʼ, xkikʼutu che qas kkaj ri utzilal che Benjamín xuqujeʼ che ri kitat, Jacob (Gén. 44:30-34). Ri e rachalal ri José xechʼakan pa uwiʼ ri titikil, rukʼ wariʼ xkibʼano che kkʼojiʼ chi jumul jamaril pa ri kifamilia (Gén. 45:4, 15). Xaq junam, we kqesaj ronojel jastaq che kubʼano che kkʼiy titikil pa qanimaʼ, kqabʼano che kkʼojiʼ jamaril pa ri qafamilia xuqujeʼ pa ri congregación.

18. Junam rukʼ ri kubʼij Santiago 3:17, 18, ¿jas kkʼulmatajik we kqakoj qachuqʼabʼ rech kkʼojiʼ utzilal chqaxoʼl?

¹⁸ Jehová kraj che kqakoj qachuqʼabʼ chuwach ri titikil xuqujeʼ che kkʼojiʼ jamaril chqaxoʼl. Rech kojkunik kqabʼano, rajawaxik sibʼalaj kqakoj qachuqʼabʼ, junam che xqil pa wajun kʼutunem riʼ, chanim kkʼiy titikil pa qanimaʼ (Sant. 4:5). Xuqujeʼ, oj kʼo pa wajun uwach Ulew che kubʼano che kkʼiy wajun itzel bʼantajik riʼ. Kkʼiy ta ri titikil pa qanimaʼ we kqakʼut machʼachʼem, maltyoxinik, xuqujeʼ kojkikot rukʼ ri e jastaq kʼo qukʼ. Xaneʼ, kqabʼano che kkʼojiʼ jamaril xuqujeʼ utzilal chqaxoʼl junam che xqetaʼmaj pa wajun kʼutunem riʼ (chasikʼij uwach Santiago 3:17, 18).