Kipreguntas ri sikʼinelabʼ
¿Jampaʼ unimal ri uchiʼ ri templo (pórtico) re ri Salomón?
Rech jun winaq kopan pa ri Santo rajawaxik kok bʼi pa ri uchiʼ ri templo. ¿Jampaʼ unimal ronojel ri uchiʼ ri templo? Nabʼe chuwach ri 2023, ri Traducción del Nuevo Mundo kubʼij pa 2 Crónicas 3:4: «Ronojel ri uchiʼ ri templo junam uwach rukʼ ri ja: 20 codos, y ri raqan are 120». Jujun chi Biblias xuqujeʼ kubʼij che are «120 codos». ¡Wariʼ kraj kubʼij che are jun nimalaj ja che 53 metros (175 pies) raqan!
Pero pa ri 2023, ri versículo xkʼextaj pa ri Traducción del Nuevo Mundo, y kamik kubʼij wariʼ: «Ri raqan are 20 codos», kraj kubʼij, che are nueve metros (30 pies).a Chqilampeʼ ri rumal che xkʼex wariʼ.
Ri wuj re 1 Reyes kuya ta ubʼixik ri raqan ri uchiʼ ri templo. Jun kʼutbʼal, pa 1 Reyes 6:3, ri Jeremías kubʼij jampaʼ ketan ri uwach y ri urabʼik, pero kubʼij taj jampaʼ raqʼanibʼen wi. Pa ri jun chi capítulo, kubʼij nikʼaj chik chrij ri okibʼal o ri uchiʼ ri templo, junam rukʼ ri kbʼix Mar de metal fundido che, ri diez carritos y ri kebʼ columnas che bʼanom che cobre che kʼo chuwach ri uchiʼ ri templo (1 Rey. 7:15-37). We ri uchiʼ ri templo qas 50 metros raqʼanibʼen wi, are más nim raqan riʼ y más qʼalaj riʼ chuwach juntir ri templo. Rumal laʼ, ¿jasche ri Jeremías xuya ta ubʼixik? Pero are chiʼ xqʼax ri tiempo, jujun chke ri judíos xkitzʼibʼaj che ri uchiʼ ri templo más ta nim chuwach ri templo re ri Salomón.
Jujun winaq che kʼo nim ketaʼmabʼal kkibʼij che ri paredes re ri templo weneʼ kuchʼij ta ri raʼlal ri pórtico che 120 codos raqan. Ojer kanoq ri nimaʼq taq ja kebʼan rukʼ abʼaj y ladrillo, junam rukʼ ri uchiʼ ri templos re Egipto, che nim uwach ri uxeʼ are chiʼ kmajix uwokik pero kubʼan nitzʼ are chiʼ kpaqik. Pero ri pórtico re ri templo rech ri Salomón je ta xbʼan che ubʼanik. Jujun winaq che nim ketaʼmabʼal kkibʼij che ri paredes ketan seis codos ri uwach, kraj kubʼij, 2,7 metros (9 pies). Ri achi ubʼiʼ Theodor Busink che kuchʼobʼ ri arquitectura re ojer xubʼij wariʼ: «Retaʼmaxik jampaʼ upimal ri paredes re ri uchiʼ ri templo, kukʼut chqawach che ri pórtico man 120 codos ta riʼ ri raqan».
Weneʼ xa utz ta xbʼan che ubʼanik copiar ri texto re 2 Crónicas 3:4. Paneʼ pa wajun versículo riʼ kubʼij «120», pa nikʼaj chik kubʼij «20 codos», junam rukʼ ri Códice alejandrino (re ri siglo quinto) y ri Códice ambrosiano (re ri siglo sexto). ¿Jas kraj kubʼij wariʼ? Che pa ri chʼabʼal hebreo ri e tzij cien y codos kejunamatajik. Rumal laʼ ri winaq che xubʼan copiar, weneʼ are xutzʼibʼaj «ciento veinte» y are ta «veinte codos».
Paneʼ utz che kqetaʼmaj chrij ri unimal ri uchiʼ ri templo re ri Salomón, pero ri más nim ubʼanik are ri rumal che xbʼan wajun templo riʼ: ri templo espiritual. ¡Sibʼalaj kqamaltyoxij che ri Jehová che kuya bʼe chke ri upatanelabʼ kkiya uqʼij pa ri templo riʼ! (Heb. 9:11-14; Apoc. 3:12; 7:9-17).
a Pa wajun versículo riʼ kʼo jun nota chuxeʼ che kuya ubʼixik che «jujun versículos kubʼij ‹120›, pero nikʼaj chi versículos y nikʼaj chi Biblias kubʼij ‹20 codos›».