KʼUTUNEM 11
BʼIXONEM 57 Chqatzijoj ri utzij ri Dios chke konojel winaq
Rukʼ kikotemal chqatzijoj ri utzij ri Dios junam rukʼ ri xubʼan ri Jesús
«Ri Ajawaxel [...]. Pa kakabʼil xeʼutaq bʼik rech kenabʼej bʼik chuwach, pa ronojel tinimit, pa ronojel kʼolbʼal ri kbʼe wi na ri areʼ» (LUC. 10:1).
KYAʼ UBʼIXIK
Chqanikʼoj ri xubʼan ri Jesús rech rukʼ kikotemal kqatzijoj ri utzij ri Dios.
1. ¿Jas kejunamataj ta wi ri testigos rech Jehová kukʼ ri qastzij taj kojonem?
RI OJ testigos rech Jehová kojjunamataj ta kukʼ ri qastzij taj kojonem rumal che kqatzijoj ri utzij ri Dios chke ri winaq (Tito 2:14). Are kʼu, weneʼ jujun taq mul kqanaʼo che kojkikot ta chi che utzijoxik ri utzij ri Dios. Weneʼ junam kqachomaj rukʼ ri xuchomaj jun kʼamal bʼe che xubʼij: «Jujun taq mul kwaj taj kinbʼe che utzijoxik ri utzij ri Dios».
2. ¿Jasche jujun taq mul kqanaʼo che kojkikot taj are chiʼ kqatzijoj ri utzij ri Dios?
2 Weneʼ are kuya más kikotemal chqe ubʼanik nikʼaj chi chak pa ri qakojonik chuwach ri utzijoxik ri utzij ri Dios. ¿Jasche? Rumal che are chiʼ kojtobʼan che usukʼumaxik ri Ja rech Ajawbʼal, kojbʼe pa construcción, keqatoʼ ri qachalal are chiʼ kkiriq kʼax o kqaya kichuqʼabʼ, aninaq kilitaj ri tobʼanik che kqayaʼo y kojkikotik. Are chiʼ kojchakun kukʼ ri qachalal kʼo jamaril y loqʼoqʼebʼal chqaxoʼl y qetaʼm che nim kkil wi ri chak che kqabʼano. Are kʼu, weneʼ kʼi chi junabʼ tajin kqatzijoj ri utzij ri Dios pa ri qa territorio y xaq e jujun taq winaq kojkitatabʼej. Weneʼ e jujun utz ta kojkil wi. Y qetaʼm che rumal che oj kʼo pa ri kʼisbʼal taq qʼij, weneʼ ri winaq más itzel kojkil na (Mat. 10:22). ¿Jas kojtoʼwik rech kojkikot che utzijoxik ri utzij ri Dios?
3. ¿Jas kukʼut chqawach ri kubʼij Lucas 13:6-9 chrij ri Jesús?
3 Ri kojtoʼwik rech kojkikot che utzijoxik ri utzij ri Dios, are unikʼoxik ri xubʼan ri Jesús. Are chiʼ xkʼojiʼ cho ri uwach Ulew, amaqʼel xkikot che utzijoxik ri utzij ri Dios (chasikʼij Lucas 13:6-9). Ri areʼ xujunamisaj ribʼ rukʼ jun achi che oxibʼ junabʼ xuchajij na jun cheʼ re higo, pero ri cheʼ maj uwach xuyaʼo. Xa junam rukʼ, ri Jesús oxibʼ junabʼ xutzijoj ri utzij ri Dios chke ri judíos, pero e kʼi taj xkaj xkibʼan u discípulos. Junam rukʼ wajun achi che xukoj uchuqʼabʼ rech wajun cheʼ kuya uwach, ri Jesús xukoj uchuqʼabʼ rech amaqʼel xkikot che utzijoxik ri utzij ri Dios. Xukoj uchuqʼabʼ rech ri xutzijoj kopan pa kanimaʼ ri winaq.
4. ¿Jas kajibʼ jastaq kqil na pa wajun kʼutunem riʼ?
4 Pa wajun kʼutunem riʼ kqil na jas xubʼan ri Jesús che ukʼutik kikotemal pa ri kʼisbʼal taq seis ikʼ che xkʼojiʼ cho ri uwach Ulew (chawilaʼ ri nota de estudio «Después de estas cosas», re Lucas 10:1). Kqanikʼoj na kajibʼ jastaq che xubʼano y che kʼo kqetaʼmaj chrij: 1) xukoj ronojel uchuqʼabʼ che ubʼanik ri urayibʼal ri Jehová, 2) xuchʼobʼ ri kubʼij ri profecías, 3) xukubʼsaj ukʼuʼx che ktoʼ na rumal ri Jehová y 4) amaqʼel xkikotik y amaqʼel xuchomaj che kuʼriq na winaq che qas kkitatabʼej.
XUKOJ RONOJEL UCHUQʼABʼ CHE UBʼANIK RI URAYIBʼAL RI JEHOVÁ
5. ¿Jas xubʼan ri Jesús che ukʼutik che xraj xubʼan ri urayibʼal ri Jehová?
5 Ri Jesús rukʼ kikotemal xutzijoj «ri utzalaj taq tzij re ri rajawbʼal ri Dios» rumal che retaʼm che are laʼ ri kraj ri Dios che kubʼano (Luc. 4:43). Chuwach ri Jesús are waʼ ri chak más nim ubʼanik pa ri ukʼaslemal. Y pa ri kʼisbʼal taq ikʼ che kʼasal na xbʼe pa «taq ri tinimit xuqujeʼ ri alaj taq tinimit. Keʼutijoj ri winaq» (Luc. 13:22). Y xukʼut chkiwach ri nikʼaj chi discípulos ri kkibʼan che utzijoxik ri utzij ri Dios (Luc. 10:1).
6. ¿La kʼo ubʼanik ri utzijoxik ri utzij ri Dios rukʼ ri nikʼaj chi chak che kqabʼan che upatanixik ri Jehová? (Xuqujeʼ chawilaʼ ri e wachbʼal).
6 Kamik, chuwach ri Jehová y ri Jesús ri chak más nim ubʼanik are utzijoxik ri utz taq noticias (Mat. 24:14; 28:19, 20). Apachike chak kqabʼan pa ri utinamit ri Jehová, kʼo ubʼanik rukʼ ri utzijoxik ri utzij ri Dios. Jun kʼutbʼal, keqabʼan Ja rech Ajawbʼal rech ri winaq che kqatzijoj ri utzij ri Dios chke kekunik keʼopan chilaʼ rech kkiqʼijilaj ri Jehová. Ronojel ri kbʼan pa Betel y pa nikʼaj chi lugares, ktobʼanik rech ktzijox ri utzij ri Dios. Y keqatoʼ ri qachalal che kkiriq kʼax rech kʼo ri kajwataj chke y rech kekunik kkitzijoj chi jumul ri utzij ri Dios. Chnaʼtaj chqe che utzijoxik ri utzij ri Dios are ri más nim ubʼanik. Jeriʼ kqaya más qa tiempo che ubʼanik wajun chak riʼ. Jun kʼamal bʼe ubʼiʼ János che kel pa Hungría kubʼij: «Amaqʼel knaʼtaj chwe che kʼo ta jun chak más nim ubʼanik chuwach ri utzijoxik ri utzij ri Dios. Are jun nimalaj eqeleʼn yaʼom chqe».
Utzijoxik ri utz taq noticias are ri más nim ubʼanik y ri Jehová y ri Jesús kkaj che kqabʼano. (Chawilaʼ ri párrafo 6).
7. ¿Jasche ri Jehová kraj che kqaya ta kan utzijoxik ri utzij? (1 Timoteo 2:3, 4).
7 Ri kojtoʼwik rech kqanaʼ kikotemal are chiʼ kqatzijoj ri utzij ri Dios are kilik ri winaq junam rukʼ ri kubʼan ri Jehová che kilik. Ri areʼ kraj che ri winaq kketaʼmaj chrij ri utz taq noticias (chasikʼij 1 Timoteo 2:3, 4). Ri Jehová kubʼij chqe jas kqabʼan che ubʼixik ri utz taq noticias chke ri winaq rumal che wariʼ kuya jun kʼaslemal kʼo ta ukʼisik chke. Jun ejemplo, ri wuj Jun chak re loqʼoqʼebʼal kukʼut chqawach jas kqabʼan che umajixik tzijonem kukʼ ri winaq rech kkimajij jun etaʼmanik re ri Biblia. Ri winaq che kkaj taj kojkitatabʼej kamik weneʼ kojkitatabʼej na are chiʼ majaʼ kkʼis ri nimalaj kʼaxkʼolil. Ri kqaya ubʼixik chke kamik weneʼ knaʼtaj chke y are laʼ ri kubʼano che kkaj kkipatanij ri Jehová. Rumal laʼ rajawaxik kqatzijoj ri utzij ri Dios.
XUCHʼOBʼ RI KUBʼIJ RI PROFECÍAS
8. ¿Jas xtobʼan wi che ri Jesús uchʼobʼik ri kubʼij ri profecías?
8 Ri Jesús retaʼm jas kbʼan che kitzʼaqatisaxik ri profecías che kʼo pa ri Biblia, rumal laʼ retaʼm che xa oxibʼ junabʼ rukʼ nikʼaj kutzijoj na ri utzij ri Dios (Dan. 9:26, 27). Xuqujeʼ retaʼm jampaʼ y jas kbʼan che ukamisaxik, rumal che tzʼibʼatal kanoq (Luc. 18:31-34). Ri Jesús utz xubʼan che ukojik ri u tiempo y rukʼ kikotemal xutzijoj ri utzij ri Dios rumal che retaʼm ri kubʼij ri profecías.
9. ¿Jasche uchʼobʼik ri kubʼij ri profecías ktobʼanik rech kqatzijoj ri utzij ri Dios rukʼ kikotemal?
9 Uchʼobʼik ri kubʼij ri profecías ktobʼanik rech kqatzijoj ri utzij ri Dios rukʼ kikotemal. Kqachʼobʼo che oj kʼo pa ri kʼisbʼal taq qʼij. Are chiʼ kqil ri tajin kkʼulmatajik y ri kibʼantajik ri winaq, qas kqilo che are laʼ ri kubʼij ri Biblia che kilitaj na pa ri kʼisbʼal taq qʼij. Tajin kqil ri kbʼan che utzʼaqatisaxik ri profecía pa we «joqʼotaj kʼisbʼalil» chrij ri chʼoj che kʼo chkixoʼl ri rey del sur (che are ri Reino Unido y Estados Unidos) y ri rey del norte (che are Rusia y ri ketobʼan rukʼ) (Dan. 11:40). Xuqujeʼ qetaʼm che ri raqan ri estatua che kubʼij Daniel 2:43-45 are ktzijon chrij ri potencia che kʼo nim uchuqʼabʼ kamik, che are ri Reino Unido y Estados Unidos. Unikʼoxik ri profecías kojutoʼo rech kqachʼobʼo che xaq jubʼiqʼ chi kraj che ri Uqʼatbʼal tzij ri Dios kusachisaj kiwach ri kiqʼatbʼal tzij ri winaq. Juntir ri profecías riʼ kukʼut chqawach jas tiempo oj kʼo wi y kubʼano che kqakoj qachuqʼabʼ che utzijoxik ri utzij ri Dios.
10. ¿Jas más kubʼan ri profecías re ri Biblia che qatoʼik rech rukʼ kikotemal kqatzijoj ri utzij ri Dios?
10 Ri profecías re ri Biblia kchʼaw chkij utz taq noticias che kqaj kqatzijoj chke nikʼaj chik. Jun qachalal ixoq ubʼiʼ Carrie che tajin kpatanin pa República Dominicana kubʼij: «Are chiʼ kinchoman chrij ri kuya ri Jehová chqe pa ri petinaq, kinnaʼo che rajawaxik kinkʼut chke ri nikʼaj chik. Are chiʼ kinwil juntir ri kʼax che kkiriq ri winaq, kinwilo che xiw ta chwe in kuya na ri Jehová wariʼ xaneʼ xuqujeʼ chke ri areʼ». Ri profecías che kʼo chupam ri Biblia kunaʼtasaj chqe che ri Jehová kojutoʼ che utzijoxik ri utzij, rumal laʼ rajawaxik amaqʼel kqabʼano. Jun qachalal ixoq ubʼiʼ Leila che kel pa Hungría, kubʼij: «Isaías 11:6-9 kukʼut chnuwach che ri Jehová kkunik keʼutoʼ ri winaq che kkaj kkikʼex ri kikʼaslemal. Y wariʼ kuya nuchuqʼabʼ rech kintzijoj ri utzij ri Dios chke ri winaq paneʼ kilitajik che kkaj taj kkitatabʼej». Y jun qachalal ubʼiʼ Christopher che kel pa Zambia, kubʼij: «Junam rukʼ ri kubʼij Marcos 13:10, ri utz taq noticias tajin ktzijox cho ronojel ri uwach Ulew y kinkikotik che tajin kintobʼanik rech ktzʼaqat wajun profecía riʼ». ¿La kʼo profecías che kuya achuqʼabʼ at rech kaya ta kan utzijoxik ri utzij ri Dios?
XUKUBʼSAJ UKʼUʼX CHE KTOʼ NA RUMAL RI JEHOVÁ
11. ¿Jasche xajwatajik che ri Jesús xukubʼsaj ukʼuʼx chrij ri Jehová rech kuya ta kan utzijoxik ri utzij ri Dios rukʼ kikotemal? (Lucas 12:49, 53).
11 Ri Jesús xukubʼsaj ukʼuʼx che ktoʼ na rumal ri Jehová rech rukʼ kikotemal kutzijoj ri utzij ri Dios. Paneʼ ri Jesús rukʼ utzilal xutzijoj ri utzij ri Dios, pero retaʼm che kʼi winaq utz ta kkita ri utz taq noticias re ri Uqʼatbʼal tzij ri Dios y weneʼ kkiqʼatej uwach (chasikʼij Lucas 12:49, 53). Xuqujeʼ ri kʼamal taq bʼe re ri qastzij taj kojonem sibʼalaj itzel xkil ri Jesús rumal ri tajin kutzijoj, rumal laʼ kʼi taq mul xkaj xkikamisaj (Juan 8:59; 10:31, 39). Paneʼ je waʼ xbʼan che ri Jesús, pero xuya ta kan utzijoxik ri utzij ri Dios rumal che retaʼm che ri Jehová kutoʼ na. Ri areʼ xubʼij: «Man xa ta kʼu nutukel in kʼolik, are jun ri Tataxel wukʼ» (Juan 8:16). Xuqujeʼ xubʼij: «Man in uyoʼm ta kan nutukel. Amaqʼel kʼut kinbʼan ri kqaj chuwach» (Juan 8:29).
12. ¿Jas xubʼan ri Jesús che kitoʼik ri u discípulos rech kkiya ta kan utzijoxik ri utzij ri Dios paneʼ kbʼan kʼax chke?
12 Ri Jesús xubʼij chke ri u discípulos che kekunik kkikubʼsaj kikʼuʼx che ri Jehová keʼutoʼ na. Rumal che retaʼm che kbʼan na kʼax chke, kʼi mul xunaʼtasaj chke che ri Jehová keʼutoʼ na (Mat. 10:18-20; Luc. 12:11, 12). Y xubʼij chke che qas kkil na jas kkibʼano (Mat. 10:16; Luc. 10:3). Xuqujeʼ xubʼij chke che kekitaqchij ta ri winaq che kkaj taj kkitatabʼej ri utz taq noticias (Luc. 10:10, 11). Y xubʼij chke che kebʼe pa jun chi tinamit are chiʼ kbʼan kʼax chke (Mat. 10:23). Paneʼ ri Jesús xukubʼsaj ukʼuʼx chrij ri Jehová y xutzijoj ri utzij rukʼ kikotemal, xuya ta ri ukʼaslemal pa kʼax (Juan 11:53, 54).
13. ¿Jasche kakubʼsaj akʼuʼx che ri Jehová katutoʼ na?
13 Kamik jujun taq mul kyaʼ ta bʼe chqe kqatzijoj ri utzij ri Dios, rumal laʼ kajwataj ri utobʼanik ri Jehová rech kqaya ta kan ubʼanik wajun chak riʼ rukʼ kikotemal (Apoc. 12:17). ¿Jasche qas qetaʼm che ri Jehová kojutoʼ chqajujunal? Kojkunik kqabʼij wariʼ rumal ri oración che xubʼan ri Jesús che kʼo pa ri capítulo 17 re Juan. Ri areʼ xutaʼ che ri Jehová che keʼuchajij ri u apóstoles y ri Jehová xuta ri u oración. Ri wuj re Hechos kubʼij jas xubʼan ri Jehová che kitoʼik ri apóstoles rech rukʼ kikotemal xkitzijoj ri utzij ri Dios paneʼ xbʼan kʼax chke. Ri Jesús xuqujeʼ xutaʼ che ri Jehová che kuʼchajij ri winaq che kkitatabʼej ri utzij ri Dios. Y chkixoʼl ri winaq riʼ oj kʼo oj. Rumal laʼ qas kqakojo che ri Jehová kubʼan na ri xutaʼ ri Jesús che pa oración y kojutoʼ na junam rukʼ ri xubʼan kukʼ ri apóstoles (Juan 17:11, 15, 20).
14. ¿Jasche qetaʼm che amaqʼel kqatzijoj na ri utzij ri Dios rukʼ kikotemal? (Xuqujeʼ chawilaʼ ri wachbʼal).
14 Are chiʼ kojnaqajin más che ri kʼisbʼal taq qʼij, weneʼ kqanaʼo che kojkun ta chik kqatzijoj ri utzij ri Dios rukʼ kikotemal. Pero ri Jesús xubʼij kanoq che ri Jehová kojutoʼ na (Luc. 21:12-15). Junam rukʼ ri xkibʼan ri Jesús y ri u discípulos, keqataqchiʼj ta ri winaq we man kkaj kojkitatabʼej y kojchʼojin ta kukʼ. Pa jujun taq tinamit che qʼatem uwach ri qachak, ri qachalal e kunaq che utzijoxik ri utzij ri Dios rumal che kkikubʼsaj kikʼuʼx chrij ri Jehová. Junam rukʼ ri xubʼan ri Jehová che kitoʼik ri upatanelabʼ pa ri nabʼe siglo rech xekunik xkitzijoj ri utzij, kamik xuqujeʼ kojutoʼo rech kojkunik kqatzijoj ri utzij kʼa kubʼij na chqe che kqabʼan ta chik (2 Tim. 4:17). Amaqʼel chnaʼtaj chqe che we kqakubʼsaj qakʼuʼx chrij ri Jehová kojkunik kqatzijoj ri utzij rukʼ kikotemal.
Paneʼ qʼatem uwach ri qachak, pero ri qachalal kkitzukuj ri kkibʼano rech kkitzijoj ri utzij ri Dios y kkibʼan rukʼ kikotemal. (Chawilaʼ ri párrafo 14).a
AMAQʼEL XKIKOTIK
15. ¿Jasche qetaʼm che ri Jesús amaqʼel xkikot che utzijoxik ri utzij ri Dios?
15 Ri Jesús amaqʼel xuchomaj che e kʼo na winaq che kkaj kkitatabʼej ri kutzijoj chke y wariʼ xutoʼo rech xuya ta kan utzijoxik ri utzij ri Dios rukʼ kikotemal. Pa taq ri ukʼisbʼalil ri junabʼ 30, ri Jesús xrilo che e kʼo kʼi winaq che qas kkaj kkitatabʼej ri utzij ri Dios y rumal laʼ xeʼujunamaj rukʼ tikoʼn che ya kyak uwach (Juan 4:35). Y weneʼ qʼaxinaq chi jun junabʼ, xubʼij wariʼ chke ri u discípulos: «Qastzij wi chi sibʼalaj nim uwach ri tikoʼn» (Mat. 9:37, 38). Tekʼuriʼ xubʼij chi chke: «Qastzij wi chi sibʼalaj nim uwach ri tikoʼn, [...] chitaʼ toqʼobʼ che ri Ajchaqʼe ri tikoʼn rech keʼutaq lo más ajchakibʼ che uyakik uwach ri tikoʼn» (Luc. 10:2). Ri Jesús amaqʼel xuchomaj che e kʼo winaq che kkaj kkitatabʼej ri utz taq noticias y are chiʼ kʼo jun che kraj kutatabʼej, sibʼalaj kkikotik (Luc. 10:21).
16. ¿Jas ejemplos xukoj ri Jesús rech amaqʼel rukʼ kikotemal kqatzijoj ri utzij ri Dios? (Lucas 13:18-21; xuqujeʼ chawilaʼ ri wachbʼal).
16 Ri Jesús xubʼij chke ri u discípulos che rajawaxik kkʼojiʼ jun utz kichomanik chrij ri utzijoxik ri utzij ri Dios, rech kekikot che ubʼanik. Chqilampeʼ kebʼ ejemplos che xukojo (chasikʼij Lucas 13:18-21). Xubʼij che ri utzijoxik ri utz taq noticias chrij ri Uqʼatbʼal tzij ri Dios kjunamataj rukʼ ri u semilla jun mostaza che are chiʼ kkʼiyik kubʼan jun nimalaj cheʼ. Rukʼ wariʼ tajin kukʼut chkiwach che e kʼo kʼi winaq kkaj kkitatabʼej na ri utz taq noticias y che kʼo ta nijun kqʼaten uwach wajun chak riʼ. Xuqujeʼ xubʼij chik che ri utz taq noticias chrij ri Uqʼatbʼal tzij ri Dios kjunamataj rukʼ ri chʼam (levadura). Rukʼ wariʼ xubʼij chke che ri utz taq noticias ktzijox na cho ronojel ri uwach Ulew y che wariʼ kubʼan na che ri winaq kkikʼex na ri kikʼaslemal, paneʼ nojimal chi nojimal kkibʼano. Rumal laʼ ri Jesús xeʼutoʼ ri u discípulos che rilik che ri utzijoxik ri utzij ri Dios keʼutoʼ na kʼi winaq.
Junam rukʼ ri Jesús, qas qetaʼm che e kʼo na winaq ri kkaj kketaʼmaj chrij ri utzij ri Dios. (Chawilaʼ ri párrafo 16).
17. ¿Jasche kqaj che rukʼ kikotemal kqatzijoj ri utzij ri Dios?
17 Ri kojutoʼ che utzijoxik ri utzij ri Dios rukʼ kikotemal are rilik ri utzilal che tajin kuya cho ronojel ri uwach Ulew. Ronojel taq junabʼ e kʼi winaq kebʼe pa ri Unaʼtabʼalil ri ukamikal ri Jesús y kkimaj jun etaʼmanik re ri Biblia. Xuqujeʼ e kʼi kkimajij utzijoxik ri utzij ri Dios y kkibʼan ki bautismo. Qetaʼm taj e jampaʼ winaq ri kkitatabʼej na ri utz taq noticias. Ri qetaʼm are che ri Jehová tajin keʼumulij ri kʼiʼalaj winaq che kekʼasiʼ na kanoq are chiʼ kumaj ri nimalaj kʼaxkʼolil (Apoc. 7:9, 14). Ri Jehová, ri ajchaqʼe wajun chak che tajin kqabʼano, retaʼm che e kʼo na kʼi winaq che kkaj kketaʼmaj ri utz taq noticias. Rumal laʼ, maqayaʼ kan utzijoxik ri utzij ri Dios.
18. ¿Jas kqaj che kkil ri winaq?
18 Ri qastzij cristianos etaʼmatal kiwach che rukʼ kikotemal kkitzijoj ri utzij ri Dios. Ri winaq xkilo che ri apóstoles «xekʼojiʼ rukʼ ri Jesús» rumal che kkixiʼj ta kibʼ y rukʼ kikotemal kkitzijoj ri utzij ri Dios (Hech. 4:13). Ri oj xuqujeʼ kqaj che ri winaq kkilo che kqatzijoj ri utzij ri Dios rukʼ kikotemal junam rukʼ ri xubʼan ri Jesús.
BʼIXONEM 58 Keʼintzukuj ri e winaq che kkaj jamaril
a RI KUKʼUT RI WACHBʼAL: Jun qachalal che kʼo pa jun gasolinera, tajin kutzijoj ri utzij ri Dios che jun ala.