wariʼ. Chiʼ Moisés xutaʼ che jas ubʼiʼ, Jehová xubʼij che: «In riʼ ri in» (Éxodo 3:14). Junam rukʼ ri kubʼij ri Biblia ubʼiʼ Rotherham: «In Kinbʼano ri kwaj Kinbʼano». Rumal waʼ Jehová kkunik kux ronojel xuqujeʼ kkunik kubʼan ronojel ri rajawaxik rukʼ ri e ubʼanom rech kbʼan ri urayibʼal.

Wet katkun che ubʼanik ronojel ri kawaj. ¿Jas toqʼobʼ kabʼan chke ri e awachiʼl? We kʼo jun kuriq jun nimalaj yabʼil, kabʼan jun ajkunanel che awibʼ rech kakunaj. We jun chik kutzaq upwaq, katkunik kariq kʼi apwaq tekʼuriʼ katoʼ. Tekʼuriʼ katkun taj kabʼan wariʼ, junam qukʼ oj, kojkun taj kqabʼan ronojel ri kqaj. Chiʼ kawetaʼmaj chrij ri Biblia, kawilo che Jehová kkun che ubʼanik ronojel ri kraj na kubʼano rech kbʼantaj ri kraj. Xuqujeʼ sibʼalaj kkikot che ukojik ri uchuqʼabʼ che kitoʼik ri winaq che keraj (2 Crónicas 16:9). Jachin taq kketaʼmaj ta ri ubʼiʼ ri Dios kketaʼmaj ta ri kraj kubʼij ri bʼiʼaj Jehová xuqujeʼ ri utzalaj taq ubʼantajik.

Qastzij wi kqilo che ri ubʼiʼ ri Dios rajawaxik kʼo pa ri Biblia. Chiʼ kqachʼobʼo ri kraj kubʼij ri bʼiʼaj Jehová xuqujeʼ kqakojo chiʼ kqaya uqʼij ri Qatat kʼo pa ri kaj, wariʼ kubʼan chqe che kʼax taj kqariqo chiʼ kojqebʼ rukʼ.a

QʼAXINAQ chi más che 500 junabʼ che ri ukamikal ri ajqʼaxal tzij Daniel tekʼuriʼ xkʼojiʼ ri Jesús. Tekʼuriʼ ri Jehová ubʼim chik che Daniel jampaʼ kuya jun loqʼalaj chak che ri Jesús rech kubʼan Mesías, o Cristo. Xbʼix wariʼ che Daniel: «Rajawaxik kawetaʼmaj xuqujeʼ kʼo awetaʼmabʼal chiʼ kmajtaj uyaʼik ubʼixik che kbʼan ubʼanik xuqujeʼ che kyak chi jumul Jerusalén kʼa kopan ri Mesías ri Ajkʼamal bʼe, kqʼax na wuqubʼ semanas, xuqujeʼ oxkʼal kebʼ [62] semanas» (Daniel 9:25, TNM).

Rech kqetaʼmaj jampaʼ xpe ri Mesías, nabʼe kqetaʼmaj jampaʼ kmajtaj ubʼanik wajun bʼim kanoq. Wariʼ kukʼutu chiʼ «kmajtaj uyaʼik ubʼixik che kbʼan ubʼanik xuqujeʼ che kyak chi jumul Jerusalén». ¿Jampaʼ xmajtaj «uyaʼik ubʼixik»? Jun chik ajtzʼibʼanel re ri Biblia, ubʼiʼ Nehemías, kubʼij che wajun tzij riʼ, ri taqonik che kbʼan ubʼanik ri e tapya rech Jerusalén, xel lo «chupam ri ujuwinaq junabʼ ri rajawinik» ri Artajerjes (Nehemías 2:1, 5-8). Kʼi taq ajtzʼibʼanelabʼ xa junam kkichomaj che ri uqʼatbʼal tzij Artajerjes xmajtaj lo pa ri junabʼ 475 nabʼe chuwach taq uqʼij ri Jesús. Chiʼ kqajilaj wariʼ, kqilo che pa ri junabʼ 455 nabʼe chuwach taq uqʼij ri Jesús ktzʼaqat 20 junabʼ rech ri uqʼatbʼal tzij Artajerjes. Rumal laʼ, ri bʼim kan chrij ri Mesías che xubʼij ri Daniel xmajtaj ubʼanik pa wajun junabʼ riʼ: 455 nabʼe chuwach taq uqʼij ri Jesús.

Daniel xubʼij chiʼ kopan ri «Mesías ajkʼamal bʼe», rajawaxik kqʼax na «wuqubʼ semanas, xuqujeʼ oxkʼal kebʼ [62] semanas», rukʼ wariʼ ktzʼaqat 69 semanas. ¿Jampaʼ qas kubʼanaʼ wariʼ? Junam che kriqtaj pa jalajoj taq Biblias, e qastzij taj semanas, are semanas rech junabʼ. Rukʼ nikʼaj chik tzij kqabʼij che, jun semana xa junam rukʼ wuqubʼ junabʼ. Ri judíos ojer ketaʼm ri kraj kubʼij ri semanas rech junabʼ, o jalajoj jupuq wuqubʼ taq junabʼ. Ojer che wuqubʼ taq junabʼ kkibʼan jun nimqʼij rech sabático (Éxodo 23:10, 11). Rumal laʼ, ri 69 semanas che ri bʼim kanoq kubʼanaʼ 69 jupuq semanas rech 7 junabʼ, wariʼ are kraj kubʼij che kubʼanaʼ 483 junabʼ.

Kimik ri rajawaxik chik kqabʼano are kqajilaj. We kqajilaj 483 junabʼ kmajtaj pa ri junabʼ 455 nabʼe chuwach taq uqʼij ri Jesús, kojopan pa ri junabʼ 29, pa wajun junabʼ riʼ xubʼan ri uqasanjaʼ ri Jesús tekʼuriʼ xubʼan Mesías (Lucas 3:1, 2, 21, 22).a Wajun tzij riʼ xbʼix kan pa ri Biblia qas xbʼantajik.

DIOS JEHOVÁ xubʼij kʼi jastaq chke ri ajqʼaxal taq tzij rech ri Biblia, ri kbʼan rukʼ ri Mesías, ri tzujum kanoq che keʼutoʼ ri winaq. Kʼax ta kbʼan che rilik, rumal che bʼim kanoq ri ralaxik, ri kubʼan pa ukʼaslemal xuqujeʼ ri ukamikal. Wariʼ nim ubʼantajik, rumal che ronojel ri bʼim kanoq qas xbʼantaj rukʼ ri Jesucristo. Chqilaʼ