-
Ri qastzij chrij ri Tat, ri Kʼojol xuqujeʼ ri uxlabʼixel¿Jas qas kukʼut ri Biblia?
-
-
Jesús rukʼ ri Dios nim uchuqʼabʼ. We jewaʼ rajawaxik che ktzukux nikʼaj chik etaʼmabʼal pa jun chik wuj rech ri Biblia. Jun kʼutbʼal re are ri Mateo. Areʼ xutzʼibʼaj ri e utzij ri Jesús riʼ: «Are kʼu we qʼij riʼ xuqujeʼ we joqʼotaj riʼ [o ri ukʼisbʼal uwach Ulew] man kʼo ta jun retaʼm, mawi ri taqonibʼ ri e kʼo chikaj, mawi ri Kʼojolaxel; xaq xuwi ri Tataxel retaʼm» (Mateo 24:36). ¿Jas ukʼutik kubʼan wajun tzij riʼ che ri Jesús are ta ri Dios che kʼo nim uchuqʼabʼ?
Jesús xubʼij che ri Tat retaʼm kʼi jastaq chuwach ri Kʼojol. Wet ri Jesús are ri Dios retaʼm riʼ ri retaʼm ri Utat. Rumal laʼ, kqilo che ri Kʼojol xuqujeʼ ri Tat e junam taj. Tekʼuriʼ, e kʼo kkibʼij wariʼ: Jesús xubʼij wariʼ chiʼ kʼo cho ruwach Ulew junam che winaq. Wet jewaʼ, ¿jas kkʼulmataj rukʼ ri uxlabʼixel? Wet qastzij che are junam rukʼ ri Tat, ¿jasche xubʼij ta ri Jesús che ri uxlabʼixel kuchʼobʼ wariʼ? Areʼ xubʼij che xiw ri Dios kchʼobʼowik.
Chiʼ kaya ta kan retaʼmaxik chrij ri Biblia, kariq kʼi textos che kchʼaw chrij wariʼ. Konojel kkikʼut ri qastzij chrij ri Tat, ri Kʼojol xuqujeʼ ri uxlabʼixel (Salmo 90:2; Hechos 7:55; Colosenses 1:15).
-
-
¿Jasche ri e qastzij cristianos kkikoj ta ri cruz che uyaʼik uqʼij ri Dios?¿Jas qas kukʼut ri Biblia?
-
-
NIKʼAJ CHIK ETAʼMANIK
¿Jasche ri e qastzij cristianos kkikoj ta ri cruz che uyaʼik uqʼij ri Dios?
SIBʼALAJ e kʼi winaq kkaj xuqujeʼ nim kkil wi ri cruz. Jun wuj che kchʼaw chrij taq tzij español (Enciclopedia Hispánica) kubʼij che are jun «etal rech ri kojonem cristiana». Tekʼuriʼ, ¿la kkikoj wariʼ ri e qastzij cristianos?
Nabʼe, rajawaxik che kqetaʼmaj jun bʼantajik che nim ubʼanik: che Jesucristo xkam ta chuwach jun cruz. Ri tzij griega che xbʼix «cruz» che are staurós, wariʼ kraj kubʼij che xa jun «cheʼ jikom, o takʼalik». Xuqujeʼ, wajun tzij griego riʼ «kubʼij taj che are jun cheʼ rukʼ jun chik cheʼ che uqʼebʼam ribʼ [...] pa ri griego rech ri [Nuevo Testamento] kʼot kubʼij chupam che are kebʼ cheʼ» jewaʼ kubʼij jun wuj che kubʼij tzij chrij ri Biblia (The Companion Bible).
Xuqujeʼ kʼo nikʼaj chik textos che ri e ajtzʼibʼanel xkikoj jun chik tzij che ri jasach che xkam wi ri Jesús. Are ri tzij griega xýlon (Gálatas 3:13).
Jun achi che kʼo retaʼmabʼal ubʼiʼ Hermann Fulda xubʼij jasche xaq xiw jun cheʼ kkoj chke ri kekamisaxik: «Pa ri kʼolbʼal jachiʼ kekamisax wi ri winaq kʼot chi cheʼ. Rumal laʼ xaq ktik jun cheʼ pa ri ulew tekʼuriʼ che wariʼ ketzeybʼax wi o kebʼajix wi ri elaqʼomabʼ che kiqʼabʼ xuqujeʼ che ri kaqan» (Das Kreuz und die Kreuzigung [La cruz y la crucifixión]).
Tekʼuriʼ ri qas utz kubʼij chrij wariʼ are ri Utzij ri Dios. Ri apóstol Pablo kubʼij: ‹Are ri Cristo xojresaj chuxeʼ ri ukʼoqonik ri Pixabʼ, xux kʼu itzel che qakʼexwach. Tzʼibʼatal kʼut: itzel kʼut ronojel ri katzayabʼax cho jun cheʼ› (Gálatas 3:13). Chiʼ Pablo xubʼij wariʼ xresaj ri e tzij riʼ pa Deuteronomio 21:22, 23, che qastzij wi tajin kchʼaw chrij jun cheʼ, are ta jun cruz. Ri cheʼ are xubʼan jun jastaq che xkoj che kamisabʼal xuqujeʼ jun itzel. Rumal laʼ utz taj che jun cristiano kutzeyebʼa ri Cristo tzeyel cho jun cruz pa rachoch.
Junam rukʼ ri xqilo, ¿jas xbʼanik chiʼ kaminaq chi ri Cristo? Chiʼ kaminaq chi ri Jesús xqʼax 300 junabʼ ri winaq che kkibʼij che e cristianas kkikoj ta ri cruz che uyaʼik uqʼij ri Dios. Tekʼuriʼ pa ri junabʼ 300, ri ajqʼatal tzij Constantino xbʼe kukʼ ri e winaq che kkibʼan ri kojonem che qastzij taj. Rumal laʼ areʼ xubʼano che ri cruz xubʼan jun etal rech ri kojonik. Apachike taneʼ ri kraj kubʼan ri Constantino, ri cruz kʼot kraj kubʼij rukʼ ri Jesucristo. Ri cruz petinaq che ri kojonem che qastzij taj. Jun wuj kech ri católico kubʼij: «Ri cruz kʼo chi nabʼe chuwach ri e kojonem rech cristiana xuqujeʼ kkikoj ri e cristianas taj» (New Catholic Encyclopedia). Nikʼaj chik winaq che kʼo nim ketaʼmabʼal kkibʼij che xaq junam rukʼ ri uyaʼik uqʼij ri Qʼij xuqujeʼ ri kbʼan ojer che kitoʼik ri winaq rech kkʼojiʼ kalkʼwal.
Rumal laʼ, ¿jasche xjabʼun wajun etal rech ri kojonem che qastzij taj? Xa rumal rech kʼax taj «kekojon» ri winaq e ajkojonelabʼ taj. Tekʼuriʼ, ri Dios kubʼij che utz ta ri uyaʼik uqʼij ri etal riʼ che xa rech ri kojonem che qastzij taj (2 Corintios 6:14-18). Xuqujeʼ kubʼij che utz taj kbʼan ronojel uyaʼik kiqʼij ri e tyox xuqujeʼ
-