UK'OLB'AL WUJ PA INTERNET Watchtower
Watchtower
UK'OLB'AL WUJ PA INTERNET
quiché
'
  • '
  • ä
  • Ä
  • BIBLIA
  • E WUJ
  • E RIQB'AL IB'
  • mwbr18 abril e uxaq 1-7
  • Referencias rech ri wuj Qachak xuqujeʼ Qakʼaslemal ri oj Cristianos

K'o ta video che wajun kʼutunem ri'.

Chakuyu' qamak, ri video ktziji' taj.

  • Referencias rech ri wuj Qachak xuqujeʼ Qakʼaslemal ri oj Cristianos
  • Referencias rech ri wuj Qachak xuqujeʼ Qakʼaslemal ri oj Cristianos (2018)
  • Subtítulo
  • 2-8 RE ABRIL
  • nwtsty nota re etaʼmanik rech Mt 26:28
  • 9-15 RE ABRIL
  • 16-22 RE ABRIL
  • 23-29 RE ABRIL
  • w14-S 15/12 págs. 12, 13 párrs. 6-8
  • 30 RE ABRIL KOPAN 6 RE MAYO
Referencias rech ri wuj Qachak xuqujeʼ Qakʼaslemal ri oj Cristianos (2018)
mwbr18 abril e uxaq 1-7

Referencias rech ri wuj Qachak xuqujeʼ Qakʼaslemal ri oj Cristianos

2-8 RE ABRIL

QʼINOMAL RE RI UTZIJ RI DIOS | MATEO 26

«Ri jastaq che xaq ta e junam xuqujeʼ ri kejunamataj wi ri Pascua rukʼ ri Conmemoración»

(Mateo 26:17-20) Pa ri nabʼe qʼij re ri utijik ri kaxlanwa ri man kaya ta chʼam rukʼ, xeqebʼ ri tijoxelabʼ rukʼ ri Jesús, xkibʼij che: «¿Jawijeʼ kaj wi la chi kaqasukʼumaj wi ri utijik ri waʼim re xqʼeqal re ri okʼowem?». 18 Ri are xubʼij: «Jix pa ri tinamit rukʼ jun achi ri kinbʼij chiwe. Chibʼij che: ‹Ri Qajtij kubʼij: Naqaj chik ri uqʼijol. Cho awachoch kinwokʼowisaj wi na ri nimaqʼij re ri Okʼowem kukʼ ri e nutijoxelabʼ›». 19 Ri e utijoxelabʼ xkibʼano jas ri xetaq wi rumal ri Jesús, xkisukʼumaj ri okʼowem. 20 Xqʼeqal chik, xtʼuyiʼ ri Jesús pa ri mexa e rachil ri kabʼlajuj.

nwtsty multimedia

Ri waʼim re ri Pascua

Are waʼ ri jastaq che rajawaxik kkoj che ri waʼim re ri Pascua: 1) alaj chij che saʼom (kkiqʼajisaj ta nijun bʼaq), 2) kaxlanwa che kʼo ta chʼam rukʼ xuqujeʼ 3) kʼa taq ichaj (Éx 12:5, 8; Nú 9:11). Ri kʼa taq ichaj, che kubʼij ri wuj Misná weneʼ are ri lechuga, achicoria, escarola, ri berro o ri diente de león, qastzij wi kunaʼtasaj chke ri e israelitas tiempo che rukʼ kʼax xechakun pa Egipto. Jesús xukoj ri kaxlanwa che kʼo ta chʼam rukʼ rech kukʼut ri tzʼaqatalaj ucuerpo (Mt 26:26). Xuqujeʼ ri apóstol Pablo xujunamisaj ri Jesús rukʼ jun alaj chij are chiʼ xubʼij che are «ri qachij re ri okʼowem» (1Co 5:7). Pa ri nabʼe siglo xuqujeʼ kyaʼ 4) vino pa wajun waʼim riʼ. Jesús xukoj ri vino che kraj kubʼij ri ukikʼel, che kyaʼ junam rukʼ jun tojbʼal mak (Mt 26:27, 28).

(Mateo 26:26) Aretaq katajin kewaʼik, ri Jesús xukʼam ri kaxlanwa, xuya maltyoxinik che ri Dios, xupiro, xuya ke ri utijoxelabʼ, xubʼij: «Chikʼamaʼ, chitijaʼ. Are nucuerpo waʼ».

nwtsty nota re etaʼmanik rech Mt 26:26

are [...] waʼ: Ri tzij griega estín (literalmente kubʼij: «are») waral pa nikʼaj chi tzij «kraj kubʼij, etal, kukʼutu». Are waʼ ri xkichʼobʼ ri apóstoles pa ri jun qʼij riʼ, rumal che tajin kkil kebʼ jastaq: ri tzʼaqatalaj ucuerpo ri Jesús xuqujeʼ ri kaxlanwa che kʼo ta chʼam rukʼ che kkitij na. Rumal laʼ, ri kaxlanwa are ta ri ucuerpo ri Jesús. Nim ubʼanik che wajun tzij griega kkoj pa Mateo 12:7 xuqujeʼ pa nikʼaj chi Biblias kojom ri tzij «kraj kubʼij» che.

(Mateo 26:27, 28) Xuqujeʼ xukʼam jun qumubʼal, xumaltyoxij che ri Dios, xuya ke ri utijoxelabʼ, xubʼij chke: «Iwonojel chitijaʼ iwe che. 28 Are kʼu nukikʼel waʼ re ri kʼulwachinik. Ri nukikʼel katuruw na rech kasachtaj ri kimak e kʼi winaq.

nwtsty nota re etaʼmanik rech Mt 26:28

kikʼel re ri kʼulwachinik: Ri kʼakʼ kʼulwachinik, che kʼo chkixoʼl ri Jehová xuqujeʼ ri e cristianos che e chaʼom, xumaj chak rumal ri tojbʼal mak (Heb 8:10). Ri tzij che xukoj ri Jesús waral are junam rukʼ ri xukoj ri Moisés are chiʼ xubʼan ri chak rech kmajix ri kʼulwachinik re ri Taqanik kukʼ ri israelitas pa ri juyubʼ re Sinaí (Éx 24:8; Heb 9:19-21). Ri kikikʼel ri amaʼ taq wakax xuqujeʼ ri kʼisikʼ xubʼano che xumaj chak ri kʼulwachinik che kʼo chkixoʼl ri Dios xuqujeʼ ri tinamit re Israel. Junam rukʼ, ri ukikʼel ri Jesús xubʼano che xumaj chak ri kʼakʼ pacto che Jehová xubʼan rukʼ ri Israel espiritual che xumaj pa ri Pentecostés rech ri junabʼ 33 re ri qaqʼij (Heb 9:14, 15).

Chqatzukuj jeʼlalaj taq pixabʼ

(Mateo 26:17) Pa ri nabʼe qʼij re ri utijik ri kaxlanwa ri man kaya ta chʼam rukʼ, xeqebʼ ri tijoxelabʼ rukʼ ri Jesús, xkibʼij che: «¿Jawijeʼ kaj wi la chi kaqasukʼumaj wi ri utijik ri waʼim re xqʼeqal re ri okʼowem?».

nwtsty nota re etaʼmanik rech Mt 26:17

Pa ri nabʼe qʼij re ri utijik ri kaxlanwa ri man kaya ta chʼam rukʼ: Ri nimaqʼij re ri utijik kaxlanwa ri man kyaʼ ta chʼam rukʼ kumaj pa ri 15 re nisán kuchʼij wuqubʼ qʼij. Ri Pascua kbʼan jun qʼij nabʼe chuwach, pa ri 14 re nisán (chawilaʼ sgd, sección 19). Rumal che, ri e kebʼ nimaqʼij kiterenem kibʼ pa ri uqʼij ri Jesús che ri wajxaqibʼ qʼij (xuqujeʼ ri 14 re nisán) kbʼix «nimaqʼij re ri kaxlanwa ri man kaya ta chʼam rukʼ» (Lu 22:1). Pa wajun contexto riʼ, ri e tzij «Pa ri nabʼe qʼij re» xuqujeʼ kuya kkoj «pa ri qʼij nabʼe chuwach». Pa Juan 1:15, 30, ri tzij griega «nabʼe» [prótos] xuqujeʼ kubʼij «areʼ nabʼe [prótos] kan chuwach». Rumal laʼ, we kqil ri griego original xuqujeʼ ri tradición judía, kojkunik kqabʼij che ri e ajtijoxelabʼ xkibʼan wajun pregunta riʼ che ri Jesús pa ri 13 re nisán. Pa ri qʼij riʼ, ri ajtijoxelabʼ xkil ronojel ri jastaq che xajwataj che ri Pascua, che xkiʼokʼowsaj are chiʼ «xqʼeqal chik», xumaj ri 14 re nisán (Mr 14:16, 17).

(Mateo 26:39) Ri Jesús xnabʼej apan jubʼiqʼ, xxukik, xuqasaj ri upalaj cho ri ulew. Xubʼan chʼawem rukʼ Dios, xubʼij: «NuTat, we kuyaʼo, xaq chokʼow we ukʼiʼabʼal re kʼaxkʼolil riʼ chwe. Man are ta kʼut jas ri kinwaj, xaneʼ are jas ri kaj la».

nwtsty nota re etaʼmanik rech Mt 26:39

xaq chokʼow we ukʼiʼabʼal: Pa ri Biblia, kʼi mul kkoj ri tzij copa rech kukʼut ri urayibʼal ri Dios o ri jun chak che kuya ri Dios che jun winaq. Qastzij wi, ri Jesús sibʼalaj kbʼison chrij ri kʼixbʼal che weneʼ kuya che ri Dios che areʼ kkamisax rumal che kqʼabʼax chrij kyoqʼonik xuqujeʼ keʼutaqchij ri winaq che kkinimaj ta che ri qʼatoj tzij. Rumal laʼ xubʼij «chokʼow we ukʼiʼabʼal».

9-15 RE ABRIL

QʼINOMAL RE RI UTZIJ RI DIOS | MATEO 27, 28

«Jix chibʼanaʼ ajtijoxelabʼ: ¿jasche, jachiʼ xuqujeʼ jas kbʼan che?»

(Mateo 28:18) Xqebʼ ri Jesús kukʼ, xebʼuchʼabʼej, xubʼij chke: «Ronojel taqanik pa ri kaj, ronojel taqanik cho ri uwach Ulew yoʼm pa nuqʼabʼ.

w04-S 1/7 pág. 8 párr. 4

‹Jix chibʼanaʼ ajtijoxelabʼ›

4 Jesús kʼo utaqanik pa uwiʼ ri ucongregación xuqujeʼ xumaj lo pa 1914 ri Rajawbʼal ri Dios kʼo chi pa uqʼabʼ (Colosenses 1:13; Apocalipsis 11:15). Pa ri uchak re arcángel ktaqan pa kiwiʼ jun ejército celestial re millones de ángeles (1 Tesalonicenses 4:16; 1 Pedro 3:22; Apocalipsis 19:14-16). Ri uTat uyaʼom che, che kusachisaj uwach «konojel ri kʼo kitaqanik xuqujeʼ konojel ri kʼo kikuʼinem» che kraj taj kubʼan ri e sukʼ taq pixabʼ (1 Corintios 15:24-26; Efesios 1:20-23). Xaq xiw ta pa kiwiʼ ri e kʼaslik kʼo utaqanik ri Jesús, rumal che xuqujeʼ «qʼatal tzij pa kiwiʼ ri e kʼaskʼoj xuqujeʼ pa kiwiʼ ri kaminaqibʼ» xuqujeʼ kkunik keʼukʼastajisaj ri e kaminaq pa ri kamikal (Hechos 10:42; Juan 5:26-28). Qastzij wi, jun chak che petinaq rukʼ ri winaq che yaʼom nim taqanik che rajawaxik nim kbʼan che rilik. Rumal laʼ, nim chqilaʼ wi xuqujeʼ chqanimaj rukʼ ronojel qanimaʼ ri utaqanik ri Cristo che kojbʼe che kitzukuxik ri winaq xuqujeʼ keqatoʼ rech keʼux ajtijoxelabʼ.

(Mateo 28:19) Rumal kʼu riʼ, jix, chibʼanaʼ tijoxelabʼ chke ri winaq pa konojel ri tinimit cho ri uwach Ulew. Chibʼanaʼ kibautismo pa ri ubʼiʼ ri Tataxel, pa ri ubʼiʼ ri Kʼojolaxel xuqujeʼ pa ri ubʼiʼ ri Ruxlabʼal ri Dios.

nwtsty nota re etaʼmanik rech Mt 28:19

chibʼanaʼ tijoxelabʼ: Ri verbo griego matheteúo xuqujeʼ kuya kkoj ri e tzij «kyaʼ tijonik rech keʼux ajtijoxelabʼ» (chajunamaj rukʼ ri kubʼij Mt 13:52, chilaʼ wajun tzij riʼ kbʼix che «utijom ribʼ»). Ri e tzij ubʼanik qasanjaʼ xuqujeʼ uyaʼik tijonik kukʼut ri kraj kubʼij utzʼaqatisaxik ri taqanik re utoʼik jun winaq rech kux ajtijoxel.

winaq pa konojel ri tinimit: Jun traducción literal weneʼ kubʼij «konojel ri tinimit», are kʼu wajun tzij riʼ kuqʼalajisaj che are kchʼaw chkij e winaq rech ronojel tinamit. Pa griego, ri tzij chibʼanaʼ kibautismo kojom ri pronombre e areʼ, che are jun genero masculino che kkojik chiʼ kchʼaw chkij winaq, are ta tinamit. Pa chabʼal griego ri tzij tinamit are jun sustantivo neutro. Wajun taqanik che kyaʼ tijonik chke «winaq pa konojel ri tinimit» are kʼakʼ. Ri Biblia kubʼij are chiʼ majaʼ kumaj ri uchak ri Jesús, ri e winaq che e judíos taj kekunik kebʼe kukʼ ri israelitas che uyaʼik uqʼij ri Jehová (1Re 8:41-43). Are kʼu, rukʼ wa taq tzij riʼ, Jesús xeʼutaq ri rajtijoxelabʼ che utzijoxik ri Utzij ri Dios chke ri e judíos taj, xuqʼalajisaj che pa ronojel ri uwach Ulew ketoʼ ri winaq rech keʼux ajtijoxelabʼ (Mt 10:1, 5-7; Ap 7:9).

(Mateo 28:20) Cheʼitijoj che unimaxik ronojel jas ri xixintaq wi. Chiwilampeʼ, in kʼo iwukʼ ronojel qʼij kʼa pa ri ukʼistajik ri uwach Ulew».

nwtsty nota re etaʼmanik rech Mt 28:20

cheʼitijoj: Ri tzij griega che xkoj «tijonik» che xuqujeʼ kraj kubʼij etaʼmanik, kyaʼ ubʼixik, kkʼut ri rumal xuqujeʼ kkʼut che qastzij ri kbʼixik (chawilaʼ ri e notas re etaʼmanik rech Mt 3:1 xuqujeʼ 4:23 pa mwbr18.01). Ukʼutik ri unimaxik ronojel ri e jastaq che xutaq kan ri Jesús are jun jastaq che kkʼis ta ubʼanik, che xuqujeʼ kkʼut chkiwach ri e ukʼutunem ri Jesús, ketoʼik rech kkikoj pa ri kikʼaslemal xuqujeʼ ketoʼik rech kkibʼan ke ri xubʼan ri Jesús (Jn 13:17; Ef 4:21; 1Pe 2:21).

Chqatzukuj jeʼlalaj taq pixabʼ

(Mateo 27:51) Tekʼuriʼ ri tasbʼal upam ri rachoch Dios xjixjobʼik. Ajsik xjixjobʼ wi uloq, xqaj kʼa ikim kebʼ xubʼano. Xubʼan jun kabʼraqan. Ri nimaʼq taq abʼaj xepaqʼinik.

nwtsty nota re etaʼmanik rech Mt 27:51

tasbʼal: Wajun jeʼlalaj cortina che tʼisom che qʼabʼaj kutas ri upam ri Santo rukʼ ri Santísimo. Ri tradición judía kubij, are 18 metros (60 pies) raqan, 9 metros (30 pies) uwach xuqujeʼ 7,4 centímetros (2,9 pulgadas) upimal. Are chiʼ xubʼan kebʼ wajun cortina Jehová xukʼut ri royowal chkij ri xekamisan ri Ukʼojol xuqujeʼ xuya ubʼixik che pa ri qʼij riʼ kuya kebʼe winaq pa ri kaj (Heb 10:19, 20).

rachoch Dios: Waral, ri tzij griega naós kchʼaw chrij ri ja pa unikʼajil rachoch Dios, chilaʼ kʼo wi ri Santo xuqujeʼ ri Santísimo.

(Mateo 28:7) Jix chanim. Chibʼij chke ri utijoxelabʼ chi xkʼastaj chkixoʼl ri kaminaqibʼ, kanabʼej kʼu na chiwach pa Galilea. Chilaʼ kʼu kiwil wi na. Are wa ri rajawaxik ubʼixik chiwe».

nwtsty nota re etaʼmanik rech Mt 28:7

chibʼij chke ri utijoxelabʼ chi xkʼastaj chkixoʼl ri kaminaqibʼ: Ri ixoqibʼ riʼ xaq xiw ta e areʼ ri e nabʼe che xbʼix chke che xkʼastajisax ri Jesús chkixoʼl ri kaminaqibʼ, xuqujeʼ xbʼix chke che kkiya ubʼixik chke ri nikʼaj chik ajtijoxelabʼ (Mt 28:2, 5, 7). Ri tradición judía che rech ta ri Biblia, kubʼij che ri ixoqibʼ kekun taj kkiya ubʼixik jun jastaq pa jun qʼatoj tzij. Are kʼu, ri ángel rech ri Jehová xukʼutu che nim xeril wi are chiʼ xuya wajun utzalaj chak riʼ chke.

16-22 RE ABRIL

QʼINOMAL RE RI UTZIJ RI DIOS | MARCOS 1, 2

«Ri amak e kuyutajinaq»

(Marcos 2:3-5) Xepe kʼu kajibʼ achijabʼ, kitelem uloq jun kaminaq ucuerpo chuwach ri Jesús, e kajibʼ ri e teleninaq uloq. 4 Man xekun ta kʼut xeqebʼ chuwach ri Jesús, rumal rech chi e kʼi ri winaq e kʼolik. Xkesaj apan jubʼiqʼ uwiʼ ri ja ri kʼo wi, xkibʼan jun jul, xkiqasaj bʼik ri yawabʼ ri kʼo pa jun chʼatum cheʼ. 5 Xril kʼu ri Jesús ri kikojonik, xubʼij che ri achi ri kaminaq ucuerpo: «Nukʼojol, ri amak e kuyutajinaq».

jy-S pág. 67 párrs. 3-5

«Ri amak e kuyutajinaq»

Are chiʼ ri Jesús tajin kutzijoj ri utzij ri Dios, keʼopan kajibʼ achijabʼ kitelem jun achi kaminaq ucuerpo rech kkunax rumal ri Jesús. Are kʼu sibʼalaj nojinaq ri ja che kekun taj kkikʼam bʼi chuwach Jesús (Marcos 2:4). ¡Sibʼalaj xebʼisonik! Are kʼu xubʼan ta kebʼ kikʼuʼx. Xepaqiʼ pa uwiʼ ri ja, xkesaj jubʼiqʼ ri uwiʼ ri ja tekʼuriʼ xkiqasaj bʼi ri achi kaminaq ucuerpo.

¿La xpe royowal ri Jesús che xeʼopan ri achijabʼ? Xpe taj, utz xrilo. Sibʼalaj xopan pa ranimaʼ ri kikojonik ri achijabʼ riʼ che kubʼij che ri achi kaminaq ri ubʼaqil: «E amak e sachtajinaq» (Mateo 9:2). Are kʼu ¿la kkun ri Jesús kusach ri makaj? Ri e ajkʼamal taq bʼe ke ri kojonik kkibʼij che kkun taj rumal laʼ kkichomaj: «¿Jasche je katzijon waʼ? Kukʼulelaj ri Dios. ¿Jachin ta lo ri kkunik kuya sachbʼal mak, xaneʼ xaq xuwi ri Dios?» (Marcos 2:7).

Jesús xretaʼmaj ri tajin kkichomaj, xubʼij chke: «¿Jasche je kichomaj waʼ pa iwanimaʼ? ¿Jachike ri man kʼax taj, ri ubʼixik che ri kaminaq ucuerpo: ‹Ri amak e sachtajinaq›, o ri ubʼixik: ‹Chatwalijoq, chawalijisaj ri apop, chatbʼinoq›?» (Marcos 2:8, 9). Qastzij wi, Jesús kkunik kusachisaj ri umak ri achi rumal ri tojbʼal mak che kubʼan na are chiʼ kuya ri ukʼaslemal.

(Marcos 2:6-12) E tʼuyutʼoj kʼu chilaʼ jujun chke ri ajtijabʼ re ri pixabʼ. Ri e areʼ xechoman pa kanimaʼ: 7 «¿Jasche je katzijon waʼ? Kukʼulelaj ri Dios. ¿Jachin ta lo ri kkunik kuya sachbʼal mak, xaneʼ xaq xuwi ri Dios?». 8 Xretaʼmaj kʼu ri Jesús pa ri ruxlabʼal ri kichomanik ri ajtijabʼ pa kanimaʼ, xubʼij chke: «¿Jasche je kichomaj waʼ pa iwanimaʼ? 9 ¿Jachike ri man kʼax taj, ri ubʼixik che ri kaminaq ucuerpo: ‹Ri amak e sachtajinaq›, o ri ubʼixik: ‹Chatwalijoq, chawalijisaj ri apop, chatbʼinoq?›. 10 Rech bʼaʼ kiwetaʼmaj chi ri Rijaʼl Winaq kʼo taqanik pa uqʼabʼ che usachik kimak ri winaq cho ri uwach Ulew, xubʼij kʼu che ri achi ri kaminaq ucuerpo: 11 ‹Kinbʼij chawe: Chatwalijoq, chawalijisaj bʼik ri apop, jat cho awachoch›». 12 Chanim kʼut xwalijik, xuwalijisaj ri upop, xel bʼik chkiwach konojel. Jeriʼ chi konojel xkimayo, xkixeʼj kibʼ. Xkinimarisaj uqʼij ri Dios xkibʼij: «Mawi jumul je qilom waʼ».

nwtsty nota re etaʼmanik rech Mr 2:9

¿Jachike ri man kʼax taj?: Kʼax taj che jun winaq kubʼij che kkunik kukuy ri kimak ri nikʼaj chik rumal che rajawaxik taj kuya jun kʼutbʼal. Are kʼu rech kbʼix Chatwalijoq [...] chatbʼinoq kajwataj jun milagro rech kqʼalajinik che ri Jesús kʼo utaqanik rech kukuy e makaj. Wajun bʼantajik riʼ xuqujeʼ ri kʼo pa Isaías 33:24 kukʼutu che kʼo yabʼil rumal che tzʼaqat ta ri kʼaslemal.

Chqatzukuj jeʼlalaj taq pixabʼ

(Marcos 1:11) Xtataj kʼu jun chʼabʼal chikaj ri xubʼij: «At riʼ ri loqʼalaj nukʼojol, sibʼalaj kinkikot awukʼ».

nwtsty nota re etaʼmanik rech Mr 1:11

xtataj kʼu jun chʼabʼal chikaj: Wariʼ are ri nabʼe chke ri oxibʼ mul che kyaʼ ubʼixik pa ri Evangelios che qas are Jehová xchʼaw kukʼ ri e winaq.

At riʼ ri loqʼalaj nukʼojol: Are chiʼ majaʼ kpe cho ri uwach Ulew, Jesús are Ukʼojol ri Dios (Jn 3:16). Are chiʼ xalax junam rukʼ jun winaq, Jesús xux «ukʼojol ri Dios» junam rukʼ ri Adán are chiʼ majaʼ kmakunik (Lu 1:35; 3:38). Qastzij wi, kuya kchomaxik che, rukʼ ri e tzij riʼ, Dios xuya ubʼixik jachin ri Jesús. Are chiʼ xubʼij ri e tzij riʼ xuqujeʼ xuya ri ruxlabʼixel pa uwiʼ ri Jesús, ri Dios tajin kubʼij che ri achi riʼ, Jesús, xalax junam che jun ralkʼwal pa uxlabʼal, che xalax chi jumul xuqujeʼ kʼo ri ukubʼsal kʼuʼx rech ktzalij pa ri kaj rech kux Ajawinel xuqujeʼ Ajkojol tabʼal toqʼobʼ (chajunamisaj rukʼ Jn 3:3-6; 6:51; Lu 1:31-33; Heb 2:17; 5:1, 4-10; 7:1-3).

sibʼalaj kinkikot awukʼ: O «sibʼalaj katqaj chnuwach; sibʼalaj kabʼan ri kwaj». Xaq junam ri e tzij kekoj pa Mateo 12:18, che esam pa Isaías 42:1 che kchʼaw chrij ri Mesías tzujum o ri Cristo. Are chiʼ xuya ri uxlabʼixel pa uwiʼ ri Jesús xuqujeʼ xubʼij ri e tzij riʼ, Dios qas xuya ukʼutik che ri Ukʼojol are ri Mesías tzujum kanoq.

(Marcos 2:27, 28) Xuqujeʼ xubʼij chke: «Ri qʼij re uxlanem xbʼan rumal kech ri winaq. Man are ta xebʼan ri winaq che ri qʼij re uxlanem. 28 Jeriʼ ri Rijaʼl Winaq kʼo xuqujeʼ utaqanik puwiʼ ri qʼij re uxlanem».

nwtsty nota re etaʼmanik rech Mr 2:28

kʼo [...] utaqanik puwiʼ ri qʼij re uxlanem: Jesús xubʼij wariʼ chbʼil ribʼ (Mt 12:8; Lu 6:5), rukʼ ri e tzij riʼ xukʼutu che kkunik kukoj ri sábado rech kubʼan ri chak che ri Utat kʼo pa ri kaj xuya che (chajunamisaj rukʼ Jn 5:19; 10:37, 38). Jesús xubʼan pa sábado jujun chke ri milagros más nim kibʼanik, chkixoʼl wariʼ xeʼukunaj jujun yawabʼ (Lu 13:10-13; Jn 5:5-9; 9:1-14). Jeʼ wariʼ xukʼut ri kubʼan pa ri rajawinik, jun tiempo re jororibʼal junam rukʼ ri uxlanem sabático (Heb 10:1).

23-29 RE ABRIL

QʼINOMAL RE RI UTZIJ RI DIOS | MARCOS 3, 4

«Jesús kukunaj jun achi pa sábado»

(Marcos 3:1, 2) Ri Jesús xok chi bʼik jumul pa ri ja ri kakitijoj wi kibʼ ri aj judeyibʼ che ri pixabʼ. Kʼo kʼu jun achi chilaʼ chaqiʼjarinaq jun uqʼabʼ. 2 Kkil kʼut ri kubʼan na ri Jesús, we kukunaj ri achi pa ri qʼij re uxlanem. We jeriʼ, kʼo kkitzujubʼej rech.

jy-S pág. 78 párrs. 1, 2

¿Jas jastaq kuya kbʼan pa sábado?

Jumul chik are sábado, ri Jesús kbʼe pa ri sinagoga, weneʼ pa Galilea. Chilaʼ kuriq jun achi che chaqiʼjarinaq jun uqʼabʼ (Lucas 6:6). Ri escribas xuqujeʼ ri fariseos tajin kkil ri Jesús. ¿Jasche? Qʼalaj chke ri kkaj are chiʼ kkibʼan wajun pregunta riʼ: «¿La yaʼtal ubʼanik kunanik pa ri qʼij re uxlanem?» (Mateo 12:10).

Ri e ajkʼamal bʼe re ri e kojonem judíos kkichomaj che xaq xiw kkikunaj jun winaq pa sábado we xa jubʼiqʼ chi kraj kkamik, rumal laʼ kuya taj kbʼan jastaq junam rukʼ ukojik chi jumul jun bʼaq pa ukʼolbʼal o ukunaxik jun winaq che xuqʼut raqan. Ri qastzij are che ri e judíos riʼ qas ta keʼok il che ri achi che uriqom kʼax, xa tajin kkitzukuj umak ri Jesús rech kbʼan kʼax che.

(Marcos 3:3, 4) Ri Jesús xubʼij che ri achi ri chaqiʼj uqʼabʼ: «Chatwalijoq. Chatkʼol pa qanikʼajil». 4 Xubʼij kʼu ri Jesús chke ri winaq: «¿La kuya kabʼan utzil pa ri qʼij re uxlanem o kabʼan etzelal? ¿La utz ri kakol ri ukʼaslemal jun winaq o kakamisaxik?». Ri e areʼ kʼut man xechʼaw taj.

jy-S pág. 78 párr. 3

¿Jas jastaq kuya kbʼan pa sábado?

Are kʼu, Jesús retaʼm che utz ta ri kichomanik. Retaʼm che xa kkiya más uwiʼ ri utaqanik ri winaq xuqujeʼ che are ta ri kubʼij ri Biblia chrij ri chak kbʼan pa sábado (Éxodo 20:8-10). Xuqujeʼ, are ta ri nabʼe mul che kyoqʼik rumal che kubʼan utz jastaq. Kʼateʼ kʼu riʼ, Jesús kubʼan jun jastaq che kubʼano che sibʼalaj kpe koyowal. Kubʼij che ri achi: «Chatwalijoq. Chatkʼol pa qanikʼiʼajil» (Marcos 3:3).

(Marcos 3:5) Xpe royowal ri Jesús chke, xeʼukaʼyej ri winaq ri e kʼo pa taq uxkut. Xqʼoxow ri ranimaʼ, rumal rech chi sibʼalaj ko ri kanimaʼ. Xubʼij che ri achi: «Chayuquʼ ri aqʼabʼ». Ri achi xuyuqu, ri uqʼabʼ kʼut xkunatajik.

nwtsty nota re etaʼmanik rech Mr 3:5

Xpe royowal [...]. Xqʼoxow ri ranimaʼ: Xaq xiw ri Marcos xubʼij ri xunaʼ ri Jesús chiʼ xeril ri e ajkʼamal taq bʼe rech ri kojonem che kʼo jun ko kanimaʼ (Mt 12:13; Lu 6:10). Weneʼ ri Pedro, jun achi che xuqujeʼ kʼo utz ranimaʼ, xutzijoj che ri Marcos ri xkʼulmatajik (chawilaʼ ri video Ri kutzijoj ri wuj re Marcos).

Chqatzukuj jeʼlalaj taq pixabʼ

(Marcos 3:29) Areʼ kʼut ri kuyoqʼ ri Ruxlabʼal re ri Dios mawi jumul kusach na umak, kakanaj ajchaqʼmak chbʼe qʼij saq».

nwtsty nota re etaʼmanik rech Mr 3:29

ri kuyoqʼ ri Ruxlabʼal re ri Dios: Ri yoqʼonik are kraj kubʼij ubʼixik kʼax taq tzij, kbʼix itzelal chrij ri Dios o chrij ri loqʼalaj taq jastaq rech ri Dios. Ri uxlabʼixel petinaq rukʼ ri Dios, rumal laʼ we kqabʼan ta ri kubʼij ri uxlabʼixel chqe are kʼu qetaʼm che rajawaxik kqabʼano o kqabʼij che jun jastaq are ta uchak ri uxlabʼixel xaq junam ta neʼ che kojyoqʼon chrij ri Dios. Junam rukʼ ri kubʼij Mateo 12:24, 28 xuqujeʼ Marcos 3:22, ri ajkʼamal bʼe rech ri kojonem judíos xkil ri xubʼan ri ruxlabʼal ri Dios are chiʼ Jesús xubʼan milagros, are kʼu, xkibʼij che are uchak ri Satanás.

ajchaqʼmak chbʼe qʼij saq: Kchʼaw chrij jun makaj che kbʼan rukʼ etaʼmabʼal xuqujeʼ che kʼo ta sachbʼal che. Kʼo ta jun tojbʼal mak kuchʼuq wajun makaj riʼ (chawilaʼ ri nota re etaʼmanik ri kuyoqʼ ri Ruxlabʼal re ri Dios rech wajun versículo riʼ).

(Marcos 4:26-29) Xuqujeʼ xubʼij ri Jesús: «Jewaʼ ri rajawibʼal ri Dios, je jas jun winaq ri kujopij ijaʼ pa ri rulew. 27 Kawar kʼu chaqʼabʼ, xuqujeʼ kawalij pa qʼij, je kubʼano ronojel qʼij. Katux kʼu ri ijaʼ, kakʼiyik. Ri winaq kʼut man kuchʼobʼ taj jas kubʼano kakʼiyik. 28 Pa re wi kawachin ri ulew: nabʼe kel uloq ri tuxaj, tekʼuriʼ ri aj, kʼateʼ riʼ ri jolomaj kechomaqir kʼut ri uwach ri jolomaj. 29 Aretaq kʼo chi ri uwachinik, chanim ri winaq kukoj jos che, xopan kʼu ri uqʼijol ri qʼatoj».

w14-S 15/12 págs. 12, 13 párrs. 6-8

¿La kqachʼobʼ ri kraj kubʼij?

6 ¿Jas kqetaʼmaj chrij wajun kʼutbʼal riʼ? Nabʼe, kqetaʼmaj che kojkun taj kojtaqan pa uwiʼ ri ajtijoxel rech kkʼiy pa ri ukojonik. Unaʼtasaxik che kojkun taj kqabʼan ronojel ri jastaq kojutoʼ che kqataqchij taj rech kubʼan uqasanjaʼ. Kqakoj qachuqʼabʼ che utoʼik, are kʼu rukʼ machʼachʼem kqachʼobʼo che areʼ kchowik we kraj kujach ri ukʼaslemal che ri Dios. Wajun jachoj kʼaslemal riʼ rajawaxik kkʼiy pa jun animaʼ nojinaq che loqʼoqʼenik che ri Dios; are laʼ ri taqal che ri Jehová (Sal. 51:12; 54:6; 110:3).

7 Ukabʼ, uchʼobʼik chrij wajun kʼutbʼal riʼ kojutoʼ rech kojbʼison taj we kʼo ta uwachinik kuya ri qachak. Rajawaxik kʼo qapaciencia (Sant. 5:7, 8). We qakojom ronojel qachuqʼabʼ che utoʼik ri ajtijoxel are kʼu ri ijaʼ re ri qastzij kuya ta uwach, wariʼ kraj taj kubʼij che oj utz ajtijabʼ taj. Xaq xiw ri Jehová kubʼano che kkʼiy ri ijaʼ re ri qastzij pa kanimaʼ ri kemachʼachʼik che qas kkaj kkikʼex ri kikʼaslemal (Mat. 13:23). Rumal laʼ kqachomaj taj che xaq xiw nim ubʼanik ri qachak we kuya uwachinik. Jehová kuqʼat ta tzij pa uwiʼ ri qachak we kkita ri winaq ri utzalaj taq tzij, xaneʼ are kril ri chuqʼabʼ kqakojo xuqujeʼ ri qasukʼilal (chasikʼij uwach Lucas 10:17-20 xuqujeʼ 1 Corintios 3:8).

8 Urox, jujun taq mul kqil taj ri kkikʼex ri winaq pa kikʼaslemal. Jun kʼutbʼal, jun kʼulaj che tajin kketaʼmaj chrij ri Biblia rukʼ jun misionero xkibʼij che kkaj keʼel che utzijoxik ri utzij ri Dios. Areʼ xunaʼtasaj chke che rajawaxik kkiya kan utubʼaxik ri sikʼ we kkaj keʼel che utzijoxik ri utzij ri Dios. Are kʼu xumayo are chiʼ xkibʼij che, che qʼaxinaq chi kʼi ikʼ che xkiya kan utubʼaxik ri sikʼ. ¿Jasche xkibʼan wariʼ? Are chiʼ xketaʼmaj che ri Jehová itzel kril ri kebʼ wachaj xuqujeʼ krilo we kkitubʼaj ri sikʼ, rumal laʼ xkichaʼ ubʼanik jun jastaq: we kkitubʼaj ri sikʼ chuwach ri misionero o kkiya kan ubʼanik. Rumal ri loqʼoqʼenik che xkʼiy pa kanimaʼ chrij ri Jehová xubʼano che xkibʼan ri sukʼ. Weneʼ ri misionero rilom ta ri kʼexoj tajin kkibʼano, are kʼu tajin kekʼiy pa ri kikojonik.

30 RE ABRIL KOPAN 6 RE MAYO

QʼINOMAL RE RI UTZIJ RI DIOS | MARCOS 5, 6

«Jesús kkunik keʼukʼastajisaj ri e winaq che e kaminaq che keqaj»

(Macos 5:38) Xeʼopan cho rachoch ri achi ri nim ubʼanik. Xril ri Jesús chi ri winaq kitukin kibʼ, sibʼalaj keʼoqʼik, sibʼalaj kakiraq kichiʼ.

(Marcos 5:39-41) Xok pa ja, xubʼij chke: «¿Jasche kitukij iwibʼ, kixoqʼik? Ri akʼal man kaminaq taj, xa kwarik». 40 Ri winaq kakitzeʼj uwach. Ri Jesús xeresaj bʼik konojel, xeʼukʼam ri utat unan ri akʼal xuqujeʼ ri e kʼo rukʼ, xeʼok bʼik jawijeʼ ri tutzʼul wi ri akʼal. 41 Xuchap kʼu ri uqʼabʼ ri akʼal, xubʼij che: «Tabʼit kum». Je kel kubʼij waʼ pa ri qachʼabʼal: «Ali, kinbʼij chawe, chatwalijoq».

nwtsty nota re etaʼmanik rech Mr 5:39

man kaminaq taj, xa kwarik: Pa ri Biblia, jun kaminaq kajunamataj rukʼ jun winaq che kwarik (Sl 13:3; Jn 11:11-14; Hch 7:60; 1Co 7:39; 15:51; 1Te 4:13). Jesús kuwalajisaj ri alaj ali, rumal laʼ weneʼ xukoj wa taq tzij riʼ rech kukʼut che, junam rukʼ ukʼasuxik jun winaq che kwarik, je waʼ kubʼan che ukʼasuxik jun winaq che kaminaq chik. Ri kunem che xkoj che ukʼasuxik ri alaj ali xpe rukʼ ri Jehová, ri Dios ri kayoʼw kikʼaslemal ri kaminaqibʼ, ri xebʼanow ri jastaq ri man e kʼo ta nabʼe kanoq (Ro 4:17).

(Marcos 5:42) Chanim xwalij ri ali, xbʼinik. Kabʼlajuj chi kʼu ujunabʼ. Ri winaq xkimayo, xsach kikʼuʼx.

jy-S pág. 118 párr. 6

Jun alaj ali kkʼasiʼ chi jumul

Pa jujun taq mul, Jesús xubʼij chke ri winaq che xeʼukunaj che kʼo ta nijun kkibʼij wi che xekunaxik xuqujeʼ jeʼ kubʼij chke ri unan utat ri alaj ali. Are kʼu, chanim ktataj ri xkʼulmatajik «xel utzijol waʼ chkixoʼl konojel ri winaq chilaʼ» (Mateo 9:26). Qastzij wi, we kqil jun qafamiliar o jun qachiʼl che kaminaq chik kwalij chi jumul, ¡qastzij riʼ che kqatzijoj chke kʼi winaq! Junam che kkibʼij ri Evangelios, wariʼ are ri ukabʼ kʼastajibʼal kubʼan ri Jesús.

Chqatzukuj jeʼlalaj taq pixabʼ

(Marcos 5:19, 20) Ri Jesús man xuya ta che, xaneʼ xubʼij che: «Jat cho awachoch kukʼ ri e awachalaxik. Chayaʼ utzijoxik chke ronojel ri ubʼanom ri Ajawaxel chawe, jas xubʼano xel ukʼuʼx chawe». 20 Xel bʼik ri achi, xuchaplej utzijoxik pa taq ri Lajuj Tinimit ronojel ri ubʼanom ri Jesús che. Konojel kʼut xkimayo.

nwtsty nota re etaʼmanik rech Mr 5:19

Chayaʼ utzijoxik: Pa neʼ ri Jesús kubʼij chke ri winaq che kechʼaw ta chrij ri e mayibʼal kubʼano (Mr 1:44; 3:12; 7:36), che wajun achi riʼ xubʼij che, che kubʼij chke ri e ufamiliares ri xkʼulmatajik. Weneʼ xubʼij wariʼ rumal che xbʼix che, che kel bʼi chilaʼ xuqujeʼ kkun taj kutzijoj ri utzalaj taq tzij pa ri lugar riʼ xuqujeʼ rech ri winaq kketaʼmaj ri rumal che xekam ri e aq.

(Marcos 6:11) Apachike kʼolbʼal ri man kixkʼulax ta wi, ri man kkitatabʼej ta wi ri itzij, aretaq kixel bʼik chilaʼ, chitotaʼ kan ri pukʼukʼ ulew ri kʼo pa iwaqan. Jeriʼ kiqʼalajisaj chkiwach chi man utz taj kibʼanom».

nwtsty nota re etaʼmanik rech Mr 6:11

chitotaʼ kan ri pukʼukʼ ulew ri kʼo pa iwaqan: Wajun jastaq riʼ kraj kubʼij che kimak ta ri ajtijoxelabʼ che ri winaq utz ta kkita ri kkibʼij chke xuqujeʼ kkiyaʼo che are ri Dios ri kuqʼat na tzij pa kiwiʼ. Pa Mateo 10:14 xuqujeʼ Lucas 9:5 kqariq e tzij junam rukʼ waʼ. Marcos xuqujeʼ Lucas kkibʼij ri e tzij riʼ kiqʼalajisaj [o «chkij»] chkiwach. Pablo xuqujeʼ Bernabé xkibʼan wariʼ pa Antioquía re Pisidia (Hch 13:51). Pa Corinto, Pablo xubʼij wariʼ are chi xutotaʼ ri ratzʼyaq: «Qas chiwij kel wi we kixkam pa ri imak, man numak ta chi in» (Hch 18:6). Weneʼ, chkiwach ri rajtijoxelabʼ ri Jesús, wariʼ are ta jastaq che mat kkichʼobʼo. Are chiʼ majaʼ keʼok chi jumul pa kitinamit, ri e judíos che e kojonelabʼ che xekʼojiʼ pa jun tinamit che are ta judío kkitotaʼ ri ulew che ri kixajabʼ rumal che kkichomaj che chʼajchʼoj taj. Are kʼu, rukʼ ri e kʼutbʼal riʼ, Jesús kraj kukʼut chi jun chi jastaq.

    E wuj pa quiché (1993-2025)
    Uk'isik sesión
    Umajixik sesión
    • quiché
    • Chataqa b'ik
    • Ri qas utz kawilo
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Ri kta' chawe rech kakojo
    • Keta'max ta ri xatz'ib'aj
    • Configuración de privacidad
    • JW.ORG
    • Umajixik sesión
    Chataqa b'ik