Nim cheqilaʼ wi ri ketaqanik

1, 2. a) ¿Jas kʼo pa qanimaʼ che rajawaxik kqakoj qachoqʼabʼ chuwach? b) ¿Jas preguntas kyaʼ na ubʼixik chirij?

¿LA AWILOM jas kubʼan jun akʼal chiʼ kraj täj knimanik chiʼ ktaqik? Are jun kʼutbʼal rech ri kʼo pa ranimaʼ che kraj täj knimanik. Kuta ri kubʼij ri utat xuqujeʼ retaʼm che rajawaxik kunimaj; tekʼuriʼ, che wajun mul riʼ, kraj täj kunimaj. ¡Wariʼ are jun kʼäx! Qastzij wi, weneʼ kʼo jujun mul che je waʼ kqabʼan qonojel öj.

² Kʼo jujun mul weneʼ kʼäx kbʼan che kinimaxik ri winaq che ketaqanik. ¿La je abʼanom wariʼ? We je, qastzij wi che xaq xiw ta at abʼanom wariʼ. Tekʼuriʼ, ri Loqʼalaj Pixabʼ kojutaqo che keqanimaj ri ketaqanik, pa neʼ ri nikʼaj winaq chik ronojel qʼij keniman täj (Proverbios 24:21). We kqaj che kresaj ta ri uloqʼoqʼenik ri Ajawaxel chaqe, are sibʼalaj rajawaxik che kojniman che wajun taqonik riʼ che kʼo pa ri Utzij. ¿Jasche kʼäx kqariq che ubʼanik? ¿Jasche kubʼij ri Jehová chaqe che kqabʼano? ¿Jas kojutoʼ rech kojnimanik, xuqujeʼ jas kqabʼan che ubʼanik? Chqilaʼ jas kyaʼ ubʼixik chirij wariʼ.

JASCHE KʼÄX UBʼANIK

3, 4. ¿Jas rumal xmajtaj lo ri mak, xuqujeʼ jasche wariʼ kubʼano che kʼäx kqabʼan che unimaxik ri taqanik?

³ Kʼo kebʼ rumal che kʼäx kinimaxik ri ketaqanik: nabʼe, qonojel öj ajmakibʼ, ukabʼ, ri winaq che ketaqanik xuqujeʼ e ajmakibʼ. Ri mak che kuya kʼäx chaqe xumaj lo ojer pa ri kotzʼiʼjalaj Edén, chiʼ ri Adán xuqujeʼ ri Eva xkinimaj ta ri Ajawaxel. Rukʼ wariʼ kqilo che ri mak xumaj lo rumal che xeniman täj. Xuqujeʼ kʼa pa wa täq qaqʼij riʼ, chiʼ kojalaxik kʼo chi pa qanimaʼ che kqaj täj kojnimanik (Génesis 2:15-17; 3:1-7; Salmo 51:5; Romanos 5:12).

⁴ Rumal che öj ajmakibʼ, kʼäx ta kqabʼan che ukʼutik che kqabʼan nim che qibʼ, junam ta rukʼ ri kqabʼan ta nim che qibʼ, che sibʼalaj kʼäx kqabʼan che ukʼutik xuqujeʼ rech kqaya ta kan ubʼanik. Qastzij wi, pa neʼ kʼi chi junabʼ kqapatanej ri Jehová rukʼ sukʼilal, weneʼ kqabʼan nim che qibʼ xuqujeʼ weneʼ kqabʼan itzelal. Je wariʼ xubʼan ri Coré. Wajun israelita riʼ xuchʼij kʼi kʼäx junam kukʼ ri nikʼaj chik rech ri utinamit ri Ajawaxel. Tekʼuriʼ, xaq xuyaʼo che ri urayinik rech ktaqan pa kiwiʼ ri winaq xubʼan nim, wariʼ xubʼan che, che xniman ta che ri Moisés, ri achi che xubʼan ta nim che ribʼ (Números 12:3; 16:1-3). Junam rukʼ wariʼ xubʼan ri ajawinel Uzías, rumal che xubʼan nim che ribʼ, xubʼano che xok bʼi pa ri loqʼalaj ja rech ri Jehová tekʼuriʼ xubʼan jun chak che sibʼalaj nim ubʼanik che xaq xiw ri ajkojol tabʼal toqʼobʼ kekunik kkibʼano (2 Crónicas 26:16-21). Coré xuqujeʼ Uzías xkiriq kʼäx rumal che xeniman täj. Ri xkiriqo kuya jun kʼutbʼal chaqe: rajawaxik kqakoj qachoqʼabʼ rech kqabʼan ta nim che qibʼ, rumal che wajun bʼantajik riʼ kubʼano che kojniman ta chike ri ketaqanik.

5. ¿Jas itzelal kibʼanom kʼi winaq pa ronojel junabʼ?

⁵ Jun chik rumal, are ri winaq che ketaqanik e tobʼanaq che ri winaq kkinimaj ta ri taqanik rukʼ kanimaʼ. Kʼi chike kibʼanom ri itzelal. Ronojel ri bʼanom kukʼut kʼi itzel täq jastaq che kibʼanom ri ketaqanik (chasikʼij uwach Eclesiastés 8:9). Chojchoman chirij ri Saúl. Chiʼ Jehová xuchaʼ rech kubʼan ajawinel, are jun utz achi xuqujeʼ kubʼan ta nim che ribʼ. Chiʼ xeqʼax ri qʼij areʼ xubʼan nim che ribʼ xuqujeʼ xubʼan itzel, wariʼ xubʼano che xraj xukamisaj ri sukʼalaj David (1 Samuel 9:20, 21; 10:20-22; 18:7-11). Tekʼuriʼ, qʼaxinaq chi ri qʼij xbʼan ajawinel che ri David. Areʼ xubʼan jun chike ri ajawinel che sibʼalaj e utz rech Israel, tekʼuriʼ utz ta xubʼan che ukojik ri utaqanik chiʼ xutoqij ri rixoqil ri Urías ri hitita xuqujeʼ xubʼano che wajun achi riʼ che kʼot umak xkam pa ri chʼoj (2 Samuel 11:1-17). Ri mak kubʼan che ri winaq utz ta ukojik ri taqanik kubʼano, xuqujeʼ wariʼ sibʼalaj kyaʼ ukʼutik chiʼ nim ta chi kil wi ri Jehová. Jun achi rech Gran Bretaña che retaʼm jastaq chirij kichak ri ajqʼatal täq tzij xubʼij che ronojel ri junabʼ che qʼaxinaq, ri ajkʼamal täq bʼe rech ri kojonem católica kikojom ri kitaqanik che ubʼanik kʼäx chike ri winaq. Rumal ronojel ri itzelal bʼanom, weneʼ kqabʼij wariʼ: «¿Jasche rajawaxik nim keqil wi ri ketaqanik?».

¿JASCHE NIM KEQIL WI RI KETAQANIK?

6, 7. a) Chabʼij jasche rajawaxik nim kqil wi ri utaqanik ri Jehová. b) ¿Jampaʼ kqabʼan ri utaqanik ri Jehová rukʼ ronojel qanimaʼ?

⁶ Ri oxibʼ jastaq rumal che rajawaxik nim keqil wi ri ketaqanik are ri loqʼoqʼenik: nabʼe, loqʼoqʼenik che ri Jehová; tekʼuriʼ, chike ri winaq, kʼisbʼal re chaqe öj. Ri nabʼe, are che kqaloqʼoqʼej ri Jehová puwiʼ ronojel ri jastaq, rumal laʼ kqaj kqaya kikotemal che (chasikʼij uwach Proverbios 27:11; Marcos 12:29, 30). Qetaʼm che rumal che xnimax ta ri Jehová pa ri Edén, rukʼ wariʼ xmajtaj lo ubʼixik cho ruwach Ulew che Jehová kkun täj kuqʼat tzij puwiʼ ronojel ri kajulew. Xuqujeʼ qetaʼm che kʼi chike ri winaq kixutum ri uqʼatbʼal tzij ri Ajawaxel, are kkibʼan ri kubʼij ri Satanás. Tekʼuriʼ, öj rukʼ kikotemal are kqabʼan ri kubʼij ri Ajawaxel. Rumal laʼ, chiʼ kqasikʼij ri textos pa ri Loqʼalaj Pixabʼ che kchʼaw chirij ri nim ubʼantajik ri Jehová, junam rukʼ ri kubʼij pa Apocalipsis 4:11, ¿jas kqanaʼ chiʼ kqasikʼij? Wariʼ kopan pa qanimaʼ. Qetaʼm che are ri qas Ajawinel rech ri kajulew, rumal laʼ kqatoʼ rukʼ ronojel qanimaʼ ri nim uqʼatbʼal tzij, kqabʼan wariʼ chiʼ kqabʼan pa ronojel qakʼaslemal ri kubʼij.

⁷ Chiʼ nim kqil wi ri Jehová kraj kubʼij che xaq xiw ta kqanimaj. Qastzij wi, kqabʼan ri kubʼij rumal che kqaloqʼoqʼej. Weneʼ kʼo jujun mul che junam rukʼ ri akʼal che xojchʼaw chirij nabʼe, weneʼ kʼäx kqabʼan che unimaxik ri Ajawaxel rumal laʼ rajawaxik kqetaʼmaj unimaxik rukʼ ronojel qanimaʼ pa neʼ kqaj täj kqabʼano ri kubʼij chaqe. Masach pa qajolom che ri Jesús amaqʼel xubʼan ri urayinik ri Utat, xuqujeʼ xubʼano chiʼ kʼo chuwach nimaʼq kʼäx, areʼ xubʼij wariʼ: «Are kʼu mabʼanataj ri nurayibʼal xaneʼ areʼ ri rayibʼal la» (Lucas 22:42).

8. a) ¿Jas kqabʼan che unimaxik ri Jehová kimik, jas kʼutbʼal kʼolik che kukʼut chqawach ri kunaʼ areʼ? b) ¿Jas kojutoʼ rech kqabʼan ri e pixabʼ xuqujeʼ rech kqata ri kbʼix chaqe? (Chawilaʼ ri recuadro «Chaya axikin che ri noʼj ri kyaʼ chawe chakʼamowaj kʼut ri pixbʼenik».)

⁸ Jehová kchʼaw ta chi lo pa ri kaj kukʼ ri e upatanel che e kʼo cho ri uwach Ulew. Chiʼ kubʼij ri urayinik kukoj ri Loqʼalaj Pixabʼ, xuqujeʼ kuya ubʼixik kumal ri e ajkʼamal bʼe che ri utinamit che e kʼo pa ri uwach Ulew. Rumal laʼ, ri ukʼutik che nim kqil wi ri Jehová are kinimaxik ri winaq che e uyaʼom rech ketaqanik. We keqanimaj täj, weneʼ kqaxutuj ri e pixabʼ che kkiya rukʼ ri Utzij ri Ajawaxel, wariʼ kubʼan kʼäx che ri Jehová. Je wariʼ ri xkibʼan ri israelitas. Chiʼ xkiyoqʼo xuqujeʼ chiʼ xewalij chirij ri Moisés, Jehová xrilo che, che areʼ xbʼan wi (Números 14:26, 27).

9. ¿Jasche kqabʼij, we kqaloqʼoqʼej ri winaq, rajawaxik keqanimaj ri ketaqanik? Chaya jun kʼutbʼal.

⁹ Ri ukabʼ, are ri qaloqʼoqʼenik chike nikʼaj chik. Rech kqachʼobʼ wariʼ chachomajampeʼ che at, at jun ajchʼoj che kachajij jun tinamit. We at xuqujeʼ ri e awachiʼl kiwaj utz kibʼan che ri ichak xuqujeʼ che kixkam täj, are rajawaxik kixniman chike ri kʼo kitaqanik pa iwiʼ xuqujeʼ are rajawaxik kibʼan ronojel ri kkibʼij. Tekʼuriʼ, rukʼ jun che kubʼan ta ri kbʼix che kubʼan chike ri nikʼaj chik kkiriq kʼäx. Chiʼ kojchʼaw chirij e ajchʼoj weneʼ kpe pa qajolom ri chʼoj xuqujeʼ ri kʼaxkʼolil. Tekʼuriʼ, ri Jehová kʼo kʼi rajchʼoj che amaqʼel kkibʼan ri utz. Areʼ are ktaqan pa kiwiʼ sibʼalaj e kʼi ángeles che kʼo nim kichoqʼabʼ. Xuqujeʼ, ri Loqʼalaj Pixabʼ kubʼij che ri cristianos e junam kukʼ ri ajchʼoj che kkichajij jun tinamit rumal che kkibʼan junam ri jastaq che upatanexik ri Ajawaxel (1 Timoteo 1:18; 2 Timoteo 2:3). Chkiwach ri winaq riʼ ri Ajawaxel e ukojom jujun achijabʼ. We kqabʼan ta ri kkibʼij, keqaya pa kʼäx ri qachiʼl. Chiʼ jun cristiano kubʼan ta ri kkibʼij ri e ajkʼamal bʼe rech ri congregación che, kubʼan kʼäx chike ri rachalal (1 Corintios 12:14, 25, 26). Xaq junam chiʼ jun alkʼwal che kniman täj: ronojel ri familia kkiriq kʼäx. Junam che kqilo, chiʼ nim keqil ri ketaqanik xuqujeʼ chiʼ kqakʼutu che kojtobʼan kukʼ are jun ukʼutik ri qaloqʼoqʼenik chike ri winaq.

10, 11. ¿Jasche are utz che kqetaʼmaj ri utzilal kqariqo chiʼ kojniman chike ri ketaqanik? Chabʼij jasche.

¹⁰ Ri urox, are rumal che ri nimanik kuya utzilal chaqe. Amaqʼel chiʼ ri Jehová kubʼij chaqe che kqanimaj jun winaq, kubʼij chaqe jas utzilal kqariqo. Nikʼaj kʼutbʼal re, ¿jas kutzujuj chaqe we kqanimaj ri qatat qanan? Kubʼij chaqe che kqariq jun nim qakʼaslemal rukʼ kikotemal (Deuteronomio 5:16; Efesios 6:2, 3). ¿We kqabʼan ri e pixabʼ che kkiya ri e ajkʼamal bʼe rech ri congregación? Kuriq ta kʼäx ri qachilanik rukʼ ri Jehová (Hebreos 13:7, 17). Xuqujeʼ, ¿we keqanimaj ri e ajqʼatal tzij? Wariʼ kojuchajij (Romanos 13:4).

¹¹ Qastzij wi, che chiʼ kqetaʼmaj ri rumal che kraj ri Jehová che kqanimaj kubʼano che kʼäx ta kqabʼan che kinimaxik rukʼ ronojel qanimaʼ ri ketaqanik. Chqilaʼ chirij oxibʼ uwach taqanik che sibʼalaj rajawaxik nim kqil wi.

RI NIMANIK PA RI FAMILIA

12. ¿Jas rajawaxik kubʼan ri achi, xuqujeʼ jas kubʼan che ubʼanik?

¹² Jehová are xbʼanow ri familia. Rumal che are jun Ajawaxel che sibʼalaj kraj che kbʼan ri jastaq pa cholaj, areʼ ubʼim jas rajawaxik kbʼanik rech utz kel ronojel (1 Corintios 14:33). Che ri achi yaʼom wi che kukʼam bʼe puwiʼ ri familia. Rech kubʼan wariʼ, areʼ rajawaxik nim kril wi ri utaqanik ri Jesucristo, rumal che areʼ are ri ajkʼamal bʼe puwiʼ. ¿Jas kubʼan che ubʼanik? Are rajawaxik che kubʼan re junam che kubʼan ri Jesús che ukʼamik bʼe puwiʼ ri congregación (Efesios 5:23). Rumal laʼ, ri jun utz achi are qas kubʼan ri rajawaxik kubʼano, xaq ta kutzukuj ri kubʼano. Xuqujeʼ xaq ta ktaqanik rukʼ itzelal. Are jun winaq che sibʼalaj kloqʼoqʼenik, sibʼalaj utz xuqujeʼ chʼuchʼuj unojibʼal. Ksach ta che, che kʼo ta ronojel taqanik pa uqʼabʼ rumal che ri utaqanik ri Jehová are nim chuwach.

13. ¿Jas kubʼan ri ixoq che ubʼanik ri rajawaxik kubʼano xuqujeʼ kukikotemaj ri Jehová?

¹³ Ri ixoq rajawaxik kutoʼ ri rachajil. Xuqujeʼ yaʼom che areʼ che kkunik ktaqan pa rachoch, ri Loqʼalaj Pixabʼ kubʼij chirij ri «utijonik ri [...] nan» (Proverbios 1:8). Tekʼuriʼ, ri cristiana retaʼm che ri utaqanik kʼo ta puwiʼ ri utaqanik ri rachajil, rumal la kutoʼ ri rachajil rech kkunik kubʼan ri chak yaʼom che, che kukʼam bʼe puwiʼ ri ufamilia. Amaqʼel kutoʼ, xuqujeʼ kchʼaw ta che rukʼ kʼäx tzij, xaq ta kutzukuj ri kubʼano rech ri rachajil kubʼan ri kraj xuqujeʼ are ta kraj kukʼam bʼe puwiʼ ri familia. Chiʼ kʼo jun jastaq che xaq ta junam ri uchomanik rukʼ ri rachajil, kubʼij che rukʼ utz tzij, tekʼuriʼ kubʼan ta ri kuchomaj areʼ are kubʼano ri kubʼij ri rachajil rukʼ ronojel ranimaʼ. ¿Jas kubʼano we ri achi ajkojonel täj? Weneʼ rukʼ wariʼ kuriq sibʼalaj kʼäx; tekʼuriʼ, we nim kril wi, weneʼ wariʼ kubʼano che kopan jun qʼij che ri rachajil kraj kretaʼmaj chirij ri Jehová (chasikʼij uwach 1 Pedro 3:1).

14. ¿Jas rajawaxik kkibʼan ri alkʼwalabʼ rech kkiya kikotemal che kitat kinan xuqujeʼ che ri Jehová?

¹⁴ ¿Jas kkikʼut ri alkʼwalabʼ chiʼ kenimanik? Are kkikʼutu che nim kkil ri kitat kinan xuqujeʼ kkiya nim kikotemal chike (Proverbios 10:1). Rukʼ wariʼ, kkiya kikotemal che ri Jehová. Xuqujeʼ ri nimanik kukʼex täj we xaq xiw rukʼ kitat e kʼo wi o rukʼ kinan; rumal wariʼ, kkichʼobʼo che are rajawaxik che kkinimaj ri kkibʼij xuqujeʼ che kkiya ri kitobʼanik chike. Chiʼ konojel ri e kʼo pa ri familia kkibʼan ri kubʼij ri Ajawaxel kʼo jun kikʼaslemal rukʼ jororibʼal xuqujeʼ kikotemal. Xuqujeʼ, kkiya uqʼij ri Jehová, ri Ajbʼanol re ri familia (Efesios 3:14, 15).

NIMANIK PA RI CONGREGACIÓN

15. a) ¿Jas kqabʼan che ukʼutik pa ri congregación che nim kqil wi ri utaqanik ri Jehová? b) ¿Jas pixabʼ kojutoʼ rech kojkunik kqanimaj ri kkikʼam bʼe pa ri congregación? (Chawilaʼ ri recuadro «Kinimaxik ri kkikʼam bʼe pa ri congregación».)

¹⁵ Jehová uyaʼom che ri Ukʼojol che ktaqan puwiʼ ri congregación (Colosenses 1:13). Tekʼuriʼ, ri Jesús uyaʼom che ri «jikalaj pataninel» che keʼutoʼ ri cristianos rech kkiya uqʼij ri Ajawaxel (Mateo 24:45-47). Xuqujeʼ kʼo Jupuq Ajkʼamal bʼe cho ronojel uwach Ulew kech ri Testigos rech Jehová, are kkibʼan uchak ri «jikalaj pataninel». Junam rukʼ pa ri kiqʼij ri apóstoles, ri Jupuq Ajkʼamal bʼe cho ronojel uwach Ulew kkiya ubʼixik chike ri e ajkʼamal bʼe pa ri congregaciones ri kkibʼij xuqujeʼ ri kipixabʼ. Kʼo jujun mul kkitaq lo wuj o kkitaq nikʼaj chik achijabʼ che ubʼixik, chike ri achijabʼ riʼ kbʼix ajsolinel chike. Rumal laʼ, chiʼ kqanimaj ri kitaqanik ri e ajkʼamal bʼe rech ri congregación, are tajin kqanimaj ri Jehová (chasikʼij uwach 1 Tesalonicenses 5:12; Hebreos 13:17).

16. ¿Jasche kubʼij ri Loqʼalaj Pixabʼ che ri e ajkʼamal bʼe e chaʼom rumal ri uxlabʼixel?

¹⁶ Ri ajkʼamal täq bʼe xuqujeʼ ri ketobʼan chike e areʼ ajmakibʼ. Junam kukʼ konojel ri winaq, kʼo jujun mul kesach che ubʼanik ri jastaq. Tekʼuriʼ, ri ajkʼamal täq bʼe qastzij e jun «sipanik» che uyaʼom ri Jehová rech kubʼan ko ri kikojonik ri e kʼo pa ri congregación (Efesios 4:8). Ri Loqʼalaj Pixabʼ kubʼij che e chaʼom rumal ri uxlabʼixel (Hechos 20:28). ¿Jasche kubʼij wariʼ? Ri nabʼe rumal, are che chiʼ jun qachalal kchaʼik rech kubʼan wariʼ, ri e ajkʼamal bʼe kkilo we ri qachalal tajin kubʼan pa ri ukʼaslemal ri kubʼij ri Utzij ri Ajawaxel, che ronojel ri kʼo chupam are ukʼutum ri uxlabʼixel (1 Timoteo 3:1-7, 12; Tito 1:5-9). Ukabʼ rumal, are che chiʼ kilom chi ronojel, kkitaʼ che ri Jehová pa chʼawem che kukʼam kibʼe rukʼ ri uxlabʼixel chiʼ kkichaʼ jun qachalal rech kubʼan ajkʼamal bʼe.

17. ¿Jasche kuchʼuq ri ujolom ri cristiana chiʼ kubʼan jun chak pa ri congregación?

¹⁷ Pa ri congregación kʼo jalajoj chak, che kʼi mul, are ri ajkʼamal täq bʼe xuqujeʼ ri ketobʼan kukʼ kkibʼano, junam che chiʼ kkikʼutu jas kbʼan che utzijoxik ri utzalaj täq tzij. ¿Jas kbʼanik we kʼot nijun jamal uwach che ubʼanik? We je wariʼ kyaʼ wajun chak riʼ che jun qachalal achi che ubʼanom chi uqasanjaʼ. Tekʼuriʼ we kʼot nijun qachalal achi jamal uwach. Kkoj jun qachalal ixoq che kkunik. Tekʼuriʼ, chiʼ jun ixoq kubʼan jun chak pa ri congregación che are uchak jun achi, rajawaxik kuchʼuq ri ujolom (1 Corintios 11:3-10).a Wariʼ kraj täj kubʼij che ri ixoq kʼo ta upatan. Qastzij wi, are kuya che, che kukʼutu che nim kril wi ri taqanik uyaʼom ri Jehová pa ri familia xuqujeʼ pa ri congregación.

NIM CHEQILAʼ WI RI E AJQʼATAL TZIJ

18, 19. a) ¿Jas kabʼan che ubʼixik ri e pixabʼ kʼo pa Romanos 13:1-7? b) ¿Jas kqabʼan che ukʼutik che nim keqil wi ri e ajqʼatal tzij?

¹⁸ Ri e qastzij cristianos qas kkikoj kichoqʼabʼ rech kkibʼan ri e pixabʼ kʼo pa Romanos 13:1-7 (chasikʼij uwach). Ri texto riʼ, kchʼaw chirij ri qʼatal täq tzij ri e kojom. Jehová uyaʼom chike che e kʼolik rech kkibʼan nikʼaj jastaq che sibʼalaj e rajawaxik, e areʼ kkiya taqanik rech utz kel ri jastaq xuqujeʼ kkiya jalajoj tobʼanik chike ri winaq. ¿Jas kqabʼan che ukʼutik che nim keqil ri e ajqʼatal tzij? Are unimaxik ri kkibʼij. Chiʼ kqatoj ri pwaq che kkitaʼ chaqe, qas utz ubʼanik ri wuj kqabʼano che kchʼaw chirij ri e taqonik che e areʼ kkitaʼ chaqe. Weneʼ wariʼ are kchʼaw chqij o chirij ri qafamilia, ri qachak o ri qachoch. Tekʼuriʼ, we kkibʼij chaqe che kqanimaj ta ri Ajawaxel, qas kqabʼan ta ri kkibʼij. Kqabʼij, junam kukʼ ri apóstoles: «Rajawaxik chqe chi are nabʼe kaqanimaj ri kubʼij ri Dios chqe man are ta kʼut ri kakibʼij ri winaq» (Hechos 5:28, 29; chawilaʼ ri recuadro «¿E jachin rajawaxik kinnimaj?»).

¹⁹ Jun chik ukʼutik che nim keqil wi ri e ajqʼatal tzij are chiʼ utz kichʼabʼexik ri winaq che kechakun kukʼ kqabʼano. Kʼo jun mul che ri apóstol Pablo xchʼaw rukʼ ri ajawinel Herodes Agripa xuqujeʼ rukʼ ri ajqʼatal tzij Festo. Pa neʼ are retaʼm ri jastaq che utz täj kkibʼano tekʼuriʼ, chiʼ xchʼaw kukʼ xukʼutu che nim xeril wi (Hechos 26:2, 25). Öj rajawaxik kqabʼan qe junam che xubʼan areʼ, pa neʼ öj kʼo chuwach jun ajqʼatal tzij nim ubʼantajik o chuwach jun ajchajinel. Ri alabʼom alitomabʼ che e cristianos rajawaxik nim kkil wi ri ajtijabʼ xuqujeʼ nikʼaj chik che kʼo kitaqanik pa ri tijobʼal. Tekʼuriʼ, xaq xiw ta kqanimaj ri xaq junam ri qakojonik kukʼ, xuqujeʼ kqanimaj ri kkaj ta ri testigos rech Jehová. Qastzij wi, che konojel ri winaq che xaq ta junam ri qakojonik kukʼ kekunik kkilo che öj kojnimanik (chasikʼij uwach Romanos 12:17, 18; 1 Pedro 3:15).

20, 21. ¿Jas utzilal kqariqo we kqakʼutu che nim keqil wi ri ketaqanik?

²⁰ Are rajawaxik che nim keqil wi konojel rukʼ ronojel qanimaʼ. Xaq xiw ta kebʼ oxibʼ nim keqil wi, are utz che kqabʼan wajun pixabʼ riʼ: «Nim chebʼiwila wi konojel» (1 Pedro 2:17). Kʼi chike ri winaq kkilo che nim keqil wi, wariʼ kubʼano che kopan pa kanimaʼ, rumal che kimik kkʼut ta chi wajun bʼantajik riʼ. Chiʼ je kqabʼan wariʼ, tajin kqanimaj ri taqanik xuya ri Jesús: «Chtunun ri ichaj [‹luz›, NM] chkiwach ri winaq, rech kekil ri utzalaj täq ichak, kakinimarisaj kʼu uqʼij ri Itat ri kʼo pa ri kaj» (Mateo 5:16).

²¹ Kimik ri winaq che kʼo jun utz kanimaʼ kkaj kketaʼmaj ri qastzij chirij ri Ajawaxel. Rumal laʼ, we kqakʼutu che nim kqil wi ri qafamilia, ri e qachalal pa ri congregación xuqujeʼ ri ajqʼatal tzij, weneʼ e kʼo winaq che kkilo ri kqabʼano rukʼ wariʼ weneʼ kkaj kkibʼan ke ri kubʼij ri Ajawaxel junam qukʼ. Wariʼ sibʼalaj utz, ¿la qastzij? Tekʼuriʼ, pa neʼ wariʼ kbʼan täj, jun jastaq che kqariqo: are ri nimalaj tewchibʼal che kqakikotemaj ri Jehová xuqujeʼ kresaj ta ri uloqʼoqʼenik chaqe.