UK'OLB'AL WUJ PA INTERNET Watchtower
Watchtower
UK'OLB'AL WUJ PA INTERNET
quiché
'
  • '
  • ä
  • Ä
  • BIBLIA
  • E WUJ
  • E RIQB'AL IB'
  • mwbr20 enero e uxaq 1-8
  • Referencias rech ri wuj Qachak xuqujeʼ Qakʼaslemal ri oj Cristianos

K'o ta video che wajun kʼutunem ri'.

Chakuyu' qamak, ri video ktziji' taj.

  • Referencias rech ri wuj Qachak xuqujeʼ Qakʼaslemal ri oj Cristianos
  • Referencias rech ri wuj Qachak xuqujeʼ Qakʼaslemal ri oj Cristianos (2020)
  • Subtítulo
  • 6-12 RE ENERO
  • 13-19 RE ENERO
  • 20-26 RE ENERO
  • 27 RE ENERO KOPAN 2 RE FEBRERO
Referencias rech ri wuj Qachak xuqujeʼ Qakʼaslemal ri oj Cristianos (2020)
mwbr20 enero e uxaq 1-8

Referencias rech ri wuj Qachak xuqujeʼ Qakʼaslemal ri oj Cristianos

6-12 RE ENERO

QʼINOMAL RE RI UTZIJ RI DIOS | GÉNESIS 1, 2

«Jehová xubʼan ri kʼaslemal cho ri uwach Ulew»

(Génesis 1:3, 4) Xubʼij kʼu ri Dios: «¡Chkʼol ri saqilal!» Xkʼojiʼ kʼu ri saqil. 4 Xril kʼu ri Dios chi utz ri saqilal, xutas ri saqilal che ri qʼequmalil,

(Génesis 1:6) Xubʼij kʼu ri Dios: «Chubʼanaʼ kebʼ ri jaʼ, rech kkʼojiʼ jun kʼolbʼal jamalik chkixoʼl ri kebʼ jaʼ». Je kʼu xbʼantajik.

(Génesis 1:9) Xubʼij kʼu ri Dios: «Chumulij ribʼ ri jaʼ ri kʼo chuxeʼ ri kaj xa pa jun kʼolbʼal, rech kkʼutun ri chaqiʼj». Je kʼu xbʼantajik.

(Génesis 1:11) xubʼij: «Ri ulew cheʼukʼiyisaj ronojel kiwach qʼayes xuqujeʼ ichaj ri kekiyaʼ ijaʼ, chekʼiy ronojel kiwach cheʼ ri kekiyaʼ wachinik». Je kʼu xbʼantajik.

it-1 571

Ri ubʼanom ri Dios

Are chiʼ ri Dios xubʼij pa ri Nabʼe Qʼij: «¡Chkʼol ri saqilal!», qas xok riʼ ri saqil pa ri sutzʼ, paneʼ qas ta qʼalaj ri kpe wi. Weneʼ nojimal chi nojimal xok ri saqil junam rukʼ ri kubʼij ri Biblia pa inglés, re J. W. Watts: «Nojimal xkʼojiʼ ri saqil» (Gé 1:3, A Distinctive Translation of Genesis). Ri Dios xutas ri saqil rukʼ ri qʼequmalil, xubʼij pa qʼij che ri saqil, xubʼij chaqʼabʼ che ri qʼequmalil. Wariʼ kraj kubʼij che ri uwach Ulew ksutin utukel, are chiʼ ksutin chrij ri Qʼij, rumal laʼ we waral kok aqʼabʼ, pa ri jun chi lado re ri uwach Ulew ksaqirik (Gé 1:3, 4).

Pa ri Ukabʼ Qʼij, Dios xubʼan kebʼ che ri jaʼ. Kʼo jaʼ xkʼojiʼ pa ri uwach Ulew xuqujeʼ kʼo xkʼojiʼ chikaj, rumal laʼ xkʼojiʼ jun kʼolbʼal jamalik chkixoʼl ri kebʼ jaʼ. Ri kʼolbʼal jamalik, xbʼix Kaj che rumal ri Dios, are kʼu wajun Kaj riʼ, are ta ri e kʼo wi ri chʼumil o nikʼaj chik (Gé 1:6-8; chawilaʼ EXPANSIÓN).

Pa ri Urox Qʼij, ri Dios xukoj ri uchuqʼabʼ che umulixik ri jaʼ ri kʼo cho ri uwach Ulew, rumal laʼ xkʼutun ri chaqiʼj ulew. Xuqujeʼ pa ri qʼij riʼ xaq ta kʼateʼ xekʼiy ri jastaq, xaneʼ are ri Dios xebʼanowik, rumal laʼ xekʼiy ronojel kiwach ichaj, qʼayes xuqujeʼ cheʼ che kuya wachinik. Pa kijujunal ri oxibʼ jastaq riʼ xepoqʼik (Gé 1:9-13).

(Génesis 1:14) Xubʼij kʼu ri Dios: «Chekʼol chaj chupam ri raxalaj kaj, kitunuj ri uwach Ulew kitasaʼ kʼut ri qʼij che ri chaqʼabʼ cheʼajwataj kʼut xuqujeʼ che kikʼutik taq ri qʼij, ri junabʼ xuqujeʼ ri kʼaqal taq qʼij». Je kʼu xbʼantajik.

(Génesis 1:20) Xubʼij chi ri Dios: «Cheʼupoqʼisaj ri jaʼ ronojel kiwach awaj, xuqujeʼ chekʼol chikop ri kʼo kixikʼ ri kerapap chikaj puwiʼ ri ulew.» Je kʼu xbʼantajik.

(Génesis 1:24) Xubʼij chi ri Dios: «Cheʼupoqʼisaj ri ulew ronojel kiwach awaj: aj uwo ja xuqujeʼ juyubʼal taq awaj, xuqujeʼ ri kkijururej kibʼ puwiʼ ri ulew». Je kʼu xbʼantajik.

(Génesis 1:27) Xuwinaqirisaj kʼut ri Dios ri winaq jas ri ukaʼyebʼal, xuwinaqirisaj jas ri ukaʼyebʼal ri Dios; achi xuqujeʼ ixoq xeʼuwinaqirisaj,

it-1 571 párrs. 8, 9–572 párrs. 1, 2

Ri ubʼanom ri Dios

Xuqujeʼ nim ubʼanik che pa Génesis 1:16 xkoj ri verbo hebreo ʽa·sáh, che kraj kubʼij «bʼanik» (hacer). Wajun tzij riʼ xkojik, rech kkʼutik che ri Jehová e ubʼanom chi ri Qʼij, ri Ikʼ xuqujeʼ ri e chʼumil are chiʼ majaʼ kopan ri Ukaj Qʼij. Pa wajun «qʼij» riʼ, ri Dios «xubʼano» che ri Qʼij, ri Ikʼ xuqujeʼ ri e chʼumil ketobʼan che ri uwach Ulew xuqujeʼ che ri raxalaj kaj. Ri e tzij: «Ri Dios xeʼukoj taq ri saqilal chupam ri raxalaj kaj rech kutunuj ri ulew», kraj kubʼij che ri Qʼij, ri Ikʼ xuqujeʼ ri e chʼumil keʼilitaj kʼa cho ri uwach Ulew, jetaneʼ naqaj e kʼo wi. Xuqujeʼ, ri Dios xubʼano che ri Qʼij, ri Ikʼ xuqujeʼ ri e chʼumil kkitas ri pa qʼij che ri chaqʼabʼ, rech kkikʼut «taq ri qʼij, ri junabʼ xuqujeʼ ri kʼaqal taq qʼij», kraj kubʼij che ri winaq kekunik kketaʼmaj ri tiempo rech kkibʼan jalajoj taq jastaq (Gé 1:14).

Pa ri Uroʼ Qʼij ri Dios xeʼubʼan ronojel kiwach chikop cho ri uwach Ulew. Ri Dios xubʼan taj che konojel kekʼiy xa che jun chikop, xaneʼ rumal ri uchuqʼabʼ xubʼan ronojel kiwach chikop. Ri Biblia kubʼij: «Ri Dios xeʼubʼan nimaʼq jilijaq taq awaj pa ri plo, ronojel kiwach awaj xepoqʼ pa ri jaʼ rech kekʼojiʼ chupam, xuqujeʼ xeʼubʼan ronojel kiwach chikop ri kʼo kixikʼ». Ri Dios xrilo che utz ri xubʼano, xeʼutewchiʼj xuqujeʼ xubʼij: Chixalanoq, chixkʼiyaroq, qas jeʼ xbʼantajik, rumal che xubʼano che kekunik keʼalanik xuqujeʼ kekʼiyar jalajoj kiwach chikop (Gé 1:20-23).

Pa ri Uwaq Qʼij ri Dios xubʼij: «Cheʼupoqʼisaj ri ulew ronojel kiwach awaj: aj uwo ja xuqujeʼ juyubʼal taq awaj, xuqujeʼ ri kkijururej kibʼ puwiʼ ri ulew». Wariʼ sibʼalaj utz xrilo, junam rukʼ ri e jastaq che ubʼanom nabʼe kanoq (Gé 1:24, 25).

Pa ri ukʼisbʼalil ri uwaq qʼij che xmaj kibʼanik ri e jastaq, ri Dios xubʼan ri achi, más nim na ubʼanik chkiwach ri e chikop, are kʼu ri ángeles más nim kibʼanik chuwach ri achi, ri Dios xubʼan ri achi junam rukʼ ri uwachbʼal xuqujeʼ ri e ubʼantajik. Paneʼ Génesis 1:27 kubʼij rukʼ kebʼ oxibʼ tzij chrij ri winaq: «achi xuqujeʼ ixoq xeʼuwinaqirisaj», ri kukʼut Génesis 2:7-9 are che Jehová Dios xubʼan ri achi rukʼ ulew, xuxutʼij ri kaqiqʼ pa utzaʼm, wariʼ xubʼano che ri achiʼ xkʼojiʼ ukʼaslemal, xyaʼ pa jun kotzʼiʼjalaj kʼolbʼal xuqujeʼ kʼo kʼi kutijo. Ri Jehová Dios xukoj ri ubʼanom chi pa ri uwach Ulew che ubʼanik ri achi, tekʼuriʼ xubʼan ri ixoq rukʼ ri ukʼalkʼaʼx ri achi che Adán ubʼiʼ (Gé 2:18-25). Rukʼ wariʼ xekʼojiʼ «ri winaq» pa ri uwach Ulew (Gé 5:1, 2).

Chqatzukuj jeʼlalaj taq pixabʼ

(Génesis 1:1) Are taq xchapletaj ubʼanik ronojel ri kʼolik, ri Dios xubʼan ri kaj ulew.

w15 1/6 5

Ri kunaq ri ciencia che ubʼanik

Ri tiempo che bʼanom chi ri kajulew xuqujeʼ ri uwach Ulew

Ri científicos kkibʼij che weneʼ 4,000 millones junabʼ kʼo chi ri uwach Ulew xuqujeʼ kkibʼij che weneʼ 13,000 o 14,000 millones junabʼ kʼo chi ri kajulew nabʼe cho ri uwach Ulew. Are kʼu ri Biblia kubʼij ta ri junabʼ che xbʼan ri kajulew. Xuqujeʼ kubʼij taj jampaʼ junabʼ kʼo chi ri uwach Ulew. Ri nabʼe versículo re ri Biblia xaq xiw kubʼij: «Are taq xchapleʼtaj ubʼanik ronojel ri kʼolik, ri Dios xubʼan ri kaj ulew» (Génesis 1:1). Ri científicos kkikoj wariʼ xuqujeʼ nikʼaj chi jastaq rech kkibʼij ri tiempo che e kʼo chi ri kajulew xuqujeʼ ri uwach Ulew.

(Génesis 1:26) Xubʼij kʼu ri Dios: «Qabʼanaʼ ri winaq jachaʼ ri oj, kkʼojiʼ kʼu na utaqanik pa kiwiʼ ri kar, ri chikop ri e kʼo kixikʼ, ri awaj aj uwo ja, xuqujeʼ pa kiwiʼ ri kkijurulaʼ taq kibʼ cho ri ulew».

it-2 80

Jesucristo

Jesús junam ta uchuqʼabʼ rukʼ ri Jehová are chiʼ xekibʼan ronojel ri jastaq. Are kʼu, ri utobʼanik ri Kʼojolaxel rukʼ ri uTat are chiʼ xekibʼan ronojel ri jastaq kraj ta kubʼij che xjunamataj ri kichuqʼabʼ. Ri chuqʼabʼ che xkoj che kibʼanik ronojel ri jastaq, petinaq rukʼ ri Dios, kraj kubʼij ri ruxlabʼixel ri Dios (Gé 1:2; Sl 33:6). Rumal che rukʼ ri Jehová petinaq wi ri kʼaslemal, are yaʼowinaq kikʼaslemal konojel ri e jastaq ri kilitajik xuqujeʼ ri kilitaj taj (Sl 36:9). Ri Jesús junam ta uchuqʼabʼ rukʼ ri Jehová are chiʼ xekibʼan ri jastaq, xaneʼ xaq xiw xutoʼ ri Jehová. Rumal laʼ ri Jesús xubʼij che are ri Dios xbʼanow ronojel uwach jastaq, ri Biblia xuqujeʼ kubʼij wariʼ (Mt 19:4-6; chawilaʼ CREACIÓN).

13-19 RE ENERO

QʼINOMAL RE RI UTZIJ RI DIOS | GÉNESIS 3-5

«Ri nimalaj kʼax che xuya ri nabʼe molom tzij»

(Génesis 3:1-5) Ri kumatz are kʼo na unoʼj chkiwach konojel ri juyubʼal taq awaj ri e ubʼanom ri Ajawaxel Dios, xukʼot kʼu uchiʼ ri ixoq: «¿La ubʼim ri Dios chiwe chi man kitij taj ri kiwach ri cheʼ ri e kʼo pa ri tikonijibʼal?» 2 Ri ixoq xubʼij che: «Kuyaʼ qatij qech ri uwach apachike cheʼ, 3 are kʼu ri uwach ri cheʼ ri kʼo pa unikʼajil ri tikonijibʼal. Xubʼij ri Dios chqe chi man kqatij taj, mawi kqachap ri uwach we cheʼ riʼ, we kʼu kqabʼano kojkam na.» 4 Are kʼu ri kumatz xubʼij che ri ixoq: «Man qastzij taj. Man kixkam taj. 5 Ri Dios qas retaʼm chi are taq kitij iwe ri uwach we cheʼ riʼ, kkʼojiʼ inoʼj che retaʼmaxik ri utz xuqujeʼ ri man utz taj, je kʼuriʼ kixux jachaʼ ri Dios».

w17.02 5 párr. 9

Kbʼantaj na ri uchomam ubʼanik ri Jehová

9 Ri Satanás xukoj jun kumatz che usubʼik ri Eva rech kniman ta che ri Jehová (chasikʼij uwach Génesis 3:1-5; Apoc. 12:9). Ri Itzel xubʼij che Dios tajin kubʼan kʼax chke Adán xuqujeʼ Eva rumal che uyaʼom ta bʼe chke, rech kkitij «kiwach konojel ri cheʼ ri e kʼo pa ri tikonijibʼal». Je taneʼ, xubʼij: «Qastzij ta ri kubʼij ri Dios che kiriq kʼax we kitij ronojel». Tekʼuriʼ, xubʼij molom tzij are chiʼ xubʼij: «Man kixkam taj». Xraj xubʼano che ri Eva xuchomaj che rajawaxik taj kniman che ri Dios. Xubʼij: «Ri Dios qas retaʼm chi are taq kitij iwe ri uwach we cheʼ riʼ, kkʼojiʼ inoʼj». Rukʼ ri e tzij riʼ Satanás xubʼij che ri Jehová xa tajin kukʼuʼ jun utzalaj jastaq chkiwach Adán xuqujeʼ Eva. Xuqujeʼ, xubʼij ri molom taq tzij riʼ: kiwetaʼmaj «ri utz xuqujeʼ ri man utz taj, je kʼuriʼ kixux jachaʼ ri Dios».

(Genesis 3:6) Xril kʼu ri ixoq chi sibʼalaj jeʼlik ri uwach ri cheʼ, xpe urayinik che utijik rech kkʼojiʼ retaʼmanik. Xuchʼup kʼu jun chke ri e uwach ri cheʼ, xutij kʼut xuya kʼu rech ri rachajil, xuqujeʼ kʼu ri areʼ xutijo.

w00 15/11 25, 26

Ri kqetaʼmaj chrij ri nabʼe kʼulaj

¿La kʼax uxutuxik ri makaj che xuya ri kumatz che Eva? Kʼax taj. Ri molom tzij che xubʼij ri kumatz xujechʼobʼisaj ri xkibʼij ri Dios xuqujeʼ ri Adán. ¿Jas kqanaʼ riʼ we kpe jun winaq che kqachʼobʼ ta uwach, kubʼij che jun utzalaj qachiʼl xubʼij molom tzij chqe? Ri Eva mat xutaʼ riʼ ri xbʼix che o xuxutuj ta riʼ ri xbʼix che. Ri qastzij, ri kumatz are ta más nim ubʼanik chuwach ri usukʼilal ri Dios xuqujeʼ ri ubʼim ri rachajil che. Rumal che ri rachajil are ri ktaqan pa uwiʼ, xuta ta riʼ nabʼe che ri kraj kubʼano. Ri oj rajawaxik kqabʼan ta qe ri xubʼan ri Eva are chiʼ kqariq chomanik che junam ta rukʼ ri kubʼij ri Dios chqe. Are kʼu, ri Eva xukoj ri xbʼix che rumal ri kumatz xuqujeʼ xraj che are kkʼamow ubʼe. Are chiʼ más xchoman chrij ri xbʼix che, más xurayij. Qastzij che utz ta ri xubʼano, rumal che más xchoman chrij ri itzel rayinik, xresaj ta pa ujolom xuqujeʼ xubʼij ta che ri rachajil (1 Corintios 11:3; Santiago 1:14, 15).

Adán are xuta ri xubʼij ri rixoqil

Ri Eva xubʼano che ri rachajil xmakunik. ¿Jas kqachomaj chrij ri xubʼano rumal che xkun taj xuxutuj ri makaj? (Génesis 3:6, 17). Ri usukʼilal ri Adán xriqitaj pa kʼax. ¿La are kunimaj riʼ ri Bʼanol re, ri xyaʼow ronojel che xuqujeʼ ri xyaʼow ri jeʼlalaj rixoqil? ¿La kutaʼ che ri Jehová ri rajawaxik kubʼano? ¿O are kubʼan ri xubʼij ri rixoqil che? Ri areʼ qas retaʼm, che utz taj ktij uwach ri che. Ri apóstol Pablo xutzʼibʼaj wariʼ: «Xuqujeʼ ri Adán man are ta ri xsubʼutajik, xaneʼ are ri ixoq xsubʼutajik, xtzaq pa mak» (1 Timoteo 2:14). Rumal laʼ, ri nabʼe achi qas retaʼm che utz ta ri xubʼano are chiʼ xunimaj ta ri Jehová. Are xuxibʼij ribʼ che kesax ri rixoqil che, xuchomaj taj che ri Dios kkunik kusukʼumaj ri jastaq riʼ.

(Génesis 3:15-19) Kinbʼan na chi ri at xuqujeʼ ri ixoq, kikʼulelaj na iwibʼ, junam xuqujeʼ ri awijaʼlil rukʼ ri rijaʼlil. Ri rijaʼlil kuwachʼ na ri ajolom, are kʼu ri at kakatz na ri uxeʼ raqan.» 16 Xubʼij kʼu ri Dios che ri ixoq: «Kinbʼano chi kanimataj ri aqʼoxomal are taq kakʼojiʼ ri awal, rukʼ qʼoxom kawil kiwach ri e awal. Puneʼ kariq ri qʼoxomal, loqʼ riʼ ri awachajil chawach, kataqan kʼu na ri awachajil pawiʼ.» 17 Xubʼij kʼu che ri achi: «Rumal rech xanimaj utzij ri awixoqil, xatij kʼu uwach ri cheʼ ri xinbʼij chawe chi man katij taj, kamik ri ulew kkanaj chuxeʼ kʼoqonik umak awech; rukʼ kʼaxalaj chak kabʼan na chi kukʼiyisaj ri katijo pa ronojel ri akʼaslemal. 18 Ri ulew keʼuya na kʼix chawe xuqujeʼ kaqwoqʼ keʼatij na juyubʼal taq qʼayes. 19 Kachʼak na ri awa rukʼ ri ukʼatanal ri apalaj, kʼa kattzelej na pa ri ulew ri xatesax wiʼ, at kʼu yaʼ ulew katux chi kʼu na ulew.»

w12 1/9 4 párr. 2

¿La nim kil ri ixoq rumal ri Dios?

¿La xetzelax uwach ri ixoq rumal ri Dios?

Jeʼ taj. Jehová Dios are xretzelaj uwach «ri ojer kumatz, ri kbʼix Itzel [...] che» (Apocalipsis 12:9; Génesis 3:14). Are chiʼ Jehová xubʼij che Adán ktaqan puwiʼ ri rixoqil, kraj ta kubʼij che kubʼan kʼax che (Génesis 3:16). Xaq xiw tajin kubʼij ri kʼax che kuriq na rumal che xniman taj.

w04 1/1 29 párr. 2

Pixabʼ nim kibʼanik keʼesax pa ri wuj re Génesis (parte 1)

3:17. ¿Jas kraj kubʼij che xetzelax uwach ri ulew, xuqujeʼ jampaʼ tiempo xetzelax uwach? Are chiʼ xetzelax uwach ri ulew kraj kubʼij che kʼax utikik uwach. Ri e rijaʼlil ri Adán xkiriq kʼax che utikik uwach ri ulew rumal che etzelam chik, xaq xiw kʼix xuqujeʼ juyubʼal taq qʼayes kuyaʼo, rumal laʼ Lamec ri utat ri Noé xubʼij: ri Jehová «xukʼoqoj ri ulew, sibʼalaj kʼu kʼax kqariq che ujosqʼixik» (Génesis 5:29). Are chiʼ qʼaxinaq chi ri Nimalaj jabʼ, ri Jehová xeʼutewchij ri Noé xuqujeʼ ri e ralkʼwal, xuqujeʼ xubʼij chke che kkinojisaj ri uwach Ulew (Génesis 9:1). Wariʼ kukʼutu che ri Dios xutewchij ri ulew (Génesis 13:10).

it-1 717

Qʼoxom re alkʼwalanik

Are ri qʼoxom che kunaʼ ri ixoq chiʼ tajin kkʼojiʼ ri ral. Are chiʼ ri nabʼe ixoq xmakunik, ri Dios xubʼij che, che kunaʼ kʼaxkʼolil are chiʼ kkʼojiʼ ral. Wet xnimanik, ri Dios tajin ta kutewchij riʼ kimik xuqujeʼ kunaʼ ta qʼoxom riʼ are chiʼ kekʼojiʼ ri ral, rumal che «ri utewchibʼal ri [Jehová] qʼinomal waʼ man kʼo ta kʼu qʼoxomal keʼukʼam uloq pa re wi» (Pr 10:22). Are kʼu, rumal ri makaj, ri ucuerpo ri ixoq kunaʼ qʼoxom are chiʼ kkʼojiʼ ral. Ri Dios xubʼij: «Kinbʼano chi kanimataj ri aqʼoxomal are taq kakʼojiʼ ri awal, rukʼ qʼoxom kawil kiwach ri e awal», wariʼ kraj kubʼij che rumal ta ri Dios ri ixoqibʼ kkiriq qʼoxom xaneʼ are rumal ri makaj (Gé 3:16).

Chqatzukuj jeʼlalaj taq pixabʼ

(Génesis 4:23, 24) Xuriqaʼ kʼu jun qʼij ri Lamec xubʼij chke ri e kebʼ rixoqil: «Adá, Zilá, ix wixoqil, qas chitampeʼ ri kinbʼij chiwe: nukamisam jun achi xa rumal chi xinusoko; nukamisam jun ala xa rumal chi xinuchʼayo; 24 we wuqubʼ (7) mul kakʼajisax uwach ri kkamisan ri Caín, oxkʼal wuqlajuj (77) mul kkʼajisax uwach ri kinkamisanik.»

it-2 183 párr. 2

Lamec

Ri poema che xutzʼibʼaj ri Lamec chke ri e rixoqil (Gé 4:23, 24) kukʼut ri itzel kibʼantajik ri winaq pa ri uqʼij. Xubʼij: «Ix wixoqil, qas chitampeʼ ri kinbʼij chiwe: nukamisam jun achi xa rumal chi xinusoko; nukamisam jun ala xa rumal chi xinuchʼayo; we wuqubʼ (7) mul kakʼajisax uwach ri kkamisan ri Caín, oxkʼal wuqlajuj (77) mul kkʼajisax uwach ri kinkamisanik». Weneʼ Lamec xa tajin kukʼutu che kʼo ta umak xuqujeʼ che xa xutoʼ ribʼ are chiʼ xukamisaj jun achi, rumal laʼ xubʼij che ri xubʼano junam ta rukʼ ri xubʼan Caín. Rumal laʼ, pa ri upoema xubʼij che taqal ta che, che kbʼan kʼax che rumal che xa xutoʼ ribʼ.

(Génesis 4:26) Xuqujeʼ ri Set xkʼojiʼ jun ukʼojol ri xukoj Enós che ubʼiʼ. Qas kʼu chiʼ xchapletaj unaʼtaxik uloq ri ubʼiʼ ri Ajawaxel.

it-1 359

Yoqʼonik

Ri unaʼtaxik ri ubʼiʼ ri Dios kumal ri winaq pa ri uqʼij ri Enós, nabʼe chuwach ri Nimalaj jabʼ, xa ta rumal che utz xbʼan che ukojik, rumal che nabʼe kanoq ri Abel ukojom chi riʼ ri ubʼiʼ ri Dios (Gé 4:26; Heb 11:4). We xkoj ri ubʼiʼ ri Dios che kiqʼijilaxik e winaq o nikʼaj chi dioses, junam rukʼ ri kkibʼij jujun winaq che kʼo nim ketaʼmabʼal, wariʼ kraj kubʼij che are jun yoqʼonik che ri Dios (chawilaʼ ENÓS).

20-26 RE ENERO

QʼINOMAL RE RI UTZIJ RI DIOS | GÉNESIS 6-8

«Xubʼan ronojel ri xtaq chubʼanik rumal ri Dios»

(Génesis 6:9) Are waʼ ri utzijobʼelil ri Noé. Ri Noé areʼ ri jun achi ri utz, ri amaqʼel nimaninaq che ri Dios. Chkixoʼl konojel ri winaq pa taq ri qʼij riʼ xuwi ri areʼ xniman che ri Dios.

(Génesis 6:13) Xubʼij che ri Noé: «Xchomataj wumal chi kinsach kiwach konojel ri winaq. E areʼ kʼut ajchaqʼmakibʼ chi e kʼo kʼi ri toqinik cho ri uwach Ulew, rumal riʼ xinchomaj usachik kiwach ri winaq xuqujeʼ ronojel ri uwach Ulew.

w18.02 4 párr. 4

Chqesaj uwach ri kikojonik xuqujeʼ ri kinimanik ri Noé, ri Daniel xuqujeʼ ri Job

4 Ri kʼax che xuriqo. Pa ri uqʼij ri Enoc, ri umam ri utat ri Noé, ri winaq kixutum ri Dios. Xuqujeʼ kkibʼij «kʼaxalaj taq tzij» chrij ri Jehová (Jud. 14, 15). Pa ri uqʼij ri Noé kʼo kʼi kʼaxkʼolil «nojinaq kʼu ri uwach Ulew che itzelal». Ri itzel taq ángeles xkibʼan winaq che kibʼ, xekʼuliʼ kukʼ ixoqibʼ xuqujeʼ xekʼojiʼ kalkʼwal che sibʼalaj e itzel xuqujeʼ xkibʼan kʼax chke ri winaq (Gén. 6:2-4, 11, 12). Are kʼu ri Noé junam ta kukʼ ri winaq riʼ. Ri Biblia kubʼij che ri Jehová «utz kʼu xril wi ri Noé», che «chkixoʼl konojel ri winaq pa taq ri qʼij riʼ xuwi ri areʼ xniman che ri Dios» xuqujeʼ che «amaqʼel nimaninaq che ri Dios» (Gén. 6:8, 9).

(Génesis 6:14-16) Chabʼanaʼ bʼaʼ jun jukubʼ re kʼisis, kabʼan alaj taq ja chupam, chakojoʼ qʼol chupam xuqujeʼ chrij rech man kok ta ri jaʼ chupam. 15 Je unimal jukubʼ waʼ kabʼano: jun cient rukʼ oxkʼal jobʼ (165) vara urabʼik, juwinaq wuqubʼ (27) vara uwach, waqlajuj (16) vara kraqʼanibʼej. 16 Oxwiq kabʼan che, kabʼan jun uwentaʼn re nikʼaj vara man kopan che ri uwiʼ, xa jun uchiʼ kabʼan pa jun uxkut.

w13 1/4 14 párr. 1

«Amaqʼel nimaninaq che ri Dios»

Kʼi junabʼ xukʼam bʼi ri chak che xubʼan Noé, weneʼ cuarenta o cincuenta junabʼ. Xeʼuqasaj na ri cheʼ, xeʼuket ri bʼolaj rech xeʼubʼan tem, tzʼalam, nikʼaj chi jastaq xuqujeʼ xererej. Tekʼuriʼ rajawaxik che keʼutiq ronojel wariʼ rech kuwok ri arca. Ri arca oxibʼ piso xpaqik, xubʼan alaj taq ja chupam, xuqujeʼ xubʼan jun uchiʼja. Xeʼubʼan wentaʼn kʼa chikaj xuqujeʼ utz xubʼan che ri uwiʼ ri arca rech kumulij ta ribʼ ri jaʼ pa uwiʼ (Génesis 6:14-16).

(Génesis 6:22) Ri Noé xubʼan ronojel ri xtaq chubʼanik rumal ri Dios.

w11 15/9 18 párr. 13

Chqachʼijaʼ rukʼ kochʼonik ri tijow anim ri yoʼm chqawach

13 Kʼo jun bʼantajik che xubʼij ri apóstol Pablo ri xubʼano che ri upatanelabʼ ri Jehová xkichʼij ri tijow anim xuqujeʼ xechʼakanik. Chqilaʼ jun chke ri upatanelabʼ: ri Noé (chasikʼij uwach Hebreos 11:7). Jehová xubʼij che ri Noé «kinqasaj na jun qʼeqal jabʼ puwiʼ ri uwach Ulew, che usachik kiwach konojel ri e kʼaskʼoj cho ronojel ri uwach Ulew» (Gén. 6:17). ¿Jasche xubʼij Pablo che are «jastaq che [...] kʼa majoq keʼilitajik»? Rumal che ni jumul ilom jun nimalaj jabʼ junam rukʼ wariʼ. Are kʼu, paneʼ are jun jastaq che majaʼ kilitajik, Noé xuchomaj taj che kkʼulmataj ta wariʼ. Rumal che kʼo ukojonik. Qas kukojo che ri Jehová kubʼan ri ubʼim xuqujeʼ xuchomaj taj che ri ubʼim ri Jehová kʼax ubʼanik. Xaneʼ «xubʼan ronojel ri xtaq chubʼanik» (Gén. 6:22). Kʼax ubʼanik wajun chak riʼ, rumal che xubʼan ri arca, xeʼumulij ri awaj xuqujeʼ ri kiwa xuqujeʼ ri kech ri e areʼ, xutzijoj chke ri winaq che kpe jun nimalaj jabʼ xuqujeʼ xukowirisaj ri kikojonik ri e kʼo pa ri ufamilia. Rumal ri ukojonik xuqujeʼ ri ukochʼonik ri Noé, ri ufamilia xekʼasiʼk xuqujeʼ xkiriq kʼi tewchibʼal.

Chqatzukuj jeʼlalaj taq pixabʼ

(Génesis 7:2) Cheʼamajij wuqubʼ amaʼibʼ xuqujeʼ wuqubʼ atiʼtabʼ che ronojel awaj chʼajchʼoj, xa kʼu jun amaʼ xuqujeʼ xa jun atiʼt chke ri e tzʼil.

w04 1/1 29 párr. 7

Pixabʼ nim kibʼanik keʼesax pa ri wuj re Génesis (parte 1)

7:2 ¿Jas kbʼan che retaʼmaxik ri e chʼajchʼoj chikop xuqujeʼ ri e chʼajchʼoj taj? Ri kojtoʼw che uchʼobʼik ri kbʼan che retaʼmaxik ri e chʼajchʼoj chikop xuqujeʼ ri e chʼajchʼoj taj, are ri kekoj che uqʼijilaxik ri Dios ojer kanoq, are ta ri kkibʼan ri winaq che uchaʼik jun chikop, rech we kkitijo o kkitij taj. Are chiʼ majaʼ kubʼan ri Nimalaj jabʼ, ri winaq kkitij ta tiʼj. Ri e tzij «chʼajchʼoj» xuqujeʼ «chʼajchʼoj taj» kʼateʼ xkoj nabʼe mul pa ri Taqanik che xyaʼ che ri Moisés, che kchʼaw chrij ri ktijowik, ri e tzij riʼ xekoj ta chik are chiʼ xsachisax uwach ri Taqanik che xyaʼ che ri Moisés (Hechos 10:9-16; Efesios 2:15). Ri Noé qas retaʼm ri kajwataj che ri tabʼal toqʼobʼ che kyaʼ che ri Jehová. Are chiʼ xel lo pa ri arca, «xubʼan kʼut ri Noé jun porobʼal [...] che uyaʼik uqʼij ri Ajawaxel. Xeʼukʼam awaj xuqujeʼ chikop ri kʼo kixikʼ ri e chʼajchʼoj jujun che jujun kiwach, xeʼuporoj che tabʼal toqʼobʼ ri kechajirisaxik chuwach ri Ajawaxel» (Génesis 8:20).

(Génesis 7:11) Pa ri uwuqlajuj (17) rajilabʼal ri ukabʼ ikʼ. Ri Noé kʼo chik waqibʼ cient (600) ujunab. Qas pa ri qʼij riʼ, xetorotaj uloq ri plo pa ri ulew, xuqujeʼ xetorotaj uloq ri jaʼ pa ri kaj.

w04 1/1 29, 30 párr. 8

Pixabʼ nim kibʼanik keʼesax pa ri wuj re Génesis (parte 1)

7:11 ¿Jachiʼ xpe wi ri jaʼ re ri Nimalaj jabʼ? Pa ri ukabʼ «qʼij» o tiempo chiʼ xmaj kibʼanik ri jastaq, are chiʼ xbʼan ri «kʼolbʼal jamalik» o expansión atmosférica re ri uwach Ulew, nikʼaj jaʼ xkanaj cho ri ulew, nikʼaj chik xkanaj cho ri kaj (Génesis 1:6, 7). Ri jaʼ «xkanaj cho ri ulew» xaq xiw kchʼaw chrij ri jaʼ re ri uwach Ulew. Are kʼu ri jaʼ ri «xkanaj cho ri kaj» are ri sutzʼ che kʼo jaʼ chupam che xumulij ribʼ pa ri kaj. Ri jaʼ che xekanaj kan cho ri kaj xetorotaj lo pa ri Nimalaj jabʼ pa ri uqʼij ri Noé.

27 RE ENERO KOPAN 2 RE FEBRERO

QʼINOMAL RE RI UTZIJ RI DIOS | GÉNESIS 9-11

«Konojel ri winaq xa jun kichʼabʼal kʼolik»

(Génesis 11:1-4) Pa taq ri qʼij riʼ konojel ri winaq xa jun kichʼabʼal kʼolik. 2 Are taq kʼu xeʼel bʼik pa elebʼal qʼij, xkiriq jun liʼanik ri kʼo pa Sinar. Chilaʼ kʼut xejeqiʼ wi. 3 Xuriqaʼ jun qʼij xkitzijobʼelaʼ kibʼ, xkibʼij: «Cheqabʼanaʼ xan keqaporoj pa qʼaqʼ.» Xekibʼan kʼu porom xan ri xekikoj che kikʼexwach abʼaj, qʼeq qʼol kʼut xkikoj che ukʼexwach xoqʼol. 4 Xkibʼij kʼut: «Tisaj qayakaʼ jun qatinamit xuqujeʼ jun nimalaj tzʼaq ri kel ri uwiʼ kʼa chikaj. Rech knimar qaqʼij, man kqatukij ta kʼu qibʼ cho ronojel ri uwach Ulew.»

it-1 275

Ri Nimalaj Babilonia

Ri ubʼantajik ri ojer tinamit Babilonia. Are chiʼ xmaj ubʼanik ri tinamit Babilonia pa ri ulew re Sinar junam xbʼan rukʼ ri Takʼatik ja o Torre re Babel (Gé 11:2-9). Ri rumal che xbʼan ri takʼatik ja xuqujeʼ ri tinamit Babilonia, xbʼan ta che uyaʼik uqʼij ri Dios, xaneʼ ri xebʼanowik xkibʼij: kqabʼan wariʼ rech «knimar qaqʼij». Ri zigurats o templos che xekanaj kan che ri ojer Babilonia junam rukʼ ri kriqitaj pa Mesopotamia kukʼut chqawach che chilaʼ xmajtaj wi lo ri e ubʼanik ri kojonem, apastaneʼ ri bʼanom che ubʼanik. Ri xubʼan ri Jehová Dios rech ktakʼabʼax ubʼanik ri torre-templo xukʼutu che chilaʼ xmajix wi lo ri qastzij taj kojonem. Ri bʼiʼaj hebreo che xyaʼ che Babel, kraj kubʼij «Kchʼobʼotaj taj», are kʼu ri e bʼiʼaj pa ri chʼabʼal sumerio (Ka-dingir-ra) xuqujeʼ acadio (Bab-ilu) kraj kubʼij «uchiʼ rachoch ri Dios». Rumal laʼ ri winaq che xekanaj kan pa ri tinamit xkikoj ta chi ri bʼiʼaj Babel, tekʼuriʼ ri kʼakʼ bʼiʼaj xuqujeʼ kesam lo pa ri kikojonem.

it-2 204 párr. 6

Chʼabʼal

Ri wuj re Génesis kubʼij che are chiʼ qʼaxinaq chi ri Nimalaj jabʼ jujun chke ri e winaq xkimulij kibʼ che ubʼanik jun jastaq che are ta ri Dios xbʼin chke, xkibʼan ta ri ubʼim ri Dios chke ri Noé xuqujeʼ ri e ralkʼwal che kkinojisaj ri uwach Ulew (Gé 9:1). Xaneʼ xkimulij kibʼ pa ri ulew re Sinar (Mesopotamia) rech ketukin taj xuqujeʼ rech kkibʼan jun takʼatik ja che ubʼanik qʼijilanik pa ri kʼolbʼal riʼ (Gé 11:2-4).

(Génesis 11:6-8) Ri Ajawaxel xuchomaj: «Rumal chi xa e jun tinamit xuqujeʼ xa jun kichʼabʼal kʼolik, rumal riʼ kichaplem ubʼanik we chak riʼ; man kʼo ta kʼu jun cho ri uwach Ulew ri kkun ta che kiqʼatexik rech ketaniʼ che ubʼanik ri nimalaj tzʼaq. 7 Chujqaj bʼik qaya jalajoj taq kichʼabʼal chkijujunal, rech man kkichʼobʼ ta chik jas ri kkibʼij chkibʼil taq kibʼ.» 8 Jewaʼ xubʼan ri Ajawaxel che kijabʼuxik ri winaq ri e kʼo cho ronojel ri uwach Ulew, xkitanabʼaʼ kʼu uyakik ri tinamit.

it-2 204, 205 párr. 7

Chʼabʼal

Ri Dios che kʼo nim uchuqʼabʼ xuqʼatej uwach ri kichak, are chiʼ xukʼex ri kichʼabʼal, wariʼ xubʼano che xetukin cho ronojel uwach Ulew. Rumal che xkʼex ri kichʼabʼal xubʼano che utz ta kel ri kichak chkiwach, wariʼ xubʼano che kekun ta chik kkitoʼ kibʼ rukʼ ri ketaʼmabʼal xuqujeʼ ri kichuqʼabʼ che ubʼanik jastaq che kubʼano che kkibʼan nim che kibʼ, xuqujeʼ xekun ta chik xkikoj ri nimaʼq taq etaʼmanik, rumal che rukʼ ta ri Dios petinaq wi, xaneʼ are kichomanik winaq (Chajunamisaj rukʼ Ec 7:29; Dt 32:5). Wariʼ xubʼano che xetukin ri e tinamit are chiʼ xkʼextaj ri kichʼabʼal ri winaq are kʼu nim xtobʼan wi chke rumal che xqʼatex uwach ri kichak xuqujeʼ ri kichomanik che kkibʼan kʼax (Gé 11:5-9; chajunamisaj rukʼ Isa 8:9, 10). Xaq xiw chojchoman chrij kimik, ri etaʼmabʼal che kʼo kukʼ ri winaq utz ta tajin kkibʼan che ukojik, rukʼ wariʼ kqilo che sibʼalaj utz ri xubʼan ri Dios chiʼ xuqʼatej ri chak rech ktakʼabʼax ubʼanik ri tinamit re Babel.

(Génesis 11:9) Chilaʼ xuya wi ri Ajawaxel ri jalajoj taq kichʼabʼal konojel ri winaq re ri uwach Ulew, chilaʼ kʼu xejabʼux wi bʼik pa ronojel ri uwach Ulew. Rumal riʼ xkoj Babel che ubʼiʼ ri tinamit.

it-2 455

E tinamit

Rumal che kijachom kibʼ rumal ri kichʼabʼal, chkijujunal ri e jupuq che kechʼaw pa jun chʼabʼal xkimaj ubʼanik ri kicultura, ri jastaq che kekun che ubʼanik, ri kinaqʼatisabʼal xuqujeʼ ri kikojonik; jalan xkibʼan che ubʼanik ri jastaq (Le 18:3). Rumal che ri tinamit riʼ kixutum o kkichʼobʼ ta uwach ri Dios, xekibʼan kʼi taq tyox (Dt 12:30; 2Re 17:29, 33).

Chqatzukuj jeʼlalaj taq pixabʼ

(Génesis 9:20-22) Ri Noé xux ajtikonijel, areʼ ri nabʼe ri xtikow uva. 21 Kʼo jun qʼij ri Noé xutij ri uwaʼl uva, xqʼabʼar kʼut. Xtzaqik, xchʼani kʼut pa unikʼiʼajil ri ulikʼom rachoch. 22 Are taq ri Cam, ri utat ri Canaán, xrilo chi chʼanal ri Noé ri utat, xel bʼik, xbʼe che ubʼixik chke ri kebʼ rachalal. 

(Génesis 9:24, 25) Are taq xokʼow ri uqʼabʼarik, ri Noé xretaʼmaj kʼut ri xbʼan che rumal ri Cam ri chʼiʼp ukʼojol, 25 ri Noé xubʼij che: «¡Chkʼoqox na ri Canaán! ¡Kux na loqʼom pataninel ri man nim ta uqʼij chke ri e rachalal!»

it-1 397 párr. 7

Cam

Weneʼ rumal che Canaán are xbʼanow wajun jastaq riʼ are kʼu ri Cam xuyaj taj o kʼo ta xubʼij che. O weneʼ are jun profecía xubʼij ri Noé, rumal che ri kibʼantajik ri Cam xuqujeʼ ri Canaán kesax na uwach kumal ri e kalkʼwal. Xtzʼaqat ri itzelal che xyaʼ che Canaán are chiʼ ri e ralkʼwal xechʼak kumal ri e ralkʼwal ri Sem. Are kʼu ri gabaonitas xeʼux patanelabʼ chke ri israelitas (Jos 9). Are chiʼ qʼaxinaq chi kʼi junabʼ, ri itzelal xuqujeʼ xtzʼaqatik are chiʼ ri e ralkʼwal ri Canaán, xekʼojiʼ chuxeʼ ri kitaqanik ri e ralkʼwal ri Jafet che are Medo-Persia, Grecia xuqujeʼ Roma.

(Génesis 11:31) Ri Taré xel bʼik pa Ur ri kulew ri aj caldeyibʼ xbʼe pa Canaán, xukʼam bʼik ri Abrán ri ukʼojol, ri Lot ri riʼ umam, xuqujeʼ ri Sarai ri ralibʼ. Are taq kʼu xeʼopan pa ri utinamit ri Harán, xejeqiʼ kʼu chilaʼ.

w06 15/8 15

«Chqajunamisaj jun texto rukʼ jun chi texto re ri Biblia»

¿Jasche kubʼij Génesis 11:31 che Taré «xukʼam bʼik ri Abrán ri ukʼojol» xuqujeʼ nikʼaj chik xuqujeʼ xeʼel bʼi pa Ur? Rumal che Taré are na ri kkʼamow bʼe xuqujeʼ xraj xbʼe rukʼ ri Abrán, rumal laʼ kbʼixik che are xkʼamow bʼi ri familia pa Harán. Are chiʼ kqajunamisaj ri kebʼ textos riʼ, kqachʼobʼ ri qas xkʼulmatajik: Abrán xunimaj ri utaqanik ri Dios rumal laʼ rukʼ utz taq tzij xubʼij che ri utat che kbʼe rukʼ.

    E wuj pa quiché (1993-2025)
    Uk'isik sesión
    Umajixik sesión
    • quiché
    • Chataqa b'ik
    • Ri qas utz kawilo
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Ri kta' chawe rech kakojo
    • Keta'max ta ri xatz'ib'aj
    • Configuración de privacidad
    • JW.ORG
    • Umajixik sesión
    Chataqa b'ik