Referencias rech ri wuj Qachak xuqujeʼ Qakʼaslemal ri oj Cristianos
3-9 RE MAYO
QʼINOMAL RE RI UTZIJ RI DIOS | NÚMEROS 27-29
«Junam cheqilaʼ wi ri winaq je jas kubʼan ri Jehová»
w13 15/6 10 párr. 14
Ri Jehová junam keril konojel y qas ktatabʼenik
14 Ri e jobʼ alitomabʼ xebʼe rukʼ ri Moisés y xkita wariʼ che: «Man kʼu sukʼ taj chi ri qatat ksach ta uwach chuxoʼl ri rijaʼlil xa rumal rech chi man kʼo ta jun ukʼojol xkʼojiʼk. Chaya jun chʼaqap qulew chkixoʼl ri e rachalal ri qatat». ¿Jas xubʼij ri Moisés? ¿La xubʼij chke che kʼo ta kkunik kubʼan che kitoʼik? Je taj, xaneʼ «xuya waʼ chuwach ri Ajawaxel ri kikʼulmam taq we alitomabʼ riʼ» (Núm. 27:2-5). Y ¿jas xubʼij ri Jehová che ri Moisés che kubʼano? Xubʼij che: «Ri e umiʼal ri Zelofehad taqal ri kkibʼij. Chaya jubʼiqʼ kulew chkixoʼl ri e rachalal ri kitat, are kʼu ri rechbʼal ri kitat chqʼax pa kiqʼabʼ». Xuqujeʼ ri Jehová xubʼan chi jun jastaq, xuya wajun taqanik: «Chabʼij kʼu xuqujeʼ chke ri aj israelibʼ we kʼo jachin jun kkamik ri man kʼo ta ukʼojol kuyaʼ kanoq, ri rechbʼal kkanaj kan che ri umiʼal» (Núm. 27:6-8; Jos. 17:1-6). Xumaj lo pa ri tiempo riʼ, ri taqanik xuya utzilal chke e nikʼaj chi ixoqibʼ israelitas.
w13 15/6 11 párr. 15
Ri Jehová junam keril konojel y qas ktatabʼenik
15 ¡Sibʼalaj utz ri xubʼan ri Jehová! Junam xubʼan che kilik ri ixoqibʼ israelitas kukʼ konojel (Sal. 68:5). Wariʼ xa jun chke ri e kʼi kʼutbʼal che Jehová junam kubʼan che kilik konojel ri upatanelabʼ (1 Sam. 16:1-13; Hech. 10:30-35, 44-48).
w13 15/6 11 párr. 16
Ri Jehová junam keril konojel y qas ktatabʼenik
16 ¿Jas kqabʼan che resaxik uwach ri Jehová rech xaq junam keqil wi konojel? Chnaʼtaj chqe che wajun bʼantajik riʼ kukʼut kebʼ jastaq: Xaq xiw we kqachomaj che e junam ri e winaq, junam kqabʼan che kilik. Qastzij che qonojel kqaj kqachomaj che junam keqil konojel, are kʼu jujun taq mul je ta kkʼulmatajik. Rumal laʼ, ¿jas kqabʼan che retaʼmaxik we junam keqil konojel? Are chiʼ ri Jesús xraj xretaʼmaj jas kkichomaj ri e nikʼaj chik chrij, xutaʼ chke ri e qas rachiʼl: «¿Jachin ri Rijaʼl winaq kkibʼij ri winaq?» (Mat. 16:13, 14). Utz we oj je kqabʼano, kqata che jun qachiʼl we krilo che junam ta tajin kqabʼan che kilik konojel. Y we ri qachiʼl kubʼij chqe che rilom che junam ta qabʼanom che kilik rumal ri kekaʼyik, ri jastaq ke kʼolik o ri kirajil, ¿jas kqabʼano? Chqata che ri Jehová rech kojux junam rukʼ (Mat. 7:7; Col. 3:10, 11).
Jeʼlalaj taq pixabʼ
it-2 525
E sipanik
Utixik uwaʼl uva. Rukʼ ri sipanik che kuya jun israelita ojer xuqujeʼ kuya ri uwaʼl uva che tabʼal toqʼobʼ chuwach ri Jehová, ri uwaʼl uva are jun chke ri sipanik che xuqujeʼ kkiya ri israelitas chuwach ri Jehová, más na are chiʼ e kʼo chi pa ri ulew che xtzujux chke (Nú 15:2, 5, 8-10). Ri utixik uwaʼl uva are ri ujamixik tzam pa uwiʼ ri altar (Nú 28:7, 14; chajunamisaj rukʼ Éx 30:9; Nú 15:10). Ri apóstol Pablo xubʼij chke ri cristianos re Filipos: «Paneʼ kpil na ri qas nukʼaslemal che utzʼaqatil ri sipanik ri kiya ix che ri Dios rumal ri ikojonik, in kinekikotoq». ¿Jas xraj xubʼij rukʼ ri e tzij riʼ? Xraj xubʼij che kuya ri ukʼaslemal che kitoʼik ri e nikʼaj chi cristianos (Flp 2:17). Are chiʼ ya kopan ri tiempo re ri ukamikal junam rukʼ ri kbʼan che usipaxik ri uwaʼl uva ojer, xutzʼibʼaj kan waʼ taq tzij che ri Timoteo: «Ri in kʼut, xaq weyeʼm chik ri nukamisaxik, ri joqʼotaj re ri welik bʼik naqaj kʼo wi» (2Ti 4:6).
10-16 RE MAYO
QʼINOMAL RE RI UTZIJ RI DIOS | NÚMEROS 30, 31
«Qas chqabʼanaʼ ri kqatzujuj»
it-2 1213 párr. 1
Tzujunik
Ubʼanik ri kqatzujuj. Ri e tzujunik che kkibʼan ri winaq xa ta ketaqchiʼx che ubʼanik. Are kʼu we kkitzujuj ubʼanik jun jastaq, ri taqanik che xuya ri Dios kubʼij che rajawaxik kkitzʼaqatisaj ubʼanik. Rumal laʼ are chiʼ jun winaq kutzujuj ubʼanik jun jastaq jetaneʼ are ri ukʼaslemal tajin kutzujuj (Nú 30:2; xuqujeʼ chawila Ro 1:31, 32). Rumal che je ubʼanik wariʼ, kqachʼobʼo jasche ri Biblia kubʼij che rajawaxik are chiʼ majaʼ kqatzujuj jun jastaq qas kojchoman na chrij ri rajawaxik kqabʼano rech qas kqabʼan ri xqabʼij. Ri taqanik xuya ri Dios kubʼij: «Are taq kichiʼj ubʼanik jun jasach chuwach ri Ajawaxel ri iDios, mibʼey iwibʼ che utzʼaqatisaxik, qas chiwetaʼmaj chi ri Ajawaxel ri iDios kutaʼ na ajilabʼal chiwe, che waʼ kqaj kʼu na ri mak piwiʼ. We man kichiʼj ubʼanik jun jasach man kixmakun ta riʼ» (Dt 23:21, 22).
it-2 1212
Tzujunik
Are jun jastaq kutzujuj ubʼanik jun winaq che ri Dios rech kuya jun sipanik che upatanexik o rech kubʼan ta chi jun jastaq paneʼ yaʼtal ubʼanik. Jun tzujunik are ri kraj kuya ri winaq are kʼu xa ta ktaqchiʼxik. Jun tzujunik y ri uyaʼik utzij jun winaq che ubʼanik jun jastaq xaq junam, rumal laʼ ri kebʼ tzij o chomanik riʼ jujun taq mul junam kbʼan che kikojik pa ri Biblia (Nú 30:2; Mt 5:33). ¿Jas kjunamataj ta wi jun «tzujunik» rukʼ ri «uyaʼik utzij» jun winaq che ubʼanik jun jastaq? Jun «tzujunik» are ri uqʼalajisaxik ri kuchomaj ri winaq che kraj kubʼano, are kʼu ri «uyaʼik utzij» jun winaq che ubʼanik jun jastaq are ri tzujunik kubʼan chuwach jun winaq nim ubʼanik y qas rajawaxik kubʼan ri xubʼij. Are chiʼ e kebʼ winaq kkiya kitzij che ubʼanik jun jastaq tajin kkibʼij che qas kkibʼan ri xkibʼij (Gé 26:28; 31:44, 53).
w04 1/8 27 párr. 3
Pixabʼ nim kibʼanik keʼesax pa ri wuj Números
30:6-8. ¿La yaʼtal che jun cristiano kuqʼatej uwach ri xutzujuj ubʼanik ri rixoqil? Kimik ri Jehová qas kraj che we jun cristiano kutzujuj ubʼanik jun jastaq qas utukel kuchomaj ubʼanik. Jun kʼutbʼal re, are chiʼ kqajach ri qakʼaslemal che ri Jehová qas qatukel tajin kqabʼan jun tzujunik che (Gálatas 6:5). Ri cristiano kkun taj kuqʼat uwach ri rixoqil che ubʼanik ri xutzujuj che ri Dios. Are kʼu ri ixoq kutzujuj ta ubʼanik jastaq we utz ta kril ri Dios y we kubʼan kʼax che ri ukʼulanem.
Jeʼlalaj taq pixabʼ
it-2 26 párr. 3
Jefté
Ri e tat nan yaʼtal chke ketaqan pa kiwiʼ ri e kalkʼwal rech kkipatanij ri Jehová pa ri rachoch. Jun kʼutbʼal are ri xkʼulmataj rukʼ ri Samuel are chiʼ majaʼ kalaxik, ri unan xutzujuj che ri Jehová rech kpatanin che pa ri rachoch ri Dios y ri rachajil xuya bʼe che rech kubʼan ri xutzujuj. Xaq xiw xel ri alaj Samuel che tuʼ, ri Ana xukʼam bʼi pa ri rachoch ri Dios xuqujeʼ xukʼam bʼi jun chikop che tabʼal toqʼobʼ (1Sa 1:11, 22-28; 2:11). Ri Sansón are jun chke ri winaq xbʼix nazareo che rumal che are chiʼ xalaxik tasom chi che upatanexik ri Jehová (Jue 13:2-5, 11-14; chajunamisaj ri kubʼij ri texto riʼ, ri utaqanik ri tat pa uwiʼ ri umiʼal, ri kubʼij pa Nú 30:3-5, 16).
17-23 RE MAYO
QʼINOMAL RE RI UTZIJ RI DIOS | NÚMEROS 32, 33
«Cheʼiwesaj bʼi konojel ri winaq ri e kʼo chupam ri ulew»
w10 1/8 23
¿La awetaʼm?
¿Jas riʼ ri «kʼolbʼal re qʼijilaʼbʼal» che amaqʼel kubʼij ri Biblia?
Are chiʼ xa jubʼiqʼ chi kraj keʼok ri israelitas pa ri Tzujum Ulew, ri Jehová xuya wajun taqanik chke: «Cheʼiwesaj bʼi konojel ri winaq ri e kʼo chupam ri ulew, cheʼipaxij konojel taq ri wachbʼal ri e kʼo kukʼ re abʼaj re porom chʼichʼ, cheʼiqasaj konojel taq ri e kiqʼijilabʼal ri e kʼo pa kiwiʼ taq ri juyubʼ» (Números 33:52). ¿Jas riʼ ri kʼolbʼal re qʼijilaʼbʼal? Are ri kʼolbʼal che keqʼijilaʼn wi ri cananeos chke ri kidiosibʼ. Kʼolbʼal che kʼo pa uwiʼ jun juyubʼ, chuxeʼ jun cheʼ o pa jun tinamit (1 Reyes 14:23; 2 Reyes 17:29; Ezequiel 6:3). Pa ri kʼolbʼal riʼ bʼanom altares, cheʼ che nim ubʼanik chkiwach ri winaq, wachbʼal, ukʼolbʼal incienso y nikʼaj chi jastaq rech kkibʼan ri kiqʼijilaʼnik.
w08 15/2 27 párrs. 5, 6
Maqabʼan qe jas xkibʼan ri israelitas
¿Jas jastaq kubʼan kʼax che ri qachilanik rukʼ ri Dios kimik? E kʼi jastaq keʼux junam rukʼ jun dios kimik junam rukʼ ri pwaq, e winaq keʼetzʼanik, e qʼatal tzij, e kʼamal bʼe re ri kojonem xuqujeʼ ri familia. Apachintane jun chke wariʼ, we kqachajij ta qibʼ weneʼ kux ri más nim ubʼanik pa ri qakʼaslemal. We keqachilaj winaq che kkipatanij ta ri Jehová kubʼan kʼax che ri qachilanik rukʼ.
Ri ubʼanik makaj kukʼ achijabʼ ixoqibʼ kʼo ubʼanik rukʼ ri xbʼan che uqʼijilaʼxik ri dios Baal y e kʼi israelitas xeqaj chupam. Kimik xuqujeʼ e kʼi cristianos tajin keqaj pa mak ¿jasche? Jun kʼutbʼal, we jun kril jastaq che utz taj pa ri computadora o teléfono, wariʼ kutzʼilobʼisaj ri uchomanik. Sibʼalaj bʼisobʼal riʼ we jun cristiano kqaj che rilik videos o wuj ri keqʼalajin wi e winaq che tajin kemakunik o e chʼanalik.
it-1 410 párr. 4
Canaán
Rukʼ nojibʼal ri Josué «kʼo ta kʼu jun ri ma ta xutzʼaqatisaj» che ri taqanik ri xya che ri Moisés rumal ri Jehová che usachisaxik kiwach ri cananeos (Jos 11:15). Are kʼu ri israelitas xkinimaj ta ronojel ri xubʼij ri Jehová, xkesaj ta bʼi ri jastaq che kubʼan kʼax che ri kachilanik rukʼ. Xkiya bʼe chke ri cananeos che xeʼok pa ri tinamit, rumal laʼ e kʼi xeqaj pa ri makaj, xekiqʼijilaʼj diosibʼ, xkibʼan chʼoʼj y rumal laʼ e kʼi winaq xekamik, wet xkinimaj ri xubʼij ri Jehová chke mat xkiriq kʼax riʼ (Nú 33:55, 56; Jue 2:1-3, 11-23; Sl 106:34-43). Ri Jehová ubʼim chi chke ri israelitas che kuqʼat tzij pa kiwiʼ rukʼ sukʼilal wariʼ kraj kubʼij che we kekachiʼlaj ri cananeos, kekʼuliʼ kukʼ, kekiqʼijilaʼj ri kidiosibʼ y kkesaj uwach ri kkibʼano, qastzij wi che ksachisax kiwach cho ri uwach Ulew (Éx 23:32, 33; 34:12-17; Le 18:26-30; Dt 7:2-5, 25, 26).
Jeʼlalaj taq pixabʼ
it-2 238 párr. 2
Kʼulbʼaʼt
Are chiʼ ri israelitas xkijach ri ulew chkiwach xkitas rukʼ taq kʼulbʼaʼt ri xbʼe chkiwach ri tribus, ri Jehová xubʼij wariʼ: «Rajawaxik kʼut kijach pa taqlebʼenik chkixoʼl taq ri ijaʼlil ke konojel ri amaqʼ; chke ri ijaʼlil ri sibʼalaj e kʼi kya na jun ulew chke ri nim na, chke ri man qas ta e kʼi jun ulew ri man qas ta nim; chkijujunal ri ijaʼlil kkikʼam na ri kukʼut ri taqlebʼenik chke» (Nú 33:54). Rukʼ wariʼ, paneʼ ri kʼolbʼal che xeya wi konojel ri tribus xaq junam, ri unimal ri ulew xya chke kʼo ubʼanik rukʼ ri kikʼiyal. Rumal laʼ xelesax jubʼiqʼ ri ulew che ri tribu re Judá rumal che nim ri ulew kʼo kukʼ y xya jubʼaʼ che ri tribu re Simeón (Jos 19:9).
24-30 RE MAYO
QʼINOMAL RE RI UTZIJ RI DIOS | NÚMEROS 34-36
«Chqatzukuj ri utobʼanik ri Jehová»
w17.11 9 párr. 4
¿La tajin kqatzukuj ri utobʼanik ri Jehová?
4 Ojer kanoq, ¿jas kkʼulmatajik are chiʼ jun israelita chubʼanik ta kubʼan che ukamisaxik jun winaq? We je waʼ xkʼulmatajik xuqujeʼ kbʼixik che ajmak ri kamisanel (Gén. 9:5). Are kʼu, rumal che chubʼanik ta xubʼano, ri Jehová xubʼij che rajawaxik ktoqʼobʼisax uwach. Ri kamisanel kkunik kanimaj bʼik rech kutoʼ ribʼ pa jun chke ri seis tinamit re tobʼal ibʼ rech kkamisax ta rumal ri rachalal ri xkamik. Are kʼu kʼate kkunik kel lo chilaʼ are chiʼ kaminaq chi ri kojol tabʼal toqʼobʼ (Núm. 35:15, 28).
w17.11 9 párr. 6
¿La tajin kqatzukuj ri utobʼanik ri Jehová?
6 Are chiʼ jun israelita chubʼanik ta kubʼan che ukamisaxik jun winaq, rajawaxik aninaq kbʼe pa ri tinamit re toʼbʼal ibʼ y kuya ubʼixik «chkiwach ri e nimaʼq taq tatayibʼ re ri tinamit» ri xubʼano. E areʼ rajawaxik utz kkibʼan che ukʼulaxik (Jos. 20:4). Y kkitaq bʼi pa ri kʼolbʼal ri xkʼulmataj wi ri kamisanik tekʼuriʼ ri e tatayibʼ re ri tinamit riʼ kkiqʼat tzij pa uwiʼ (chasikʼij uwach Números 35:24, 25). Y e areʼ kkilo we ri winaq chubʼanik taj xubʼan ri kamisanik, kkitzalij bʼi pa ri tinamit re toʼbʼal ibʼ.
w17.11 11 párr. 13
¿La tajin kqatzukuj ri utobʼanik ri Jehová?
13 Kʼo ta chi jun kʼax kuriq ri kamisanel are chi kʼo chi pa jun chke ri tinamit re tobʼal ibʼ. Ri Jehová xubʼij che ri kamisanel kkunik kukoj ri tinamit riʼ «che utoʼik ribʼ» (Jos. 20:2, 3). Ri Jehová xubʼij che we ri kamisanel kʼo chi pa ri tinamit re tobʼal ibʼ, kbʼan ta chik kbʼan jun kʼax che rumal ri xubʼano. Y yaʼtal ta che ri rachalal ri xkamik kok chilaʼ rech kukamisaj. Are chiʼ ri xbʼanow kan ri kamisanik kʼo pa ri tinamit re tobʼal ibʼ kʼo ta jun kʼax kuriqo rumal che chajital rumal ri Dios y kuxibʼij ta chi ribʼ. Pa cárcel ta kʼo wi rumal che kkunik kchakunik, keʼutoʼ e nikʼaj chi winaq y kuya uqʼij ri Dios rukʼ kikotemal.
Jeʼlalaj taq pixabʼ
w91 15/2 13 párr. 13
Ri tojbʼal kimak konojel ri winaq
13 Ri Adán y Eva xtojtaj ta ri kimak rumal ri ukamikal ri Jesús. Ri Jehová xuya wajun taqanik riʼ: «Man kuya ta kkʼam pwaq che ukʼexwach ri ukʼaslemal jun kamisanel ri kʼoqotajinaq che kamikal; we winaq riʼ rajawaxik kkamik» (Números 35:31). Xa ta xsubʼ ri Adán, rumal che tzʼaqat ri ukʼaslemal y ri uchomanik are chiʼ xmakunik (1 Timoteo 2:14). Ri xubʼano kjunamataj rukʼ ukamisaxik jun winaq, rumal che ri oj ralkʼwal xqechbʼej kan ri kamikal. Qas qʼalaj che ktoj ta ri umak ri Adán rumal ri Jesús, rumal che tzʼaqat ri uchomanik y ri ukʼaslemal are chiʼ xunimaj ta ri Dios. We ta xtojtaj ri umak ri Adán rumal ri ukamikal Jesús e utz ta riʼ ri utaqanik ri Jehová. Are kʼu ri tojbʼal mak xuya bʼe chke ri e ralkʼwal keʼel pa ri kamikal (Romanos 5:16). Chuwach ri Dios rajawaxik xsachisax uwach ri xkʼamow lo ri kamikal. Ri Jesús xkam rumal «kech konojel» ri e ralkʼwal kan ri Adán (Hebreos 2:9; 2 Corintios 5:21; 1 Pedro 2:24).
31 RE MAYO KOPAN 6 RE JUNIO
QʼINOMAL RE RI UTZIJ RI DIOS | DEUTERONOMIO 1, 2
«Ri qʼatoj tzij are ri Dios kbʼanowik»
w96 15/3 23 párr. 1
Ri Jehová kuqʼat tzij rukʼ sukʼilal
Ri e kʼamal bʼe re ri congregación rajawaxik rukʼ sukʼilal kkil ri kkibʼan che utoʼik jun qachalal ri kubʼan jun mak (1 Corintios 5:12, 13). Are chiʼ kkitoʼ ri qachalal che xubʼan jun mak kkikʼut toqʼobʼisal wachaj, are kʼu we kraj taj kukʼex ri ukʼaslemal kuya taj ktoqʼobʼisax uwach xuqujeʼ ri e kʼamal bʼe kkesaj ta bʼi pa ri congregación xa rumal che kkaj kkitoj ukʼaxel jun kʼax xaneʼ kkibʼano rech ri winaq kuchʼobʼo che utz ta ri xubʼano (chajunamisaj rukʼ Ezequiel 18:23). Chuxeʼ ri utaqanik ri Jesús, ri e kʼamal bʼe re ri congregación nim kkil wi ri sukʼilal y kkikʼutu che e areʼ «jun toʼbʼal ibʼ chuwach ri kaqiqʼ» (Isaías 32:1, 2). Rumal laʼ rajawaxik junam kkibʼan che kilik konojel y kkikoj utz chomanik (Deuteronomio 1:16, 17).
w02 1/8 9 párr. 4
Unimaxik ri utaqanik ri Dios
4 Ojer kanoq rech jun nim tataʼ israelita kkunik kuqʼat tzij, xaq xiw ta rajawaxik kuchʼobʼ ri utaqanik ri Dios. Rumal che ri kkiqʼat tzij xa e ajmakibʼ rajawaxik kkichajij kibʼ rech xaq xiw ta chkij e areʼ kechoman wi, kkirayij ta uwach chʼakoj chkij e nikʼaj chik y junam kekil wi konojel, we kkibʼan wariʼ utz uqʼatik tzij kkibʼano. Ri Moisés xubʼij wariʼ chke: «Rajawaxik junam ri uqʼatik tzij kibʼan pa kiwiʼ ri winaq: Chibʼanaʼ ri sukʼalaj qʼatan tzij pa kiwiʼ ri man nimaʼq ta kiqʼij xuqujeʼ pa kiwiʼ ri nimaʼq kiqʼij, mixeʼj iwibʼ chuwach jachin jun, rech kʼu ri Dios ri qʼatoj tzij». Rumal laʼ, ri achijabʼ xya ri nimalaj eqeleʼn chke rumal ri Dios rech xkiqʼat tzij (Deuteronomio 1:16, 17).
Jeʼlalaj taq pixabʼ
w13 15/9 9 párr. 9
E sukʼ ri utaqanik ri Jehová
9 Are chiʼ ri israelitas xkimaj bʼinem pa «ri nim xuqujeʼ ri xibʼibʼalalaj chaqiʼj uwo saq» pa cuarenta junabʼ, ri Jehová xubʼij ta ronojel chke ri kubʼan che ukʼamik kibʼe y ri kubʼan che kichajixik. Are kʼu amaqʼel xukʼut chkiwach che kekunik kkikubʼsaj kikʼuʼx chrij y chrij taq ri e utaqanik. Are chiʼ xukoj juqʼat sutzʼ pa qʼij y juqʼat qʼaqʼ chaqʼabʼ xukʼutu che tajin kukʼam kibʼe pa ri chaqiʼjalaj desierto (Deut. 1:19; Éx. 40:36-38). Xuqujeʼ «ma wi ta kʼu ne jumul kʼo ta ri xajwataj ta chke; mawi xejar ta ri katzʼyaq chkij mawi xesipoj ta ri kaqan» (Neh. 9:19-21).
7-13 RE JUNIO
QʼINOMAL RE RI UTZIJ RI DIOS | DEUTERONOMIO 3, 4
«Kʼo nojibʼal y sukʼilal pa ri e utaqanik ri Jehová»
it-1 821 párr. 6
Ubʼanik ri kqetaʼmaj
Are chiʼ jun winaq kunikʼoj uwach ri Biblia y kubʼan pa ukʼaslemal ri kretaʼmaj kukʼutu che más kʼo unoʼjibʼal chkiwach ri rajtijabʼ, y más kuchʼobʼ ri jastaq chkiwach ri nim chi kijunabʼ (Sl 119:99, 100, 130; chajunamisaj rukʼ Lu 2:46, 47). Kqabʼij wariʼ rumal che ri nojibʼal y ri uchʼobʼik rij jun jastaq e kʼo chupam ri e chʼajchʼojalaj taq utaqanik ri Dios. Rumal laʼ are chiʼ ri tinamit Israel amaqʼel xubʼan ri xtaqan wi ri Jehová xukʼut chkiwach ri e nikʼaj chi tinamit che e kʼo chunaqaj che are jun tinamit «¡sibʼalaj ajnoʼj xuqujeʼ kʼo uchʼobʼonik!» (Dt 4:5-8; Sl 111:7, 8, 10; chajunamisaj rukʼ 1Re 2:3). Ri winaq che kuchʼobʼ ri utaqanik ri Dios nim kril wi y kuta tobʼanik che ri Dios rech kubʼan pa ukʼaslemal (Sl 119: 169). Kuya bʼe che ri utzij ri Dios kopan pa ranimaʼ y pa ri uchomanik (Mt 13:19-23), kukʼol pa ranimaʼ ri utaqanik ri Dios (Pr 3:3-6; 7:1-4) xuqujeʼ itzel kril ronojel «subʼunelalaj kʼaslemal» o ubʼanik itzelal (Sl 119:104). Are chiʼ ri Jesús xkʼojiʼ pa ri uwach Ulew xukʼutu che qas xuchʼobʼ ri utaqanik ri uTat. Xutzukuj ta xubʼano rech mat xkamisaxik, rumal che pa ri uTzij ri Dios tzʼibʼatal wi kanoq che rajawaxik kkamisaxik (Mt 26:51-54).
w99 1/11 20 párrs. 6, 7
Ri e usipanik ri Dios
Ri ixoq qʼatal tzij sibʼalaj xumay ri xbʼixik y ri xrilo, rumal laʼ rukʼ machʼachʼem xubʼij wariʼ: «¡Sibʼalaj kʼu e kʼo waʼ we pataninel taq ech la pa kikotemal, ri amaqʼel e kʼo chnaqaj la kekitatabʼej taq ri e aj noʼjalaj taq tzij la!» (1 Reyes 10:4-8). Xubʼij taj che utz ke ri e kʼo rukʼ ri Salomón rumal ri qʼinomal kiriqom, xaneʼ xubʼij che are rumal che amaqʼel e kʼo chunaqaj rech kkitatabʼej ri unoʼj yaʼom rumal ri Dios. Ri ixoq qʼatal tzij re ri tinamit Seba are jun utzalaj kʼutbʼal chkiwach ri cristianos kimik rumal che kkiriq utzilal rumal ri unoʼj ri Jehová y ri Jesucristo.
Xuqujeʼ nim kibʼanik ri e tzij xubʼij ri ixoq qʼatal tzij che ri Salomón: «¡Tewichital bʼa ri [Jehová] ri Dios la!» (1 Reyes 10:9). Rukʼ wariʼ xuchʼobʼo che are ri Jehová yaʼowinaq ri uqʼinomal y ri unojibʼal ri Salomón. Ri e tzij riʼ kejunamataj rukʼ ri ubʼim chi ri Jehová che ri tinamit Israel. Xubʼij: «We kʼu je kibʼan waʼ, ri tinamit taq kkichʼobʼ na chi kʼo noʼj iwukʼ xuqujeʼ chʼobʼonik, are taq kʼu ketaʼmam chik taq we pixabʼ riʼ [kuya kʼut] chkibʼij: ‹¡Sibʼalaj aj noʼj xuqujeʼ kʼo uchʼobʼonik we nim tinamit riʼ ri nim uqʼij!›» (Deuteronomio 4:5-7).
w07 1/8 29 párr. 13
¿La are tajin kqatzukuj ri tewchibʼal kuya ri Dios?
13 Are chiʼ ri Jehová keʼutewchiʼj ri upatanelabʼ, xaq xiw utz taq jastaq kuya chke (Santiago 1:17). Jun kʼutbʼal, ri ulew che xuya chke ri israelitas are jun «ulew ri ktixin wi leche xuqujeʼ juyubʼal rax kabʼ jachaʼ ri jaʼ». Je xbʼix chrij ri ulew re Egipto are kʼu xjunamataj ta rukʼ ri xya chke ri israelitas, rumal che ri Moisés xubʼij chke: «Are jun ulew ri qas are ri Ajawaxel kilinik». Wariʼ kraj kubʼij che ri israelitas utz kel ri jastaq chkiwach rumal che are ri Jehová ktewchiʼn ke. Y je xkʼulmatajik, rumal che are chiʼ amaqʼel xeniman che ri utaqanik ri Dios sibʼalaj xetewchiʼx rumal y xqʼalajin chkiwach ri e nikʼaj chi tinamit che más utz ri kikʼaslemal chkiwach. Wariʼ qas kukʼutu che ri utewchibʼal ri Jehová are kyaʼow ronojel utzilal chqe (Números 16:13; Deuteronomio 4:5-8; 11:8-15).
Jeʼlalaj taq pixabʼ
w04 15/9 25 párr. 3
Pixabʼ nim kibʼanik keʼesax pa ri wuj Deuteronomio
4:15-20, 23, 24. Ri taqanik «mibʼan jun dios mawi jun wachbʼal», ¿la kraj kubʼij che kojkun taj kqabʼan jun jastaq re wiqbʼal? Je taj, wajun taqanik riʼ tajin kukʼutu che utz taj kbʼan jun etzʼabʼaʼl re wiqbʼal, jun tyox o jun wachbʼal rech kqʼijilaʼxik. Ri uTzij ri Dios kubʼij taj che are jun makaj ubʼanik o utzʼajik jun wachbʼal o etzʼabʼaʼl che kkoj che wiqbʼal (1 Reyes 7:18, 25).
14-20 RE JUNIO
QʼINOMAL RE RI UTZIJ RI DIOS | DEUTERONOMIO 5, 6
«Cheʼitijoj ri iwalkʼwaʼl rech kkiloqʼoqʼej ri Jehová»
w05 15/6 20 párr. 11
Tat nan, chiya ri rajawaxik chke ri iwalkʼwal
11 Are chiʼ kojchʼaw chrij kitijoxik ri alkʼwalabʼ weneʼ are kqakoj más ri kubʼij Deuteronomio 6:5-7. Chibʼana toqʼobʼ chisikʼij uwach ri versículos riʼ. We kiwilo, chilaʼ kubʼij wi che ri e tat nan rajawaxik nabʼe e areʼ kkʼojiʼ jun utz kachilanik rukʼ ri Jehová, kkiloqʼoqʼej y kkinimaj ri e utaqanik. Sibʼalaj nim ubʼanik che ri ix amaqʼel kinikʼoj ri uTzij ri Dios, kisikʼij y kixchoman chrij, jeriʼ kixkunik kichʼobʼ ri kuchomaj ri Jehová y nim kiwil ri e utaqanik. Xuqujeʼ knimar ri iwetaʼmabʼal chrij ri Biblia y wariʼ kuya kikotemal chiwe y kiloqʼoqʼej ri Jehová, jeriʼ kʼo kʼi jastaq kixkunik kikʼut chkiwach ri iwalkʼwal (Lucas 6:45).
w07 15/5 15 párr. 5
¿Jas kinbʼan che kitoʼik ri e walkʼwal rech kkiriq ri qas utzalaj tijonik?
Ri kawaj kabʼano, ri achomanik, ri abʼantajik xaq xiw ta kqʼalajin rukʼ ri kabʼij, xaneʼ rukʼ ri kabʼano (Romanos 2:21, 22). Are chiʼ ri taq akʼalabʼ kʼa e nitzʼaʼq na, amaqʼel kkil ri kkibʼan ri kitat kinan tekʼuriʼ kkibʼan kech e areʼ. Kkilo jas ri más nim ubʼanik chkiwach ri kitat kinan y are kkichaʼ ubʼanik xuqujeʼ. Ri e iwalkʼwal kkilo we ri ix kiloqʼoqʼej ri Jehová. Jun kʼutbʼal, e areʼ kkilo we nim kiwil usikʼixik uwach ri Biblia, unikʼoxik rij xuqujeʼ we are qas kipatanij ri Dios chkiwach nikʼaj chi jastaq (Mateo 6:33). We amaqʼel ix kʼo pa ri riqbʼal ibʼ y utzijoxik utzij ri Dios, e areʼ kkilo che upatanexik ri Jehová nim ubʼanik chiwach (Mateo 28:19, 20; Hebreos 10:24, 25).
w05 15/6 21 párr. 14
Tat nan, chiya ri rajawaxik chke ri iwalkʼwal
14 Junam che kubʼij Deuteronomio 6:7, ri e tat nan rajawaxik amaqʼel kkikʼut ri ubʼe ri Dios chkiwach ri e kalkʼwal, are chiʼ tajin kewaʼkatik, kechakunik o tajin keʼuxlanik. Qastzij wi, che xa ta katok che uyaʼik jun chʼabʼal chkiwach xaneʼ kixtzijonik iwonojel rech jeriʼ kkʼiy ri kiloqʼoqʼebʼal che ri Dios. Jun kʼutbʼal, pa ri wuj ¡Despertad! kʼo kʼi kʼutbʼal che kixkunik kikojo rech kixchʼaw chrij ri jastaq ubʼanom ri Dios, ri jeʼlalaj taq tinamit che kʼo pa ronojel ri uwach Ulew y ri kikʼaslemal y ri kkibʼan ri winaq re jalajoj taq tinamit. Ri tzijonem riʼ kuya tobʼanik chke ri alabʼom alitomabʼ rech kkaj kkisikʼij ri wuj che kuya lo ri jikalaj pataninel chqe (Mateo 24:45-47).
Jeʼlalaj taq pixabʼ
w19.02 22 párr. 11
Ri loqʼoqʼebʼal y ri sukʼilal pa Israel ojer kanoq
11 Ri kqetaʼmaj: Ri Jehová are ta kril ri kojkaʼyik, are kril ri qabʼantajik y ri kʼo pa qanimaʼ (1 Sam. 16:7). Kril ri kqachomaj, ri kqanaʼo y ri kqabʼano. Are kril ri utz taq qabʼantajik y kojutoʼ rech kqakʼut ri bʼantajik riʼ. Are kʼu areʼ kraj che kqilo we kʼo jastaq tajin kqachomaj che utz taj, rajawaxik kqakʼexo o kqasukʼumaj rech kojukʼam ta bʼi pa ri makaj (2 Crón. 16:9; Mat. 5:27-30).
21-27 RE JUNIO
QʼINOMAL RE RI UTZIJ RI DIOS | DEUTERONOMIO 7, 8
«Kixkʼuliʼ ta kukʼ e areʼ»
w12 1/7 29 párr. 2
¿Jasche ri Dios xubʼij chke ri israelitas che xaq xiw chkixoʼl e areʼ kekʼuliʼ wi?
Jehová retaʼm chik che ri Satanás kraj che ri israelitas kkiqʼijilaj chi nikʼaj diosibʼ. Ri Dios xubʼij chke ri israelitas che we kekʼuliʼ kukʼ winaq che israelitas taj kkiya kan uqʼijilaxik riʼ y kkiriq kʼax pa ri kikojonik. Xaq xiw ta wariʼ, we keqaj ta chi chuwach ri Dios kechajix ta chi riʼ rumal y keqaj pa kiqʼabʼ ri e kikʼulel. Wet jeriʼ xkʼulmatajik, mat xalax riʼ ri Mesías pa ri tinamit re Israel. Rumal bʼa laʼ Satanás xukoj uchuqʼabʼ che kitaqchiʼxik ri israelitas rech kekʼuliʼ kukʼ winaq che junam ta ri kikojonik kukʼ.
w15 15/3 30 párr. 5
¿Jasche ri Jehová kubʼij che kojkʼuliʼ ta kukʼ winaq che keqʼijilaʼn ta che?
Ri Areʼ kubʼij chqe pa ri Biblia che xaq xiw utz kojkʼuliʼ rukʼ jun Testigo rech kqariq ta kʼax. Ri Jehová kraj kojuchajij chuwach ri kubʼan kʼax chqe y kraj che sibʼalaj kojkikotik. Pa ri uqʼij ri Nehemías, e kʼi israelitas xekʼuliʼ kukʼ winaq che kkiqʼijilaj ta ri Jehová. ¿Jas xubʼan ri Nehemías? Xukoj ri ukʼutbʼal ri Salomón che uqʼalajisaxik chkiwach che utz ta ri tajin kkibʼano, rumal che paneʼ ri Salomón xajawax rumal ri Dios, ri e ixoqibʼ che xeʼukʼamo are «xebʼanow che chi xmakunik» (Neh. 13:23-26). Rumal laʼ, we ri Jehová kubʼij chqe che kojkʼuliʼ ta kukʼ winaq che kkiqʼijilaj ta areʼ xa kraj che kqariq utzilal (Sal. 19:7-10; Is. 48:17, 18). Sibʼalaj kojmaltyoxinik che kel ukʼuʼx y kuya utzalaj taq pixabʼ chqe. Are chiʼ kqanimaj kqakʼutu che taqal che areʼ kubʼij chqe ri utz y ri utz taj kqabʼano (Prov. 1:5).
w15 15/8 26 párr. 12
Qas chawila na jachin keʼawachilaj pa ri kʼisbʼal taq qʼij
12 Ri cristiano qas kril na jachin ri e winaq kerachilaj, are kʼu ri más nim ubʼanik are che qas kril na ri winaq ri kukʼamo. Ri uTzij ri Dios kubʼij chqe: «Miwukʼaj iwibʼ kukʼ ri man e kojonelabʼ taj. We je kibʼan waʼ, kixkʼojiʼ chuxeʼ jun eqabʼal ri man junam taj. ¿La kuyaʼ lo krukʼaj ribʼ ri sukʼil[al] rukʼ ri man sukʼilal taj? ¿La kuyaʼ lo kuriq ribʼ ri saqil rukʼ ri qʼequʼmalil?» (2 Cor. 6:14). Ri Biblia kubʼij che jun testigo rech Jehová rajawaxik rukʼ jun chi Testigo kkʼuliʼ wi. Wariʼ kraj kubʼij che rukʼ jun winaq ubʼanom chi uqasanjaʼ xuqujeʼ qas kubʼan pa ukʼaslemal ri kukʼut ri Biblia (1 Cor. 7:39). Ri keniman che wajun taqanik riʼ kekunik kkiriq jun utzalaj kachiʼl ri ketoʼw che upatanexik más ri Dios.
Jeʼlalaj taq pixabʼ
w04 1/2 13 párr. 4
Ri Jehová kuya ri rajawaxik chqe ronojel qʼij
4 ¿Jas kunaʼtasaj chqe che ronojel qʼij kqataʼ ri qawa che ri Dios? Kunaʼtasaj chqe che xuqujeʼ rajawaxik jastaq chqe pa ri qakojonik ronojel qʼij. Paneʼ ri Jesús sibʼalaj knumik, xuya ta bʼe rech xqaj pa uqʼabʼ ri Satanás are chiʼ xtaqchiʼx che ubʼanik kaxlanwa che ri abʼaj, xubʼij wariʼ che: «Tzʼibʼatalik: Man xuwi ta rumal ri wa kkʼasiʼ ri winaq, xaneʼ rumal ronojel tzij ri keʼel uloq chuchiʼ ri Dios» (Mateo 4:4). Ri e tzij che xukoj ri Jesús waral are ri xubʼij ri Moisés chke ri israelitas ojer kanoq: «Paneʼ kʼu [Jehová] xixuyaʼ pa ri kʼax xuqujeʼ xinaʼ numik, xixutzuq kʼu na rukʼ jaswaʼ, we wa riʼ mawi ri ix mawi ri e imam iwetaʼm ta uloq uwach, rech kichʼobʼo chi man xuwi ta rumal ri wa kkʼasiʼ ri winaq, xaneʼ rumal ronojel ri kel uloq chuchiʼ ri Ajawaxel» (Deuteronomio 8:3). ¿Jasche ri Jehová xuya ri maná chke ri israelitas? Rech kʼo kkitijo, are kʼu ri más nim ubʼanik are che kʼo kketaʼmaj chrij wariʼ. Ri rajawaxik kkibʼano are che xaq xiw kkikʼam bʼik ri kkitij che «ri jun qʼij». Are kʼu we kkikʼam bʼi más ri maná kpe ruxlabʼ y kekʼiy xujut chupam (Éxodo 16:4, 20). Are kʼu pa ri uwaq qʼij je ta kkʼulmatajik, rumal che are ri Jehová xbʼin chke che kkikʼam bʼi re ri qʼij sábado (Éxodo 16:5, 23, 24). Rukʼ wariʼ xketaʼmaj che rajawaxik kenimanik xuqujeʼ xaq xiw ta kechoman chrij ri kiwa, xaneʼ chrij «ronojel tzij ri keʼel uloq chuchiʼ ri Dios».
28 RE JUNIO KOPAN 4 RE JULIO
QʼINOMAL RE RI UTZIJ RI DIOS | DEUTERONOMIO 9, 10
«¿Jas kraj ri Jehová kabʼano?»
w09 1/10 10 párrs. 3, 4
¿Jas kraj ri Jehová kqabʼano?
Are kʼu, ¿jas kbʼanow chqe rech rukʼ ronojel qanimaʼ kqanimaj? Moisés xubʼij wariʼ: «Xuwi chiyaʼ uqʼij [chixiʼj iwibʼ chuwach]» (Deuteronomio 10:12). Waral Moisés tajin ta kchʼaw chrij jun nimalaj xibʼin ibʼ kqanaʼo rumal ri utz taj kqabʼano. Xaneʼ ri xraj xubʼij are che sibʼalaj nim kqil wi ri Dios y ri e utaqanik rech kqaya ta bʼis pa ranimaʼ.
Ri Moisés xuqʼalajisaj che ri jastaq más nim ubʼanik jasche kqanimaj ri Dios are che rajawaxik kqaloqʼoqʼej, kqapatanij rukʼ ronojel qanimaʼ y rukʼ ronojel qakʼaslemal (Deuteronomio 10:12). ¿Jas kraj kubʼij wariʼ? Kraj kubʼij che xaq xiw ta kqanaʼ ri loqʼoqʼebʼal. Jun wuj nim ubʼanik pa ri chʼabʼal hebreo xuqʼalajisaj we jun winaq kloqʼoqʼenik kraj kubʼij kukʼut rukʼ ri kubʼano. Jeriʼ, ri winaq che kuloqʼoqʼej ri Dios kukʼut ri kunaʼo rukʼ ronojel ri kubʼan pa ukʼaslemal. Rumal laʼ we kqaloqʼoqʼej ri Dios kqabʼan ronojel ri jastaq ri utz krilo (Proverbios 27:11).
w09 1/10 10 párr. 6
¿Jas kraj ri Jehová kqabʼano?
Unimaxik ri Dios rukʼ ronojel qanimaʼ kuya utzilal chqe. Ri Moisés xuqʼalajisaj wariʼ: «[Ch]eʼinimaj konojel taq ri e utaqomal, konojel taq ri e upixabʼ, rech utz kixel na» (Deuteronomio 10:13). Ronojel ri kubʼij chqe xa rumal che kraj kqariq utzilal, chnaʼtaj chqe che «ri Dios are loqʼoqʼebʼal kʼuʼxaj» (1 Juan 4:8). Ri e utaqanik kkiya utzilal chqe kimik y pa ronojel ri qakʼaslemal (Isaías 48:17). We kqabʼan ronojel ri kubʼij chqe kʼo ta ni jun kʼax kqariqo y pa ri petinaq kuya na kʼi tewchibʼal chqe pa ri kotzʼiʼjalaj uwach Ulew chuxeʼ ri uQʼatbʼal tzij.
cl 16 párr. 2
¿La qastzij wi che kbʼanik kojqebʼ rukʼ ri Dios?
2 Ri Abrahán are jun chke ri e winaq ojer kanoq che xkʼojiʼ jun utzalaj kachilanik rukʼ ri nimalaj Dios, rumal laʼ pa Isaías 41:8 ri Jehová xubʼij che ri Abrahán che junam uwach rukʼ o pa nikʼaj chi tzij jun utzalaj rachiʼl. Xuqujeʼ ri Biblia kubʼij che ri «Abrahán xkojon che ri Dios», rumal laʼ xbʼix che chi are rachiʼl ri Dios (Santiago 2:23). Kimik ri Jehová xuqujeʼ kraj kerachilaj ri winaq ri kʼo nim kiloqʼoqʼebʼal che (Deuteronomio 10:15). Pa ri uTzij kubʼij: «Chixqebʼ rukʼ ri Dios, ri areʼ xuqujeʼ kqebʼ na iwukʼ» (Santiago 4:8). Wariʼ kraj kubʼij che tajin kojusikʼij y tajin kutzujuj chqe che kraj kojux rachiʼl.
Jeʼlalaj taq pixabʼ
it-1 133
Anaquim
¿Jas kibʼanik riʼ ri Anaquim? Are e takʼataq taq winaq che xekʼojiʼ pa taq ri kʼacheʼlaj re Canaán, pa taq ri ulew re ri taqʼaj. Ri Ahimán, Sesai y Talmai ri xekʼojiʼ pa ri tinamit Hebrón e are oxibʼ nimaʼq taq achijabʼ e kachalaxik ri anaquim (Nú 13:22). Are ri e winaq ri xeʼil kumal ri e doce alwachinelabʼ israelitas ri xetaq bʼi che kilik ri e tinamit. E diez chke ri xekixibʼij ri israelitas rumal che xkibʼij che ri e winaq xekilo are e kalkʼwaʼl kan ri e nefilim ri xekʼojiʼ pa taq ri uqʼij ri Noé y xkibʼij che ri israelitas xa je kepe «sakʼ» chkiwach ri e winaq riʼ (Nú 13:28-33; Dt 1:28). Rumal che ri anaquim e takʼataq taq achijabʼ xekoj che kʼutbʼal rech xejunamisax kukʼ ri e kalkʼwaʼl kan ri Emim y ri Refaím che xuqujeʼ e nimaʼq taq achijabʼ. Rumal ri nimalaj kichuqʼabʼ xbʼix taq ri e tzij riʼ: «¿Jachin ta lo ri kkunik kutakʼabʼa ta ribʼ chkiwach ri e rijaʼlil ri takʼatik Anac?» (Dt 2:10, 11, 20, 21; 9:1-3).