Referencias rech ri wuj Qachak xuqujeʼ Qakʼaslemal ri oj Cristianos
1-7 RE NOVIEMBRE
QʼINOMAL RE RI UTZIJ RI DIOS | JOSUÉ 18, 19
«Ri Jehová rukʼ nojibʼal xujach ri ulew»
it-2 238 párr. 1
Kʼulbʼat
Kebʼ ri xbʼan che ujachik ri ulew chkiwach ri israelitas: rukʼ taqlebʼenik o sorteo y je jas ri ukʼiyal ri tribu. Weneʼ rukʼ ri sorteo che xbʼanik xil ri unimal ri ulew che kyaʼ chke ri tribus pa kijujunal, weneʼ pa ri norte, sur, este u oeste, pa ri liʼanik o pa taq ri kʼacheʼlaj. Rumal che are ri Jehová ri kbʼinik, kʼo ta chʼoj xkʼulmataj chkixoʼl ri tribus (Pr 16:33). Je wariʼ ri Dios krilo che utz kel ri sorteo y rech kyaʼ ri kulew ri tribus junam rukʼ ri xubʼij kan ri Jacob are chiʼ xa jubʼiqʼ chi kraj kkamik y che kriqitaj pa Génesis 49:1-33.
it-1 1120 párr. 2
Echebʼal
Ri ulew kechebʼexik. Ri Jehová xuya ri kechebʼal ri israelitas y xubʼij che ri Moisés jawiʼ kukoj wi ri kʼulbʼat che ri ulew (Nú 34:1-12; Jos 1:4). Are ri Moisés xjachow ri ulew chkiwach ri e kʼo pa ri tribu re Gad, ri tribu re Rubén y nikʼaj che ri tribu re Manasés (Nú 32:33; Jos 14:3). Ri e nikʼaj chi tribus xjach ri ulew chkiwach rukʼ sorteo che xkibʼan ri Josué y ri Eleazar (Jos 14:1, 2). Ri profecía che xubʼij kan ri Jacob ri kriqitaj pa Génesis 49:5, 7, xbʼantaj kukʼ ri Simeón y ri Leví. ¿Jasche? Rumal che ri ulew xyaʼ chke utasom ta ribʼ pa jun chi kʼolbʼal: ri ulew xyaʼ che ri Simeón kriqitaj pa ri tinamit re Judá (Jos 19:1-9), y xyaʼ 48 tinamit che ri Leví pa ronojel Israel. Ri levitas xbʼix chke che are ri Jehová ri kechebʼal, rumal che xekoj che ubʼanik chak nim ubʼanik pa ri rachoch ri Dios. Ri diezmo che kyaʼ chke are ri kechebʼal rumal ri chak kkibʼan chilaʼ (Nú 18:20, 21; 35:6, 7). Xyaʼ ri kechebʼal ri familias che e kʼo pa ri jalajoj taq tribus. Rumal che nojimal nojimal xekʼiyarik, xubʼan más nitzʼ ri ulew che xkechebʼej kan ri e kalkʼwal.
it-2 238 párr. 2
Kʼulbʼat
Are chiʼ ri israelitas xkijach ri ulew chkiwach xkitas rukʼ taq kʼulbʼaʼt ri xbʼe chkiwach ri tribus, ri Jehová xubʼij wariʼ: «Rajawaxik kʼut kijach pa taqlebʼenik chkixoʼl taq ri ijaʼlil ke konojel ri amaqʼ; chke ri ijaʼlil ri sibʼalaj e kʼi kya na jun ulew chke ri nim na, chke ri man qas ta e kʼi jun ulew ri man qas ta nim; chkijujunal ri ijaʼlil kkikʼam na ri kukʼut ri taqlebʼenik chke» (Nú 33:54). Rukʼ wariʼ, paneʼ ri kʼolbʼal che xeya wi konojel ri tribus xaq junam, ri unimal ri ulew xya chke kʼo ubʼanik rukʼ ri kikʼiyal. Rumal laʼ xelesax jubʼiqʼ ri ulew che ri tribu re Judá rumal che nim ri ulew kʼo kukʼ y xya jubʼaʼ che ri tribu re Simeón (Jos 19:9).
Jeʼlalaj taq pixabʼ
it-2 238 párr. 5
Kʼulbʼat
Ri uTzij ri Dios kukʼutu che ri ulew kʼo pa ri oeste re ri Jordán nabʼe xjach chuwach ri tribu re Judá (Jos 15:1-63), ri tribu re José (Efraín) (Jos 16:1-10) y nikʼaj che ri tribu re ri Manasés (Jos 17:1-13), tekʼuriʼ xkoj ri ukʼulbʼatil y xeʼajilax ri e tinamit e kʼo pa waʼ taq tribus. Are chiʼ bʼanom chi wariʼ, weneʼ xjach ta chi ri nikʼaj ulew, rumal che ri utzij ri Dios kubʼij che ri israelitas xeʼel lo pa Guilgal rech xebʼe pa Siló (Jos 14:6; 18:1). Qʼalaj taj jampaʼ tiempo xqʼaxik che xjach ta chi ri ulew, are kʼu ri uTzij ri Dios kubʼij che ri Josué xeʼuyaj ri siete tribus rumal che sibʼalaj xkibʼey kibʼ rech xekʼojiʼ chuwach ri nikʼaj chi ulew (Jos 18:2, 3). E jujun winaq kkibʼij che ri siete tribus xkibʼey kibʼ rumal che kʼo kʼi jastaq kukʼ ri xekiriq pa taq ri tinamit che xekichʼako xuqujeʼ weneʼ xa xkichomaj che kbʼan ta kʼax chke kumal ri cananeos che e kʼo chkinaqaj (Jos 13:1-7). Jun chi jastaq, weneʼ rumal che xa qas ta ketaʼm ri unimal ri Tzujum Ulew che xeʼopan wi.
8-14 RE NOVIEMBRE
QʼINOMAL RE RI UTZIJ RI DIOS | JOSUÉ 20-22
«¿Jas kqetaʼmaj chrij ri molom tzij xbʼan chkij jujun taq tribus?»
w06 15/4 5 párr. 3
¿Jas tobʼanik kuya che jun kʼulaj we ketzijon chrij ri kkʼulmataj chkixoʼl?
We e kebʼ winaq kkibʼij ri qastzij kekunik kkichʼobʼ ronojel ri kkʼulmatajik y aninaq ta kkichomalaʼ jun chi jastaq. Chqilaʼ jun kʼutbʼal che kʼo ubʼanik kukʼ ri israelitas. Ri tribus re Rubén, Gad y nikʼaj che ri tribu re Manasés che xekʼojiʼ pa ri este re ri Jordán, «xkiwok jun mayibʼalalaj porobʼal chuchiʼ ri nimaʼ». Ri tribus che e kʼo pa ri oeste xkichomaj che ri tribus re ri este xa xkiya kan upatanixik ri Jehová, rumal laʼ xkichomaj kechʼojin kukʼ. Are kʼu, are chiʼ majaʼ kebʼe che ubʼanik chʼoj xekitaq bʼi jujun taq kʼamal bʼe rech xekitaʼ usaqil chke. ¡Sibʼalaj utz ri xkibʼano! Xketaʼmaj che xyak ta ri altar xa che uyaʼik uqʼij jun chi dios, xaneʼ rumal che ri tribus re ri este xkaj xkikoj che qʼalajisanel che e areʼ xuqujeʼ e utinamit ri Jehová, xkichomaj che are chiʼ kqʼax ri tiempo weneʼ ri tribus re ri oeste kkibʼij: «Ri ix man kʼo ta jas iwe che ri Ajawaxel». Ri altar are qʼalajisanel che e areʼ xuqujeʼ kkiya uqʼij ri Jehová (Josué 22:10-29). Xkibʼij Qʼalajisanel che, rumal che kukʼutu che ri Jehová are ri qastzij Dios (Josué 22:34).
w08 15/11 18 párr. 5
Chabʼanaʼ «ri jastaq ri kkiya jamaril chqaxoʼl»
Jujun chke ri israelitas xkichomaj che ketaʼm ri rumal kechʼojin kukʼ ri tribus e kʼo pa ri este re ri Jordán y xkichomaj che are utz xaq kʼateʼ kekibʼanaʼ ri chʼoj rech qas kechʼakanik. Are kʼu aninaq ta xkibʼan wariʼ, xaneʼ xekitaq bʼi jujun taq kʼamal bʼe re ri tinamit rech keʼetzijon kukʼ ri e kachalal. Ri e taqom bʼik xkitaʼ wariʼ: «¿Jas waʼ chi jachanik ri ibʼanom chrij ri uDios ri Israel [...] che ukʼulelaxik ri Ajawaxel?». Qastzij ta ri xkichomaj, rumal che ri tribus re ri este xkiyak ri altar xa ta che uyaʼik uqʼij jun chi dios. ¿Jas xkichomaj riʼ ri tribus re ri este are chiʼ xkitaʼ ri nimalaj molom tzij xbʼix chkij? ¿La rukʼ itzel taq tzij xekichʼabʼej ri e kachalal? ¿La xkichomaj che rajawaxik taj kkibʼij jasche xkiyak ri altar? Je taj; xpe ta koyowal y rukʼ utz taq tzij xkibʼij che xa kkaj kkipatanij más ri Jehová. Ri xkibʼano, xeʼutoʼo rech kʼo ta jun winaq xkamisaxik y xkinimarisaj más ri kachilanik rukʼ ri Dios. Xekunik xkiqʼalajisaj ri jastaq rukʼ ri utz taq tzij xkikojo y xkʼojiʼ jamaril chkixoʼl (Jos. 22:13-34).
Jeʼlalaj taq pixabʼ
it-1 408 párr. 4
Canaán
Paneʼ kʼi chke ri cananeos xekʼasiʼ kanoq y xbʼan ta kʼax chke, kojkunik kqabʼij che ri Jehová qas xuya «chke ri [israelitas] ri ulew [ri xutzujuj] chke ri e kimam», «xuya kʼu jamaril chke pa ronojel ri ulew» y «mawi ta ne xa ta jun tzij xkanajik ri ma ta xtzʼaqatik chke konojel ri utzalaj taq chiʼnik ri xeʼuchiʼj [...] chke» (Jos 21:43-45). Ri xibʼin ibʼ xubʼano che konojel ri tinamit kʼo ta xkibʼan chke ri israelitas, rumal laʼ ri israelitas xkixiʼj ta kibʼ che kkiriq kʼax. Ri Dios xubʼij che nojimal chi nojimal kusachisaj kiwach ri cananeos, rumal che we xa jumul kusach kiwach konojel ri winaq re taq ri tinamit kekʼiyar riʼ ri e chikop (Éx 23:29, 30; Dt 7:22). Paneʼ kʼo jujun mul ri israelitas xechʼakan ta pa taq ri chʼoj kukʼ ri kikʼulel, kraj ta kubʼij che ri Jehová xubʼan ta ri xutzujuj chke (Jos 17:16-18; Jue 4:13). Xaneʼ ri jujun taq mul che ri israelitas xechʼakan taj, are rumal che xeniman ta che ri Jehová (Nú 14:44, 45; Jos 7:1-12).
15-21 RE NOVIEMBRE
QʼINOMAL RE RI UTZIJ RI DIOS | JOSUÉ 23, 24
«Ri kʼisbʼal taq pixabʼ xuya ri Josué chke ri israelitas»
it-1 89
Kachilaxik winaq re nikʼaj chi tinamit
Jalan ri rajawaxik xkibʼan ri israelitas are chiʼ xeʼok pa Canaán, ri Tzujum Ulew. Ri Nimalaj Dios xuya ronojel ri ulew chke, rech xutzʼaqatisaj ri tzujunik xubʼan chke ri e katiʼt kimam, qas xux kech ri Tzujum Ulew. Rumal laʼ, ri Jehová xubʼij chke che utz taj kekachilaj ri winaq re ri tinamit e kʼo chkinaqaj che kekiqʼijilaj nikʼaj chi tyox (Éx 23:31-33; 34:11-16). Xbʼix chke ri israelitas che xaq xiw kkibʼan ri e utaqanik y ri e upixabʼ ri Dios, are ta ri kinaqʼatisabʼal ri nikʼaj chi tinamit (Le 18:3, 4; 20:22-24.) Más na xbʼix chke che utz taj kekʼuliʼ kukʼ ri winaq re nikʼaj chi tinamit, rumal che wariʼ keʼukʼam bʼi che ubʼanik ri itzel taq kinaqʼatisabʼal y kkiya kan uqʼijilaxik ri Jehová (Dt 7:2-4; Éx 34:16; Jos 23:12, 13).
w07 1/11 26 párrs. 19, 20
Amaqʼel kbʼantaj ri kubʼij ri Jehová
19 Rukʼ ri qilom pa ri qakʼaslemal, kojkunik kqabʼij junam rukʼ ri xubʼij ri Josúe: «E tzʼaqatinaq konojel ri utzalaj taq jastaq ri xeʼuchiʼj ri Ajawaxel chiwe. Mawi taneʼ xa jun chke taq ri xeʼuchiʼj xkanaj ta kanoq ri ma ta xtzʼaqatik» (Josué 23:14). Qastzij wi che ri Jehová keʼutoʼ, keʼuchajij y kuya ri kajwataj chke ri upatanelabʼ. ¿La knaʼtaj jun jastaq chawe che utzujum ri Jehová che bʼantajinaq taj? Kʼo ta jun jastaq mat ubʼanom. Kojkunik kqakubʼsaj qakʼuʼx chrij ri uTzij ri Dios, rumal che amaqʼel kbʼantaj ri kʼo chupam.
20 ¿Jas jastaq kqariq na pa ri petinaq? Ri Jehová tajin kutzujuj chqe qonojel che kojkʼojiʼ na pa jun kotzʼiʼjalaj uwach Ulew. Y, kʼo jun alaj jupuq e uchaʼom rech kkiqʼat tzij rukʼ ri Cristo pa ri kaj. Apastaneʼ ri qeyebʼal, kojkunik kqapatanij ri Dios pa ronojel qakʼaslemal junam rukʼ ri xubʼan ri Josué, rumal che kopan na ri qʼij che qas kbʼantaj na ri tajin kutzujuj chqe. Y are chiʼ bʼantajinaq chi wariʼ, kqabʼij: «Xtzʼaqatik».
Jeʼlalaj taq pixabʼ
w04 1/12 12 párr. 1
Pixabʼ nim kibʼanik keʼesax pa ri wuj Josué
24:2. ¿La xeʼuqʼijilaj tyox ri Taré, ri utat ri Abrahán? Nabʼe kupatanij ta ri Jehová Dios. Weneʼ are kuya uqʼij ri dios luna Sin, che sibʼalaj kyaʼ uqʼij pa ri tinamit Ur. Junam rukʼ ri qʼalajinaq rukʼ jujun taq tzij judías, weneʼ xeʼubʼan tyox y keʼukʼayij. Are kʼu, are chiʼ xel bʼi ri Abrahán pa Ur rumal che xyaʼ jun taqanik che rumal ri Dios, ri Taré, ri utat, xbʼe rukʼ pa Harán (Génesis 11:31).
22-28 RE NOVIEMBRE
QʼINOMAL RE RI UTZIJ RI DIOS | JUECES 1-3
«Jun achi kʼo ukowil ukʼuʼx che xnaw che ubʼanik ri jastaq»
w04 15/3 31 párr. 3
Ri Ehúd xeʼuchʼak ri tajin kebʼanow kʼax chke
Ri xuchomaj ubʼanik ri Ehúd utz xelik, are kʼu xa ta rumal che kʼo nim unojibʼal o che ri kikʼulel kʼo ta kichuqʼabʼ. Ri Dios kkun che ubʼanik ronojel ri kraj xa ta rumal ri kekunik kkibʼan ri e winaq. ¿Jasche xchʼakan ri Ehúd? Rumal che are ri Dios xkojowik rech xutoʼ ri Utinamit. Ri Biblia kubʼij: «Ri Ajawaxel are taq kuwalijisaj jun kʼamal bʼe [kech ri israelitas] kutoʼ we kʼamal bʼe riʼ» (Jueces 2:18; 3:15).
w04 15/3 30 párrs. 1-3
Ri Ehúd xeʼuchʼak ri tajin kebʼanow kʼax chke
Ri nabʼe che xubʼan ri Ehúd are che «xubʼan jun chʼichʼ re chʼoʼj», kjunamataj rukʼ jun kuchiʼl «ri kebʼ upa uchiʼ» che kʼax ta ukʼolik rumal che weneʼ ktzukuxik we kʼo rukʼam bʼik. Ri ajchʼojabʼ amaqʼel kkixekebʼa bʼi ri kichʼichʼ re chʼoj pa ri kimoxqʼabʼ, wariʼ keʼutoʼ ri e ajwikiqʼabʼ aninaq kkesalaʼ pa ri kʼolbʼal chʼichʼ che kʼo pa ri kimoxqʼabʼ. Are kʼu ri Ehúd rumal che ajmox, xukʼol bʼi ri uchʼichʼ «xeʼ upam [che ri raʼ] chuxeʼ ri ratzʼyaq pa ri uwikiʼaqʼabʼ», weneʼ ri chajil re ri qʼatal tzij ktzukun ta chilaʼ. Aninaq, «xukʼam kʼu bʼik ri pwaq che ri Eglón» qʼatal tzij re Moab (Jueces 3:16, 17).
Ri Biblia kuya ta ubʼixik chrij ri xbʼantajik are chiʼ xopan ri Ehúd cho ri uqʼatbʼal tzij ri Eglón; xaq xiw wariʼ kubʼij: «Xaq xjachtaj ri pwaq che ri Eglón, ri Ehúd xel uloq junam kukʼ ri e rachiʼl ri e bʼenaq rukʼ» (Jueces 3:18). Ri Ehúd xujach kan ri pwaq, xerachilaj bʼi ri e rachiʼl rech xeʼujachaʼ kanoq y ri areʼ xtzalij chi bʼi jumul rukʼ ri qʼatal tzij Eglón. ¿Jasche? ¿La nimaʼq kibʼanik ri e rachiʼl ri Ehúd o xaq xiw e kʼamom bʼik rech xekiya kan ri pwaq? ¿La xeʼujachaʼ kanoq rumal che kraj taj kkiriq kʼax are chiʼ kubʼan ri uchomam ubʼanik? Qas ta qetaʼm, are kʼu ri Ehúd rukʼ kowil ukʼuʼx xtzalij bʼi rukʼ ri qʼatal tzij Eglón.
«Are taq kʼut xopan kukʼ ri dioses ri e kʼo chunaqaj ri Guilgal, ri Ehúd xtzelejik jawijeʼ kʼo wi ri Eglón, xubʼij che: ‹Wajawinel, kʼo jun taqkil kwaj kinbʼij che la pa tukel wi la›». Ri Biblia kubʼij taj jas xubʼan ri Ehúd rech xopan chi jumul rukʼ ri qʼatal tzij Eglón. ¿La xa kʼo ta xkichomaj ri chajinelabʼ chrij? ¿La xkichomaj che rumal che xaq utukel kkun ta riʼ kubʼan kʼax che ri kajaw? ¿La xkichomaj che weneʼ xa kraj kux kikʼulel ri israelitas rumal laʼ utukel xopan chi jumul? Apastaneʼ ri xkichomaj, ri Ehúd kraj ktzijon rukʼ ri qʼatal tzij pa utukel, y xkunik xubʼan wariʼ (Jueces 3:19).
Jeʼlalaj taq pixabʼ
w05 15/1 24 párr. 7
Pixabʼ nim kibʼanik keʼesax pa ri wuj Jueces
2:10-12. Rajawaxik kqatzʼibʼaj chuwach jun wuj jas taq hora kqanikʼoj uwach ri Biblia rech «mawi jun chke ri utzil ri e ubʼanom [ri Jehová chqe] kesach ta pa [qa]jolom» (Salmo 103:2). Rajawaxik che ri e tat nan kekitoʼ ri e kalkʼwal rech kopan ri uTzij ri Dios pa kanimaʼ (Deuteronomio 6:6-9).
29 RE NOVIEMBRE KOPAN 5 RE DICIEMBRE
QʼINOMAL RE RI UTZIJ RI DIOS | JUECES 4, 5
«Ri Jehová xeʼukoj kebʼ ixoqibʼ che utoʼik ri utinamit»
w15 1/8 12 párr. 6
«Xinwalijik in, ¡in, Débora, kinan ri [israelitas]!»
Ri israelitas sibʼalaj xkixeʼj kibʼ are chiʼ xkita ri ubʼiʼ ri Sísara. Ri e winaq re ri tinamit Canaán etaʼmatal kiwach rumal ri nimalaj kʼaxkʼolil kkibʼan pa ri kikojonem y ri kinaqʼatisabʼal. Kekiporoj akʼalabʼ y kkichʼak pwaq rukʼ ri ubʼanik mak kukʼ achijabʼ ixoqibʼ pa taq ri templos. ¿La katkunik katchoman chrij ri kubʼan ri taqanik kuya jun qʼatal tzij cananeo e rachiʼl ri rajchʼojabʼ? Ri ubʼix ri Débora kukʼutu che qas ta kebʼin ri e winaq pa ri tinamit y ri alaj taq tinamit xaq ketzʼinowik (Jueces 5:6, 7). Qastzij riʼ che ri e winaq sibʼalaj kixiʼm kibʼ, xaq kkowaj kibʼ pa taq ri kʼachelaj y pa taq ri siwam, y kekun taj kkibʼan kitikoʼn, rumal che weneʼ kechʼay kanoq, keʼelaqʼax bʼi ri e kalkʼwaʼl o kebʼan kan violar ri ixoqibʼ.
w15 1/8 13 párr. 1
«Xinwalijik in, ¡in, Débora, kinan ri [israelitas]!»
Ri israelitas veinte junabʼ xekʼojiʼ chuxeʼ ri kitaqanik ri cananeos, kʼa are chiʼ ri Jehová xrilo che xkikʼex ri kibʼantajik. O junam rukʼ ri kubʼij ri bʼix che xkibʼan ri Débora y ri Barac: «Chiʼ kʼut xinwalijik in, ¡in, Débora, kinan ri [israelitas]!». Ri Débora kulan rukʼ jun achi, Lapidot ubʼiʼ. Etaʼmatal taj we xkʼojiʼ kalkʼwaʼl, are kʼu ri Débora xux «kinan ri [israelitas]». Wariʼ kraj kubʼij che ri Jehová xuchaʼo rech kuchajij ri tinamit junam rukʼ jun nan. Ri Jehová xubʼij che ri Débora che kukʼam bʼi ri qʼatal tzij Barac che ubʼanik chʼoj rukʼ ri Sísara (Jueces 4:3, 6, 7; 5:7).
w15 1/8 15 párr. 1
«Xinwalijik in, ¡in, Débora, kinan ri [israelitas]!»
Ri Jael aninaq xusikʼij ri Sísara pa ri likʼom rachoch. Ri Sísara xubʼij che ri Jael che kubʼij taj che chilaʼ kʼo wi. Rumal laʼ ri Sísara xqʼoyik rech kuxlanik y ri Jael xulikʼ jun suʼt chrij. Are chiʼ ri Sísara xuta juqubʼ ujoron, ri Jael xuya jubʼiq saqliloq leche che. Rukʼ wariʼ ri Sísara xqaj che waram. Are chiʼ kaminaq che waram, ri Jael xukʼam jun jisikʼalaj cheʼ y jun bʼajibʼal. Xqebʼ rukʼ rech xubʼan jun jastaq che kajwataj kowil kʼuʼx che ubʼanik: kukamisaj wajun ukʼulel ri Jehová. Wet xubʼan kebʼ ukʼuʼx, mat xkun riʼ che ukamisaxik. ¿La xubʼan wariʼ rumal che xchoman chrij ri utinamit ri Dios che pa kʼi junabʼ kiriqom kʼax rumal wajun itzelalaj achi riʼ? O ¿la xubʼano rumal che xuchʼobʼo che nim ubʼanik ri utobʼanik kuya che ri Jehová? Ri uTzij ri Dios kuqʼalajisaj ta wariʼ. Are kʼu ri qetaʼm are che qas xukamisaj ri Sísara (Jueces 4:18-21; 5:24-27).
Jeʼlalaj taq pixabʼ
w05 15/1 25 párr. 5
Pixabʼ nim kibʼanik keʼesax pa ri wuj Jueces
5:20. ¿Jas xkibʼan lo ri chʼumil pa ri kaj che utoʼik ri Barac? Ri Biblia kubʼij taj we ri israelitas xetoʼ kumal ri ángeles, e meteoritos o nikʼaj chi jastaq che xyaʼ ubʼixik che ri Sísara kumal ri e winaq ajnojabʼ, are kʼu qastzij ta ri xkibʼij. Apastaneʼ ri xyaʼow ri tobʼanik, ri qas qʼalaj are che kʼo xubʼan ri Dios pa ronojel ri xkʼulmatajik.
6-12 RE DICIEMBRE
QʼINOMAL RE RI UTZIJ RI DIOS | JUECES 6, 7
«Chikojoʼ ri chuqʼabʼ ri kʼo iwukʼ»
w02 15/2 6 párr. 5
Ri upixabʼ ri Dios kuya utzilal chqe
Ri Gedeón are jun qʼatal tzij kech ri israelitas che xuya ta uwiʼ ri kuchomaj chrij ri ubʼantajik y chrij ri kkunik kubʼano. Ri areʼ xuchomaj taj che kux kʼamal bʼe pa kiwiʼ ri israelitas, y are chiʼ xyaʼ wajun eqelen che xubʼij che taqal ta che. Are waʼ ri e utzij: «Ri e wachalaxik [...] sibʼalaj e mebʼaʼ na chkiwach konojel ri e ramaqʼ ri aj Manasés, in kʼut ri in chʼiʼp na chkixoʼl konojel ri wachalal» (Jueces 6:12-16).
w05 15/7 16 párr. 3
«¡Chʼoj rumal ri [Jehová] xuqujeʼ rumal ri Gedeón!»
¡Jun nimalaj kʼax xkiriq ri madianitas! Rumal che xaq kʼate xtataj ri 300 xaruʼ xpukʼixik, ri 300 ukʼaʼ xoqʼisaxik y ri 300 achijabʼ che xkiraqaqej kichiʼ che ubʼixik ri e tzij riʼ: «¡Chʼoj rumal ri [Jehová] xuqujeʼ rumal ri Gedeón!». Rumal laʼ, ri madianitas, xsach kikʼuʼx y kkiriq ta chik jas kkibʼano, keyojkorik y kkiraqaqej kichiʼ kkichʼobʼ ta chik e jachin taq ri e kikʼulel. Y ri Dios xubʼano che xkimaj ukamisaxik kibʼ chbʼil taq kibʼ. Are kʼu ri e 300 israelitas xkislabʼisaj ta wi jun uwiʼ kiqʼabʼ che ubʼanik chʼoj. Konojel ri ajchʼojabʼ madianitas aninaq xkitzukuj kibʼe rech keʼanimajik, are kʼu xeʼoqataxik y xeqʼatex kumal ri israelitas. Rukʼ wariʼ xkʼis tzij pa kiwiʼ (Jueces 7:19-25; 8:10-12, 28).
Jeʼlalaj taq pixabʼ
w05 15/1 26 párr. 6
Pixabʼ nim kibʼanik keʼesax pa ri wuj Jueces
6:25-27. Ri Gedeón xukoj utz uchomanik rech xuyak ta koyowal ri e nikʼaj chik. Are chiʼ kqatzijoj ri utzij ri Dios, chqakojoʼ qachuqʼabʼ rech kqabʼij ta tzij che kuyak koyowal ri winaq.
13-19 RE DICIEMBRE
QʼINOMAL RE RI UTZIJ RI DIOS | JUECES 8, 9
«Más utz ri machʼachʼem chuwach ri ubʼanik nimal»
w00 15/8 25 párr. 3
¿Jas kqabʼano are chiʼ kbʼan kʼax chqe?
Are chiʼ ri Gedeón tajin kchʼojin kukʼ ri madianitas xutaʼ tobʼanik che ri tribu re Efraín. Are kʼu, are chiʼ xkʼis ri chʼoj, ri efraimitas xpe koyowal chrij ri Gedeón, xkibʼij jasche man xeʼusikʼij taj are chiʼ xmajtaj ri chʼoj. Ri Biblia kubʼij che «xpe koyowal, xkichʼaʼ che». Ri Gedeón xubʼij wariʼ chke: «¿La ma ta kichʼobʼo chi nim na ri ibʼanom ix chuwach ri nubʼanom in? Ri jubʼiqʼ ri ibʼanom ix nim na ubʼanik chuwach ri qabʼanom uj paneʼ nim. Ri Dios xujach ri Oreb xuqujeʼ ri Zeeb pa iqʼabʼ, ri e kinimal ri [madianitas]. ¿Jas ri nubʼanom in ri kjunamataj ta rukʼ ri ibʼanom ix?» (Jueces 8:1-3). Rumal ri utzij ri Gedeón xechʼojin ta ri tribus. Weneʼ ri achijabʼ re ri tribu re Efraín xa kkibʼan nim che kibʼ. Are kʼu wariʼ xuqʼatej ta ri Gedeón rech rukʼ utz taq tzij kchʼawik. ¿La kojkunik kqesaj uwach ri Gedeón?
w17.01 20 párr. 15
¿Jasche nim ubʼanik kqachʼobʼo che kʼo kojkun ta che ubʼanik?
15 Ri Gedeón qas xuchʼobʼo che kʼo kkun ta che ubʼanik. Are chiʼ nabʼe mul xril ri ángel re ri Jehová aninaq xukʼutu che kmachʼachʼik (Juec. 6:15). Are chiʼ xraj xubʼan ri xbʼix che, qas xchoman chrij ri rajawaxik kubʼano y xutzukuj ri utobʼanik ri Jehová (Juec. 6:36-40). Ri Gedeón xukʼut kowil ukʼuʼx, are kʼu qas xril na ri xubʼano (Juec. 6:11, 27). Xubʼan ta nim che ribʼ rumal ri eqelen xyaʼ che rech ktaqan pa kiwiʼ ri e nikʼaj chik. Xaneʼ are chiʼ xtzʼaqat ri tiempo re ri eqelen, xtzalij cho rachoch (Juec. 8:22, 23, 29).
w08 15/2 9 párr. 9
Chojbʼin rukʼ ri Jehová
9 Rech kojux rachiʼl ri Jehová, rajawaxik che oj «machʼamoj» (1 Ped. 3:8; Sal. 138:6). Ri capítulo 9 re ri wuj Jueces kchʼaw chrij ri machʼachʼem, chilaʼ kqariq wi jun kʼutbʼal che xubʼij ri Jotán, ukʼojol ri Gedeón. Ri kʼutbʼal kubʼij: «Xopan jun qʼij are taq konojel ri cheʼ xkaj xkikoj jun kajawinel». Ri olivo, ri higuera y ri vid xeʼukʼutunisaj ri achijabʼ nim kibʼanik che xkitzukuj taj jas xkibʼano rech kkiqʼat tzij pa kiwiʼ ri israelitas, ri e kachalal. Are kʼu, ri cambrón, che xaq xiw kkoj che siʼ, xukʼutunisaj jun kaqrayinel y kamisanelalaj achi: ri nimalalaj Abimélec. Wajun achi «oxibʼ junabʼ xtaqan pa kiwiʼ ri» israelitas, are kʼu chukʼisbʼal sibʼalaj kʼax xuriqo are chiʼ xkamik (Jue. 9:8-15, 22, 50-54). ¿La mat qastzij che are utz oj «machʼamoj»?
Jeʼlalaj taq pixabʼ
it-1 763 párr. 6
Efod, I
Paneʼ ri Gedeón xaq xiw xraj che knaʼtax ri chʼakanik xuya ri Jehová chke ri israelitas y rech kkiya uqʼij, ri efod «xux kʼu jun kʼamibʼal waʼ che ri Gedeón xuqujeʼ chke ri ralkʼwal», ri israelitas xkiqʼijilaj ri efod, rumal riʼ xemakun chuwach ri Dios (Jue 8:27). Are kʼu ri Biblia kubʼij taj che ri Gedeón xuqujeʼ xuqʼijilaj ri efod; xaneʼ, ri apóstol Pablo xubʼij che ri Gedeón kʼo chkixoʼl ri «e kʼi qʼalajisanelabʼ ri kikʼutum ri kikojonik» (Heb 11:32; 12:1).
20-26 RE DICIEMBRE
QʼINOMAL RE RI UTZIJ RI DIOS | JUECES 10-12
«Ri Jefté are xchoman chrij ri kuchomaj ri Jehová»
w16.04 7 párr. 9
Ri winaq che kʼo ukojonik kqaj chuwach ri Jehová
9 Ri kikʼutbʼal nikʼaj chi achijabʼ che kʼo kikojonik xuqujeʼ xuya tobʼanik che ri Jefté. Jun chke are ri José, che xeʼuloqʼoqʼej ri e rachalal paneʼ xbʼan kʼax che kumal (Gén. 37:4; 45:4, 5). Are chiʼ ri Jefté xchoman chrij waʼ taq kʼutbʼal riʼ xutoʼ rech xubʼan ri kqaj chuwach ri Jehová. Qastzij riʼ che kʼax xunaʼ ri José rumal ri kʼax xbʼan che kumal ri e rachalal, are kʼu kʼo ta jun jastaq kqʼaten che uyaʼik ri utobʼanik che ri Jehová xuqujeʼ che ri utinamit (Juec. 11:9). Utoʼik ri uQʼatbʼal tzij ri Dios are ri jastaq che más nim ubʼanik chuwach ri Jefté. Ri koʼalaj ukojonik xuya utzilal che areʼ y chke ri israelitas (Heb. 11:32, 33).
it-2 25 párr. 5
Jefté
Jefté, are jun achi che qas kubʼan ri jastaq y aninaq xukʼam kibʼe ri israelitas. Xutaq bʼi jujun taq tzij che ri qʼatal tzij re ri tinamit Ammón, xubʼij bʼi che che xrelaqʼaj ri ulew re Israel. Ri qʼatal tzij xutzalij ubʼixik che are ri Israel tajin kelaqʼan ri ulew re Ammón (Jue 11:12, 13). Rukʼ wariʼ, ri Jefté xukʼutu che xaq xiw ta jun ajchʼoj, xaneʼ che retaʼm ri kʼulmatajinaq xuqujeʼ retaʼm ri ubʼanom ri Dios che ri utinamit. Xqʼalajinik che qastzij ta ri xubʼij ri qʼatal tzij re Ammón. ¿Jasche? Rumal che ri Jefté xukʼut rukʼ waʼ taq tzij riʼ, 1) Israel kʼo ta kʼax ubʼanom che Ammón ni Moab ni Edom (Jue 11:14-18; Dt 2:9, 19, 37; 2Cr 20:10, 11); 2) ri tinamit Ammón are ta ajchaqʼe ri ulew are chiʼ xchʼak kumal ri israelitas, ri e ajchʼaqe, are ri amorreos cananeos, y are ri Dios xyaʼow ri ulew riʼ y ri qʼatal tzij Sehón pa kiqʼabʼ ri israelitas, y 3) ri qʼatal tzij re Ammón pa trescientos junabʼ kʼo ta ubʼim chke ri israelitas che e kʼo chuwach ri ulew, rumal laʼ, ¿jasche kʼate riʼ kubʼij che tajin kelaqʼax ri ulew chke? (Jue 11:19-27).
it-2 25 párr. 6
Jefté
Ri Jefté qas xuchʼobʼo che ronojel ri tajin kkʼulmatajik kʼo ubʼanik rukʼ ri qʼijilanik che ri Jehová. Xubʼij che are ri Jehová xyaʼow ri ulew pa kiqʼabʼ ri israelitas, rumal laʼ kʼo ta jubʼiqʼ ulew kuya pa uqʼabʼ jun tinamit che kkiqʼijilaj nikʼaj chi dioses. Ri Jefté xubʼij che Kemós are udios ri Ammón. E kʼo jujun kkichomaj che qastzij ta ri xubʼij. Are kʼu, paneʼ Milcom are ri udios ri Ammón y Kemós are udios ri Moab, we kebʼ tinamit riʼ kejunamatajik rumal che kekiqʼijilaj kʼi dioses. Ri Salomón xuqujeʼ xukʼam lo ri uqʼijilaxik ri Kemós pa Israel kumal ri e rixoqil (Jue 11:24; 1Re 11:1, 7, 8, 33; 2Re 23:13). Xuqujeʼ, jujun winaq che kʼo nim ketaʼmabʼal kkibʼij che, «Kemós» kraj kubʼij «Taqanel; Chʼakanel» (chawilaʼ Geseniusʼs Hebrew and Chaldee Lexicon, qʼaxem pa inglés de S. P. Tregelles, 1901, pág. 401). Weneʼ ri Jefté xubʼij wariʼ rumal che retaʼm che ri ammonitas kkichomaj che are wajun dios xyaʼow ri ulew chke rumal che ‹taqanaq› o ‹chʼakanaq› pa kiwiʼ nikʼaj chi tinamit.
Jeʼlalaj taq pixabʼ
it-2 24
Jefté
Ri qas utat ri Jefté are ri Galaad. Ri Jefté «ral [...] jun ixoq re nim chʼutiʼn», are kʼu kraj taj kubʼij che xalaxik are chiʼ ri unan kʼa kmakun kukʼ achijabʼ o che qʼalaj taj jachin ri utat. Ri unan uyaʼom chi kan ri ojer ukʼaslemal are chiʼ xux ukabʼ rixoqil ri Galaad, junam rukʼ ri Rahab che nabʼe xmakun kukʼ achijabʼ are kʼu xukʼex ri ukʼaslemal y xkʼuliʼ rukʼ ri Salmón (Jue 11:1; Jos 2:1; Mt 1:5). Qas qetaʼm che ri utat ri Jefté are ri Galaad, rumal che ri e rachalal (ri e ral ri qas rixoqil ri Galaad) xkoqotaj bʼik rech kyaʼ ta rech ri echebʼal che kyaʼ kan chke rumal ri kitat (Jue 11:2). Xuqujeʼ, are chiʼ xqʼax ri tiempo xkoj che kʼamal bʼe kumal ri achijabʼ rech Galaad, chkixoʼl e kʼo ri e rachalal (Jue 11:11). Jun chi jastaq, ri Jefté xuya jun tabʼal toqʼobʼ che ri Dios pa ri tabernáculo (Jue 11:30, 31). Mat xkun riʼ ri Jefté che ubʼanik wariʼ wet mat are utat ri Galaad, rumal che ri utaqanik ri Dios kubʼij: «Ri ala ri man qʼalaj ta uwach utat, man kuyaʼ ta kkʼamar chuxoʼl ri utinimit ri Ajawaxel, puneʼ ta okʼowinaq chik lajuj ijaʼlil» (Dt 23:2).
27 RE DICIEMBRE KOPAN 2 RE ENERO
QʼINOMAL RE RI UTZIJ RI DIOS | JUECES 13, 14
«¿Jas kketaʼmaj ri tat nan chrij ri ukʼutbʼal ri Manóah y ri rixoqil?»
w13 15/8 16 párr. 1
Tat nan, cheʼitijoj ri e iwalkʼwal are chiʼ kʼa e nitzʼ na
Chqanikʼoj ri xukʼulmaj ri Manóah, rech ri tribu re Dan che kʼo pa Zorá, jun tinamit re ri ojer Israel. Jumul, xopan jun ángel re ri Jehová rukʼ ri rixoqil, che kʼolinaq ta ral pa ri tiempo riʼ, y xubʼij kan che che kkʼojiʼ na jun ral (Juec. 13:2, 3). Sibʼalaj xekikot riʼ rumal ri xbʼix kan chke, are kʼu xuqujeʼ, xechoman riʼ chrij ri rajawaxik kkibʼano. Rumal laʼ ri Manóah xubʼij wariʼ che ri Dios: «Kinbʼochiʼn che la Ajawaxel chi ktaq chi la uloq jumul we achi riʼ qukʼ, rech kubʼij chqe ri rajawaxik kqabʼan che ri alaj ala ri keʼalaxoq» (Juec. 13:8). Ri Manóah y ri rixoqil xkichʼobʼo che qas nim ubʼanik ukʼiysaxik ri kalkʼwal. Qastzij che xkikoj ronojel kichuqʼabʼ che ukʼutik ri utaqanik ri Jehová chuwach ri Sansón, ri alaj kalkʼwal. Y xetewchiʼx rumal ri xkibʼano, rumal che ri kʼutbʼal kubʼij: «Kʼo jun qʼij [...] ri ruxlabʼal ri Ajawaxel xuchaplej ukʼutik ribʼ pa ri ukʼaslemal». Rumal ri ruxlabʼixel ri Dios, ri Sansón xux jun chke ri qʼatal taq tzij re Israel y xubʼan nimaʼq taq jastaq (Juec. 13:25; 14:5, 6; 15:14, 15).
w05 15/3 25 párr. 5
Ri Sansón xchʼakanik rumal ri utobʼanik ri Jehová
Are chiʼ tajin knimar ri Sansón, «[x]tewichiʼx kʼu rumal ri Ajawaxel» (Jueces 13:24). Jun qʼij ri Sansón xubʼij chke ri utat unan: «Kintaʼ toqʼobʼ chech alaq, chi kbʼan alaq ri ronojel ri rajawaxik che nukʼulubʼaxik rukʼ jun ali ri aj pilistey ri xinwil kan pa Timnat» (Jueces 14:2). Sibʼalaj xkimay riʼ ri utat unan ri xubʼij chke, rumal che ri rajawaxik kubʼan ri Sansón are keʼutoʼ ri israelitas, are kʼu xa kraj kkʼuliʼ rukʼ jun winaq che kʼo chkixoʼl ri kikʼulel. Pa ri utaqanik ri Dios xbʼixik che jun israelita utz taj kkʼuliʼ rukʼ jun winaq che kuqʼijilaj jun chi tyox (Éxodo 34:11-16). Rumal laʼ ri utat unan ri Sansón xkibʼij wariʼ che: «¿Jasche katbʼe che utzukuxik awixoqil chkixoʼl ri aj pilisteyibʼ ri man ketaʼm ta uwach ri Dios? ¿La xa pu man kʼo ta chi ixoqibʼ chkixoʼl ri qachalaxik o chkixoʼl konojel ri [israelitas]?» Are kʼu ri Sansón xubʼij wariʼ che ri utat: «Are ali waʼ ri kqaj chnuwach, are waʼ ri kinwaj kinkʼamaʼ che wixoqil» (Jueces 14:3).
Jeʼlalaj taq pixabʼ
w05 15/3 26 párr. 1
Ri Sansón xchʼakanik rumal ri utobʼanik ri Jehová
¿Jasche are xqaj ri ali filistea chuwach ri Sansón? Are ta rumal che «sibʼalaj jeʼlik o utz kpetik» kchaʼ ri wuj Cyclopedia de McClintock y Strong, «xaneʼ are ri más xtaqiʼ chuwach ri Sansón rumal che kraj kubʼan jun jastaq». ¿Jas riʼ ri jastaq? Jueces 14:4 kubʼij che ri Sansón «ktajin kʼu kutzukuj jas kubʼan che kichʼakik ri aj pilisteyibʼ». Are waʼ rumal che xqaj ri ali filistea chuwach ri Sansón. Are chiʼ xnimarik «ri ruxlabʼal ri Ajawaxel xuchaplej ukʼutik ribʼ pa ri ukʼaslemal» (Jueces 13:25). Are ri ruxlabʼixel ri Jehová xbʼanowik che xutaʼ wariʼ chke ri utat unan y are xtoʼwik are chiʼ xuqʼat tzij pa Israel. ¿La kkun riʼ ri Sansón kubʼan ri uchomam ubʼanik? Nabʼe chqilaʼ ri xubʼan ri Jehová che utoʼik.