Referencias rech ri wuj Qachak xuqujeʼ Qakʼaslemal ri oj Cristianos
3-9 RE ENERO
QʼINOMAL RE RI UTZIJ RI DIOS | JUECES 15, 16
«¡Sibʼalaj kʼax we kkʼayix jun winaq pa kiqʼabʼ ri ukʼulel!»
w12 15/4 8 párr. 4
Ri ukʼayixik jun winaq pa kiqʼabʼ ri ukʼulel: jun jastaq che amaqʼel kkibʼan ri winaq pa taq ri qaqʼij
4 Nabʼe, chqilampeʼ ri xubʼan ri Dalila, jun ixoq che ronojel ri kuchomaj ubʼanik qas kel chuwach, ri Sansón xbʼe ranimaʼ rukʼ. Wajun qʼatal tzij riʼ qas uchomam ukʼamik kibʼe ri utinamit ri Dios rech kekichʼak ri filisteos. E jobʼ kʼamal taq bʼe filisteos xkitzujuj nim pwaq che ri Dalila rech kutaʼ che ri Sansón jasche sibʼalaj nim ri uchuqʼabʼ y we xketaʼmaj, kkikamisaj. Weneʼ ri e jobʼ kʼamal taq bʼe filisteos ketaʼm che ri Dalila qastzij taj che kraj ri Sansón rukʼ ranimaʼ. Ri Dalila xraj xubʼan ri xkibʼij ri filisteos che. Are kʼu oxibʼ mul xkun ta che retaʼmaxik jasche ri Sansón sibʼalaj kʼo uchuqʼabʼ, rumal laʼ xuya ta kan jeriʼ ri kraj kubʼano y «sibʼalaj kukoj uchuqʼabʼ ri Dalila, xaq amaqʼel kubʼan we kʼotoj chiʼaj riʼ che». Chukʼisbʼalil, «ri Sansón kʼistajinaq chi kʼu ukʼuʼx kʼo chi kʼut urayinik kkamik», xuqʼalajisaj chuwach ri Dalila che ni ta jumul sokam ri uwiʼ y we ksokaxik kel bʼi ri uchuqʼabʼ. Aninaq, ri Dalila xusikʼij ri xsokan ri uwiʼ ri Sansón y xuya bʼi pa kiqʼabʼ ri ukʼulel rech kkibʼan che ri kkaj kkibʼano (Jue. 16:4, 5, 15-21). ¡Jun itzelalaj jastaq xubʼan ri Dalila! Rumal che sibʼalaj kurayij kʼi jastaq, xukʼayij bʼi ri Sansón pa kiqʼabʼ ri ukʼulel.
w05 15/1 27 párr. 4
Pixabʼ nim kibʼanik keʼesax pa ri wuj Jueces
14:16, 17; 16:16. Ukojik chuqʼabʼ che jun winaq rukʼ oqʼej y rukʼ taq tzij, kubʼano che kkʼojiʼ kʼaxkʼolil chkixoʼl ri e kebʼ winaq riʼ (Proverbios 19:13; 21:19).
w12 15/4 11, 12 párrs. 15, 16
Ri ukʼayixik jun winaq pa kiqʼabʼ ri ukʼulel: jun jastaq che amaqʼel kkibʼan ri winaq pa taq ri qaqʼij
15 ¿Jas kkibʼan ri e kʼulaj rech kkiya ta kan uloqʼoqʼexik kib? Ri uTzij ri Dios kubʼij: «Chatkikot rukʼ ri akʼulaj pa ri awakʼalal». Xuqujeʼ, kubʼij wariʼ: «Utz rokʼowisaxik ri kʼaslemal chabʼanaʼ rukʼ ri ixoq [o ri achi] ri kaloqʼoqʼej» (Pro. 5:18; Ecl. 9:9). Are chiʼ kqʼax ri tiempo, rajawaxik che ri e kebʼ qas kkilij kibʼ y kechoman chrij ronojel ri kajwataj chke. Wariʼ kraj kubʼij che qas kkililaʼ kibʼ, kkitas kitiempo rech kkachilaj kibʼ, kkinimarisaj ri achilanik chkixoʼl. Rajawaxik qas kechoman chrij jas kkibʼan che uchajixik ri kikʼulanem y ri kachilanik rukʼ ri Dios. Rech kekunik kkibʼan wariʼ rajawaxik che ronojel qʼij junam kkinikʼoj ri Biblia, junam kkitzijoj ri utzij ri Dios y junam kkitaʼ che ri Jehová che keʼutewchij.
KKIYA TA KAN RI JEHOVÁ
16 E kʼo jujun e kʼo pa ri congregación che kkibʼan nimaʼq taq mak, rajawaxik keqʼilik rumal ri kkibʼano, rumal laʼ ri Pablo kubʼij ri e tzij riʼ: «Rajawaxik chi ko keʼapixbʼej, cheʼaqʼilaʼ rech qastzij kekojonik» (Tito 1:13). Are kʼu, e kʼo chi nikʼaj winaq che ri kkibʼan pa ri kikʼaslemal kubʼano che rajawaxik keʼelesax bʼi pa ri congregación. Ri kʼajisabʼal wachaj xyaʼ chke «ri xkʼajisax [ki]wach» ubʼanom chke che keʼux utz pa ri kikojonik (Heb. 12:11). ¿E kʼu we ri xelesax bʼi pa ri congregación are jun qafamiliar o jun qachiʼl? Chilaʼ kilitaj wi jachin más kqaj, la are ri winaq o are ri Dios. Ri Jehová kojrilo y retaʼm we tajin kojniman che ri taqanik uyaʼom che rajawaxik keqachilaj taj ri e elesam bʼi pa ri congregación (chasikʼij uwach 1 Corintios 5:11-13).
Jeʼlalaj taq pixabʼ
w05 15/3 27 párr. 6
Ri Sansón xchʼakanik rumal ri utobʼanik ri Jehová
Ri Sansón qas retaʼm ri kraj kubʼano: kchʼojin kukʼ ri filisteos. Are chiʼ xkanaj kan pa ri rachoch jun ixoq kech nim chʼutiʼn (prostituta) pa ri tinamit Gaza, xa rumal che kraj kchʼojin kukʼ ri ukʼulel ri Dios. Xajwataj jun ja che ri kkʼojiʼ wi kan pa ri tinamit kech ri ukʼulel y rumal che ri ixoq kech nim chʼutiʼn kʼo kʼolbʼal rukʼ, xkanaj kan chilaʼ. Ri Sansón xa ta kraj kqʼoyiʼk y kmakun rukʼ ri ixoq. Nikʼaj aqʼabʼ xel lo pa ri ja, xukʼam bʼi ri kebʼ tzʼapibʼal uchiʼ ri tinamit y ri kebʼ utakʼalibʼal, y xukʼam bʼi kʼa pa uwiʼ ri juyubʼ chunaqaj ri Hebrón, weneʼ kʼo pa 60 kilómetros [37 millas]. Wariʼ xkunik xubʼano rumal che kqaj chuwach ri Dios y xyaʼ uchuqʼabʼ rumal (Jueces 16:1-3).
10-16 RE ENERO
QʼINOMAL RE RI UTZIJ RI DIOS | JUECES 17-19
«Kʼax kqariqo are chiʼ kojniman ta che ri utaqanik ri Dios»
it-2 398
Miqueas
1. Jun achi re ri tribu re Efraín. Ri Miqueas xunimaj ta ri uwajxaq (octavo) taqanik re ri Diez Mandamientos (Éx 20:15), rumal che xresaj bʼi 1,100 piezas plata che ri unan. Are chiʼ xubʼij che areʼ xkʼamowik y xutzalij ri pwaq che ri unan, ri unan xubʼij: «Ri in xinyaʼ waʼ we saq pwaq riʼ chrech ri Yahweh rech utoqʼobʼisaxik uwach ri wal, arech kjaʼrisaxik e kbʼan jun tzʼaq e jun esal uwach dyos rukʼ, kʼatekʼut, kamik riʼ, ri in kwaj kinyaʼ chawech». Tekʼuriʼ xukʼam bʼi 200 raqan plata che jun achi bʼanal jastaq rukʼ taq chʼichʼ, ri achi riʼ xubʼan «jun dios ri jeʼl ubʼanik chʼuqum rij rukʼ saq pwaq», tekʼuriʼ xkʼojiʼ pa ri rachoch ri Miqueas. Ri Miqueas kʼo jun rachoch unojisam chke taq e tyox, xubʼan jun efod y jun terafim, y xutaq jun chke ri ukʼojol rech kux ukojol tabʼal toqʼobʼ. Paneʼ ri Miqueas xuchomaj che are ri Jehová kuya uqʼij rukʼ wariʼ, utz ta ri xubʼano, rumal che xunimaj ta ri taqanik yaʼom che utz taj keqʼijilax e tyox (Éx 20:4-6) y xuchomaj taj che kʼo jun rachoch ri Jehová ri kyaʼ wi uqʼij y xchoman ta chkij ri e kojol tabʼal toqʼobʼ e ukojom ri Jehová (Jue 17:1-6, RI TYOXLAJ WUJ; Dt 12:1-14). Are chiʼ xqʼax ri tiempo ri Miqueas xukʼam bʼi ri Jonatán cho ri rachoch, jun rachalaxik kan ri Guersom, ukʼojol ri Moisés, wajun ala are jun levita, are kʼu ri Miqueas xukoj che kojol tabʼal toqʼobʼ (Jue 18:4, 30). Xunaʼo che utz tajin kel ri jastaq chuwach, are kʼu ri Jehová utz ta kril ri tajin kubʼano, ri Miqueas xubʼij wariʼ: «Kamik [...] ri in wetaʼm che ri Yahweh kutoqʼobʼisaj nuwach riʼ» (Jue 17:7-13, TW). Are kʼu ri Jonatán rachalaxik ta kan ri Aarón, chuwach ri Jehová kkun taj kux kojol tabʼal toqʼobʼ, wariʼ xaq xiw xunimarisaj ri umak ri Miqueas (Nú 3:10).
it-2 399 párr. 1
Miqueas
Are chiʼ qʼaxinaq chi jubʼiqʼ tiempo, ri Miqueas e rachilam kʼi achijabʼ xekoqataj bʼi ri danitas. Are chiʼ xeʼuriqaʼ, ri danitas xkitaʼ che jas ri kraj y ri Miqueas xubʼij: «Ri ix e ikʼamom bʼik ri e nudiosibʼ ri e nubʼanom, xuqujeʼ xikʼam bʼik ri nukojol tabʼal toqʼobʼ, man kʼo ta jas xiyaʼ kan chwe». Ri danitas xkibʼij che ri Miqueas che are utz ktzalij kanoq y kuraq ta chi uchiʼ chkij, rumal che we xaq are xteriʼ na bʼi chkij, kkibʼan na kʼax che. Rumal che ri Miqueas xrilo che más e kʼi ri danitas, xtzalij kan cho rachoch (Jue 18:22-26). Are chiʼ xqʼax ri qʼij, kʼateʼ xtatajik che ri danitas xekichʼak ri e winaq e kʼo pa ri tinamit Lais y chilaʼ xkijeqebʼaʼ wi ri kitinamit Dan ubʼiʼ. Ri Jonatán y ri e ukʼojol xeʼux kikojol tabʼal toqʼobʼ ri danitas, «ri udios ri [Miqueas] ri ubʼanom xkanaj kukʼ ri [danitas], joropaʼ junabʼ ri xkʼojiʼ ri kqʼijilax wi [ri tabernáculo] ri Ajawaxel pa Siló» (Jue 18:27-31).
Jeʼlalaj taq pixabʼ
w05 15/01 27 párr. 8
Pixabʼ nim kibʼanik keʼesax pa ri wuj Jueces
17:6; 21:25. Ri e tzij «chkijujunal are kkibʼan ri kqaj chkiwach», ¿la kraj kubʼij che kʼo ta kkʼamow kibʼe ri israelitas pa riʼ ri tiempo? Je taj, rumal che ri Jehová jalajoj xubʼan che ukʼamik kibʼe ri israelitas. Xukoj ri Taqanik y ri e kojol tabʼal toqʼobʼ che ukʼamik kibʼe. Ri kinimal ri kojol tabʼal toqʼobʼ kkunik kretaʼmaj ri kuchomaj ri Jehová chrij ri jastaq nim kibʼanik are chiʼ kkoj ri Urim y ri Tumim (Éxodo 28:30). Pa ronojel ri tinamit re Israel e kʼo kʼamal taq bʼe che kʼo nim ketaʼmabʼal ri kkiya utz taq pixabʼ. Are chiʼ jun israelita kukoj ronojel waʼ taq jastaq, kubʼan utz taq jastaq pa ri ukʼaslemal rumal che kʼo jun utz retaʼmabʼal ukʼuʼx. Jeriʼ, ri winaq che «[ku]bʼan ri kqaj ch[u]wach», utz kel ronojel ri kubʼano rumal che kukoj ronojel ri uyaʼom ri Jehová che ukʼamik ubʼe. Are kʼu, ri winaq kuriq kʼax we kunimaj ta ri Taqanik y are kubʼan ri kqaj chuwach areʼ pa ronojel ri kubʼano y pa ri uqʼijilanik che ri Dios.
17-23 RE ENERO
QʼINOMAL RE RI UTZIJ RI DIOS | JUECES 20, 21
«Amaqʼel chqataʼ ri utobʼanik ri Jehová»
w11 15/9 32 párr. 2
¿La ko kattakʼiʼ at chuwach ri kʼax junam rukʼ ri xubʼan ri Finehás?
Jumul, jujun taq achijabʼ re ri tinamit Guibeah, che kʼo pa ri tribu re Benjamín, xkibʼan violar y xkikamisaj jun ixoq che qas ta rixoqil (concubina) jun levita. Ri nikʼaj chi tribus re ri tinamit Israel xpe koyowal rumal ri xbʼantajik y xkaj xechʼojin rukʼ ri tribu re Benjamín (Jue. 20:1-11). Y paneʼ ri nikʼaj chi tribus xkitaʼ ri utobʼanik ri Jehová, are kʼu kamul xechʼakik y xkiriq kʼi taq kʼax (Jue. 20:14-25). ¿La xkichomaj riʼ che kʼo ta upatan ri kichʼawem xkibʼano o che ri Jehová kraj taj kesax ri itzelal pa ri tinamit?
w11 15/9 32 párr. 4
¿La ko kattakʼiʼ at chuwach ri kʼax junam rukʼ ri xubʼan ri Finehás?
¿Jas kekunik kketaʼmaj ri e kʼamal bʼe chrij wariʼ are chiʼ kkilo che xaq kʼo wi ri kʼax pa ri congregación? Rajawaxik che keqʼitaj ta che utaʼik tobʼanik che ri Jehová, are chiʼ kkilo che xaq kʼo wi ri kʼax paneʼ sibʼalaj kkikoj kichuqʼabʼ y kkibʼan kichʼawem. Utz che kechoman chrij ri pixabʼ xuya kan ri Jesús: «Chitaʼ [pa ri ichʼawem], kyataj kʼu na chiwe. Chitzukuj, kiriq kʼu na. Chikʼorkʼaʼ ri uchiʼ ja, kjaqtaj kʼu na chiwach» (Luc. 11:9). Weneʼ kkichomaj che xa tajin kbʼeyetaj ri Jehová che utzalixik uwach ri kichʼawem, are kʼu ri Jehová kutzelej uwach ri chʼawem pa ri qʼij che qas kajwatajik.
Jeʼlalaj taq pixabʼ
w14 1/5 11 párrs. 4-6
¿La awetaʼm?
¿Jas xbʼan che ukojik ri ikaqʼ o ri honda pa taq ri chʼoj ojer? Ri David xukamisaj ri Goliat rukʼ jun ikaqʼ. Weneʼ xretaʼmaj ukojik are chiʼ keʼuyuqʼuj ri uchij (1 Samuel 17:40-50).
Ri ikaqʼ kriqitaj pa taq ri jastaq (arte) che kibʼanom ri egipcios y asirios ojer kanoq. Ri ikaqʼ bʼanom rukʼ jun chʼaqap tzʼuʼm o atzʼyaq y ximom jujun taq kʼaʼm chke ri kebʼ utzaʼm. Ri winaq che kukoj ri ikaqʼ kuya jun abʼaj re 5 o 8 centímetros ri uchomal (2 o 3 pulgadas) y weneʼ 250 gramos ri ralal (9 onzas). Tekʼuriʼ rukʼ jun uqʼabʼ kuchap ri kebʼ ukʼamal ri ikaqʼ, kusututej pa ujolom y kutzoqopij jun chke ri kʼaʼm; ri abʼaj ksumumik kel bʼik.
Pa Oriente Medio e riqom abʼaj che xekoj ojer pa taq ri chʼoj. Jun ajchʼoj che kʼo nim retaʼmabʼal kkunik kusirij bʼi abʼaj ri kubʼinibʼej weneʼ 160 o 240 kilómetros pa jun hora (100 kopan 150 millas pa jun hora). Qas ta etaʼmatalik we ri abʼaj che kkʼaq rukʼ ikaqʼ junam kopan wi rukʼ ri flecha che kkʼaq bʼi rukʼ jun kʼaqbʼal flecha, are kʼu xaq junam kekamisanik (Jueces 20:16).
24-30 RE ENERO
QʼINOMAL RE RI UTZIJ RI DIOS | RUT 1, 2
«Chqakʼutuʼ nim loqʼoqʼebʼal kʼuxaj»
w16.02 14 párr. 5
Chqabʼanaʼ qe ri xkibʼan ri e rachiʼl ri Jehová
5 Ri areʼ xkun ta riʼ xuchomaj che are utz ktzalij kan pa Moab, ri utinamit. Rumal che chilaʼ e kʼo wi ri e rachalaxik y kchajix riʼ kumal. Xuqujeʼ, chilaʼ xkʼiy wi; retaʼm chi ri jastaq kbʼan pa ri tinamit, ri chʼabʼal y retaʼm kiwach ri e winaq. Ri Noemí kkun ta riʼ kuya waʼ taq jastaq che are chiʼ keʼopan pa Belén. Rumal laʼ ri Noemí xubʼij che ri Rut che ktzalij kan pa Moab y xuchʼobʼo che kkun ta riʼ kuriq jun ja ri kekʼojiʼ wi y jujun kachajil rukʼ ri recham. Ri Orpá xtzalij kan «kukʼ ri uwinaq xuqujeʼ kukʼ taq ri e udios» (Rut 1:9-15). ¿La je xubʼan ri Rut? Je taj.
w16.02 14 párr. 6
Chqabʼanaʼ qe ri xkibʼan ri e rachiʼl ri Jehová
6 Ri Rut retaʼm uwach ri Jehová weneʼ rumal ri utobʼanik ri rachajil che xkamik o rumal ri Noemí. Ri Rut retaʼm che ri Jehová junam ta kukʼ ri dioses re Moab rumal laʼ xuchʼobʼo che nim ubʼanik kuloqʼoqʼej y kuqʼijilaj. Are kʼu, ¿la xaq xiw rajawaxik kretaʼmaj uwach ri Jehová? Xaq xiw taj, rajawaxik kʼo jun jastaq kuchaʼ ubʼanik pa ri ukʼaslemal. Ri Rut xukʼutu che kʼo unojibʼal: are xuchaʼ upatanixik ri Jehová. Xubʼij wariʼ che ri Noemí: «Ri tinimit la kux na nutinimit, ri Dios la kux na nuDios» (Rut 1:16). Nim ri uloqʼoqʼebʼal ri Rut che ri Noemí, are kʼu are sibʼalaj nim na ri uloqʼoqʼebʼal che ri Dios. Are chiʼ xqʼax ri tiempo jun achi aj Belén, Boaz ubʼiʼ, xubʼij utz taq tzij che ri Rut rumal che xutzukuj «toʼbʼal [r]ibʼ» rukʼ ri Jehová (chasikʼij uwach Rut 2:12). Wariʼ kojutoʼo rech kojchoman chrij jun chikop kʼo nim uchuqʼabʼ che keʼuchajij ri alaj taq ral chuxeʼ ri uxikʼ (Sal. 36:7; 91:1-4). Are je xubʼan ri Jehová rukʼ ri Rut, xux jun utzalaj tat che. Xutewchij rumal ri ukojonik y ri Rut xuriq nimalaj kikotemal rukʼ ri xuchaʼ ubʼanik pa ri ukʼaslemal.
Jeʼlalaj taq pixabʼ
w05 1/3 27 párr. 1
Pixabʼ nim kibʼanik keʼesax pa ri wuj Rut
1:13, 21. ¿La are ri Jehová xnojisan ri ukʼaslemal ri Noemí che kʼayil o che taq ri kʼax xuriqo? Are taj, y ri Noemí xubʼij taj che umak ri Dios. Are kʼu rumal ri kʼax xuriqo, xuchomaj che xa tajin kkʼulelaʼx rumal ri Jehová. Sibʼalaj xbʼisonik y xuchomaj che kʼo ta chi kkunik kubʼano. Xuqujeʼ pa taq riʼ ri tiempo, we jun ixoq kekʼojiʼ ral kbʼixik che are jun tewchibʼal uyaʼom ri Dios che, are kʼu we jun ixoq kkʼojiʼ ta ral xa kʼaqom itzelal pa uwiʼ rumal ri Dios. Weneʼ ri Noemí xuchomaj che are ri Jehová xbʼanow kʼax che rumal che ri e kebʼ ral xekamik kʼo ta kalkʼwal xkiya kanoq.
31 RE ENERO KOPAN 6 RE FEBRERO
QʼINOMAL RE RI UTZIJ RI DIOS | RUT 3, 4
«Chakojoʼ achuqʼabʼ rech ketaʼmax awach rukʼ jun utz abʼantajik y kaya ta kan ubʼanik»
w12 1/10 22 párr. 4
«Jun sukʼalaj ixoq»
Rukʼ utz taq tzij ri Boaz xubʼij wariʼ che ri Rut: «‹Chatutewchiʼj bʼaʼ ri Yahweh at numiʼal [...] ri ukabʼ toqʼobʼ kabʼano riʼ, are nim chi na chuwach ri nabʼe, rumal rech che ri at man are ta xatzukuj jun ala, mebʼaʼ on qʼinom [...]›» (Rut 3:10, TW). «Ri nabʼe» toqʼobʼ, are kraj kubʼij ri loqʼoqʼebʼal che xukʼut ri Rut che ri Noemí rumal che xrachilaj bʼi kʼa pa Israel y xrilij. «Ri ukabʼ toqʼobʼ» are che ri Boaz xuchʼobʼo che ri Rut xkun ta riʼ are xkʼuliʼ rukʼ jun achi che kʼa majaʼ na paneʼ qʼinom o mebʼaʼ. Are kʼu ri Rut xaq xiw ta kraj kubʼan ri utzil che ri Noemí xaneʼ xuqujeʼ che ri rachajil (ri Noemí) che kaminaq chik y kraj che amaqʼel knaʼtajisax ri ubʼiʼ ri rachajil pa Israel. Rumal laʼ ri Boaz sibʼalaj xumay ri ubʼantajik ri Rut.
w12 1/10 23 párr. 1
«Jun sukʼalaj ixoq»
Ri Rut sibʼalaj utz xunaʼ riʼ are chiʼ ri Boaz xubʼij che konojel ketaʼm che are «jun sukʼalaj ixoq». Ri xtoʼw ri Rut rech xkʼojiʼ jun utzalaj ubʼantajik are che xraj xretaʼmaj uwach ri Jehová y xupatanij. Xuqujeʼ xukʼutu che nim kril wi ri Noemí y kel ukʼuʼx che rumal che xraj xbʼe pa jun chi tinamit y xukʼex jujun jastaq pa ri ukʼaslemal. We kqesaj uwach ri ukojonik ri Rut, kqakoj qachuqʼabʼ riʼ rech nim keqil wi ri e nikʼaj chik che jalan ri kibʼantajik o ri kkibʼan pa ri kitinamit. We je kqabʼano xuqujeʼ kqakʼutu che kʼo jun utz qabʼantajik.
w12 1/10 24 párr. 2
«Jun sukʼalaj ixoq»
Ri Boaz xkʼuliʼ rukʼ ri Rut y junam rukʼ ri kubʼij ri Biblia, «xuya kʼu ri Ajawaxel chi xkanaj yawabʼ winaq xuqujeʼ chi xralaj jun ral ala». Ri ixoqibʼ rech Belén xkibʼij che tewchital ri Noemí y xkiya uqʼij ri Rut rumal che xkilo che más utz na chkiwach siete alkʼwalabʼ e alabʼom. Are chiʼ xqʼax ri tiempo, junam rukʼ ri kubʼij ri Biblia, ri alaj ral ri Rut xux umam kan ri qʼatal tzij: David (Rut 4:11-22). Y ri David, xux umam kan ri Jesucristo (Mateo 1:1).
Jeʼlalaj taq pixabʼ
w05 1/3 29 párr. 3
Pixabʼ nim kibʼanik keʼesax pa ri wuj Rut
4:6. ¿Jasche ri rachalal kan ri xkamik (ri recomprador) weneʼ kubʼan «kʼax» che ri rechbʼal we kubʼan ri loqʼoj? Nabʼe, we ri winaq che kʼo ta chi urajil kukʼayij ri rulew, ri kloqʼowik kyaʼ ri ulew che are kʼu rajawaxik kutoj ri kʼasaj, rech kretaʼmaj jampaʼ kutojo are kajilax ri junabʼ che kraj na rech kopan ri Jubileo (Levítico 25:25-27). Are chiʼ kubʼan wariʼ, kqaj rajil ri xrechbʼej kanoq. Xuqujeʼ, junam rukʼ ri xkʼulmataj rukʼ ri Rut, we kkʼojiʼ jun ral ri ixoq, are ri alkʼwalaxel kechebʼen kan ri ulew, are ta chi jun rachalaxik ri xloqʼow ri ulew.
7-13 RE FEBRERO
QʼINOMAL RE RI UTZIJ RI DIOS | 1 SAMUEL 1, 2
«Chajaqaʼ ri awanimaʼ che ri Jehová»
ia 55 párr. 12
Xujaq ri ranimaʼ chuwach ri Jehová
12 Ri ukʼutbʼal ri Ana kukʼut chqawach jas kraj ri Dios kqabʼan che ubʼanik qachʼawem che. Rumal ri rutzilal ri Jehová, kubʼij chqe che utz kqabʼan qachʼawem che rukʼ ronojel qanimaʼ junam rukʼ ri kubʼan jun alaj akʼal che ubʼixik ronojel ri kunaʼo che ri utat rumal che retaʼm che kloqʼoqʼex rumal (chasikʼij uwach Salmo 62:8 y 1 Tesalonicenses 5:17). Ri apóstol Pedro xutzʼibʼaj ri e tzij che kʼo ubʼanik rukʼ ri chʼawem y che kuya qachuqʼabʼ, kubʼij: «Ronojel ri kixok wi il, chiyaʼ pa uqʼabʼ ri Dios. Ri areʼ kʼut kixuchajij» (1 Ped. 5:7).
w07 15/3 16 párr. 4
¿Jas xubʼan ri Ana rech xunaʼ jamaril pa ranimaʼ?
¿Jas kqetaʼmaj chrij wajun kʼutbʼal? Are chiʼ kqabʼij che ri Jehová ronojel ri kʼax kqariqo, kojkunik kqajaq ri qanimaʼ chuwach y kqataʼ apachike jastaq che. We kʼo ta kojkunik kqabʼano rech kqasachisaj uwach jun kʼax, ri más utz kqabʼano are che kqaya kan ronojel pa uqʼabʼ ri Jehová (Proverbios 3:5, 6).
Jeʼlalaj taq pixabʼ
w05 15/3 21 párr. 5
Pixabʼ nim kibʼanik keʼesax pa ri wuj Primero de Samuel
2:10. ¿Jasche ri Ana xutaʼ che ri Jehová che kuya «kuʼinem pu qʼabʼ ri ajawinel ri uchaʼom» we pa riʼ ri tiempo kʼo ta jun qʼatal tzij pa Israel? Ri Taqanik xubʼij kanoq che are chiʼ kqʼax ri tiempo kkʼojiʼ jun winaq che kuqʼat tzij pa kiwiʼ ri israelitas (Deuteronomio 17:14-18). Are chiʼ xa jubʼiqʼ chi kraj kkam ri Jacob xuya kan ubʼixik: «Ri chʼichʼ rech ri ajawinel man kutzoqopij ta kan riʼ ri Judá» (Génesis 49:10, TW). Xuqujeʼ ri Jehová xubʼij wariʼ chrij ri Sara: «Ri e rijaʼlil keʼux na ajawinelabʼ kech taq tinimit» (Génesis 17:16). Rumal laʼ ri qʼatal tzij che xubʼij ri Ana pa ri uchʼawem are jun winaq che kkoj che qʼatal tzij are chiʼ kqʼax ri tiempo.
14-20 RE FEBRERO
QʼINOMAL RE RI UTZIJ RI DIOS | 1 SAMUEL 3-5
«Ri Jehová utz kubʼan che kilik ri e nikʼaj chik»
w18.09 24 párr. 3
Paneʼ are jun Dios che sibʼalaj nim ri uchuqʼabʼ, utz kubʼan che kilik ri e winaq
3 Ri Samuel xumaj upatanixik ri Jehová pa ri tabernáculo are chiʼ kʼa alaj akʼal na (1 Sam. 3:1). Jun chaqʼabʼ are chi kʼateʼ xbʼe pa waram, xkʼulmataj jun jastaq (chasikʼij uwach 1 Samuel 3:2-10). Xuta jun chʼabʼal che tajin ksikʼix lo rumal y xuchomaj che are ri Elí ri kinimal ri kojol tabʼal toqʼobʼ. Rumal che sibʼalaj knimanik, xutij anim xbʼe rukʼ y xubʼij che: «In kʼolik riʼ; ¿jas ri xinsikʼij wi la?». Ri Elí xubʼij che ri alaj Samuel che are ta areʼ tajin kchʼabʼen apan re. Je xkʼulmataj pa ri ukamul. Are chiʼ ri Samuel xbʼe chi rukʼ ri Elí pa ri urox mul, ri Elí xuchʼobʼo che are ri Dios tajin kchʼabʼen ri alaj akʼal. Rumal laʼ xubʼij che jas rajawaxik kubʼano rech kutzalij uwach ri Dios, y ri Samuel je xubʼano. ¿Jasche ri Jehová xuqʼalajisaj ta pa ri nabʼe mul chuwach ri alaj Samuel che are areʼ ri tajin kchʼabʼenik? Ri Biblia kubʼij taj. Are kʼu ri xkʼulmatajik kukʼutu che ri Jehová xa utz kubʼan che rilik ri Samuel. ¿Jasche kqabʼij wariʼ?
w18.09 24 párr. 4
Paneʼ are jun Dios che sibʼalaj nim ri uchuqʼabʼ, utz kubʼan che kilik ri e winaq
4 (Chasikʼij uwach 1 Samuel 3:11-18). Ri uTaqanik ri Jehová kubʼij che ri akʼalabʼ rajawaxik nim kekil wi ri nim chi kijunabʼ y ri e kʼamal taq bʼe re ri tinamit, rumal laʼ kubʼij: «Makʼoqoj ri ktaqan puwiʼ ri atinimit» (Éx. 22:28; Lev. 19:32). Rumal riʼ, ri alaj Samuel xuxiʼj ribʼ riʼ xbʼe rukʼ ri Elí aqʼabʼil rech kubʼij ri e tzij ri xubʼij ri Jehová che. Ri Biblia kubʼij che ri alaj Samuel «kuxeʼj ribʼ che utzijoxik che ri Elí» ri visión che xrilo. Are kʼu ri Dios qas xuqʼalajisaj chuwach ri Elí che are areʼ xchʼabʼen lo ri alaj Samuel. Rumal laʼ ri Elí xtobʼanik y xubʼij che ri Samuel che kubʼij ronojel ri xubʼij ri Jehová. Ri Samuel xnimanik y «xuqʼalajisaj kʼu ronojel ri xbʼix che».
Jeʼlalaj taq pixabʼ
w05 15/3 21 párr. 6
Pixabʼ nim kibʼanik keʼesax pa ri wuj Primero de Samuel
3:3. ¿La chupam ri Santísimo kwar wi ri Samuel? Chupam taj. Ri Samuel are jun levita re ri familia kech ri qohatitas che e kojol tabʼal toqʼobʼ taj (1 Crónicas 6:33-38). Rumal laʼ, kyaʼ ta bʼe che «keʼok [...] che kikaʼyexik ri tastalikalaj taq jastaq» (Números 4:17-20). Xaq xiw pa ri patio re ri tabernáculo kkunik kkojiʼ wi ri Samuel. Weneʼ chilaʼ kwar wi kanoq. Weneʼ ri Elí xuqujeʼ pa jun lugar re ri patio kwar wi. Ri e tzij «chupam ri qʼijilabʼal» kchʼaw riʼ chrij ri patio re ri tabernáculo.
21-27 RE FEBRERO
QʼINOMAL RE RI UTZIJ RI DIOS | 1 SAMUEL 6-8
«¿Jachin kawaj kuqʼat tzij pa awiʼ?»
it-2 813 párr. 2
Qʼatbʼal tzij re ri Dios
Ri israelitas xkaj che xa jun winaq kuqʼat tzij pa kiwiʼ. Are chiʼ qʼaxinaq chi cuatrocientos junabʼ are chiʼ xeʼel lo ri israelitas pa Egipto y qʼaxinaq chi más che ochocientos junabʼ are chiʼ ri Dios xubʼan jun pacto rukʼ ri Abrahán, ri israelitas xkibʼij che ri Jehová che kkaj kkikoj jun winaq rech kuqʼat tzij pa kiwiʼ y kukʼam kibʼe junam kukʼ ri e nikʼaj chik tinamit. Rukʼ wariʼ xkixutuj ri kubʼan ri Jehová che uqʼatik tzij pa kiwiʼ (1Sa 8:4-8). Qastzij che ri israelitas kʼo rumal che xkeyeʼj che ri Dios kukoj jun qʼatbʼal tzij pa kiwiʼ, rumal che are ri utzujum chi chke ri Abrahán y ri Jacob. Xuqujeʼ ri Jacob are chiʼ xa jubʼiqʼ chi kraj kkamik xubʼij kanoq che qastzij kbʼantaj wariʼ rukʼ ri Judá (Gé 49:8-10), y ri e tzij che xubʼij ri Jehová chke ri israelitas are chiʼ xeʼel lo pa Egipto xuqujeʼ kuqʼalajisaj che qastzij wariʼ (Éx 19:3-6), xuqujeʼ kʼo pa ri Taqanik xyaʼ che ri Moisés (Dt 17:14, 15) y pa ri tzij che xubʼij ri Dios che ri Balaam (Nú 24:2-7, 17). Ri Ana, ri unan ri Samuel, xuqujeʼ xchʼaw chrij ri uQʼatbʼal tzij ri Dios pa ri uchʼawem (1Sa 2:7-10). Are kʼu pa riʼ ri tiempo ri Jehová uqʼalajisam ta ronojel «ri urayibʼal ri man etaʼmatal ta kan nabʼe» che kʼo ubʼanik rukʼ ri uQʼatbʼal tzij; ubʼim taj jas tiempo kukoj ri uQʼatbʼal tzij, jas ubʼanik, jachin kekʼojiʼ chupam, la cho ri uwach ulew o pa ri kaj. Ri israelitas xa xkikoj ta kichomanik y xa kekʼix taj, rumal laʼ xkaj che jun winaq kuqʼat tzij pa kiwiʼ.
w11 1/1 27 párr. 1
Xuya ta kan upatanixik ri Jehová paneʼ xuriq kʼi taq kʼax
Ri Samuel xubʼij che ri Jehová, ri tajin kkʼulmatajik y xbʼix wariʼ che: «Apachike jasach ri kutzʼonoj ri tinimit chawe chanimaj ubʼanik, man at ta kʼut ri katkixutuj, xaneʼ in, rech man kinajawin ta pa kiwiʼ». Ri Jehová xukʼut chuwach ri Samuel che kʼo ta rumal kʼax kunaʼo rumal che are ri Jehová xetzelax uwach kumal ri israelitas. Rumal laʼ ri Jehová xukoj ri Samuel che ubʼixik chke ri israelitas che utz ta ri xkibʼano y che we xa jun winaq kuqʼat tzij pa kiwiʼ kkiriq kʼax riʼ. Are kʼu ri israelitas xkita ta ri xbʼix chke, xaneʼ xkibʼij: «Puneʼ jewaʼ. Kqaj kkʼojiʼ qajawinel». Are chiʼ ri Dios xukoj ri winaq che kuqʼat tzij kiwiʼ ri israelitas, xutaq bʼi ri Samuel che uchaʼik y ri Samuel xnimanik junam rukʼ ri amaqʼel ubʼanom (1 Samuel 8:7-19).
w10 15/1 30 párr. 9
Xqʼalajinik che ri uQʼatbʼal tzij ri Jehová más utz na
9 Ri xkʼulmatajik are chiʼ xqʼax ri tiempo xukʼutu che qastzij ri xbʼix chke ri israelitas rumal ri Jehová. Ri e qʼatal taq tzij xkibʼan nimaʼq taq kʼax pa Israel, más na are chiʼ xeniman ta che ri Jehová. Pa kʼi siglos je kʼulmatajinaq pa ronojel taq tinamit: we jun qʼatal tzij kniman ta che ri Dios, kkun ta che ubʼanik utzilal che kʼo ta ukʼisik. Are kʼu, ¿jas kʼu ubʼanik laʼ ri kkichomaj jujun chke ri e qʼatal taq tzij che kkibʼij che are ri Dios kkʼamow kibʼe rech kriqitaj jamaril y utzilal pa taq ri tinamit? Rumal che kkitzukuj ta ri utobʼanik ri Jehová are ta kkʼamow kibʼe (Sal. 2:10-12).
Jeʼlalaj taq pixabʼ
w02 1/4 12 párr. 13
¿Jasche rajawaxik kubʼan uqasanjaʼ jun winaq?
13 Are chiʼ jun winaq majaʼ kubʼan uqasanjaʼ rech kux testigo rech Jehová, rajawaxik che kukʼex ri ukʼaslemal. Ri winaq qas rukʼ ronojel uchomanik y ranimaʼ kraj kutereneʼj ri xukʼut kan ri Cristo Jesús. Wariʼ kraj kubʼij che kuxutuj kan ri itzel taq jastaq che ubʼanom kanoq y are kubʼan ri jastaq che utz kril ri Dios. Pa ri Biblia, ri tzij ukʼexik kʼaslemal che kojom pa hebreo y pa griego kraj kubʼij che jun kutzalkʼatij ribʼ o kuya kan ri itzel jastaq y kutaʼ tobʼanik che ri Dios (1 Reyes 8:33, 34). Rech jun winaq kukʼex ri ukʼaslemal, rajawaxik kukʼut rukʼ ri ubʼanik «utzalaj taq chak ri taqal che ri kʼexoj kʼuxaj» (Hechos 26:20). Rajawaxik che ri winaq kuya kan ri qastzij taj kojonem y are kubʼan pa ri ukʼaslemal ri utaqanik ri Dios y kuya uqʼij rukʼ ronojel ranimaʼ (Deuteronomio 30:2, 8-10; 1 Samuel 7:3). Ri ukʼexik kʼaslemal kraj kubʼij che kqakʼex ri qachomanik, ri kqaj kqabʼano y ri qabʼantajik (Ezequiel 18:31). Ri Biblia kubʼij: «Tzelej alaq rukʼ ri Dios», are chiʼ kqabʼan wariʼ, tajin kqakʼutu che kqakʼex ri itzel taq jastaq kqabʼano rukʼ jun utz qabʼantajik (Hechos 3:19; Efesios 4:20-24; Colosenses 3:5-14).
28 RE FEBRERO KOPAN 6 RE MARZO
QʼINOMAL RE RI UTZIJ RI DIOS | 1 SAMUEL 9-11
«Jun tiempo ri Saúl xukʼut machʼachʼem y xuchʼobʼo che kʼo jujun jastaq kkun ta che ubʼanik»
w20.08 10 párr. 11
Chojkʼol rukʼ ri Dios rukʼ machʼachʼem y chqachʼobʼoʼ che kʼo jujun taq jastaq kojkun ta che ubʼanik
11 Chojchoman chrij ri xukʼulmaj ri qʼatal tzij Saúl. Are chiʼ kʼa ala na xuchʼobʼo che kʼo jastaq kkun ta che ubʼanik y xuchomaj che nim ta más ubʼanik, rumal laʼ qas ta xraj xukʼam nimaʼq taq eqelen (1 Sam. 9:21; 10:20-22). Are kʼu, are chiʼ kʼateʼ xok che qʼatal tzij xubʼan nim che ribʼ y rukʼ wariʼ xubʼan jastaq che yaʼtal ta che kubʼano. Jun mul are chiʼ ri qʼaxal tzij Samuel xopan ta chanim, ri Saúl xkʼojiʼ ta upaciencia che reyeʼxik. Areʼ xuchʼobʼ taj che kʼo jastaq kkun ta che ubʼanik y xukubʼsaj ta ukʼuʼx che ri Jehová kutoʼ ri utinamit, rumal laʼ xukoj jun tabʼal toqʼobʼ paneʼ taqal ta che kubʼano. Y ri xukʼulmaj rukʼ wariʼ are che xqaj ta chi chuwach ri Jehová y xesax ri qʼatbʼal tzij che (1 Sam. 13:8-14). Wariʼ kukʼut chqawach che utz taj kqabʼan jun jastaq we yaʼtal ta chqe kqabʼano.
w14 15/3 9 párr. 8
Kqaya ta kan ubʼanik utz taq jastaq che upatanixik ri Jehová
8 Kʼo kqetaʼmaj chrij ri xukʼulmaj ri qʼatal tzij Saúl. Wariʼ qas kukʼutu che ri ubʼanik nimal kubʼano che kqaj ta chik kqabʼan utz taq jastaq che upatanixik ri Jehová. Are chiʼ ri Saúl xumaj uqʼatik tzij xubʼano rukʼ machʼachʼem y xuchʼobʼo che kʼo jastaq kkun ta che ubʼanik (1 Sam. 9:21). Are chiʼ nikʼaj israelitas xetzeʼn chrij are chiʼ xchaʼ che uqʼatik tzij, ri Saúl xutzalij ta ukʼaxel ri xbʼan che paneʼ yaʼtal che rumal che are ri Dios xchaʼowik rech kuqʼat tzij (1 Sam. 10:27). Are chiʼ ri qʼatal tzij Saúl xchʼojin kukʼ ri ammonitas, xuya bʼe che ri ruxlabʼal ri Dios xukʼam ubʼe rech kukʼam kibʼe ri israelitas y rukʼ machʼachʼem xuchʼobʼo che xechʼakanik rumal ri utobʼanik ri Jehová (1 Sam. 11:6, 11-13).
w95 15/12 10 párr. 1
Ri ammonitas: rukʼ itzelal xkitzelej uwach ri utzilal che xbʼan chke
Jun mul chik ri ammonitas xkitzelej rukʼ itzelal ri utzilal che ubʼanom ri Jehová chke. Ri Jehová xsach ta pa ujolom ri itzelal che xkibʼan ri ammonitas. «Are taq xutaʼ ri Saúl ri xbʼix che [rumal ri Nahás], ri ruxlabʼal ri Dios xumajij ri Saúl; xnoj kʼu che nimalaj oyowal». Rumal che xkʼam ubʼe ri Saúl rumal ri ruxlabʼal ri Dios, xkunik xeʼumulij 330,000 ajchʼojabʼ rech xkikʼajisaj kiwach ri ammonitas y «ri man xekam taj xkijabʼuj kibʼ man kʼu xekanaj ta kan kebʼ ri xkukʼaj ta kibʼ» (1 Samuel 11:6, 11).
Jeʼlalaj taq pixabʼ
w05 15/3 22 párr. 8
Pixabʼ nim kibʼanik keʼesax pa ri wuj Primero de Samuel
9:9. ¿Jas weneʼ kraj kubʼij ri e tzij «are kʼut ri kbʼinax ‹qʼaxal tzij› che kamik, ojer uloq ‹kkaʼy pa cheʼ pa abʼaj› kuchaxik»? Waʼ taq tzij riʼ kchʼaw chrij are chiʼ xilik che nim ubʼanik ri kichak ri qʼaxal taq tzij pa taq ri uqʼij ri Samuel y pa taq ri kiqʼij ri qʼatal tzij pa Israel, ri tzij kkaʼy pa cheʼ pa abʼaj xkʼextaj rukʼ ri tzij qʼaxal tzij. Kbʼixik che ri Samuel are ri nabʼe qʼaxal tzij (Hechos 3:24).