Referencias rech ri wuj Qachak xuqujeʼ Qakʼaslemal ri oj Cristianos
© 2022 Christian Congregation of Jehovah’s Witnesses
2-8 RE ENERO
QʼINOMAL RE RI UTZIJ RI DIOS | 2 REYES 22, 23
«¿Jasche rajawaxik kqamachʼ qibʼ?»
w00 15/9 29, 30
Xqaj ri Josías chuwach ri Jehová rumal che xmachʼachʼik
Sibʼalaj aqʼabʼil ri achijabʼ tajin keʼok il che usukʼumaxik ri templo. Rumal laʼ, qastzij riʼ che ri Josías sibʼalaj kmaltyoxin che ri Jehová che ri ajchakibʼ tajin kkisukʼumaj ri kʼax che xkibʼan kan ri itzel taq katiʼt kimam che ri Rachoch ri Jehová. Are chiʼ tajin kbʼin ubʼanik ri chak, xopan ri Safán che ubʼixik jun jastaq. ¿Jas rukʼam bʼik? Are jun rollo. Xubʼij che ri Hilquías, ri kinimal ri kojol tabʼal toqʼobʼ, xuriq «ri uwujil ri upixabʼ ri Ajawaxel; ri xyaʼ rumal ri Moisés» (2 Crónicas 34:12-18). ¡Are jun jastaq nim ubʼanik ri xriqitajik! Rumal che weneʼ are ri taqanik che qas xutzʼibʼaj kan ri Moisés.
Ri Josías kraj kutatabʼej jas kubʼij pa ri taqanik. Are chiʼ ri Safán tajin kusikʼij, ri Josías qas tajin kutatabʼej rech kuchʼobʼo jas taqanik rajawaxik kunimaj areʼ y ri kkinimaj ri e winaq. Ri más xumayo are che pa ri wuj kchʼaw chrij ri qastzij qʼijilanik y che we ri winaq kkiya ta kan uqʼijilaxik dioses kkiriq na kʼax y kekʼam bʼi pa jun chi tinamit. Are chiʼ ri Josías xrilo che tajin ta knimax ri utaqanik ri Jehová xujis ri ratzʼyaq y xuya wajun taqanik chke ri Safán, Hilquías y e nikʼaj chi winaq: «Jix jitzʼonoj che ri Ajawaxel [...] ri kqabʼan che ri kubʼij we wuj riʼ ri riqom; sibʼalaj bʼaʼ yaktajinaq royowal riʼ ri Ajawaxel chqij oj, rumal rech chi ri e qamam man xkiya ta kixikin che ri kubʼij we wuj» (2 Reyes 22:11-13; 2 Crónicas 34:19-21).
w00 15/9 30 párr. 2
Xqaj ri Josías chuwach ri Jehová rumal che xmachʼachʼik
Ri achijabʼ re ri Josías xebʼe rukʼ ri qʼaxal tzij Huldá, che kel pa Jerusalén, y xkiya ubʼixik che ri Josías ri xbʼix lo chke. Ri Huldá xuya ubʼixik ri kuchomaj ri Jehová pa ri wuj che xriqitajik, che kepe na kʼax pa kiwiʼ ri winaq ri kekiqʼijilaj e tyox. Are kʼu, rumal che ri Josías xumachʼ ribʼ chuwach ri Jehová Dios, kpe ta ri kʼaxkʼolil pa uwiʼ. Kmuq kukʼ ri e ratiʼt umam y rukʼ jamaril kmuqik (2 Reyes 22:14-20; 2 Crónicas 34:22-28).
Jeʼlalaj taq pixabʼ
w01 15/4 26 párrs. 3, 4
Xubʼan ta itzelal rumal ri kʼax xukʼulmaj pa ri unitzʼal
Paneʼ xyaʼ ta jun utz kʼutbʼal chuwach ri Josías are chiʼ kʼa nitzʼ na, amaqʼel xubʼan ri kqaj chuwach ri Jehová. Utz xubʼan che uqʼatik tzij, rumal laʼ ri Biblia kubʼij wariʼ chrij: «Man kʼo ta jun ajawinel ri xkʼojiʼ ta nabʼe chuwach mawi kʼateʼ ta xpe chrij areʼ, ri jachaʼ ta ri areʼ ri xtzelej ta rukʼ ri Ajawaxel ri rukʼ ta ronojel ri ranimaʼ xuqujeʼ rukʼ ta ronojel ri ukʼaslibʼal xuqujeʼ kukʼ ta konojel ri uchuqʼabʼ, je jas ta ri ucholajil ri upixabʼ ri Moisés» (2 Reyes 23:19-25).
Ri xukʼulmaj ri Josías kuya jun utz kʼutbʼal chke ri xkiriq kʼax are chiʼ kʼa e nitzʼaq na. ¿Jas kqetaʼmaj chrij? ¿Jas xtoʼwik rech xuchaʼ ubʼanik ri kqaj chuwach ri Jehová?
9-15 RE ENERO
QʼINOMAL RE RI UTZIJ RI DIOS | 2 REYES 24, 25
«Chojchoman chrij ri tiempo che oj kʼo wi»
w01 15/2 12 párr. 2
Naqaj chi kʼo wi ri qʼatoj tzij re ri Jehová
2 Ri xuya kan ubʼixik ri Sofonías qastzij riʼ che xutoʼ ri qʼatal tzij Josías rech xrilo che rajawaxik kusach uwach ri qastzij ta qʼijilanik kʼo pa Judá. Are kʼu, ri xubʼan ri qʼatal tzij che usachik uwach ri qastzij ta kojonem xkun ta che ukʼisik uwach ronojel ri itzelal kkibʼan ri winaq xuqujeʼ xkun taj xubʼano che xkuyutaj ri umak ri umam, ri qʼatal tzij Manasés, che «rumal ri kikʼ ri xutixo ri man kʼo ta umak ri xunojasibʼej rech ri Jerusalén» (2 Reyes 24:3, 4; 2 Crónicas 34:3). Rumal laʼ, ri uqʼatoj tzij ri Jehová qas xopan pa ri tiempo che ubʼim.
w07 15/3 11 párr. 10
Pixabʼ nim kibʼanik keʼesax pa ri wuj re Jeremías
Are ri junabʼ 607, once junabʼ chik tajin kuqʼat tzij ri Sedequías, y ri tinamit Jerusalén dieciocho ikʼ chik sutim rij rumal ri Nabucodonosor, ri qʼatal tzij re Babilonia. Ri Nebuzaradán, ri taqanel pa kiwiʼ ri chajil taq rech ri ajawinel, xopan pa Jerusalén pa ri uwuq qʼij re ri uroʼ ikʼ re ri junabʼ diecinueve che tajin kuqʼat tzij ri Nabucodonosor (2 Reyes 25:8). Weneʼ kʼo chkixoʼl ri ajchʼojabʼ, chrij ri tinamit Jerusalén y xuchʼobʼo che nim kichuqʼabʼ ri kikʼulel, rumal laʼ xuchomaj jas kubʼan che kichʼakik. Are chiʼ xqʼax oxibʼ qʼij pa ri lajuj rajilabʼal ri uroʼ ikʼ, xok bʼi pa Jerusalén y xuporoj ri tinamit (Jeremías 52:12, 13).
Jeʼlalaj taq pixabʼ
w05 1/8 12 párr. 1
Pixabʼ nim kibʼanik keʼesax pa ri wuj Segundo de los Reyes
24:3, 4. Rumal che ri Manasés kʼi kikʼ xutixo, kraj kubʼij che e kʼi winaq xeʼukamisaj, ri Jehová «xraj ta chik xusach ta chik umak» ri Judá. Ri Dios nim kril wi ri kikʼaslemal ri winaq che kʼo ta kimak. Rumal laʼ, kqakubʼsaj qakʼuʼx che ri Jehová kuqʼat na tzij pa kiwiʼ ri winaq che kkibʼan kʼax chke ri kʼo ta kimak (Salmo 37:9-11; 145:20).
16-22 RE ENERO
QʼINOMAL RE RI UTZIJ RI DIOS | 1 CRÓNICAS 1-3
«Xaq ta molom ri tzʼibʼam kan pa ri Biblia»
w09 1/9 14 párr. 1
¿La qastzij wi xekʼojiʼ ri Adán y Eva?
Jun kʼutbʼal, pa ri capítulos 1 kopan 9 re Primero de las Crónicas y pa ri capítulo 3 re ri Evangelio re Lucas kqariq cholajil re bʼiʼaj kech taq ri e winaq re jalajoj taq tiempos re ri tinamit judío. Sibʼalaj utz xbʼan che uyaʼik pa cholajil ri e bʼiʼaj riʼ, pa Primero de las Crónicas keriqitaj 48 y pa Lucas 75. Ri wuj re Crónicas kchʼaw chkij ri e katiʼt kimam ri e qʼatal taq tzij y ri e kojol tabʼal toqʼobʼ re ri tinamit Israel, are kʼu, ri wuj re Lucas más kchʼaw chrij ri e ratiʼt umam kan ri Jesucristo. Ri e bʼiʼaj che e kʼo pa ri kebʼ wuj kchʼaw chrij ri Adán xuqujeʼ e nikʼaj chi winaq re ojer, junam rukʼ ri Salomón, ri David, ri Jacob, ri Isaac, ri Abrahán y ri Noé. Rumal che konojel ri xtzʼibʼax kan ri kibʼiʼ pa taq ri wuj riʼ kukʼutu che qastzij xekʼojiʼk, rumal laʼ ¿la mat kukʼut wariʼ che qastzij xkʼojiʼ ri Adán?
w08 1/6 3 párr. 4
Ri Noé qastzij xkʼojik y ri Nimalaj Jabʼ qastzij xkʼulmatajik
Xuqujeʼ kojkunik kqabʼij che ri Noé qastzij xkʼojik are chiʼ kqanikʼoj ri bʼiʼaj che xtzʼibʼax kan pa ri kebʼ wuj re ri uTzij ri Dios (1 Crónicas 1:4; Lucas 3:36). Ri Esdras y ri Lucas sibʼalaj utz xkibʼan che unikʼoxik ronojel taq ri bʼiʼaj che xkitzʼibʼaj kanoq. Ri Lucas xutzʼibʼaj kanoq ri xpe wi ri Jesús xumaj lo rukʼ ri Noé.
w09 1/9 14 párr. 6
¿La qastzij wi xekʼojiʼ ri Adán y Eva?
Jun kʼutunem re ri Biblia che nim ubʼanik chkiwach ri winaq are ri tojbʼal mak. Wajun kʼutunem are kchʼaw chrij ri xubʼan ri Jesus che uyaʼik ri tzʼaqatalaj ukʼaslemal che utojik ri qamak (Mateo 20:28; Juan 3:16). Qetaʼm che jun tojbʼal are uriqik chi jumul jun jastaq o resaxik lo jun winaq pa jun kʼax. Rumal laʼ, ri Biblia kubʼij che ri Jesús xujach ribʼ «che utojik ri rajil ri kolobʼal ibʼ» (1 Timoteo 2:6). Are kʼu ¿jas kraj kubʼij wariʼ? Ri Biblia kuqʼalajisaj wariʼ: «Jekʼuriʼ jachaʼ konojel kekam na rukʼ ri Adán, jekʼuriʼ xuqujeʼ konojel kkiriq na ri kʼaslemal rukʼ ri Cristo» (1 Corintios 15:22). Ri tzʼaqat kʼaslemal che xuya ri Jesús rech xkuyutaj ri kimak ri e winaq che kenimanik, are ri xyaʼ che ukʼexwach ri tzʼaqat kʼaslemal che ri Adán xusach kan uwach are chiʼ xmakun pa ri kotzʼiʼjalaj Edén (Romanos 5:12). Qas qʼalaj che ri tojbʼal mak xuya ri Cristo kʼo ta upatan riʼ wet mat qastzij xkʼojiʼ ri Adán.
Jeʼlalaj taq pixabʼ
it-1 1005 párrs. 1, 2
Genealogía
Kibʼiʼ ri ixoqibʼ. Jujun taq mul, ri kibʼiʼ ri ixoqibʼ xtzʼibʼax kan pa ri Biblia, rumal jujun jastaq nim ubʼanik. Pa Génesis 11:29, 30 kbʼixik che xtzʼibʼax kan ri ubʼiʼ ri Sara, rumal che ri ijaʼlil che xutzujuj ri Dios rukʼ ri Sara kpe wi, rukʼ ta jun chi rixoqil ri Abrahán. Weneʼ ri rumal che xtzʼibʼax kan ri ubʼiʼ ri Milcá pa ri versículo 29 are che are ri ratiʼt ri Rebeca, ri rixoqil ri Isaac, jeriʼ kkʼutik che ri ratiʼt umam ri Rebeca e uqʼabʼ taq rachalaxik ri Abrahán, rumal che ri Isaac kkun taj kkʼuliʼ rukʼ jun ixoq re jun chi tinamit (Gé 22:20-23; 24:2-4). Pa Génesis 25:1 tzʼibʼam kan ri ubʼiʼ ri Queturá, ri jun chi rixoqil ri Abrahán. Wariʼ kukʼutu che ri Abrahán xkʼuliʼ chi jumul are chiʼ kaminaq chi ri Sara y che kʼa kkun na kkʼojiʼ ralkʼwal paneʼ qʼaxinaq chi más che cuarenta junabʼ che ri Jehová xuya bʼe che che kekʼojiʼ ralkʼwal (Ro 4:19; Gé 24:67; 25:20). Xuqujeʼ rukʼ wariʼ kqʼalajin ri achilanik che xkʼojiʼ chuxoʼl ri Israel kukʼ ri madianitas y nikʼaj chi tribus árabes.
Xuqujeʼ pa ri uTzij ri Dios tzʼibʼam kan ri kibʼiʼ ri Lea, ri Raquel y ri qas ta rixoqil ri Jacob kukʼ ri e kal (Gé 35:21-26). Wariʼ kojutoʼ che uchʼobʼik ri achilanik che xkʼojiʼ chkixoʼl ri Dios kukʼ ri ralkʼwal ri Jacob are chiʼ xqʼax ri tiempo. Xaq junam, are waʼ ri rumal che xtzʼibʼax kan kibʼiʼ nikʼaj chi ixoqibʼ chuxoʼl ri kibʼiʼ ri achijabʼ. Are chiʼ kyaʼ kan echebʼal che jun ixoq, ri ubʼiʼ xuqujeʼ ktzʼibʼax kanoq (Nú 26:33). Are kʼu ri kibʼiʼ ri Tamar, ri Rahab y ri Rut xtzʼibʼax kan rumal jun jastaq nim ubʼanik. Rumal che xekʼojiʼ chkixoʼl ri e winaq ri xpe wi ri Mesías, Jesucristo (Gé 38; Rut 1:3-5; 4:13-15; Mt 1:1-5). Xuqujeʼ kriqitaj kibʼiʼ ri ixoqibʼ pa we textos riʼ: 1 Crónicas 2:35, 48, 49; 3:1-3, 5.
23-29 RE ENERO
QʼINOMAL RE RI UTZIJ RI DIOS | 1 CRÓNICAS 4-6
«¿Jas kukʼut ri nuchʼawem chrij ri nubʼantajik?»
w10 1/10 23 párrs. 3-7
«Ktatabʼej kʼu la ri chʼawem ri kbʼan che la»
Ri Jabez, are jun achi che sibʼalaj kubʼan uchʼawem, xutaʼ che ri Dios che ktewchiʼx rumal. Tekʼuriʼ xutaʼ oxibʼ jastaq che kukʼut ri nimalaj ukojonik.
Nabʼe, ri Jabez xutaʼ che ri Dios che kunimarisaj ri rulew (versículo 10). Rumal che are jun achi nim uqʼij, ri areʼ xurayij ta uwach ri kulew ri nikʼaj chi winaq. Rumal laʼ, qetaʼm che ri xutaʼ pa ri uchʼawem kʼo ubʼanik kukʼ ri e winaq, man rukʼ ta ri ulew. Wariʼ kojutoʼ che uchʼobʼik che ri xutaʼ are che kekʼiyar ri winaq che uqʼijilaxik ri qastzij Dios.
Ukabʼ, ri Jabez xutaʼ che ri Dios che kuya ri uqʼabʼ pa uwiʼ, kraj kubʼij ri nimalaj uchuqʼabʼ, che kukoj che kitoʼik ri upatanelabʼ (1 Crónicas 29:12). Rech kyaʼtaj che ri Jabez ri kurayij ri ranimaʼ, xutaʼ tobʼanik che ri Dios ri kresaj ta ri uqʼabʼ pa kiwiʼ ri kkikubʼaʼ kikʼuʼx chrij (Isaías 59:1).
Chukʼisbʼal, ri Jabez xutaʼ wariʼ pa ri uchʼawem: «Chinesaj kʼu la chkiwach ri etzelal, rech man kinriq ta kʼax». Ri tzij «rech man kinriq ta kʼax» kukʼut chqawach che ri Jabez tajin ta kutaʼ che ri Dios che kresaj pa ri kʼaxkʼolil, xaneʼ xutaʼ tobʼanik che rech kkam ta pa bʼis y kqaj ta pa ri itzelal.
Junam rukʼ ri xqilo, ri uchʼawem ri Jabez kukʼutu che sibʼalaj nim kril wi ri qastzij qʼijilanik y qas kkojon chrij ri Taʼol re ri chʼawem, Jehová. Are kʼu ¿la xtaʼ ri uchʼawem rumal ri Jehová? Ri xiʼl o nitzʼ kʼutbʼal kukʼis rukʼ ri e tzij riʼ: «Xuya kʼu ri Dios che ri xutzʼonoj che».
Jeʼlalaj taq pixabʼ
w05 1/10 9 párr. 7
Pixabʼ nim kibʼanik keʼesax pa ri wuj Primero de las Crónicas
5:10, 18-22. Pa taq ri uqʼij ri qʼatal tzij Saúl, ri tribus che e kʼo pa ri este re ri nimaʼ Jordán xekichʼak ri hagritas che sibʼalaj e kʼi. Ri ajchʼojabʼ riʼ xechʼakanik rumal che xkikubʼsaj kikʼuʼx chrij ri Jehová y xkitaʼ ri utobʼanik. Junam rukʼ, chqakubʼsaj qakʼuʼx chrij ri Jehová rumal che tajin kojchʼojin kukʼ ri e qakʼulel pa ri qakojonik (Efesios 6:10-17).
30 RE ENERO KOPAN 5 RE FEBRERO
QʼINOMAL RE RI UTZIJ RI DIOS | 1 CRÓNICAS 7-9
«Ri Jehová katutoʼ che ubʼanik apachike chak»
w05 1/10 9 párr. 8
Pixabʼ nim kibʼanik keʼesax pa ri wuj Primero de las Crónicas
9:26, 27. Ri e chajil uchiʼ ja levitas xyaʼ jun nimalaj eqeleʼn pa kiqʼabʼ, rumal che kukʼ e areʼ kʼo wi ri lawe rech taq ri cuartos che kʼo pa ri rachoch ri Dios. Xkikʼutu che kuyaʼ kkubʼsax kʼuʼx chkij rumal che kʼo ta jun qʼij mat kkijaq ri uchiʼ ja. Kimik, yaʼom ri nimalaj eqeleʼn chqe oj rech keqatoʼ ri e winaq che uqʼijilaxik ri Jehová. ¿La mat rajawaxik che oj xuqujeʼ nim kqil wi ri eqeleʼn yaʼom chqe junam xkibʼan ri chajil uchiʼ ja levitas?
w11 15/9 32 párr. 7
¿La kakoj achuqʼabʼ at chuwach ri kʼax junam rukʼ ri xubʼan ri Finehás?
Ojer kanoq, ri Finehás sibʼalaj nim xril wi ri reqeleʼn che uchajixik ri tinamit Israel. Paneʼ kʼo kʼax, are kʼu ri areʼ xubʼan ronojel rukʼ uchuqʼabʼ, rukʼ utz uchomanik y rukʼ ronojel ri ukojonik. Ri xubʼano xutoʼo rech nim xil wi rumal ri Dios. Qʼaxinaq chi mil junabʼ, ri Esdras xutzʼibʼaj: «Nabʼe kanoq, ri Finehás, ukʼojol ri Eleazar, are kʼamal kan kibʼe nabʼe. ¡Chkʼol bʼaʼ ri Ajawaxel rukʼ!» (1 Crón. 9:20). ¡Je ta bʼaʼ chbʼix chkij ri kʼamal taq bʼe kimik, y konojel ri cristianos che kʼo nim kikojonik!
Jeʼlalaj taq pixabʼ
w10 15/12 21 párr. 6
Chojbʼixon che ri Jehová
6 Ri Jehová xeʼukoj ri qʼaxal taq tzij rech xubʼij chke ri upatanelabʼ che kebʼixon che. Rumal laʼ, ri levitas che kebʼixonik kʼo ta chi jun chak kkibʼano rech kʼo kitiempo che ubʼanik taq ri e bʼix y weneʼ che utijoxik kibʼ (1 Crón. 9:33).
6-12 RE FEBRERO
QʼINOMAL RE RI UTZIJ RI DIOS | 1 CRÓNICAS 10-12
«Chakojoʼ achuqʼabʼ che unimaxik ri Jehová»
w12 15/11 6 párrs. 12, 13
«Chkʼutuʼ la chnuwach ri ubʼanik ri rayibʼal la»
12 Xuqujeʼ sibʼalaj utz che kqesaj uwach ri xubʼan ri David che rilik ri pixabʼ che e kʼo pa ri Taqanik y ri xubʼan che kinimaxik. Chqilampeʼ ri xkʼulmatajik are chiʼ xubʼij che kraj kutij «ri jaʼ ri kʼo chupam ri kʼwaʼ ri kʼo chuchiʼ ri okibʼal pa Belén». E oxibʼ chke ri rajchʼojabʼ rukʼ chuqʼabʼ xeʼok bʼi pa ri tinamit ri e kʼo wi ri filisteos rech xekikʼama lo joron. Are kʼu ri David xubʼij: «¡Muyaʼ ri Dios chwe chi kinwukʼiʼaj! ¡Xaq junam kubʼanaʼ riʼ chi kinwukʼiʼaj ri kikikʼel we achijabʼ riʼ, xkijach kʼut ri kikʼaslemal pa ri kamikal xebʼe kʼu che ukʼamik uloq!» (1 Crón. 11:15-19).
13 Rumal che retaʼm ri kubʼij ri Taqanik, ri David retaʼm che utz taj ktijow ri kikʼ, xaneʼ ktix kan chuwach ri Jehová. Xuqujeʼ retaʼm jasche utz taj ktijowik, rumal che ri Taqanik kubʼij che «ronojel kʼaslik, kʼasal rumal ri ukikʼel». Are kʼu, we ri joron kikʼ taj, ¿jasche xraj taj xutijo? Rumal che retaʼm che ri Jehová sibʼalaj nim kril wi ri kikʼ. Rumal che ri e oxibʼ achijabʼ xkiya ri kikʼaslemal pa kʼax, ri David xuchomaj che we kutij ri joron jetaneʼ nim ta kril wi ri kikʼel o ri kikʼaslemal ri achijabʼ riʼ. Rumal laʼ, xraj taj xutijo, xaneʼ xutix kan pa ri ulew (Lev. 17:11; Deut. 12:23, 24).
w18.06 17 párrs. 5, 6
Chqakojoʼ ri e utaqanik y ri e upixabʼ ri Dios rech kqatijoj ri retaʼmabʼal qakʼuʼx
5 Rech kqariq ri utzilal che kuya ubʼanik ri utaqanik ri Dios, xaq xiw ta rajawaxik kqasikʼij y kqetaʼmaj ri kubʼij. Rajawaxik kqaloqʼoqʼej y nim kqilo. Ri uTzij ri Dios kubʼij: «¡Chiwetzelaj uwach ri lawaloyil! ¡Are chiloqʼoqʼej ri ubʼanik ri utzil!» (Amós 5:15). Rajawaxik kjunamataj ri qachomanik rukʼ ri Jehová. Chqachomajampeʼ che kebʼ oxibʼ qʼij chik qas ta kok qawaram chaqʼabʼ. Rumal laʼ, ri kunanel kubʼij chqe che kqaya kan utijik jujun taq jastaq, kqabʼan ejercicio y kqabʼan ta jastaq che kubʼan kʼax che ri qabʼaqil. We kqilo che ri xubʼij ri kunanel kuya utzilal chqe, ¿la mat qastzij riʼ che más nim kqil wi y kqanimaj ri kubʼij?
6 Junam rukʼ, ri Jehová uyaʼom taqanik chqe rech kqariq utzilal pa ri qakʼaslemal y rech kqariq ta ri kʼax che kriqitaj rumal ri makaj. Jun kʼutbʼal, chojchoman chrij ri utzilal kqariqo we kqanimaj ri kubʼij ri Biblia chrij ri molom tzij, ri subʼunik, ri elaqʼ, ri makunik kukʼ achijabʼ ixoqibʼ, ri itzelal, ri ubʼanik chʼoj y ri ubʼanik jastaq che kʼo kril kukʼ ri itzel taq uxlabʼal (chasikʼij uwach Proverbios 6:16-19; Apoc. 21:8). Are chiʼ kqil ri utzilal che kuya unimaxik ri Jehová, más knimar ri qaloqʼoqʼenik che, más nim kqil wi areʼ y ri e utaqanik.
Jeʼlalaj taq pixabʼ
it-1 551 párrs. 5, 6
Animaʼ
Upatanexik ri Jehová rukʼ ronojel qanimaʼ. Ri qas qanimaʼ rajawaxik kʼo ta yabʼil che rech qas kchakunik, are kʼu, ri qanimaʼ o ri qachomanik weneʼ kubʼan kebʼ. Ri David xutaʼ wariʼ che ri Jehová: «Chbʼanaʼ la chi ri wanimaʼ nim kril wi ri bʼiʼ la [kubʼan xa jun]», wariʼ kukʼutu che ri qachomanik kubʼan kebʼ rumal ri kunaʼo o ri kuxibʼij wi ribʼ (Sl 86:11). Ri e winaq weneʼ kux «kebʼ kiwach», rumal laʼ qas ta rukʼ ronojel kanimaʼ kkiqʼijilaj chi ri Dios (Sl 119:113; Ap 3:16). Weneʼ kujach ribʼ ri kanimaʼ pa kebʼ (literalmente, «jun animaʼ y jun chi animaʼ») che kipatanixik kebʼ winaq o jastaq, o ri kkibʼij junam ta rukʼ ri kkichomaj (1Cr 12:33; Sl 12:2). Ri Jesús xubʼij che utz taj che jun winaq kebʼ upalaj (Mt 15:7, 8).
Rajawaxik che kqapatanij ri Dios rukʼ ronojel qachuqʼabʼ y rukʼ ronojel qanimaʼ (1Cr 28:9). Rech kojkunik kqabʼan wariʼ rajawaxik kqakoj qachuqʼabʼ rumal che ri qanimaʼ o ri qachomanik kuriq ta ri kubʼano y más kojukʼam bʼi che ubʼanik itzelal (Jer 17:9, 10; Gé 8:21). Kʼo jujun taq tobʼanik qukʼ che kojutoʼ rech xa jun ri qanimaʼ: ri chʼawem (Sl 119:145; Lam 3:41), unikʼoxik ri uTzij ri Dios ronojel taq qʼij (Esd 7:10; Pr 15:28), utzijoxik ri utzij ri Dios rukʼ ronojel qanimaʼ (chajunamisaj rukʼ Jer 20:9) y kachilaxik winaq che kkipatanij ri Jehová rukʼ ronojel kanimaʼ (chajunamisaj rukʼ 2Re 10:15, 16).
13-19 RE FEBRERO
QʼINOMAL RE RI UTZIJ RI DIOS | 1 CRÓNICAS 13-16
«Are chiʼ kqanimaj ri upixabʼ ri Dios utz kel ronojel ri jastaq chqawach»
w03 1/5 10 párr. 12
¿La amaqʼel katchoman chrij ri kuchomaj ri Jehová?
12 Are chiʼ ri arca del pacto tzalim chi bʼi pa Jerusalén y kʼolinaq chi pa kʼi junabʼ pa ri Quiryat-jearim, ri qʼatal tzij David xraj xukʼam bʼi pa Jerusalén. Xutaʼ chke ri e kʼamal taq bʼe re ri tinamit y xubʼij che kukʼam bʼi ri Arca we utz kkilo y we ri Jehová Dios utz krilo. Are kʼu, xunikʼoj taj rech qas kretaʼmaj jas ri kraj ri Dios kbʼan rukʼ ri Arca. Wet xunikʼoj, mat xkʼam bʼi riʼ pa jun carruaje, y are ta ri levitas qohatitas riʼ xekʼamow bʼi puwiʼ kitelebʼ junam rukʼ ri taqanik uyaʼom ri Dios. Paneʼ nabʼe kanoq ri David amaqʼel kutaʼ na che ri Jehová ri kubʼano, are kʼu are chiʼ xraj xukʼam bʼi ri Arca pa Jerusalén je ta xubʼano. Ri xubʼano xukʼam lo nimalaj kʼax. Are chiʼ qʼaxinaq chi ri tiempo xuchʼobʼ wariʼ, rumal laʼ xubʼij: «Ri Ajawaxel xeresaj ri kikʼaslemal jujun chqe, man xqatzʼonoj ta kʼu na jas ri rajawaxik ubʼanik» (1 Crónicas 13:1-3; 15:11-13; Números 4:4-6, 15; 7:1-9).
w03 1/5 11 párr. 13
¿La amaqʼel katchoman chrij ri kuchomaj ri Jehová?
13 Are chiʼ ri levitas xekunik xkesaj bʼi ri Arca pa ri rachoch ri Obed-edom rech xkikʼam bʼi pa Jerusalén, xkibʼixoj jun bʼix che bʼanom rumal ri David che kʼo jujun taq natajisabʼal chupam che kubʼij: «Chichapaʼ iwibʼ che ri Ajawaxel, chichapaʼ iwibʼ che ri ukunem; chichapaʼ iwibʼ che ri Ajawaxel ronojel qʼij. Chenaʼtaj taq ri nimaʼq taq uchak chiwe ri xuqujeʼ e mayibʼal, xuqujeʼ taq ri ukolomibʼal ri e uyoʼm taq ubʼixik» (1 Crónicas 16:11, 12).
Jeʼlalaj taq pixabʼ
w14 15/1 10 párr. 14
Chqaqʼijilaj ri Jehová, ri Qʼatal tzij chbʼe qʼij saq
14 Ri David xukʼam bʼi ri Arca kʼa pa Jerusalén. Pa riʼ ri qʼij, ri levitas xkimaj ubʼixoxik jun bʼix re qʼijilanik che kubʼij: «Chbʼix pa nimaʼq taq tinamit: ‹¡Ri Ajawaxel are [xux, TNM] ajawinel!›» (1 Crón. 16:31). ¡Nim kibʼanik ri e tzij riʼ! Are kʼu we ri Jehová are ri Qʼatal tzij chbʼe qʼij saq, ¿jasche kbʼixik che kʼo jujun tiempo kux Qʼatal tzij? Ri Jehová kux Qʼatal tzij are chiʼ kuya bʼe che jun winaq kchʼaw pa ubʼiʼ o rech kril ri ubʼanik jun jastaq. Wariʼ sibʼalaj nim ubʼanik are chiʼ kqʼax ri tiempo. Are chiʼ majaʼ kkam ri David, ri Jehová xubʼij che che ri uqʼatbʼal tzij kʼo ta ukʼisik: «Kinwaʼlijisaj na jun chke ri e awijaʼlil, kinjeqebʼaʼ kʼu na chupam ri ajawibʼal» (2 Sam. 7:12, 13). Y qastzij xkʼulmatajik: are chiʼ qʼaxinaq chi más che mil junabʼ xqʼalajin ri rijaʼlil ri David. ¿Jachin kʼu riʼ, y jampaʼ xux Qʼatal tzij?
20-26 RE FEBRERO
QʼINOMAL RE RI UTZIJ RI DIOS | 1 CRÓNICAS 17-19
«Mayaʼ bʼe che ri e kʼax kkesaj ri akikotemal»
w06 15/7 19 párr. 1
Chqilaʼ ri utz taq jastaq re ri utinamit ri Jehová
RI DAVID are jun chke ri winaq nim ubʼanik che xtzʼibʼax kan ubʼiʼ pa ri uTzij ri Dios. Wajun achi ajyuqʼ, ajbʼix, qʼaxal tzij y qʼatal tzij israelita che sibʼalaj kʼo ukojonik chrij ri Jehová Dios, y rumal ri uloqʼoqʼebʼal che ri Jehová xraj xuwok jun rachoch. Ri ja riʼ o ri rachoch ri Dios are ri kkoj pa ri qastzij qʼijilanik pa Israel. Rumal che ri rachoch ri Dios y ronojel ri jastaq che kʼo ubʼanik rukʼ kuya nim kikotemal che y kuya kʼi utzilal chke ri upataninelabʼ ri Dios, rumal laʼ ri David xubʼij wariʼ che ri Jehová pa jun bʼix: «Utz re ri winaq ri kchaʼ la ri kkʼam kʼu la bʼik rech kajeqiʼ chnaqaj la, pa taq ri kʼolbʼal ri e kʼo pa ri achoch la. ¡Chujnojisaj la che ri utz na ri kʼo pa ri achoch la, che ri utastalikil ri achoch la!» (Salmo 65:4).
w21.08 22 párr. 11
Chojkikot rukʼ ri kojkunik kqabʼan che upatanixik ri Jehová
11 Xuqujeʼ oj kojkunik sibʼalaj kojkikotik we kqakoj qachuqʼabʼ rech kqabʼan apachike chak che upatanixik ri Jehová. Chqakojoʼ ronojel qatiempo che utzijoxik ri utzij ri Dios y che ubʼanik nikʼaj chi chak pa ri congregación (Hech. 18:5; Heb. 10:24, 25). Chqatijoj qibʼ rech kqaya comentarios che kuya kichuqʼabʼ ri e qachalal. Nim chqilaʼ wi ri asignación che kyaʼ chqe pa ri e riqbʼal ibʼ che kbʼan chuxoʼl semana. We kajawax ri qatobʼanik che ubʼanik jun chak pa ri congregación, chojopan pa ri hora che qabʼim y utz chqabʼanaʼ che ri qachak. Maqachomaj che kʼo jun chak nim ta ubʼanik y taqal taj kqaya más tiempo che. Xaneʼ chqakojoʼ qachuqʼabʼ rech utz kqabʼan che ronojel uwach chak (Prov. 22:29). Are chiʼ kqakoj ri qatiempo che ubʼanik chak pa ri congregación, kkʼiy más ri qakojonik y kqanaʼ más kikotemal (Gál. 6:4). Y sibʼalaj kojkikot riʼ are chiʼ kyaʼ jun eqeleʼn che jun qachalal, ri kqaj oj kyaʼ chqe (Rom. 12:15; Gál. 5:26).
Jeʼlalaj taq pixabʼ
w20.02 12, recuadro
Sibʼalaj kqaloqʼoqʼej ri qaTat, Jehová
«¿La qas retaʼm nuwach ri Jehová?»
«Weneʼ kqabʼij ¿la qas retaʼm nuwach riʼ ri Jehová? Rumal che cho ri uwach Ulew e kʼo miles de millones e winaq». ¿La qachomam jumul wariʼ? We qachomam, xaq xiw ta ri oj qabʼanom wajun pregunta riʼ. Ri qʼatal tzij David xutzʼibʼaj: qaTat Jehová, «¿jas ubʼanik ri winaq rech kchoman la chrij? ¿Jas ubʼanik ri winaq aj uwach Ulew chi sibʼalaj nim kil wi la?» (Sal. 144:3). David qas retaʼm che qas etaʼmatal uwach rumal ri Jehová (1 Crón. 17:16-18). Kimik, rumal ri uTzij xuqujeʼ ri utinamit, Jehová kukʼut chqawach che qas kril ri loqʼoqʼenik che kqakʼut che. Chqilaʼ jujun chomanik esam pa ri Biblia che qas kukʼut wariʼ.
• Jehová retaʼm chi qawach are chiʼ majaʼ kojalaxik (Sal. 139:16).
• Jehová retaʼm ri kʼo pa ri qanimaʼ xuqujeʼ ri tajin kqachomaj (1 Crón. 28:9).
• Pa qajujunal Jehová kutatabʼej ri qachʼawem (Sal. 65:2).
• Ri kqabʼano kubʼan che ri Jehová che kkikotik o kbʼisonik (Prov. 27:11).
• Oj usikʼim ri Jehová rech kojqebʼ rukʼ (Juan 6:44).
• Ri Jehová qas retaʼm qawach, rumal laʼ we kojkamik areʼ kutzelej na ri qakʼaslemal. Kuya na jun kʼakʼ qabʼaqil xuqujeʼ jun kʼakʼ qachomanik, are kʼu kutzalij chi na jumul ri qakʼolom kan pa ri qajolom xuqujeʼ ri qabʼantajik (Juan 11:21-26, 39-44; Hech. 24:15).
27 RE FEBRERO KOPAN 5 RE MARZO
QʼINOMAL RE RI UTZIJ RI DIOS | 1 CRÓNICAS 20-22
«Cheʼatoʼo ri alabʼom alitomabʼ rech kekikot che upatanixik ri Jehová»
w17.01 29 párr. 8
«Chajachaʼ chke ri e jikalaj taq winaq»
8 (Chasikʼij uwach 1 Crónicas 22:5). Xkun ta riʼ ri David xuchomaj che ri Salomón kkun ta che ubʼanik ri chak. Rumal che ri rachoch ri Dios sibʼalaj nim y ri Salomón kʼa ala na y kʼo ta unojibʼal. Are kʼu, ri David retaʼm che are ri Dios kyaʼow na uchuqʼabʼ rech kkun che ubʼanik wajun chak. Rumal laʼ xuchomaj ri kubʼan che utoʼik y xuya ri e chakubʼal.
w17.01 29 párr. 7
«Chajachaʼ chke ri e jikalaj taq winaq»
7 Ri David xubʼan ta kebʼ ukʼuʼx y xuchomaj taj jasche are ta ri areʼ kbʼanow ri chak rech knimarisax uqʼij, xuqujeʼ xubʼan taj che ma ta neʼ xtobʼan chi che ri chak. Y jun chi jastaq, ri nimalaj rachoch ri Dios xbʼix ri templo re ri Salomón che, re ta ri David. Weneʼ xbʼison ri David rumal che xkun ta che ubʼanik ri xraj xubʼano, are kʼu xutzujuj ronojel ri tobʼanik che kkunik kuyaʼo. Rukʼ ronojel ranimaʼ xeʼuya pa cholajil jalajoj taq jupuq ajchakibʼ y xeʼumulij ri e chakubʼal junam rukʼ ri hierro, cobre, plata, oro y ucheʼal cedro. Xuqujeʼ xuya uchuqʼabʼ ri Salomón are chiʼ xubʼij wariʼ che: «Are kʼu ri kimik, nukʼojol, areʼ bʼaʼ ri Ajawaxel kkʼojiʼ na awukʼ rech katkunik kayak ri ja che ri Ajawaxel ri a Dios, je jas ri uchiʼm chi kabʼan na» (1 Crón. 22:11, 14-16).
w18.03 11, 12 párrs. 14, 15
Tat nan, ¿la tajin kiya ri tobʼanik chke ri iwalkʼwal rech knimar ri kikojonik y rech kkibʼan kiqasanjaʼ?
14 Ri e kʼamal taq bʼe pa taq ri congregación kekunik kekiya ri kitobʼanik chke ri e tat nan. ¿Jas kkibʼan che uyaʼik? Ketobʼanik are chiʼ utz kechʼaw chrij ri metas pa ri utinamit ri Jehová. Jun qachalal ixoq knaʼtaj che are chiʼ kʼo seis ujunabʼ, ri qachalal Russell xukoj quince minutos rech xchʼaw rukʼ rech kutoʼo jas kraj kubʼan pa ri utinamit ri Dios. Wariʼ xtobʼanik rech xux precursora pa más che setenta junabʼ. Wariʼ kukʼutu che nim tobʼanik kuya che jun qachalal we kqabʼij utz taq tzij che y kqaya uchuqʼabʼ (Prov. 25:11). Jun chi jastaq che kekunik kkibʼan ri e kʼamal bʼe are che kkitaʼ tobʼanik chke ri e tat nan xuqujeʼ ri kalkʼwal rech kkiya tobʼanik pa taq ri Ja rech Ajawbʼal, y kkiya chak chke ri akʼalabʼ che kekun che ubʼanik.
15 ¿Jas kkibʼan ri e nikʼaj chi qachalal rech kkiya ri kitobʼanik? Qas kel kikʼuʼx chke ri alabʼom alitomabʼ. Kkil ronojel ri kkʼutuwik che tajin knimar ri kikojonik. Jun kʼutbʼal, ¿la kʼo jun ala xuya jun comentario rukʼ ri utzij? ¿La xuya jun chʼabʼal o jun kʼutbʼal re utzijoxik ri utzij ri Dios pa ri riqbʼal ibʼ chuxoʼl semana? ¿La kʼo jun taqchibʼal xqaj ta chupam rumal che ko ri ukojonik? ¿La xkunik xutzijoj ri utzij ri Dios pa ri escuela? Rumal riʼ, rukʼ ronojel qanimaʼ chqabʼij che che utz ri xubʼano. Chqakojoʼ jun qameta rech kojtzijon kukʼ ri alabʼom alitomabʼ are chiʼ majaʼ kumaj ri riqbʼal ibʼ y are chiʼ kʼisnaq chik. Wariʼ keʼutoʼo rech kkinaʼo che e jun pa ri utinamit ri Jehová (Sal. 35:18).
Jeʼlalaj taq pixabʼ
w05 1/10 11 párr. 6
Pixabʼ nim kibʼanik keʼesax pa ri wuj Primero de las Crónicas
21:13-15. Ri Jehová xutaq lo ri ángel rech kuqʼatej ri yabʼil rumal che xutoqʼobʼisaj uwach ri utinamit. Ri Biblia kubʼij: «Sibʼalaj kʼu nim na ri rutzil ranimaʼ».