Referencias rech ri wuj Qachak xuqujeʼ Qakʼaslemal ri oj Cristianos
© 2022 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
6-12 RE MARZO
QʼINOMAL RE RI UTZIJ RI DIOS | 1 CRÓNICAS 23-26
«Rukʼ cholajil xbʼan wi ri qʼijilanik che xyaʼ pa ri templo»
it-2 214 párr. 1
Ri levitas
Are chiʼ xuqʼat tzij ri David, ri levitas rukʼ cholajil xkibʼan ri kichak, rumal che wajun qʼatal tzij riʼ xeʼuchaʼ ri keʼilow ri chak, ri ketaqanik, ri qʼatal taq tzij, ri ketorow ri uchiʼ ri templo y ri keʼilow ri kuchuj, xuqujeʼ xeʼuchaʼ e kʼi winaq rech kkiya ri kitobʼanik kukʼ ri kojol tabʼal toqʼobʼ pa ri templo, pa ri patios y ri kbʼan wi ri waʼim, ri chak che kʼo ubʼanik rukʼ ri tabʼal toqʼobʼ, ri e sipanik, ri chʼajchʼobʼenik, upajik, retaxik y ri jalajoj taq chak che kkibʼan ri chajinelabʼ. Ri levitas che kebʼixonik rukʼ cholajil e yaʼom pa 24 grupos, junam bʼanom chke ri kojol tabʼal toqʼobʼ y kkijal kibʼ che ubʼanik ri chak. E areʼ ta kechaʼow ri chak che kkibʼano. Xuqujeʼ junam xbʼan chke ri ketorow ri uchiʼ ri templo (1Cr 23, 25, 26; 2Cr 35:3-5, 10).
it-2 893 párr. 1
Kojol tabʼal toqʼobʼ
Ri e kojol tabʼal toqʼobʼ rukʼ cholajil kkibʼan ri jalajoj taq chak che yaʼom chke. E areʼ ta kechaʼow ri chak che kkibʼano. Jun semana kchakun jun grupo de veinticuatro, rumal laʼ kamul kkibʼan wajun chak riʼ pa jun junabʼ. Are kʼu konojel ri e kojol tabʼal toqʼobʼ kechakunik are chiʼ kebʼan ri nimaqʼij, are chiʼ ri winaq kkiya ri kisipanik, junam rukʼ ri xbʼantajik are chiʼ xjach ri templo che ri Jehová (1Cr 24:1-18, 31; 2Cr 5:11; chajunamisaj rukʼ 2Cr 29:31-35; 30:23-25; 35:10-19). Jun kojol tabʼal toqʼobʼ kkunik kchakun pa jun chi qʼij are kʼu kuya ta latzʼ chke ri nikʼaj chik. Junam rukʼ ri tradiciones rabínicas, pa ri uqʼij ri Jesús e kʼo kʼi kojol tabʼal toqʼobʼ, rumal laʼ xjach ri chak re jun semana chkiwach kʼi familias y wariʼ xubʼano che chkijujunal ri familia xekunik xechakun jun qʼij o más.
it-2 443 párr. 1
Bʼixonem
Ri David xuqujeʼ xeʼuchaʼ 4,000 levitas rech kebʼixon pa ri templo (1Cr 23:4, 5). Doscientos ochenta y ocho chke qas «kenaʼw che bʼixonik chuwach ri Ajawaxel» (1Cr 25:7). Ronojel ri kbʼanik kil kumal ri oxibʼ che qas kenaʼw che bʼixonik: Asaf, Hemán y Jedutún (che weneʼ xuqujeʼ kbʼix Etán che). Ri achijabʼ riʼ e kalkʼwal ri oxibʼ ukʼojol ri Leví —Guersom, Qohat y Merarí—, waʼ oxibʼ familias levitas riʼ e kʼo chkixoʼl ri kebʼixon pa ri templo (1Cr 6:16, 31-33, 39-44; 25:1-6). Ri oxibʼ achijabʼ riʼ 24 kalkʼwal e kʼolik y konojel ri kalkʼwal e kʼo chkixoʼl ri 288 che qas kenaʼw che bʼixonik xuqujeʼ are xekʼamow kibʼe ri once che qas «kenaʼw che bʼixonik», che are jujun chke ri kalkʼwal y nikʼaj chi levitas. Rumal laʼ ri 288 ([1 + 11] × 24 = 288) levitas che qas kenaʼw che bʼixonik e jachom pa 24 grupos, junam kukʼ ri e kojol tabʼal toqʼobʼ. We ri 3,712 che tajin kketaʼmaj bʼixonik xuqujeʼ jachom kiwach, weneʼ 155 achijabʼ ketijox kumal ri 24 grupo, wariʼ kraj kubʼij che chkijujunal ri qas kenaʼw che bʼixonik kekitijoj 13 levitas (1Cr 25:1-31). Rumal che ri keʼoqʼisan ri trompetas e kojol tabʼal toqʼobʼ, keʼajilax ta kukʼ ri levitas (2Cr 5:12; chajunamisaj rukʼ Nú 10:8).
it-2 684 párr. 1
Ri ktorow ri uchiʼ ri templo
Pa ri templo. Are chiʼ xa jubʼiqʼ chi kraj che kkam ri qʼatal tzij David xeʼuya kan pa cholajil ri levitas y ri nikʼaj chi ajchakibʼ pa ri templo. Pa wajun kʼisbʼal grupo riʼ e kʼo ri 4,000 che ketorow ri uchiʼ ri templo. Chkijujunal ri grupos, siete qʼij kechakunik. Kkichajij ri rachoch ri Jehová y kkilo che qas pa ri hora ktorik y ktzʼapix ri uchiʼ ri templo (1Cr 9:23-27; 23:1-6). Jujun xaq xiw ta kkichajij ri rachoch ri Jehová, xaneʼ xuqujeʼ kkil ri kuchuj che kkʼam bʼi pa ri templo (2Re 12:9; 22:4). Are chiʼ ri kojol tabʼal toqʼobʼ Jehoiadá xukoj ri Jehoás che qʼatal tzij, xeʼukoj nikʼaj chi achijabʼ rech kkichajij ri uchiʼ ri templo rech kbʼan ta kʼax che Jehoás rumal ri qʼatal tzij ixoq Atalía, che xutoqij ri qʼatbʼal tzij (2Re 11:4-8). Are chiʼ ri qʼatal tzij Josías xumaj kesaxik ri e tyox, ri ketorow ri uchiʼ ri templo xetobʼan che resaxik ri jastaq che xekoj che uqʼijilaxik ri Baal. Tekʼuriʼ xekesaj bʼi pa ri tinamit y xekiporoj (2Re 23:4).
Jeʼlalaj taq pixabʼ
w22.03 22 párr. 10
Ri qastzij qʼijilanik kuya kikotemal chqe
10 Kqaqʼijilaj ri Jehová are chiʼ kojbʼixon kukʼ ri qachalal (Sal. 28:7). Ri israelitas sibʼalaj nim xkil wi ri e bʼixonem, rumal che rukʼ wariʼ kkiya uqʼij ri Jehová. Jun kʼutbʼal, ri qʼatal tzij David xeʼukoj 288 levitas rech kebʼixon pa ri templo (1 Crón. 25:1, 6-8). Kimik kqakʼutu che kqaloqʼoqʼej ri Dios are chiʼ kojbʼixon che. Ri Jehová are ta krilo we sibʼalaj utz o utz ta kojbʼixonik. Chatchoman chrij wariʼ: are chiʼ kojtzijonik, qonojel «kujqaj pa kʼi kiwach sachinaqil» o kʼo kojsach wi, are kʼu wariʼ kojuqʼatej taj rech kojchʼaw ta chik o kqatzijoj ta chi ri utzij ri Dios (Sant. 3:2). Junam wariʼ, xa ta rumal che utz taj kojbʼixonik kqaya ta uqʼij ri Jehová.
13-19 RE MARZO
QʼINOMAL RE RI UTZIJ RI DIOS | 1 CRÓNICAS 27-29
«Ri utz taq nojibʼal che xuya jun tat che ri ukʼojol che kuloqʼoqʼej»
w05 15/2 19 párr. 9
Chqachajij ri qakojonik
9 Chqanikʼoj ri kuya ubʼixik ri Biblia. Ri qakojonik che ri Jehová weneʼ kqaj uchuqʼabʼ we man kqachajij ri qetaʼmanik chrij ri Biblia (Filipenses 1:9, 10). Qonojel ri oj cristianos —nim chi qajunabʼ o kʼa majaʼ na— rajawaxik che qas kqakojo che ri kubʼij ri Biblia are ri qastzij. Ri Pablo xubʼij wariʼ chke ri cristianos: «Chitijtobʼej ronojel; chikʼoloʼ ri utz» (1 Tesalonicenses 5:21). Ri alkʼwalaxelabʼ che xekʼiy pa jun familia che kkiqʼijilaj ri Jehová, kraj ta kubʼij che rajawaxik taj kkikowirisaj ri kikojonik. Ri David xubʼij wariʼ che ri Salomón: «Chachʼobʼoʼ uwach ri uDios ri atat chapatanij kʼut rukʼ ronojel ri awanimaʼ» (1 Crónicas 28:9). Rajawaxik che ri Salomón pa utukel xretaʼmaj uwach ri Jehová. Y are laʼ ri xubʼano, xutaʼ wariʼ che ri Jehová: «Rumal kʼu riʼ yaʼ la nunoʼj xuqujeʼ wetaʼmanik che ukʼamik ubʼe we tinamit riʼ» (2 Crónicas 1:10).
w12 15/4 16 párr. 13
Chqapatanij ri Jehová rukʼ ronojel qanimaʼ
13 Sibʼalaj utz riʼ we kojbʼe pa ri e riqbʼal ibʼ, kqatzijoj ri utzij ri Dios o kqabʼan nikʼaj chi chak pa ri utinamit ri Jehová. Are kʼu rajawaxik kqabʼan chi nikʼaj jastaq rech kqapatanij ri Jehová rukʼ ronojel qanimaʼ (2 Cró. 25:1, 2, 27). We jun cristiano kchoman na chrij ri jastaq che xuya kanoq —kraj kubʼij, ri jastaq che kkitzukuj ri winaq aj uwach ulew—, wariʼ kubʼano che kqaj ta chi chuwach ri Jehová (Luc. 17:32). Rech taqal ri uQʼatbʼal tzij ri Dios chqe rajawaxik kqanimaj wajun taqanik riʼ: «Chiwetzelaj uwach ri lawaloyil chitaqej kʼu ubʼanik ri utzilal» (Luc. 9:62; Rom. 12:9). Rumal laʼ, rajawaxik kqachajij qibʼ chuwach ri kutzujuj ri Satanás, paneʼ sibʼalaj jeʼl kpetik, rumal che kubʼano che kqapatanij ta chi ri Jehová rukʼ ronojel qanimaʼ (2 Cor. 11:14; chasikʼij uwach Filipenses 3:13, 14).
w17.09 32 párrs. 20, 21
«Chkʼol achuqʼabʼ [...], chamajij bʼaʼ ri chak»
20 Ri qʼatal tzij David xubʼij che ri Salomón che ri Jehová amaqʼel kuya ri utobʼanik che are chiʼ kkʼis uyakik ri templo (1 Crón. 28:20). Ri Salomón xchoman chrij ri xubʼij ri utat che y xuya ta bʼe che ri ujunabʼ y rumal che kʼo ta más retaʼmabʼal kubʼano che kkun ta che ubʼanik ri chak che xyaʼ che. Xkʼojiʼ uchuqʼabʼ y xumajij ri chak, y rukʼ ri utobʼanik ri Jehová siete junabʼ rukʼ nikʼaj xukʼis uyakik ri jeʼlalaj templo.
21 Junam rukʼ ri xubʼan che utoʼik ri Salomón, ri Jehová kkunik kojutoʼo rech kqabʼan ri eqeleʼn che kyaʼ chqe pa ri congregación y pa ri familia (Is. 41:10, 13). We kqapatanij ri Jehová rukʼ ukowil qakʼuʼx, kqariq tewchibʼal riʼ kimik y pa ri petinaq. Rumal laʼ, chqabʼanaʼ ri xubʼij kan ri David: «Chkʼol achuqʼabʼ [...], chamajij bʼaʼ ri chak».
Jeʼlalaj taq pixabʼ
w17.03 29 párrs. 6, 7
Jas kqabʼan che utoʼik jun qachiʼl che kʼo pa kʼax
Ri David e kʼo kʼi rachiʼl are chiʼ xuriq kʼax. Jun chke are Husai, che xbʼix «utzalaj rachiʼl ri David» che (2 Sam. 16:16; 1 Crón. 27:33). Wajun rachiʼl ri David riʼ, che kchakun pa ri qʼatbʼal tzij, jujun taq mul xubʼan chak che xbʼix che rumal ri qʼatal tzij che xaq xiw ri areʼ xetaʼmanik.
Are chiʼ ri Absalón, ri ukʼojol ri David, xutoqij ri qʼatbʼal tzij che ri utat, e kʼi chke ri israelitas are xkiya ri kitobʼanik che. Rumal laʼ, ri David xaq xiw ta xbʼison rumal ri xubʼan ri ukʼojol, xaneʼ xuqujeʼ rumal ri xkibʼan ri rachiʼl. Are kʼu ri Husai man xuya ta kan ri David y xbʼe che utzukuxik are chiʼ xanimaj bʼik. Xuqujeʼ, paneʼ xuya pa kʼax ri ukʼaslemal xraj xutoʼ ri David rech kkanaj ta ri Absalón che qʼatal tzij. Y xubʼan ta wariʼ rumal che are ri uchak; xaneʼ rumal che are jun utz achiʼl (2 Sam. 15:13-17, 32-37; 16:15-17:16).
20-26 RE MARZO
QʼINOMAL RE RI UTZIJ RI DIOS | 2 CRÓNICAS 1-4
«Ri qʼatal tzij Salomón utz ta ri xuchaʼ ubʼanik»
it-1 435 párrs. 2, 3
Carruajes
Kʼa pa ri uqʼij ri Salomón man kʼo ta carruajes nim kibʼanik, rumal che ri Dios ubʼim che kemulix ta más kej rech kkikubʼaʼ kikʼuʼx ri tinamit chkij. Wajun taqanik riʼ xubʼano che xemulix ta kʼi carruajes pa Israel, rumal che waʼ taq carruajes riʼ e kej kekʼamow bʼik (Dt 17:16). Are kʼu ri Samuel xubʼij che ri tinamit: «Keʼukoj na ri e ikʼojol che ajchʼojabʼ, jujun keʼukoj chkij carruaje» (1Sa 8:11). Are chiʼ ri Absalón y ri Adonías xkaj xkitoqij ri qʼatbʼal tzij xkitaq ubʼanik jun carruaje y xkikoj cincuenta achijabʼ che xenabʼej chuwach (2Sa 15:1; 1Re 1:5). Are chiʼ ri David xuchʼak ri qʼatal tzij re Zobá, xeʼutoʼ kan cien kej che kekijururej ri carruajes (2Sa 8:3, 4; 10:18).
Are chiʼ ri qʼatal tzij Salomón xunimarisaj kiwach ri ajchʼojabʼ re Israel, xopan 1,400 ri carruajes (1Re 10:26, 29; 2Cr 1:14, 17). Pa Jerusalén y pa nikʼaj chi tinamit, e kʼo kikʼolbʼal ri carruajes y ri jastaq che kekoj pa ri chʼoj (1Re 9:19, 22; 2Cr 8:6, 9; 9:25).
it-1 782 párr. 8
Ri ajchʼojabʼ
Are chiʼ xuqʼat tzij ri Salomón xtzʼibʼax jun kʼakʼ capítulo re ri wuj che kchʼaw chkij ri ajchʼojabʼ rech Israel. Paneʼ xkʼojiʼ jamaril pa ri uqʼatbʼal tzij, xeʼuloqʼ más carruajes y kej pa Egipto. (Chawilaʼ CARRO). Rech kʼo jun lugar che keya wi, xeʼuyak taq tinamit pa ronojel Israel (1Re 4:26; 9:19; 10:26, 29; 2Cr 1:14-17). Are kʼu ri Jehová xutewchij ta ri xubʼano, rumal laʼ are chiʼ xkam ri Salomón y chiʼ xjach uwach ri qʼatbʼal tzij, xqaj kichuqʼabʼ ri ajchʼojabʼ re Israel. Qʼaxinaq chi ri tiempo ri Isaías xutzʼibʼaj wariʼ: «¡Toqʼobʼ kiwach ri kebʼe pa Egipto che utoʼik kibʼ, ri kkikubʼaʼ kikʼuʼx chkij ri kej, ri kkikubʼaʼ kikʼuʼx chi e kʼo kʼi kicarruajes xuqujeʼ chi sibʼalaj e kʼi ri kajkejabʼ e kʼolik, man kkiya ta kʼu ri kiwach chrij ri Tastalikalaj uDios ri Israel, man kkitzukuj ta ri Ajawaxel!» (Isa 31:1).
Jeʼlalaj taq pixabʼ
w05 1/12 19 párr. 6
Pixabʼ nim kibʼanik keʼesax pa ri wuj Segundo de las Crónicas
1:11, 12. Ri chʼawem che xubʼan ri Salomón che ri Jehová xukʼutu che rukʼ ronojel ranimaʼ kraj kkʼojiʼ unojibʼal y retaʼmabʼal. Junam rukʼ ri Salomón ri qachʼawem kukʼut ri kʼo pa qanimaʼ, rumal laʼ rajawaxik kojchoman chrij ri kqataʼ pa qachʼawem che ri Jehová.
27 RE MARZO KOPAN 2 RE ABRIL
QʼINOMAL RE RI UTZIJ RI DIOS | 2 CRÓNICAS 5-7
«Ri kʼolbʼal che xuchaʼ ri Jehová che xyaʼ wi uqʼij»
w02 15/11 5 párr. 1
Kqaya ta kan bʼenam pa ri e riqbʼal ibʼ
Are chiʼ ri David tajin kuqʼat tzij pa Jerusalén xubʼij che kraj kubʼan jun rachoch ri Jehová. Are kʼu rumal che xbʼe pa kʼi taq chʼoj ri Dios xubʼij wariʼ che: «Man at taj riʼ ri katyakow ta na jun ja chwe». Rumal laʼ, are xuchaʼ ri Salomón rech kubʼan ri templo (1 Crónicas 22:6-10). Ri Salomón xukʼis ubʼanik ri templo pa ri junabʼ 1026 a.C., siete junabʼ rukʼ nikʼaj xukʼam bʼi ubʼanik ri templo. Utz xril ri Jehová ri templo, rumal laʼ xubʼij: «Nutasom kʼut we ja riʼ ri ayakom jachaʼ jun jeqelibʼal che ri nubʼiʼ amaqʼel. Amaqʼel kʼut kinchajij na man ksach ta kʼu pa nujolom» (1 Reyes 9:3). We ri israelitas amaqʼel kkipatanij ri Jehová ri areʼ kuchajij na riʼ ri templo. Are kʼu we kkiya kan upatanexik, ri Jehová kuya bʼe che ksachisax uwach ri templo (1 Reyes 9:4-9; 2 Crónicas 7:16, 19, 20).
it-2 1098 párr. 3
Ri templo
Bʼantajik. Wajun templo riʼ xsachisax uwach pa ri junabʼ 607 a.C., rumal ri Nabucodonosor, ri qʼatal tzij re Babilonia (2Re 25:9; 2Cr 36:19; Jer 52:13). Ri Dios xuya bʼe che xbʼan kʼax che Judá y Jerusalén, xuqujeʼ xuyaʼo che xekʼam bʼi ri jastaq che kʼo chupam, rumal che ri tinamit xkipatanij ta chik y xekiqʼijilaj taq tyox. Pa kʼi junabʼ xchajix ta ri templo. Are chiʼ qʼaxinaq chi treinta y tres junabʼ che bʼanom ri templo, ri qʼatal tzij Sisaq re Egipto xerelaqʼaj bʼi ronojel ri jastaq che e kʼo pa ri templo are chiʼ tajin kuqʼat tzij ri Rehoboam, ri ukʼojol ri Salomón (993 a.C.) (1Re 14:25, 26; 2Cr 12:9). Ri qʼatal tzij Asá (977-937 a.C.) nim xril wi ri rachoch ri Jehová, are kʼu rumal che kraj kuchajij ri tinamit Jerusalén, xuya ri plata y ri oro che kʼo pa ri templo che ri qʼatal tzij Ben-hadad I re Siria, rech kutukij ri kʼulwachinik che ubʼanom rukʼ ri Baasá, ri qʼatal tzij re Israel (1Re 15:18, 19; 2Cr 15:17, 18; 16:2, 3).
Jeʼlalaj taq pixabʼ
w10 1/12 11 párr. 7
Ri Dios retaʼm ri kʼo pa kanimaʼ ri winaq
¿La mat qastzij che kuya kubʼsal qakʼuʼx ri xubʼij ri Salomón? Paneʼ kʼo ta nijun winaq che kretaʼmaj ri tajin kqakʼulmaj pa ri qakʼaslemal (Proverbios 14:10). Are kʼu ri Jehová sibʼalaj kojuloqʼoqʼej y retaʼm ri kʼax che kqariqo. Rumal laʼ, chqabʼij che ronojel ri kqakʼulmaj. Ri areʼ kkunik kojutoʼ chuwach ri kʼax, rumal che ri Biblia kubʼij: «Chiyaʼ pa uqʼabʼ ri Dios. Ri areʼ kʼut kixuchajij» (1 Pedro 5:7).
10-16 RE ABRIL
QʼINOMAL RE RI UTZIJ RI DIOS | 2 CRÓNICAS 8, 9
«Jun qʼatal tzij ixoq che nim xril wi ri nojibʼal»
w99 1/11 20 párr. 4
Are chiʼ kʼi sipanik kyaʼik
Chojchoman chrij ri viaje che xubʼan ri qʼatal tzij ixoq re Saba rech xopan rukʼ ri Salomón wariʼ xukʼam bʼi tiempo y chuqʼabʼ. Weneʼ kel pa ri tinamit che kimik kbʼix República del Yemen che; rumal laʼ ri qʼatal tzij ixoq y ri ucamellos más che mil seiscientos kilómetros xebʼinik rech xeʼopan pa Jerusalén. Junam rukʼ ri xubʼij ri Jesús, «ri areʼ xpe pa jun kʼolbʼal cho ri uwach ulew ri sibʼalaj naj». ¿Jasche ri qʼatal tzij ixoq re Saba xubʼan wajun nimalaj viaje riʼ? Xubʼan wariʼ rumal che kraj kutatabʼej «ri unoʼj ri Salomón» (Lucas 11:31).
w99 1/7 30 párrs. 4, 5
Rukʼam bʼi sipanik
Are chiʼ xopan ri qʼatal tzij ixoq pa Jerusalén «e rukʼam camellos ri keqam kʼokʼal, jumulaj qʼan pwaq, xuqujeʼ jeʼlikalaj taq abʼaj ri sibʼalaj paqal kajil» (1 Reyes 10:1, 2). E jujun winaq che nim ketaʼmabʼal kkibʼij che ri qʼatal tzij ixoq re Saba e «rukʼam» bʼi chajil re, rumal che nim ri jastaq ukʼamom bʼik y nimalaj pwaq kojom chupam weneʼ kʼi millones de dólares.
«Ri ixoq ri kajawin pa Seba xuta utzijol ri nimalaj ubʼanik ri Salomón ri uriqom che uyaʼik uqʼij ri Ajawaxel». Ri viaje che xubʼano xa ta rumal pwaq. Xaneʼ are kraj kuta ri nim unojibʼal ri qʼatal tzij Salomón xuqujeʼ weneʼ kraj kretaʼmaj chrij ri Jehová. Rumal che ri areʼ weneʼ pa ri ufamilia ri Sem o Cam kpe wi, che xkiqʼijilaj ri Jehová y rumal laʼ xraj xretaʼmaj más chrij ri kikojonem ri ratiʼt umam.
w99 1/7 30 párr. 7
Rukʼam bʼi sipanik
Ri qʼatal tzij ixoq re Saba «sibʼalaj xmayinik» rumal ri nimalaj unojibʼal ri Salomón y ri uqʼinomal (1 Reyes 10:4, 5). E jujun kkichomaj che wariʼ kraj kubʼij che ri qʼatal tzij ixoq «xchʼaw ta chik». Jun achi xuqujeʼ xubʼij che weneʼ xubʼan desmayar. Xukʼulmaj wariʼ rumal che sibʼalaj xumay ri xrilo y ri xuta chrij ri Salomón. Y xubʼij che utz ke ri upatanelabʼ ri Salomón rumal che kekunik kkitatabʼej ri unojibʼal ri qʼatal tzij y wariʼ xubʼano che xuya uqʼij ri Jehová. Tekʼuriʼ xuya sipanik che sibʼalaj paqal rajil; ri qʼan pwaq weneʼ ri rajil pa ri qaqʼij kimik are 40,000,000 de dólares. Y «ri ajawinel Salomón xuya che ri ixoq ajawinel re Seba ronojel ri xraj xutzʼonoj che» (1 Reyes 10:6-13).
it-2 913 párr. 4
Ri Salomón
Are kʼu are chiʼ ri qʼatal tzij ixoq xril ri ujeʼlikal ri templo y ri rachoch ri Salomón, ri kbʼan che ujachik ri wa, ri katzʼyaq ri mozos y ri tabʼal toqʼobʼ che kyaʼ pa ri templo, «sibʼalaj xmayinik» y xubʼij: «Qastzij, chi mawi ne pa nikʼaj ri tzijom chwe, ri noʼj la xuqujeʼ ri e qʼinomal la e kʼo na chuwach ri xinta utzijol». Tekʼuriʼ xubʼij che sibʼalaj utz ke ri kepatanin che jun qʼatal tzij junam rukʼ ri Salomón. Ri xrilo y ri xuto xubʼano che xuya uqʼij ri Dios y xrilo che rumal ri uloqʼoqʼebʼal ri Jehová chke ri israelitas xukoj ri Salomón che qʼatal tzij rech kuqʼat tzij rukʼ sukʼilal (1Re 10:4-9; 2Cr 9:3-8).
Jeʼlalaj taq pixabʼ
it-2 1162
Ri tem re ajawbʼal
Xaq xiw ri tem re qʼatoj tzij re ri Salomón ri más kyaʼ ubʼixik pa ri Biblia (1Re 10:18-20; 2Cr 9:17-19). Weneʼ pa ri «Nimalaj Ja re Qʼatbʼal Tzij» kʼo wi, jun chke ri ja che e kʼo pa Jerusalén, puwiʼ ri juyubʼ Moria (1Re 7:7). Are «jun jeʼlikalaj tem re ajawibʼal re marfil» chʼuqutal rij che qʼan pwaq xuqujeʼ kʼo utoqʼebʼal pa jujun uxukut. Paneʼ ri tem bʼanom rukʼ marfil, are kʼu weneʼ xkoj cheʼ che, xchʼuq che qʼan pwaq tekʼuriʼ xkoj marfil che junam rukʼ ri xbʼan che ri templo. Jun tem junam rukʼ wariʼ weneʼ kqʼalajinik che xaq xiw che oro y marfil bʼanom wi. Kʼo seis gradas che kukʼam bʼi pa ri trono, xuqujeʼ kubʼij che kʼo «toqʼebʼal pa jujun uxkut ri tʼuyulibʼal, ri takʼal jun koj pa ri jujun uxkut. E kʼo xuqujeʼ kabʼlajuj koj ri e takʼatoj, jujun pa jujun kixkut ri waqibʼ aqʼanibʼal» (2Cr 9:17-19). Ri koj kukʼutunisaj chuqʼabʼ y taqanik (Gé 49:9, 10; Ap 5:5). Weneʼ ri doce koj are kkikʼutunisaj ri doce tribus re Israel, xuqujeʼ weneʼ are kraj kubʼij ri tobʼanik che kkiya che ri qʼatal tzij. Xuqujeʼ ri tem kʼo jun utakʼalibʼal bʼanom che qʼan pwaq. Ri arqueólogos y ri kriqitaj pa taq ri tzʼibʼatal kanoq kʼo ta jun tem kiriqom junam rukʼ wariʼ rumal che bʼanom che marfil, qʼan pwaq, ri jeʼl ubʼanik, ri bʼanom che uwiqik xuqujeʼ ri e koj che kʼo chuwach. Rumal laʼ ri xtzʼibʼan ri wuj re Crónicas xubʼij wariʼ: «¡Mawi jumul yakom ta pa jun ajawibʼal chik ri junam ta wi jubʼiqʼ rukʼ!» (2Cr 9:19).
17-23 RE ABRIL
QʼINOMAL RE RI UTZIJ RI DIOS | 2 CRÓNICAS 10-12
«Chabʼanaʼ ri utzalaj taq pixabʼ che kyaʼ chawe»
w18.06 13 párr. 3
Xtewchix ta riʼ rumal ri Dios
Weneʼ ri Rehoboam kuriq taj jas kubʼano. We kubʼan ri kkitaʼ ri israelitas che che kuya ta más chak chke, weneʼ ri areʼ, ri ufamilia y konojel ri kechakun pa ri qʼatbʼal tzij kkʼojiʼ ta chi más jastaq ke. Are kʼu we man kubʼan ri kbʼix che weneʼ ri winaq keniman ta chik. ¿Jas xubʼano? Xutaʼ unoʼj chke ri xeyaʼow unoʼj ri Salomón, ri utat. Tekʼuriʼ xutaʼ chi unoʼj chke ri achijabʼ che junam kijunabʼ rukʼ, ri achijabʼ riʼ xkibʼij che che kuyaʼ más chak che ri tinamit y are xubʼan ri xkibʼij. Rumal laʼ, xubʼij wariʼ: «We ri nutat xux ko iwukʼ, ri in kinux chi na jubʼiqʼ ko iwukʼ; we ri areʼ xuya jun alalaj eqaʼbʼal chiwij, ri in kinwalobʼisaj chi na; we kʼu ri areʼ tzʼum xurapubʼej iwech ri in kixinrapuj na kukʼ taq rapubʼal ri e kʼo chʼichʼ chikitzaʼm» (2 Crón. 10:6-14).
w01 1/9 28, 29
¿Jas kqabʼano rech utz ri kqachaʼ ubʼanik?
Ri Jehová e uyaʼom qachalal chqe pa ri congregación che kʼo nim kikojonik che kojkitoʼo rech utz ri kqachaʼ ubʼanik (Efesios 4:11, 12). Are kʼu, are chiʼ kqataʼ tobʼanik chke nikʼaj chik, kqaj taj kqabʼan qe ri kkibʼan jujun, che kʼi kkitaʼ wi kinoʼj are kʼu kkeyeʼj na ri kkaj kkito tekʼuriʼ kkibʼano. Chnaʼtaj chqe ri utzalaj ukʼutbʼal ri Rehoboam. Are chiʼ xuriq kʼax, xyaʼ utz taq pixabʼ che kumal ri e kʼamal taq bʼe che xechakun rukʼ ri utat. Are kʼu xubʼan ta ri xkibʼij che, xaneʼ xutaʼ unoʼj chke ri alabʼom che junam xekʼiy rukʼ y are xubʼan ri xkibʼij, rumal wariʼ xuriq kʼax ri qʼatbʼal tzij che kʼo pa uqʼabʼ (1 Reyes 12:1-17).
Are cheqatzukuj ri winaq che kʼo nim ketaʼmabʼal rech kkiya qanoʼj, che qas ketaʼm ri kubʼij ri Biblia y kkibʼan ri ktaqan wi ri Dios (Proverbios 1:5; 11:14; 13:20). Chojchoman chrij ri rajawaxik kqabʼano y chrij ri pixabʼ che kyaʼ chqe. Qas utz kqabʼan riʼ che uchaʼik ri kqaj kqabʼano we kqatzukuj pa ri Biblia ri kuchomaj ri Dios (Filipenses 4:6, 7).
it-2 805
Ri Rehoboam
Ri itzel ubʼantajik ri Rehoboam xubʼano che ri tinamit xeniman ta chi che. Xaq xiw chi xeniman ri tribus re Judá y Benjamín, xuqujeʼ ri e kojol tabʼal toqʼobʼ y ri levitas re ri e tinamit riʼ, y nikʼaj chi winaq re ri diez tribus che e kʼo naj (1Re 12:16, 17; 2Cr 10:16, 17; 11:13, 14, 16).
Jeʼlalaj taq pixabʼ
w18.06 14 párrs. 2-4
Xtewchix ta riʼ rumal ri Dios
¿Jas xubʼan riʼ ri Rehoboam are chiʼ xuta wari? Qastzij riʼ che sibʼalaj xoyowarik. ¿Jas kkichomaj riʼ ri winaq chrij rumal che nabʼe kanoq xraj xukʼajisaj kiwach ri winaq «kukʼ taq rapubʼal ri e kʼo chʼichʼ chikitzaʼm», tekʼuriʼ chanim riʼ xaq kuyaʼo che kesax ri qʼatbʼal tzij pa uqʼabʼ? (Chajunamisaj rukʼ 2 Crónicas 13:7). Paneʼ je wariʼ, ri qʼatal tzij y ri e rajchʼojabʼ «xkita ri kubʼij ri Ajawaxel chke, xetzelejik, jachaʼ ri taqanik ri uyoʼm ri Ajawaxel chke».
¿Jas kukʼut wariʼ chqawach? Che rajawaxik are kqanimaj ri Dios, paneʼ ktzeʼx qawach. Rumal che we je kqabʼano, ri Jehová kojutewchij (Deut. 28:2).
Are jelaʼ ri xubʼan ri Rehoboam. Xniman che ri Jehová y xchʼojin ta rukʼ ri kʼakʼ tinamit. Xuquje xuya ri utobʼanik chke e jujun tinamit y xeʼuyak nikʼaj chi lugar jawiʼ tajin kuqʼat wi tzij: Judá y Benjamín (2 Crón. 11:5-12). Are kʼu ri más nim ubʼanik che xubʼan pa jun tiempo, are che xniman che ri Jehová. Paneʼ ri Jeroboan ri qʼatal tzij re ri norte, xuqʼijilaj taq diosibʼ, are kʼu ri e uwinaq kebʼe kʼa pa Jerusalén che uyaʼik ri kitobʼanik che ri Rehoboam y che ri qastzij qʼijilanik (2 Crón. 11:16, 17). Rumal che ri Rehoboam xnimanik, xkʼojiʼ uchuqʼabʼ ri uqʼatbʼal tzij.
24-30 RE ABRIL
QʼINOMAL RE RI UTZIJ RI DIOS | 2 CRÓNICAS 13-16
«Amaqʼel chatzukuj ri utobʼanik ri Jehová»
w21.03 5 párr. 12
Alabʼom, ¿jas kibʼano rech kkikubʼsaj kikʼuʼx ri e nikʼaj chik chiwij?
12 Are chiʼ ri qʼatal tzij Asá kʼa majaʼ na, xmachʼachʼik y xukʼut ri ukowil ukʼuʼx. Jun kʼutbʼal, are chiʼ xkam ri utat, xumaj kan uqʼatik tzij y xtaqan che usachisaxik kiwach ri dioses. Xuqujeʼ, «xutaqchiʼj kʼut ri Judá chi chutzukuj ri [Jehová], ri kiDios ri e kimam, xuqujeʼ chi chkitzʼaqatisaj kibʼanik ri Pixabʼ xuqujeʼ taq ri taqomal» (2 Crón. 14:1-7). Y are chiʼ ri Zérah ri aj Etiopía e rukʼam lo jun millón ajchʼojabʼ che ubʼanik chʼoj chrij ri Judá, ri Asá xukoj unoʼj y xutaʼ tobʼanik che ri Jehová. Jewaʼ xubʼan che utaʼik toqʼobʼ che: «Ajawaxel, che la man kʼo ta ujalbʼem ribʼ ri utoʼik ri kʼo uchuqʼabʼ xuqujeʼ ri tuqaʼr. Rumal riʼ, ¡chujtoʼ la, Ajawaxel xuqujeʼ qaDios, qakubʼam ya qakʼuʼx chij la». Ri e jeʼlalaj taq utzij ri Asá, xkikʼutu che qas kukojo che ri Jehová kkunik keʼutoʼo. Asá xukubʼsaj ukʼuʼx chrij ri uTat kʼo pa ri kaj, y ri Jehová «xuya [...] ri chʼakanik che ri Asá xuqujeʼ che ri Judá pa kiwiʼ ri aj Etiopía» (2 Crón. 14:8-12).
w21.03 5 párr. 13
Alabʼom, ¿jas kibʼano rech kkikubʼsaj kikʼuʼx ri e nikʼaj chik chiwij?
13 Qastzij riʼ, che are jun nimalaj kʼax ubʼanik chʼoj kukʼ jun millón ajchʼojabʼ. Are kʼu ri Asá xukubʼsaj ukʼuʼx chrij ri Jehová, y rumal riʼ utz xel ri xubʼano. Are chiʼ qʼaxinaq chi ri tiempo, xrilo che kʼo kʼax petinaq chkij rumal ri itzelalaj qʼatal tzij Baasá re Israel. Paneʼ are ta jun nimalaj kʼax, ri Asá utz ta ri xubʼano rumal che xutaʼ ta tobʼanik che ri Jehová, xaneʼ are xutaʼ ri utobʼanik ri qʼatal tzij re Siria. Ri xubʼano xukʼam lo nimaʼq taq kʼax. Ri Jehová xukoj ri profeta Hananí che ubʼixik wariʼ che ri Asá: «Ri e rajchʼojabʼ ri ajawinel re Siria e tzaqom la, umak rech chi xkuʼbʼa kʼuʼx la chrij ri ajawinel re Siria man chrij ta kʼut ri Ajawaxel xkuʼbʼaʼ ta wi kʼuʼx la». Xumaj lo pa ri tiempo riʼ ri Asá amaqʼel xkʼojiʼ pa chʼoʼj (2 Crón. 16:7, 9; 1 Rey. 15:32).
w21.03 6 párr. 14
Alabʼom, ¿jas kibʼano rech kkikubʼsaj kikʼuʼx ri e nikʼaj chik chiwij?
14 ¿Jas katkunik kawetaʼmaj chrij ri Asá? Che amaqʼel rajawaxik katmachʼachʼik y kakubʼsaj akʼuʼx chrij ri Jehová. Are chiʼ xabʼan aqasanjaʼ, xakʼutu che kʼo nim akojonik y xakubʼsaj akʼuʼx chrij. Y ri Jehová xujaq ri uqʼabʼ che akʼulaxik pa ri ufamilia. ¡Sibʼalaj nim ubʼanik wariʼ! Ri kattoʼw kimik are che amaqʼel kakubʼsaj akʼuʼx chrij ri Jehová. Weneʼ kʼax ta ukʼutik che kakubʼsaj akʼuʼx chrij ri Jehová are chiʼ kachaʼ ubʼanik jastaq che nim ubʼanik pa ri akʼaslemal. Are kʼu rajawaxik che jeʼ kabʼan pa ronojel ri kachaʼ ubʼanik, are chiʼ kachaʼ ri etzʼanem o ri chak y ri kawaj kabʼan pa ri akʼaslemal. Are ta kakubʼsaj akʼuʼx chrij ri awetaʼmabʼal, xaneʼ are chatzukuj ri nojibʼal che kʼo pa ri Biblia che katutoʼ chuwach ri katriqitaj wi y chabʼanaʼ pa ri akʼaslemal (Prov. 3:5, 6). Jeriʼ kkikot ri Jehová awumal y ri e qachalal nim katkilo (chasikʼij uwach 1 Timoteo 4:12).
Jeʼlalaj taq pixabʼ
w17.03 19 párr. 7
Chqapatanij ri Jehová rukʼ ronojel qanimaʼ
7 Rajawaxik kqanikʼoj ri qanimaʼ rech kqilo we tajin qaya ronojel che ri Jehová. Chojchoman chrij wariʼ: «¿La tajin kinkoj nuchuqʼabʼ che upatanixik ri Jehová, utoʼik uwiʼ ri qastzij kojonem y rech amaqʼel chʼajchʼoj?». Xajwataj ukowil ukʼuʼx ri Asá rech xchʼojin rukʼ Maacá, «ri ixoq» o ri qʼatal tzij re ri tinamit. Paneʼ kʼo ta jun winaq junam rukʼ Maacá che qetaʼm uwach, are kʼu kojkunik kqabʼan qe ri xubʼan ri Asá. Jun kʼutbʼal, chojchoman chrij we jun qafamilia o jun qachiʼl kubʼan jun nimalaj mak y rajawaxik che kesax bʼi pa ri congregación. ¿La kqanimaj riʼ ri Jehová y kqachʼabʼej ta chi ri ajmak? ¿Jas rajawaxik riʼ kqabʼano?