-
Ri qʼatal tzij re ri norte pa ri kʼisbʼal taq qʼijRi Chajinel (etaʼmanik) 2020 | mayo
-
-
KʼUTUNEM 19
Ri qʼatal tzij re ri norte pa ri kʼisbʼal taq qʼij
«Are taq kopan ri joqʼotaj kʼisbʼalil, ri ajawinel ri kʼo pa umox relebʼal qʼij kachʼojin na rukʼ ri ajawinel ri kʼo pa ri rikiqʼabʼ relebʼal qʼij» (DAN. 11:40).
BʼIXONEM 150 ¡Jehová are qakolonel!
RI KQETAʼMAJ NAa
1. ¿Jas kojtowik rech kqachʼobʼ ri kubʼij ri profecías re ri Biblia?
¿JAS kuriq na ri utinamit ri Jehová pa ri petinaq? Kojkunik kqetaʼmaj chrij wariʼ. Ri profecía ri kʼo pa ri Biblia kojutoʼ che uchʼobʼik ri kbʼantaj na pa kebʼ oxibʼ qʼij. Kʼo jun profecía che kukʼut ri kkibʼan jujun chke ri qʼatal taq tzij che kʼo más kitaqanik cho ri uwach Ulew. Kʼo pa ri capítulo 11 re ri wuj re Daniel, chilaʼ kubʼij wi ri chʼoj che kkibʼan e kebʼ qʼatal taq tzij: ri qʼatal tzij re ri norte xuqujeʼ re ri sur. Kʼi che ri kubʼij ri profecía bʼanom chik, rumal laʼ kojkunik kqakubʼsaj qakʼuʼx che kbʼantaj na ronojel ri kubʼij ri profecía.
2. Junam rukʼ ri kubʼij Génesis 3:15, Apocalipsis 11:7 xuqujeʼ 12:17, ¿jas rajawaxik kqabʼano rech kqachʼobʼ ri profecía re Daniel?
2 Rech kqachʼobʼ ri profecía kubʼij pa ri capítulo 11 re Daniel, rajawaxik kqilo che xaq xiw kchʼaw chkij ri e qʼatal taq tzij che kʼo kibʼanom che ri utinamit ri Jehová. Paneʼ xa e kebʼ oxibʼ ri rajpatanelabʼ ri Dios e kʼo cho ri uwach Ulew, ronojel ri jastaq che kkikʼulmaj kʼo kubʼan che ri kikʼaslemal ri e winaq cho ronojel ri uwach Ulew. ¿Jasche kqabʼij wariʼ? Rumal che ri kraj ri Satanás xuqujeʼ ri uqʼatbʼal tzij are kusachisaj kiwach ri kkipatanij ri Jehová xuqujeʼ ri Jesús (chasikʼij uwach Génesis 3:15; Apocalipsis 11:7; 12:17). Ri xubʼij ri Daniel rajawaxik kjunamataj rukʼ ri kubʼij ri nikʼaj chi profecías re ri uTzij ri Dios. Rumal laʼ, rajawaxik kqachʼobʼ ri nikʼaj chi profecías rech kqachʼobʼ ri profecía re Daniel.
3. ¿Jas kqetaʼmaj na pa wajun kʼutunem riʼ xuqujeʼ pa ri jun chik?
3 Junam rukʼ ri qilom chik, pa wajun kʼutunem riʼ kqil na ri kubʼij Daniel 11:25-39. Chqilaʼ e jachin xeʼux qʼatal tzij re ri norte xuqujeʼ re ri sur pa taq ri junabʼ 1870 kopan 1991, xuqujeʼ kqil na jasche rajawaxik kqakʼex ri qachomanik chrij ri kubʼij jun parte re ri profecía. Pa ri jun chi kʼutunem, kqetaʼmaj na chrij ri kubʼij Daniel 11:40–12:1 xuqujeʼ kqasukʼumaj na jujun chomanik che kubʼij ri profecía chrij ri xkʼulmataj pa taq ri junabʼ 1990 kkʼis kʼa pa Armagedón. Are chiʼ kqanikʼoj ri e kebʼ kʼutunem riʼ, are utz che kqil ri recuadro «E kebʼ qʼatal taq tzij kkikʼulelaj kibʼ pa ri kʼisbʼal taq qʼij». Are kʼu rajawaxik che nabʼe kqetaʼmaj e jachin ri e kebʼ qʼatal taq tzij che kubʼij ri profecía.
¿JAS KQABʼAN CHE RETAʼMAXIK JACHIN RI QʼATAL TZIJ RE RI NORTE XUQUJEʼ RE RI SUR?
4. ¿Jas oxibʼ jastaq kojutoʼ che uchʼobʼik e jachin ri qʼatal tzij re ri norte xuqujeʼ re ri sur?
4 Nabʼe, ri títulos «qʼatal tzij re ri norte» xuqujeʼ «qʼatal tzij re ri sur» kbʼix chke ri achijabʼ che xetaqan pa uwiʼ ri lugar che e kʼo pa ri norte xuqujeʼ ri sur re ri ojer Israel. ¿Jasche kqabʼij? Rumal ri xubʼij ri ángel che ri Daniel: «In petinaq kʼu che uqʼalajisaxik ri kukʼulmaj na ri atinamit pa ri kʼisbʼal taq qʼijol» (Dan. 10:14). Pa ri Pentecostés re ri junabʼ 33, ri ojer Israel are ta chi utinamit ri Dios. Are kʼu, Jehová xukʼutu che ri kʼakʼ utinamit are chi ri e sukʼ taq utijoxelabʼ ri Jesús. Rumal laʼ, kʼi che ri kubʼij ri profecía re ri capítulo 11 re ri wuj Daniel tajin ta kchʼaw chrij ri ojer Israel, xaneʼ chkij ri utijoxelabʼ ri Cristo (Hech. 2:1-4; Rom. 9:6-8; Gál. 6:15, 16). Xuqujeʼ, ri ubʼantajik ri qʼatal tzij re ri norte xuqujeʼ re ri sur kʼextajinaq. Are kʼu ri e qʼatal tzij riʼ kʼo oxibʼ jastaq che kejunamataj wi. Nabʼe, kkibʼan kʼax che ri utinamit ri Jehová. Ukabʼ, rumal ri kibʼanom che ri utinamit, kikʼutum che itzel kkil ri qastzij Dios. Ri urox, ri e kebʼ qʼatal taq tzij riʼ amaqʼel kechʼojin chbʼil kibʼ.
5. ¿La xkʼojiʼ jun qʼatal tzij re ri norte xuqujeʼ re ri sur pa ri ukabʼ siglo xuqujeʼ chukʼisbʼalil ri siglo diecinueve? Chayaʼ ubʼixik.
5 Pa jun tiempo re ri ukabʼ siglo re ri qaqʼij, ri qas ucongregación ri Dios xkiriq kʼax kumal ri e qastzij taj cristianos, rumal che kikʼutum etaʼmanik che qastzij taj xuqujeʼ kikʼutum ta ri qastzij chrij ri kubʼij ri uTzij ri Dios. Xumaj lo pa ri tiempo riʼ, kʼa pa ri ukʼisbʼalil ri siglo diecinueve, xkʼojiʼ ta jun grupo re upatanelabʼ ri Dios cho ri uwach Ulew. Ri e qastzij taj cristianos xekʼiy más junam rukʼ ri itzel qʼayes rumal laʼ xeqʼalajin ta chi ri e qastzij cristianos (Mat. 13:36-43). ¿Jasche nim ubʼanik che kqanaʼtasaj wariʼ? Rumal che kukʼutu che ri kbʼix chrij ri qʼatal tzij re ri norte xuqujeʼ re ri sur tajin ta kchʼaw chkij ri qʼatal taq tzij che xekʼojiʼ pa ri ukabʼ siglo kopan pa ri siglo diecinueve. Pa ri tiempo riʼ e kʼo ta upatanelabʼ ri Dios rech kekunik kkibʼan kʼax chke.b Rumal laʼ, ri qʼatal tzij re ri norte xuqujeʼ re ri sur xeʼel chi lo jumul chukʼisbʼalil ri siglo diecinueve. ¿Jasche kqabʼij?
6. ¿Jampaʼ xuqujeʼ jas xbʼan che retaʼmaxik jachin ri kʼakʼ utinamit ri Dios?
6 Pa 1870 xumaj lo ri utinamit ri Dios. Pa ri junabʼ riʼ, Charles Russell xuqujeʼ ri e rachiʼl xkimaj retaʼmaxik chrij ri Biblia. Junam rukʼ ri bʼim kanoq, wajun jupuq achijabʼ riʼ are ri xeqʼalajisan ri qastzij chrij ri Dios chiʼ majaʼ kumaj ri Qʼatal tzij pa ri kaj (Mal. 3:1). Jumul chik xetaʼmax ri qastzij utinamit ri Dios. ¿La kʼo jun potencia mundial pa ri tiempo riʼ che kʼo xubʼan chke ri upatanelabʼ ri Jehová? Chqilaʼ.
¿JACHIN RI QʼATAL TZIJ RE RI SUR?
7. ¿Jachin ri qʼatal tzij re ri sur are chiʼ umajom chi ri Primera Guerra Mundial?
7 Pa ri 1870, Gran Bretaña sibʼalaj kʼi ri rajchʼojabʼ kʼolik rumal laʼ xux ri tinamit más nim utaqanik cho ri uwach Ulew. Daniel xubʼij che wajun imperio riʼ are ri nitzʼ ukʼaʼ che xeʼuchʼak ri nikʼaj chi oxibʼ ukʼaʼ, kraj kubʼij ri tinamit Francia, España xuqujeʼ Países Bajos (Dan. 7:7, 8). Gran Bretaña xux ri qʼatal tzij re ri sur are chiʼ umajom chi ri Primera Guerra Mundial. Pa ri tiempo riʼ, Estados Unidos re América are ri más qʼinom xuqujeʼ xumaj jun nimalaj rachilanik rukʼ Gran Bretaña.
8. ¿Jachin ri qʼatal tzij re ri sur pa ri kʼisbʼal taq qʼij?
8 Pa ri Primera Guerra Mundial, Estados Unidos xuqujeʼ Gran Bretaña xkʼojiʼ jun utzalaj achilanik chkixoʼl. Rumal laʼ Gran Bretaña xuqujeʼ ri ojer utinamit, che are Estados Unidos xux ri potencia mundial. Junam rukʼ ri xubʼij ri Daniel, wajun qʼatal tzij riʼ xeʼumulij «kʼiʼalaj rajchʼojabʼ ri sibʼalaj kʼo kichuqʼabʼ» (Dan. 11:25). Pa ri tiempo re ri kʼisbʼal taq qʼij, Estados Unidos xuqujeʼ Gran Bretaña are ri qʼatal tzij re ri sur.c Are kʼu ¿jachin ri qʼatal tzij re ri norte?
XEL CHI LO JUMUL RI QʼATAL TZIJ RE RI NORTE
9. a) ¿Jampaʼ xel chi lo jumul ri qʼatal tzij re ri norte? b) ¿Jas xbʼan che utzʼaqatisaxik ri kubʼij Daniel 11:25?
9 Pa ri 1871, xa jun junabʼ qʼaxinaq are chiʼ Russell xuqujeʼ ri e rachiʼl xkimaj retaʼmaxik chrij ri Biblia, ri qʼatal tzij re ri norte xel chi lo jumul. ¿Jachin laʼ? Are Alemania. Pa ri junabʼ riʼ, ri Otto von Bismarck xtobʼan che ubʼanik ri Imperio alemán. Ri qʼatal tzij Guillermo I re Prusia xux emperador xuqujeʼ xukoj ri Bismarck che qʼatal tzij.d Pa kebʼ oxibʼ décadas, Alemania xux jun potencia che ktaqan pa kiwiʼ ri tinamit re África xuqujeʼ ri Pacífico, xuqujeʼ xukʼulelaj ri utaqanik ri Gran Bretaña (chasikʼij uwach Daniel 11:25). Ri Imperio alemán xeʼumulij kʼiʼalaj rajchʼojabʼ che xa jubʼiqʼ kraj kajunamataj rukʼ re ri Gran Bretaña. Ri Imperio alemán xukoj ronojel ri kʼo rukʼ rech kubʼan kʼax chke ri e ukʼulel pa ri Primera Guerra Mundial.
10. ¿Jas xbʼan che utzʼaqatisaxik ri kubʼij Daniel 11:25b, 26?
10 Tekʼuriʼ, Daniel xubʼij ri kukʼulmaj na ri Imperio alemán xuqujeʼ ri rajchʼojabʼ. Xubʼij che ri qʼatal tzij re ri norte kchʼakan taj. ¿Jasche? Ri profecía kubʼij: «Kjach na kumal ri kebʼ kiwach kʼu na [...]. Qas e areʼ taq ri kerulaj che utijik kiwa rukʼ pa ri qas umexa, e are kesukʼuman ri uchʼaktajik» o are ri kchʼakow pa ri chʼoj (Dan. 11:25b, 26a). Pa ri uqʼij ri Daniel, ri kewa rukʼ ri qʼatal tzij are ri kechakun rukʼ (Dan. 1:5). ¿E jachin ri kewa rukʼ ri qʼatal tzij kubʼij ri profecía? Winaq che kʼo nim keqelen pa ri Imperio alemán —junam rukʼ ri ktaqan pa kiwiʼ ri ajchʼojabʼ, ri keyaʼow kinoʼj ri emperador— che xetobʼan che usachik uwach ri qʼatal tzij pa ri tiempo riʼ.e Ri profecía xaq xiw ta xubʼij chiʼ ksachisax uwach ri imperio alemán xaneʼ xuqujeʼ xuya ubʼixik ri kkʼulmatajik are chiʼ kkʼis ri uchʼoj chrij ri qʼatal tzij re ri sur. Xubʼij wariʼ chrij ri qʼatal tzij re ri norte: «Kechʼaktaj kʼu na ri rajchʼojabʼ sibʼalaj kʼu e kʼi ri rajchʼojabʼ kekam na» (Dan. 11:26b). Junam che xubʼij ri profecía, ri ajchʼojabʼ alemán xsachisax kiwach pa ri Primera Guerra Mundial. Kʼo ta jun chʼoj kjunamataj rukʼ ri chʼoj riʼ che xubʼan nimalaj kʼax.
11. Junam che kyaʼ ubʼixik pa Daniel 11:27-30, ¿jas xkibʼan ri qʼatal tzij re ri norte xuqujeʼ re ri sur?
11 Rech kqʼalajisax ri kubʼan ri qʼatal tzij re ri norte xuqujeʼ re ri sur are chiʼ majaʼ kumaj ri Primera Guerra Mundial, Daniel 11:27, 28 kubʼij: «Ketʼuyiʼ na pa ri xa junam mexa kekibʼilaʼ bʼanoj taq tzij chkixoʼl ri jun che ri jun chik». Xuqujeʼ xubʼij che ri qʼatal tzij re ri norte kumulij «ronojel ri qʼinomal». Xkʼulmataj chi jumul ri kubʼij ri profecía. Alemania xuqujeʼ Gran Bretaña xkitzijoj chbʼil kibʼ che kkaj kkʼojiʼ jamaril cho ri uwach Ulew, are kʼu qastzij taj, rumal che pa 1914 xumaj ri nimalaj chʼoj. Are chiʼ majaʼ kkʼulmataj ri chʼoj, Alemania xux ri ukabʼ tinamit más qʼinom cho ri uwach Ulew. Junam che xubʼij Daniel 11:29 xuqujeʼ ri umajtajik ri versículo 30, che Alemania xumaj ubʼanik chʼoj rukʼ ri qʼatal tzij re ri sur, are kʼu xchʼakan taj.
RI E QʼATAL TAQ TZIJ KEWALIJ CHRIJ RI UTINAMIT RI DIOS
12. ¿Jas xkibʼan ri qʼatal tzij re ri norte xuqujeʼ re ri sur pa ri tiempo re ri Primera Guerra Mundial?
12 Xumaj lo pa 1914, ri e kebʼ qʼatal tzij riʼ xechʼojin más chbʼil kibʼ xuqujeʼ chrij ri utinamit ri Dios. Jun kʼutbʼal, pa ri Primera Guerra Mundial, ri qʼatal tzij alemán xuqujeʼ ri británico xkibʼan kʼax chke ri upatanelabʼ ri Dios, che kkaj taj kebʼe pa chʼoj. Rech ktzʼaqat ri profecía kʼo pa Apocalipsis 11:7-10, ri qʼatal tzij re Estados Unidos xeʼukoj pa cárcel ri kekʼamow ubʼe ri utinamit ri Dios.
13. ¿Jas xubʼan ri qʼatal tzij re ri norte pa taq ri junabʼ 1930 xuqujeʼ pa ri tiempo re ri Segunda Guerra Mundial?
13 Are chiʼ qʼaxinaq chi ri junabʼ 1930 xuqujeʼ pa ri tiempo re ri Segunda Guerra Mundial, ri qʼatal tzij re ri norte sibʼalaj xubʼan kʼax chke ri upatanelabʼ ri Dios. Are chiʼ ri partido nazi xok che qʼatal tzij, Hitler xuqujeʼ ri ketobʼan rukʼ xkiqʼatej ri kichak ri Testigos. Ri winaq riʼ xkikamisaj kʼi upatanelabʼ ri Jehová xuqujeʼ e nikʼaj chik xekoj pa campos re concentración. Daniel uyaʼom ubʼixik. Xubʼij che ri qʼatal tzij re ri norte «kkawasij na ri rachoch Dios» xuqujeʼ «kkiqʼil na ri uyaʼik ri tabʼal toqʼobʼ ri kyaʼ ronojel qʼij», kraj kubʼij che kkiqʼatej utzijoxik ri utzij ri Dios (Dan. 11:30b, 31a). Ri qʼatal tzij, Hitler, xutzujuj che kukʼis tzij pa uwiʼ ri utinamit ri Dios pa Alemania.
XEL CHI LO JUN KʼAKʼ QʼATAL TZIJ RE RI NORTE
14. ¿Jachin xkanaj kan pa ukʼaxel ri qʼatal tzij re ri norte are chiʼ qʼaxinaq chi ri Segunda Guerra Mundial, jasche qetaʼm wariʼ?
14 Are chiʼ qʼaxinaq chi ri Segunda Guerra Mundial, ri gobierno comunista re ri Unión Soviética xutoqij kʼi tinamit che Alemania rech ktaqan pa uwiʼ. Junam rukʼ ri qʼatal tzij nazi, ri Unión Soviética xuqujeʼ ri ketobʼan rukʼ sibʼalaj xubʼan kʼax chke ri e winaq che are kkinimaj ri Dios chuwach ri kitaqanik e areʼ, rukʼ waʼ are chi xux ri qʼatal tzij re ri norte.
15. ¿Jas xubʼan ri qʼatal tzij re ri norte are chiʼ qʼaxinaq chi ri Segunda Guerra Mundial?
15 Naj ta tiempo qʼaxinaq ri Segunda Guerra Mundial, ri kʼakʼ qʼatal tzij re ri norte —ri Unión Soviética xuqujeʼ ri ketobʼan rukʼ— xkibʼan kʼax che ri utinamit ri Dios. Apocalipsis 12:15-17 kujunamaj ri kʼax xbʼan che ri utinamit ri Dios rukʼ «jun nimaʼ». Junam rukʼ ri kubʼij ri profecía, ri qʼatal tzij re ri norte xuqʼatej utzijoxik ri utzij ri Dios xuqujeʼ rukʼ chuqʼabʼ xeʼutaq bʼi ri upatanelabʼ ri Dios pa Siberia. Xuqujeʼ pa ri kʼisbʼal taq qʼij kimik, ri qʼatal tzij re ri norte tajin kubʼan más kʼax che ri utinamit ri Dios are kʼu kuninaq ta che uqʼatexik ri utzijoxik ri utzij ri Dios.f
16. ¿Jas xubʼan ri Unión Soviética che utzʼaqatisaxik ri kubʼij Daniel 11:37-39?
16 (Chasikʼij uwach Daniel 11:37-39). Junam che kubʼij wajun profecía riʼ, ri qʼatal tzij re ri norte xukʼutu che «nim ta keril wi ri e kidiosibʼ ri e umam». ¿Jas xubʼano? Ri Unión Soviética xraj xukʼis tzij pa kiwiʼ konojel ri e kojonem, rumal laʼ xraj xresaj ri kitaqanik. Rumal laʼ, pa ri 1918 ri qʼatal tzij re ri Unión Soviética xubʼij che rajawaxik kkʼut pa ri tijobʼal che kʼo ta Dios. ¿Jas xubʼan che uyaʼik uqʼij «ri dios kech taq ri chuqʼabʼ»? Xusach kʼi pwaq rech kkʼojiʼ más rajchʼojabʼ xuqujeʼ xubʼan más armas nucleares rech kkʼojiʼ más uchuqʼabʼ. Are chiʼ xqʼax ri tiempo, ri qʼatal tzij re ri norte xuqujeʼ re ri sur xkibʼan más armas rech kekunik kkikamisaj miles re millones winaq.
E KEBʼ KʼULEL KEKITOʼ LA KIBʼ
17. ¿Jas riʼ ri «xibʼibʼalalaj awasixik che sibʼalaj kubʼan kʼax»?
17 Ri qʼatal tzij re ri norte xuqujeʼ re ri sur kitoʼm kibʼ che ubʼanik jun jastaq nim ubʼanik: ukojik ri «xibʼibʼalalaj awasixik [che sibʼalaj kubʼan kʼax, La Biblia. Traducción del Nuevo Mundo]» (Dan. 11:31). Ri «xibʼibʼalalaj awasixik» are ri Organización de las Naciones Unidas.
18. ¿Jasche kbʼixik che ri Naciones Unidas are ri «xibʼibʼalalaj awasixik che sibʼalaj kubʼan kʼax»?
18 Ri profecía kubʼij che ri Organización de las Naciones Unidas are ri «xibʼibʼalalaj awasixik» rumal che kutzujuj jun jastaq che xaq xiw ri uqʼatbʼal tzij ri Dios kkunik kuyaʼ: ri jamaril cho ronojel uwach Ulew. Xuqujeʼ kubʼij che «sibʼalaj kubʼan kʼax» rumal che kusachisaj kiwach ronojel ri e qastzij taj kojonem (chawilaʼ ri recuadro «E kebʼ qʼatal taq tzij kkikʼulelaj kibʼ pa ri kʼisbʼal taq qʼij»).
¿JASCHE UTZ CHE KQETAʼMAJ CHRIJ WARIʼ?
19, 20. a) ¿Jasche utz kqetaʼmaj chrij wariʼ? b) ¿Jas pregunta kqetaʼmaj na ri urespuesta pa ri jun chi kʼutunem?
19 Utz che kqetaʼmaj chrij ri kʼulmatajinaq rumal che kʼi che ri kubʼij ri profecía re Daniel chrij ri qʼatal tzij re ri norte xuqujeʼ ri sur xkʼulmataj pa ri junabʼ 1870 xopan pa 1991. Rumal laʼ kojkunik kqabʼij che ri nikʼaj chi partes re ri profecía qas kkʼulmataj na.
20 Ri Unión Soviética xsach uwach pa 1991. ¿Jachin riʼ ri qʼatal tzij re ri norte kimik? Pa ri jun chi kʼutunem kqil ri urespuesta.
BʼIXONEM 128 Chqachʼijaʼ kʼa pa ri kʼisbʼal
a Tajin kqil etal chrij ri profecía re Daniel che kchʼaw chrij «ri ajawinel ri kʼo pa umox relebʼal qʼij» xuqujeʼ «ri ajawinel ri kʼo pa ri rikiqʼabʼ relebʼal qʼij» che tajin kkʼulmatajik. ¿Jasche qetaʼm wariʼ? ¿Jasche rajawaxik kqachʼobʼ ronojel ri kbʼix chrij ri profecía riʼ?
b Rumal laʼ, kojkun ta chik kqabʼij che ri emperador romano Aureliano (270-275 d.C.) are ri qʼatal tzij re ri norte xuqujeʼ che ri reina Zenobia (267-272 d.C.) are ri qʼatal tzij re ri sur. Wariʼ are jun kʼakʼ etaʼmanik che kusukʼumaj ri kuya ubʼixik pa ri capítulo 13 xuqujeʼ 14 re ri wuj Prestemos atención a las profecías de Daniel.
c Chawilaʼ ri recuadro «Ri potencia mundial re Gran Bretaña xuqujeʼ Estados Unidos che kubʼij ri profecías».
d Pa 1890, ri emperador o káiser Guillermo II xutaqchiʼj ri Bismarck rech kuya kan ri reqeleʼn.
e Ri achijabʼ riʼ che kʼo nim keqelen kʼi xkibʼano rech xkisachisaj uwach ri imperio alemán. Jun kʼutbʼal, xkiya ta chi ri kitobʼanik che ri emperador re alemania, xkiqʼalajisaj ri jastaq chrij ri chʼoj xuqujeʼ xkitaqchiʼj ri emperador rech kuya kan ri reqelen.
f Junam che kubʼij Daniel 11:34, ri qʼatal tzij re ri norte kuya kan ubʼanik kʼax chke ri cristianos pa jun tiempo. Are laʼ ri xkʼulmatajik, jun kʼutbʼal re, are chiʼ ri Unión Soviética xsach uwach pa ri 1991.
-
-
¿Jachin riʼ ri qʼatal tzij re ri norte kimik?Ri Chajinel (etaʼmanik) 2020 | mayo
-
-
KʼUTUNEM 20
¿Jachin riʼ ri qʼatal tzij re ri norte kimik?
«Kopan wi na ri qʼijol re ri ukamikal, man kʼo ta kʼu jachin jun ktoʼwik» (DAN. 11:45).
BʼIXONEM 95 Qas qʼalaj chi ri etaʼmanik
RI KQETAʼMAJ NAa
1, 2. ¿Jas kqil na pa wajun kʼutunem riʼ?
KIMIK, qas kqʼalajinik che oj kʼo chi pa ri ukʼisbʼalil re ri kʼisbʼal taq qʼij. Xa jubʼiqʼ chi kraj ri Jehová xuqujeʼ Jesucristo kkisachisaj na kiwach ri e qʼatal taq tzij che itzel kkil ri uQʼatbʼal tzij ri Dios. Are chiʼ majaʼ kkʼulmataj wariʼ, ri qʼatal tzij re ri norte xuqujeʼ re ri sur amaqʼel kkʼojiʼ chʼoj chkixoʼl, xuqujeʼ kkibʼan na kʼax che ri utinamit ri Dios.
2 Pa wajun kʼutunem riʼ, kqanikʼoj na ri profecía che kriqitaj pa Daniel 11:40–12:1. Kqil na jachin riʼ ri qʼatal tzij re ri norte kimik xuqujeʼ che rukʼ kubʼsal kʼuʼx kojkunik kqachʼij ri kʼax che kqariq na.
XEL CHI LO JUN KʼAKʼ QʼATAL TZIJ RE RI NORTE
3, 4. ¿Jachin xux qʼatal tzij re ri norte, xuqujeʼ jasche kqabʼij wariʼ?
3 Chiʼ xsach uwach ri Unión Soviética pa ri junabʼ 1991, ri upatanelabʼ ri Dios che xekʼojiʼ pa wajun nimalaj lugar riʼ xkiriq «jubʼiqʼ tobʼanik», rumal che pa ri tiempo riʼ xbʼan ta kʼax chke (Dan. 11:34). Wariʼ xuya bʼe chke, rech xkitzijoj ri utzij ri Dios, xuqujeʼ pa jubʼiqʼ tiempo xekʼiyar ri publicadores pa ri e tinamit che xekʼojiʼ pa ri ojer bloque comunista. Are kʼu, nojimal chi nojimal, Rusia xuqujeʼ ri e xetobʼan rukʼ xux ri qʼatal tzij re ri norte. Pa ri jun kʼutunem kanoq, xqilo che rech jun qʼatal tzij kux qʼatal tzij re ri norte o re ri sur rajawaxik kkibʼan oxibʼ jastaq: nabʼe, kkibʼan kʼax che ri utinamit ri Dios; ukabʼ, kkikʼut rukʼ ri kkibʼano che kikʼulel ri Jehová xuqujeʼ ri upatanelabʼ, urox, ri e kebʼ qʼatal taq tzij riʼ amaqʼel kechʼojin chbʼil kibʼ.
4 Chqilaʼ ri rumal che kqabʼij che Rusia xuqujeʼ ri ketobʼan rukʼ are ri qʼatal tzij re ri norte kimik. Nabʼe, rumal che tajin kkibʼan kʼax che ri utinamit ri Dios are chiʼ kkiqʼatej uwach ri utzijoxik ri utzij ri Dios xuqujeʼ chiʼ kkiterenej rukʼ itzelal ri e qachalal che e kʼo pa ri e tinamit riʼ. Ukabʼ, rukʼ ri kkibʼano kkikʼutu che itzel kkil ri Jehová xuqujeʼ ri utinamit. Urox, rumal che tajin kechʼojin rukʼ ri qʼatal tzij re ri sur, che are ri potencia mundial Gran Bretaña xuqujeʼ Estados Unidos. Chqilaʼ ri ubʼanom Rusia xuqujeʼ ri ketobʼan rukʼ che ukʼutik che are ri qʼatal tzij re ri norte.
MAJAʼ KKʼIS RI CHʼOJ CHKIXOʼL RI QʼATAL TZIJ RE RI NORTE XUQUJEʼ RE RI SUR
5. ¿Jas chrij kchʼaw wi Daniel 11:40-43 xuqujeʼ jas kkʼulmatajik?
5 (Chasikʼij uwach Daniel 11:40-43). Wajun chʼaqap re ri profecía riʼ, kukʼut chqawach ri kkʼulmataj pa ri kʼisbʼal taq qʼij. Ri versículos riʼ kuqʼalajisaj ri chʼoj che kkʼojiʼ chkixoʼl ri qʼatal tzij re ri norte xuqujeʼ re ri sur. Daniel xubʼij kanoq: «Are taq kopan ri joqʼotaj kʼisbʼalil, ri ajawinel ri kʼo pa umox relebʼal qʼij kchʼojin na rukʼ ri ajawinel ri kʼo pa ri rikyaqʼabʼ relebʼal qʼij» (Dan. 11:40).
6. ¿Jasche kqabʼij che ri e kebʼ qʼatal taq tzij riʼ kiyaʼom ta kan ubʼanik chʼoj?
6 Ri qʼatal tzij re ri norte xuqujeʼ re ri sur kiyaʼom ta kan ubʼanik chʼoj rech ketaqan pa uwiʼ ri uwach Ulew. Jun kʼutbʼal, chojchoman chrij ri xkʼulmatajik are chiʼ qʼaxinaq chi ri Segunda Guerra Mundial, are chiʼ ri Unión Soviética xuqujeʼ ri ketobʼan rukʼ xkʼojiʼ kitaqanik pa kiwiʼ jujun tinamit re Europa. Wariʼ xubʼano che ri qʼatal tzij re ri sur xeʼumulij e kʼi ajchʼojabʼ re jalajoj tinamit, kbʼix OTAN che. Ri e qʼatal tzij riʼ tajin kkikoj kichuqʼabʼ chbʼil kibʼ rech kkilo jachin chke kresaj lo armas che kʼo más uchuqʼabʼ. Xuqujeʼ kechʼojinik are chiʼ kekitoʼ jalajoj taq tinamit che kʼo chʼoj chkixoʼl, junam rukʼ África, Asia xuqujeʼ América Latina. Pa ri e junabʼ che kʼateʼ xeʼokʼowik, Rusia xuqujeʼ ri ketobʼan rukʼ tajin kkʼojiʼ más kitaqanik pa uwiʼ ri uwach Ulew. Xuqujeʼ tajin kchʼojin rukʼ ri qʼatal tzij re ri sur pa jun chʼoj cibernética. Ri e kebʼ qʼatal taq tzij riʼ kkikoj programas re computadora rech kechʼojin che ubʼanik kʼax che ri uqʼinomal ri tinamit xuqujeʼ che ri uqʼatbʼal tzij. Junam rukʼ ri xubʼij kan Daniel, ri qʼatal tzij re ri norte uyaʼom ta kan ubʼanik kʼax che ri utinamit ri Dios (Dan. 11:41).
RI QʼATAL TZIJ RE RI NORTE KUBʼAN KʼAX CHE RI «ULEW RE RI JEʼLIKAL»
7. ¿Jas riʼ ri «Ulew re ri Jeʼlikal»?
7 Daniel 11:41 kubʼij che ri qʼatal tzij re ri norte kubʼan kʼax che ri «Ulew re ri Jeʼlikal». ¿Jas riʼ ri ulew riʼ? Ojer kanoq xbʼixik che ri Israel are «ri ulew sibʼalaj jeʼl na chkiwach konojel» (Ezeq. 20:6). Kbʼixik che are jeʼlik rumal che chilaʼ xqʼijilax wi ri Jehová. Xumaj pa ri Pentecostés re ri junabʼ 33, ri «Ulew re ri Jeʼlikal» xaq xiw ta chi jun lugar. Rumal che ri upatanelabʼ ri Jehová e kʼo cho ronojel ri uwach Ulew. Kimik ri «Ulew re ri Jeʼlikal» are ri tajin kubʼan ri utinamit ri Dios, junam rukʼ ri qʼijilanik pa ri e riqbʼal ibʼ xuqujeʼ ri utzijoxik ri utzij ri Dios.
8. ¿Jas kʼax ubʼanom ri qʼatal tzij re ri norte che ri «Ulew re ri Jeʼlikal»?
8 Pa ri kʼisbʼal taq qʼij riʼ, ri qʼatal tzij re ri norte kʼi mul tajin kubʼan kʼax che ri «Ulew re ri Jeʼlikal». Jun kʼutbʼal, are chiʼ ri Alemania nazi che are ri qʼatal tzij re ri norte, xubʼan kʼax che ri «Ulew re ri Jeʼlikal» pa ri Segunda Guerra Mundial, chiʼ xeʼutereneʼj rukʼ itzelal xuqujeʼ xeʼukamisaj ri upatanelabʼ ri Dios. Chiʼ qʼaxinaq chi ri Segunda Guerra Mundial, ri Unión Soviética xux ri qʼatal tzij re ri norte, pa ri tiempo riʼ xubʼan kʼax che ri jeʼlik Ulew are chiʼ xeʼutereneʼj xuqujeʼ xeresaj bʼi pa kachoch ri upatanelabʼ ri Jehová.
9. Pa ri kʼisbʼal taq junabʼ, ¿jas kʼax ubʼanom Rusia xuqujeʼ ri ketobʼan rukʼ che ri «Ulew re ri Jeʼlikal»?
9 Pa ri kʼisbʼal taq junabʼ, Rusia xuqujeʼ ri ketobʼan rukʼ kibʼanom kʼax che ri «Ulew re ri Jeʼlikal». ¿Jas kʼax tajin kubʼano? Pa ri junabʼ 2017, ri qʼatal tzij re ri norte che kʼo kimik xuqʼatej ri kichak ri upatanelabʼ ri Jehová xuqujeʼ xeʼutzʼapij jujun qachalal pa cárcel. Xuqujeʼ kuya ta bʼe che kekoj ri qawuj, jun chke are ri Traducción del Nuevo Mundo. Xuqujeʼ, xutoqij ri sucursal re Rusia, ri e Ja rech Ajawbʼal xuqujeʼ ri ja che kebʼan wi ri Nim Riqbʼal ibʼ. Are chiʼ bʼanom chi wariʼ, pa ri junabʼ 2018 ri Jupuq Ajkʼamal bʼe cho ronojel uwach Ulew xketaʼmaj che Rusia xuqujeʼ ri ketobʼan rukʼ are ri qʼatal tzij re ri norte. Are kʼu, ri oj upatanel ri Jehová kojchʼojin ta rukʼ nijun qʼatal tzij xuqujeʼ kqakoj ta qachuqʼabʼ rech kkʼexik, xuqujeʼ kqabʼan taj are chiʼ kojuterneʼj rukʼ itzelal. Xaneʼ are kqanimaj ri pixabʼ kuya ri Biblia che kqabʼan qachʼawem pa kiwiʼ «konojel ri e qʼatal taq tzij», más na chiʼ kkichaʼ ubʼanik jun jastaq che weneʼ kubʼan kʼax che ri kqabʼan che uqʼijilaxik ri Dios (1 Tim. 2:1, 2).
¿LA KSACHISAX UWACH RI QʼATAL TZIJ RE RI SUR RUMAL RI QʼATAL TZIJ RE RI NORTE?
10. ¿Jas kojutoʼ che retaʼmaxik we ksachisax uwach ri qʼatal tzij re ri sur rumal ri qʼatal tzij re ri norte?
10 Ri profecía che kʼo pa Daniel 11:40-45 kchʼaw más chrij ri qʼatal tzij re ri norte. ¿La kraj kubʼij che kusach na uwach ri qʼatal tzij re ri sur? No. Ri qʼatal tzij re ri sur kʼa kʼo na are chiʼ Jehová xuqujeʼ Jesús kkisachisaj na kiwach konojel ri qʼatal taq tzij pa Armagedón (Apoc. 19:20). ¿Jasche qetaʼm wariʼ? Chqanikʼoj ri profecías che kʼo pa Daniel xuqujeʼ Apocalipsis.
Ri uQʼatbʼal tzij ri Dios, kjunamataj rukʼ jun abʼaj, che pa Armagedón kusachisaj kiwach ri qʼatal taq tzij che kejunamax rukʼ jun nimalaj estatua (chawilaʼ ri párrafo 11).
11. ¿Jas chrij xchʼaw wi ri profecía che kʼo pa Daniel 2:43-45? (Chawilaʼ ri wachbʼal re ri uwach ri wuj).
11 (Chasikʼij uwach Daniel 2:43-45). Ri qʼaxal tzij Daniel xchʼaw chrij jun nimalaj estatua che bʼanom che jalajoj taq chʼichʼ. Ri jalajoj taq chʼichʼ che kojom che ri estatua kraj kubʼij ri jalajoj taq qʼatbʼal tzij che xkibʼan kʼax che ri utinamit ri Dios. Ri raqan che bʼanom rukʼ hierro xuqujeʼ xaqʼoʼl kraj kubʼij ri kʼisbʼal qʼatbʼal tzij: che are Gran Bretaña xuqujeʼ Estados Unidos. Wajun profecía riʼ kubʼij che wajun qʼatbʼal tzij riʼ kʼa kʼo na are chiʼ ri uQʼatbʼal tzij ri Dios kusachisaj kiwach konojel ri qʼatal taq tzij re ri uwach Ulew.
12. ¿Jachin ri uwuq jolomaj re ri xibʼibʼalalaj awaj, xuqujeʼ jasche sibʼalaj nim ubʼanik?
12 Ri apóstol Juan xuqujeʼ xchʼaw chrij jun jupuq potencias che xkibʼan kʼax che ri utinamit ri Jehová. Pa ri uprofecía xubʼij che are jun xibʼibʼalalaj awaj che kʼo wuqubʼ ujolom. Ri uwuq ujolom ri awaj riʼ are ri potencia mundial Gran Bretaña xuqujeʼ Estados Unidos. Wariʼ sibʼalaj nim ubʼanik, rumal che kʼo ta chi jun jolomaj. Ri kʼisbʼal jolomaj riʼ kʼa tajin na kuqʼat tzij are chiʼ Cristo xuqujeʼ ri e rachiʼl che e kʼo pa ri kaj kkisachisaj uwach ri jolomaj riʼ xuqujeʼ ri xibʼibʼalalaj awaj (Apoc. 13:1, 2; 17:13, 14).b
¿JAS KUBʼAN NA RI QʼATAL TZIJ RE RI NORTE PA RI PETINAQ?
13, 14. ¿Jachin riʼ ri Gog re ri «ulew Magog», xuqujeʼ jas weneʼ kbʼanowik che kubʼan kʼax che ri utinamit ri Dios?
13 Jun profecía che kʼo pa ri wuj Ezequiel kojutoʼ che uchʼobʼik ri weneʼ kkʼulmataj pa ri ukʼisbʼal taq kiqʼij ri qʼatal tzij re ri norte xuqujeʼ re ri sur. Ri profecías che kʼo pa Ezequiel 38:10-23; Daniel 2:43-45; 11:44–12:1 xuqujeʼ Apocalipsis 16:13-16, 21 kechʼaw chrij jastaq che kejunamatajik: ri tiempo xuqujeʼ ri e jastaq kebʼantaj na. We qastzij wariʼ, are waʼ ri jastaq kekʼulmataj na.
14 Pa jun tiempo are chiʼ umajim chi ri nimalaj kʼaxkʼolil, «ri ajawinelabʼ re ronojel ri uwach Ulew» kkimulij na kibʼ (Apoc. 16:13, 14; 19:19). Ri Biblia kubʼij Gog re ri «ulew Magog» che wajun jupuq qʼatal taq tzij riʼ (Ezeq. 38:2). Ri jupuq qʼatal taq tzij riʼ kkaj kkibʼan kʼax che ri utinamit ri Dios xuqujeʼ kkisachisaj uwach. ¿Jasche kkibʼan na kʼax? Ri kkʼulmataj pa wajun tiempo riʼ, ri apóstol Juan xrilo che ktzaq lo nimaʼq taq saqbʼach pa kiwiʼ ri ukʼulel ri Dios. Ri e saqbʼach riʼ weneʼ kchʼaw chrij ri tzij re qʼatoj tzij che kkitzijoj na ri upatanelabʼ ri Jehová. Weneʼ ri e tzij riʼ kubʼano che Gog re Magog kubʼan na kʼax che ri utinamit ri Dios rech kusachisaj uwach (Apoc. 16:21, Ri Tyoxalaj Wuj).
15, 16. a) ¿Jas weneʼ chrij kchʼaw wi Daniel 11:44, 45? b) ¿Jas kkʼulmataj na rukʼ ri qʼatal tzij re ri norte xuqujeʼ ri Gog re Magog?
15 Weneʼ ri e tzij riʼ re qʼatoj tzij xuqujeʼ ri kʼisbʼal kʼax che kbʼan che ri utinamit ri Dios xaq junam rukʼ ri kyaʼ ubʼixik pa Daniel 11:44, 45 (chasikʼij uwach). Pa ri textos riʼ, Daniel xubʼij che ri qʼatal tzij re ri norte kuxibʼij na ribʼ che ri «tzijol ri e petinaq pa elebʼal qʼij xuqujeʼ uwikyaqʼabʼ elebʼal qʼij, [...] rukʼ kʼu nimalaj oyowal kel na bʼik, rukʼ ri chomanik chi kubʼanaʼ na jun nimalaj kamisanik». Ri «nimalaj kamisanik» che kubʼano, are kchʼaw chkij ri upatanelabʼ ri Jehová.c Weneʼ Daniel tajin kchʼaw chrij ri kʼisbʼal kʼax che kbʼan che ri utinamit ri Dios.
16 Are chiʼ ri qʼatal tzij re ri norte xuqujeʼ ri nikʼaj chik qʼatal taq tzij kkibʼan kʼax che ri utinamit ri Dios kubʼano che kpe royowal ri Dios ri kʼo ronojel ukunem xuqujeʼ kumajij ri chʼoj ubʼiʼ Armagedón (Apoc. 16:14, 16). Are chiʼ kkʼulmataj wariʼ, kopan riʼ ri qʼij che ri qʼatal tzij re ri norte ksachisax uwach, «man kʼo ta kʼu jachin jun katoʼwik» (Dan. 11:45). Xuqujeʼ jeʼ kkʼulmataj na rukʼ ri Gog re Magog ri jupuq taq tinamit che kimulim kibʼ.
Pa ri chʼoj re Armagedón, Jesucristo xuqujeʼ ri e rachiʼl che e kʼo pa ri kaj kkitoʼ ri utinamit ri Dios xuqujeʼ kkisachisaj na uwach ri uqʼatbʼal tzij ri Satanás. (Chawilaʼ ri párrafo 17).
17. ¿Jachin riʼ ri Miguel, «ri taqoʼn aj kaj toʼbʼanel», che kubʼij Daniel 12:1, xuqujeʼ jas kubʼano?
17 Ri jun chi versículo re ri profecía re Daniel kuqʼalajisaj más chrij ri kbʼan che usachisaxik uwach ri qʼatal tzij re ri norte xuqujeʼ ri ketobʼan rukʼ, xuqujeʼ kuya ubʼixik ri kubʼan che qakolik (chasikʼij uwach Daniel 12:1). ¿Jas kraj kubʼij ri tzij kʼo pa ri versículo riʼ? Miguel are ri jun chi ubʼiʼ ri Qʼatal tzij, Cristo Jesús. Ri areʼ xumaj uyaʼik tobʼanik che ri utinamit ri Dios pa ri junabʼ 1914 are chiʼ xumajij ri uQʼatik tzij pa ri kaj. Pa kebʼ oxibʼ qʼij, «katakʼatobʼ na», kraj kubʼij, kusachisaj na kiwach ri ukʼulel pa ri chʼoj re Armagedón. Wariʼ are ri kʼisbʼal chʼoj, Daniel xubʼij «jun joqʼotaj re kʼaxkʼol» che, che kʼo ta jumul kʼulmatajinaq. Pa ri profecía re Juan che kʼo pa Apocalipsis, kubʼij che ri tiempo che kkʼis pa Armagedón kbʼix «ri nimalaj kʼaxkʼolil» che (Apoc. 6:2; 7:14).
¿LA TZʼIBʼATAL RI QABʼIʼ «CHUPAM RI WUJ»?
18. ¿Jasche kojkunik kqil ri petinaq rukʼ kubʼsal kʼuʼx?
18 Ri Daniel xuqujeʼ Juan kkiqʼalajisaj che ri kepatanin che ri Jehová xuqujeʼ che ri Jesús kekolotaj kan pa ri tiempo re kʼaxkʼolil. Rumal waʼ, kojkunik kqil ri petinaq rukʼ kubʼsal kʼuʼx. Daniel xubʼij che ri kekolotaj kanoq «tzʼibʼatal ri kibʼiʼ chupam ri wuj» (Dan. 12:1). ¿Jas rajawaxik kqabʼano rech ri qabʼiʼ kʼo chupam ri wuj? Rajawaxik kqakʼutu che kʼo qakojonik chrij ri Jesús, ri alaj uChij ri Dios (Juan 1:29). Rajawaxik kqajach ri qakʼaslemal che ri Dios xuqujeʼ kqabʼan qaqasanjaʼ (1 Ped. 3:21). Xuqujeʼ, rajawaxik che kqatoʼ ri uQʼatbʼal tzij ri Dios, kqakoj qachuqʼabʼ che kitoʼik nikʼaj chik rech kketaʼmaj uwach ri Jehová.
19. ¿Jas rajawaxik kqabʼan kimik, xuqujeʼ jasche?
19 Kimik are tiempo che kqakubʼsaj más qakʼuʼx chrij ri Jehová xuqujeʼ chrij ri utinamit. Kimik are tiempo che kqatoʼ ri uQʼatbʼal tzij ri Dios. We kqabʼano, kojkolotaj kan riʼ are chiʼ ri uQʼatbʼal tzij ri Dios kusachisaj uwach ri qʼatal tzij re ri norte xuqujeʼ re ri sur.
BʼIXONEM 149 Ri bʼixonem re chʼakanik
a ¿Jachin riʼ ri qʼatal tzij re ri norte che kʼo kimik? Xuqujeʼ ¿jas kbʼan che usachisaxik uwach? Retaʼmaxik wariʼ kojutoʼ pa ri qakojonik xuqujeʼ kojutoʼ rech kqachʼij ri kʼax che kqariq na.
b Katkunik kawetaʼmaj más chrij Daniel 2:36-45 xuqujeʼ Apocalipsis 13:1, 2 pa ri wuj La Atalaya 15 re junio 2012, uxaq 7 kopan 11, 12 xuqujeʼ 13, 14 kopan 18 xuqujeʼ 19.
c Katkunik kawetaʼmaj más pa ri wuj La Atalaya 15 re mayo 2015, uxaq 29 xuqujeʼ 30.
-
-
E kebʼ qʼatal taq tzij kkikʼulelaj kibʼ pa ri kʼisbʼal taq qʼijRi Chajinel (etaʼmanik) 2020 | mayo
-
-
E kebʼ qʼatal taq tzij kkikʼulelaj kibʼ pa ri kʼisbʼal taq qʼij
Jujun chke ri profecías che kʼo pa ri recuadro kuya ubʼixik jastaq che junam tiempo xkʼulmatajik. Ronojel kukʼutu che oj kʼo pa «ri kʼisbʼal joqʼotaj» o kʼisbʼal taq qʼij (Dan. 12:4).
Textos bíblicos: Apoc. 11:7; 12:13, 17; 13:1-8, 12.
Profecía: Pa kʼi taq junabʼ tajin ktaqan ri «xibʼibʼal awaj» pa kiwiʼ ri e winaq. Pa ri kʼisbʼal taq qʼij xbʼan kʼax che ri uwuq ujolom ri awaj. Chiʼ xqʼax ri tiempo, xkunataj ri uwuq ujolom ri awaj xuqujeʼ e kʼi winaq xkiterenej. Satanás kukoj ri awaj riʼ rech kchʼojin «chkij ri nikʼaj e rijaʼl chik».
Utzʼaqatisaxik: Are chiʼ qʼaxinaq chi ri Nimalaj Jabʼ, xekʼojiʼ e qʼatal taq tzij che xeniman ta che ri Jehová. Are chiʼ qʼaxinaq chiʼ kʼi siglos, kʼo ta chi uchuqʼabʼ ri Imperio británico chiʼ tajin kbʼan ri I Guerra Mundial. Are kʼu chiʼ xrachilaj Estados Unidos xuriq chi jumul uchuqʼabʼ. Más na pa ri kʼisbʼal taq qʼij, Satanás kukoj ri e qʼatal taq tzij rech kubʼan kʼax che ri utinamit ri Dios.
Texto bíblico: Dan. 11:25-45.
Profecía: Ri qʼatal tzij re ri norte xuqujeʼ re ri sur kechʼojin chbʼil kibʼ rumal che kkaj che pa kiqʼabʼ kkʼojiʼ wi ri taqanik.
Utzʼaqatisaxik: Alemania xchʼojin rukʼ Gran Bretaña xuqujeʼ Estados Unidos. Pa 1945 ri Unión Soviética xuqujeʼ ri ketobʼan rukʼ are xeʼux ri qʼatal tzij re ri norte. Pa 1991 xsach uwach ri Unión Soviética are kʼu chiʼ xqʼax ri tiempo, Rusia xuqujeʼ ri ketobʼan rukʼ are chi xux ri qʼatal tzij re ri norte.
Textos bíblicos: Is. 61:1; Mal. 3:1; Luc. 4:18.
Profecía: Jehová xubʼij kintaq bʼi «ri nutaqoʼn» rech kuya ubʼixik chrij ri Qʼatbʼal tzij are chiʼ majaʼ kpetik. Ri e taqoʼn riʼ xkimaj «uyaʼik utzalaj taq tzijol chke» ri e winaq.
Utzʼaqatisaxik: Xumaj lo pa 1870, Charles Russell xuqujeʼ ri e rachiʼl xkimaj retaʼmaxik chrij ri Biblia rech kkichʼobʼ ri qas kukʼutu. Pa ri década re 1880, xkiya ubʼixik che rajawaxik che ri upatanelabʼ ri Dios kkiya ubʼixik ri utzij. Rumal laʼ xkesaj e wuj che kubʼij: «Kajwataj 1.000 winaq rech kkiya ubʼixik ri utzij ri Dios» xuqujeʼ «E chaʼom rech kkiya ubʼixik ri utzij ri Dios».
Texto bíblico: Mat. 13:24-30, 36-43.
Profecía: Jun achi kutik triko pa ri rulew. Tekʼuriʼ ri ukʼulel kutik kan itzel qʼayes chupam. Rumal che kkʼiy ri itzel qʼayes kuchʼuq ri triko. Are chiʼ kyak uwach ri tikoʼn, kesax kan ri itzel qʼayes chuxoʼl ri triko.
Utzʼaqatisaxik: Pa 1870, xqʼalajin más che ri e qastzij cristianos e junam ta kukʼ ri e qastzij taj. Pa ri kʼisbʼal taq qʼij, kemulix ri e qastzij cristianos xuqujeʼ ketas ri e qastzij taj.
Texto bíblico: Dan. 2:31-33, 41-43.
Profecía: Ri aqanaj re hierro xuqujeʼ xaqʼoʼl are uchʼaqapil ri estatua che bʼanom che jalajoj taq chʼichʼ.
Utzʼaqatisaxik: Ri xaqʼoʼl kraj kubʼij ri e winaq che e kʼo pa uqʼabʼ ri Gran Bretaña xuqujeʼ Estados Unidos che keniman ta chi chke. Ri e qʼatal taq tzij riʼ junam ta chi kichuqʼabʼ rukʼ ri hierro.
Textos bíblicos: Mat. 13:30; 24:14, 45; 28:19, 20.
Profecía: Kyak uwach «ri triko» xuqujeʼ kkʼol kan pa ri «kʼujaʼ», xuqujeʼ kkoj ri «jikalaj pataninel, utz uchomanik» pa kiwiʼ ri «aj uwo rachoch». Ri utzijoxik ri «utzalaj taq tzij riʼ re ri rajawbʼal ri Dios» kjabʼun ubʼixik «pa ronojel ri uwach Ulew».
Utzʼaqatisaxik: Pa 1919 xkoj ri jikalaj pataninel che ukʼamik ubʼe ri utinamit ri Dios. Xumaj pa ri tiempo riʼ, ri Estudiantes re ri Biblia xkikoj kichuqʼabʼ che utzijoxik ri utzij ri Dios. Kimik, ri testigos rech Jehová kkiya ubʼixik ri utzalaj taq tzij pa más che doscientos países xuqujeʼ territorios, xuqujeʼ kesam wuj che kchʼaw chrij ri Biblia pa más che mil chʼabʼal.
Textos bíblicos: Dan. 12:11; Apoc. 13: 11, 14, 15.
Profecía: Ri awaj che kʼo kebʼ rukʼaʼ «xubʼij kʼu chke ri winaq chi chkibʼanaʼ ri uwachbʼal ri nabʼe xibʼibʼal awaj» tekʼuriʼ «kukʼasbʼaʼ».
Utzʼaqatisaxik: Ri potencia mundial re Gran Bretaña xuqujeʼ Estados Unidos xkibʼan ri Sociedad de Naciones. Xkiya ri kitobʼanik nikʼaj chi tinamit chke. Chiʼ xqʼax ri tiempo, ri qʼatal tzij re ri norte xuqujeʼ xuya ri utobʼanik che ri Sociedad riʼ, are kʼu xaq xiw pa ri 1926 xopan pa 1933. Ri winaq xkichomaj che ri Sociedad de Naciones are ri kkʼamow lo ri jamaril pa ronojel ri uwach Ulew che xaq xiw ri uQʼatbʼal tzij ri Dios kkʼamow loq, xuqujeʼ junam xkichomaj chrij ri Naciones Unidas (ONU).
Texto bíblico: Dan. 8:23, 24.
Profecía: Jun qʼatal tzij che sibʼalaj itzel «kubʼan jun nimalaj kʼax».
Utzʼaqatisaxik: Ri potencia mundial re Gran Bretaña xuqujeʼ Estados Unidos sibʼalaj kibʼanom kʼax. Jun kʼutbʼal, pa ri II Guerra Mundial, Estados Unidos xukʼaq kebʼ bombas atómicas pa uwiʼ jun chke ri tinamit che ukʼulel areʼ xuqujeʼ ri Gran Bretaña.
Textos bíblicos: Dan. 11:31; Apoc. 17:3, 7-11.
Profecía: Ri awaj «kaq rij» che kʼo lajuj rukʼaʼ xel lo pa jun qʼequʼmalaj jul, are ri uwajxaq u octavo qʼatal tzij. Ri wuj re Daniel kubʼij che ri qʼatal tzij riʼ junam rukʼ «xibʼibʼalalaj awasixik che sibʼalaj kubʼan kʼax».
Utzʼaqatisaxik: Ri Sociedad de Naciones xsach uwach pa ri II Guerra Mundial. Chiʼ qʼaxinaq chi ri chʼoj, xbʼan ri ONU. Junam rukʼ ri xchomax chrij ri Sociedad de Naciones, ri winaq xkichomaj che ri ONU kukʼam lo jamaril pa ronojel ri uwach Ulew, jamaril che xaq xiw ri uQʼatbʼal tzij ri Dios kukʼam loq. Ri e tinamit che ketobʼan rukʼ ri ONU kkibʼan na kʼax chke ri e kojonem.
Textos bíblicos: 1 Tes. 5:3; Apoc. 17:16.
Profecía: Ri e winaq kkibʼij «utz uj kʼolik, man kʼo ta kqakʼulmaj» tekʼuriʼ «ri lajuj rukʼaʼ» xuqujeʼ «ri awaj» kkibʼan kʼax che ri «ajmakalaj ixoq» xuqujeʼ kkisach uwach. Tekʼuriʼ, ksachisax kiwach ri e winaq.
Utzʼaqatisaxik: Ri e winaq kkichomaj che xekunik xkiriq utzilal xuqujeʼ jamaril. Tekʼuriʼ, ri e tinamit che kkiya ri kitobʼanik che ri ONU kkisachisaj uwach ri organizaciones re ri e kojonem che e qastzij taj. Rukʼ wariʼ kumajij ri nimalaj kʼax. Kkʼisik kʼa chiʼ ksachisax kiwach pa Armagedón konojel ri e qʼatal taq tzij.
Textos bíblicos: Ezeq. 38:11, 14-17; Mat. 24:31.
Profecía: Gog kbʼe chrij ri utinamit ri Dios. Tekʼuriʼ ri ángeles kkimulij ri e «uchaʼom» ri Dios.
Utzʼaqatisaxik: Ri qʼatal tzij re ri norte, xuqujeʼ rukʼ ri kitobʼanik ri e nikʼaj chi qʼatal tzij, kebʼe chrij ri utinamit ri Dios. Are chiʼ umajim chi ri kʼax chrij ri utinamit ri Dios, kemulix ri e chaʼom che e kʼo na cho ri uwach Ulew rech kebʼe pa ri kaj.
Textos bíblicos: Ezeq. 38:18-23; Dan. 2:34, 35, 44, 45; Apoc. 6:2; 16:14, 16; 17:14; 19:20.
Profecía: Ri kejenaq chrij ri «saq rij kej» kutzʼaqatisaj ri «chʼakanik» are chiʼ kusachisaj uwach ri Gog xuqujeʼ ri rajchʼojabʼ. Kkʼaq bʼi «ri awaj» pa ri «cho re qʼaqʼ ri knikow rukʼ azufre» xuqujeʼ ksachisax uwach ri nimalaj estatua.
Utzʼaqatisaxik: Jesús, ri Qʼatal tzij, kel lo che utoʼik ri utinamit ri Jehová. E rachilam ri 144.000 xuqujeʼ ri ángeles, kkisachisaj uwach ronojel ri qʼatbʼal tzij che kʼo pa uqʼabʼ ri Satanás. Rukʼ waʼ ksach uwach ri ubʼanom ri Satanás.
-