-
¿Jas kqakʼulmaj are chiʼ kojkamik?¿Jas kukʼut ri Biblia chqawach?
-
-
KʼUTUNEM 6
¿Jas kqakʼulmaj are chiʼ kojkamik?
1-3. a) ¿Jas preguntas kqabʼano are chiʼ kkam jun winaq? b) ¿Jas respuestas kkiya ri e kojonem chrij ri kqakʼulmaj chiʼ kojkamik?
RI Biblia kubʼij chqe che pa ri petinaq «kʼo ta chi kamikal» (Apocalipsis 21:4). Pa ri kʼutunem 5 xqetaʼmaj che rumal ri ukamikal ri Jesús kojkunik kqariq kʼaslemal che kʼo ta ukʼisik. Are kʼu kimik kʼo ta jun winaq mat kkamik (Eclesiastés 9:5). Jun chke ri preguntas más nim ubʼanik che kqabʼano are: «¿Jas kqakʼulmaj are chiʼ kojkamik?».
2 Ri respuesta re wajun pregunta riʼ nim ubʼanik más na are chiʼ kkam jun qafamiliar o jun qachiʼl. Weneʼ kqachomaj: «¿Jachiʼ kʼo wi? ¿La tajin kojrilo? ¿La tajin kuriq kʼax? ¿La kkunik kojutoʼ? ¿La kqil chi na jumul uwach?».
3 Jalajoj respuestas kkiya ri e kojonem. Jujun kkibʼij che ri e utz kebʼe pa ri kaj are kʼu ri e itzel kebʼe pa ri qʼaqʼ. Xuqujeʼ e kʼo kkibʼij che chiʼ kojkamik kojux uxlabʼal xuqujeʼ kqariq qibʼ kukʼ ri e qachalal che e kaminaq. Nikʼaj chik kkibʼij che chiʼ kojkamik kqʼat tzij pa qawiʼ xuqujeʼ kojkʼasiʼ chi jumul o kojqʼax pa jun chi bʼaqil. Kkibʼij che kojux chi jun winaq o kojux jun chikop.
4. ¿Jas kkikʼut ri e kojonem chrij ri kamikal?
4 Paneʼ jalajoj kkibʼij ri e kojonem chrij ri kamikal, are kʼu konojel xaq junam ri kichomanik: are chiʼ kojkamik, kʼo kkʼasiʼ kan chqe. Are kʼu ¿la qastzij wariʼ?
¿JAS KQAKʼULMAJ ARE CHIʼ KOJKAMIK?
5, 6. ¿Jas kqakʼulmaj are chiʼ kojkamik?
5 Jehová retaʼm ri kqakʼulmaj are chiʼ kojkamik. Areʼ kukʼut chqawach pa ri Biblia che are chiʼ kojkamik ri qakʼaslemal ksach uwach. Ri kamikal xaq ta junam rukʼ ri kʼaslemal. Are chiʼ kojkamik, kojkaʼy ta chik, kqata ta chik xuqujeʼ kojchoman ta chik. Ri kqanaʼo xuqujeʼ ri qabʼanom ksach uwach. Kʼo ta jun quxlabʼal che kkʼasiʼ pa jun chi lugar.a
6 Ri qʼatal tzij Salomón xutzʼibʼaj che ri kaminaqibʼ «mawi kʼo ketaʼm». Rumal laʼ keloqʼoqʼen taj xuqujeʼ kkil ta rukʼ itzelal ri e nikʼaj chik. Salomón xuqujeʼ xubʼij: «Pa ri muqbʼal, ri katetakʼal wi na, ma kʼo ta jas kbʼanik mawi kʼo jas kchomax chik, mawi kʼo chik etaʼmanik mawi noʼj» (chasikʼij uwach Eclesiastés 9:5, 6, 10). Xuqujeʼ Salmo 146:4 kubʼij che are chiʼ kekam ri e winaq «kekitaʼnabʼaʼ kibʼanik ri e kibʼanoj», rumal laʼ ksach ronojel.
¿JAS XUBʼIJ RI JESÚS CHRIJ RI KAMIKAL?
Jehová xeʼubʼan ri winaq rech kekʼasiʼ chbʼe qʼij saq pa ri uwach Ulew.
7. ¿Jas rukʼ xujunamisaj wi ri Jesús ri kamikal?
7 Are chiʼ xkam ri Lázaro ri rachiʼl ri Jesús, xubʼij chke ri utijoxelabʼ: «Ri qachiʼl Lázaro kwarik. Kinbʼe bʼaʼ che ukʼasuxik che ri uwaram». ¿Jas xraj xubʼij rukʼ ri e tzij riʼ? Jesús xubʼij: «Ri Lázaro kaminaq chik» (Juan 11:11-14). Rukʼ wariʼ Jesús xujunamisaj ri kamikal rukʼ jun nimalaj waram. Areʼ xubʼij taj che ri Lázaro kʼo pa ri kaj o kʼo kukʼ ri e rachalal che e kaminaq chik. Xuqujeʼ xubʼij taj che tajin kuriq kʼax pa ri qʼaqʼ, xqʼax pa ubʼaqil jun winaq chik o xux chikop. Xaneʼ xubʼij, che Lázaro kʼo pa jun nimalaj waram. Nikʼaj chi textos re ri Biblia xuqujeʼ kujunamisaj ri kamikal rukʼ ri waram. Are chiʼ Jesús xukʼasuj ri umiʼal ri Jairo xubʼij: «Ri ali man kaminaq taj, xa kwarik» (Lucas 8:52, 53).
8. ¿Jasche qetaʼm che ri Dios xojubʼan taj rech kojkamik?
8 ¿La xeʼubʼan ri Dios ri e winaq rech kekamik? Xeʼubʼan taj. ¿Jasche qetaʼm? Jehová xeʼubʼan ri Adán xuqujeʼ ri Eva rech kkʼojiʼ kikʼaslemal che kʼo ta ukʼisik rukʼ ta kʼaxkʼolil. Xuqujeʼ, xeʼubʼan rukʼ ri rayinik che kekʼasiʼ chbʼe qʼij saq (Eclesiastés 3:11). Kʼo ta jun tat utz krilo che keyawajik xuqujeʼ kekam ri e ralkʼwal. Junam rukʼ wariʼ ri qaTat Jehová utz ta krilo we kojyawajik xuqujeʼ kojkamik. Are kʼu, we ri Dios xojubʼan rukʼ kʼaslemal che kʼo ta ukʼisik, ¿jasche kojkamik?
¿JASCHE KOJKAMIK?
9. ¿Jasche qas utz ri taqanik xuya ri Dios chke ri Adán xuqujeʼ Eva?
9 Ronojel xumaj lo pa ri kotzʼiʼjalaj Edén. Jehová xubʼij che ri Adán: «Kuya katij awe ri kiwach konojel ri cheʼ ri e kʼo pa ri tikonijibʼal, matij kʼu awech ri uwach ri cheʼ ri kuya retaʼmaxik ri utz xuqujeʼ ri man utz taj. Matij awe ri uwach ri cheʼ riʼ, we katijo qastzij katkam na» (Génesis 2:9, 16, 17). Wajun taqanik riʼ kʼax ta uchʼobʼik xuqujeʼ kʼax ta unimaxik. Jehová are ri Bʼanol ke rumal laʼ kuya kubʼij ri utz xuqujeʼ ri utz taj. Wet ri Adán xuqujeʼ Eva xkinimaj ri Jehová, xkikʼut ta riʼ che nim kkil wi ri uqʼatoj tzij ri Dios xuqujeʼ che kkimaltyoxij ronojel ri jastaq uyaʼom chke.
10, 11. a) ¿Jas xubʼan Satanás rech Adán xuqujeʼ Eva xeniman ta che ri Dios? b) ¿Jasche kʼo ta rumal che xeniman ta ri Adán xuqujeʼ Eva?
10 Sibʼalaj bʼisobʼal che, Adán xuqujeʼ Eva xkinimaj ta ri Dios. Satanás xubʼij che ri Eva: «¿La ubʼim ri Dios chiwe chi man kitij taj ri kiwach ri cheʼ ri e kʼo pa ri tikonijibʼal?». Ri Eva xubʼij che: «Kuya kqatij qech ri uwach apachike cheʼ, are kʼu ri uwach ri cheʼ ri kʼo pa unikʼiʼajil ri tikonijibʼal. Xubʼij ri Dios chqe chi man kqatij taj, mawi kqachap ri uwach we cheʼ riʼ, we kʼu kqabʼano kojkam na» (Génesis 3:1-3).
11 Tekʼuriʼ Satanás xubʼij che ri Eva: «Man kixkam taj. Ri Dios qas retaʼm chi are taq kitij iwe ri uwach we cheʼ riʼ, kkʼojiʼ inoʼj che retaʼmaxik ri utz xuqujeʼ ri man utz taj, jeʼ kʼu riʼ kixux jachaʼ ri Dios» (Génesis 3:4-6). Satanás kraj che ri Eva kuchomaj che kkunik pa utukel kuchaʼ ubʼanik ri utz xuqujeʼ ri utz taj. Xuqujeʼ xumol tzij chuwach ri Eva chrij ri kukʼulmaj we kniman taj. Areʼ xubʼij che, che kkam taj, rumal laʼ ri Eva xutij ri uwach ri cheʼ. Tekʼuriʼ areʼ xuya ri uwach ri cheʼ che ri rachajil, areʼ xuqujeʼ xutijo. Adán xuqujeʼ Eva ketaʼm chik che utz taj kkitij uwach ri cheʼ. Are chiʼ xkitijo, e areʼ xkinimaj ta jun taqanik che kʼax ta uchʼobʼik xuqujeʼ che kʼax ta unimaxik. Rukʼ ri xkichaʼ ubʼanik, Adán xuqujeʼ Eva xkikʼutu che nim ta kkil ri utzalaj kiTat ri kʼo pa ri kaj. ¡Kʼo ta rumal che xeniman taj!
12. ¿Jasche sibʼalaj xbʼison ri Jehová rumal ri xkibʼan Adán xuqujeʼ Eva?
12 Qastzij riʼ che Jehová sibʼalaj xbʼison rumal ri xkibʼan ri Adán xuqujeʼ Eva. Areʼ are kiTat, e areʼ xkikʼutu che nim ta xkil wi. Chachomaj che at sibʼalaj kakoj achuqʼabʼ rech kakʼiyisaj jun akʼojol xuqujeʼ jun amiʼal. Are kʼu e areʼ keniman ta chik xuqujeʼ xaq xiw kkibʼan ri kkaj. ¿La mat qastzij che sibʼalaj kanaʼ kʼaxkʼolil?
Adán nabʼe are ulew xux chi kʼu na ulew.
13. ¿Jas xraj xubʼij ri Jehová are chiʼ xubʼij che Adán che kux chi na ulew?
13 Are chiʼ Adán xuqujeʼ Eva xeniman taj, xkitzaq ri kʼaslemal che kʼo ta ukʼisik. Jehová xubʼij che ri Adán: «At kʼu yaʼ ulew katux chi kʼu na ulew» (chasikʼij uwach Génesis 3:19). Adán xbʼan rukʼ ulew, rumal laʼ Jehová xubʼij che, che kux chi na ulew, jetaneʼ che kʼo ta jumul xkʼasiʼk (Génesis 2:7). Are chiʼ xkamik, xsach uwach.
14. ¿Jasche kojkamik?
14 Wet ri Adán xuqujeʼ ri Eva xeniman che ri Dios, e kʼasal ta riʼ kimik. Are kʼu, are chiʼ xeniman taj xemakunik xuqujeʼ chiʼ xqʼax ri tiempo xekamik. Ri makaj xaq junam rukʼ jun itzelalaj yabʼil che xqechbʼej kan chke ri e nabʼe qanan qatat. Qonojel kojkamik rumal che oj ajmakibʼ chik are chiʼ xojalaxik (Romanos 5:12). Are kʼu Jehová xraj taj che ri e winaq kekamik. Rumal laʼ, ri Biblia kubʼij che ri kamikal are jun «kʼulel» (1 Corintios 15:26).
RI QASTZIJ CHRIJ RI KAMIKAL KUKUBʼSAJ QAKʼUʼX
15. ¿Jas chuwach molom taq tzij kojresaj wi retaʼmaxik ri qastzij chrij ri kamikal?
15 E kʼi taq kojonem kkikʼutu che ri kaminaqibʼ e kʼasal na pa jun chi lugar xuqujeʼ che kojkunik keqatoʼ. Rumal laʼ, are chiʼ jun winaq kkamik, jujun taq mul ri e rachalal ri winaq che kaminaq kkiya pwaq chke ri e kʼamal bʼe re ri kojonem rech kkibʼan kichʼawem pa uwiʼ ri kaminaq o rech kkibʼan jun misa. Are kʼu ri Biblia kukʼutu che ri kaminaqibʼ kkiriq ta kʼax xuqujeʼ kebʼison taj. Kojkun taj kojchʼaw kukʼ, kojkun taj keqatoʼ xuqujeʼ kekun taj kkibʼan kʼax chqe, rumal laʼ rajawaxik taj che kqaxibʼij qibʼ chke. Retaʼmaxik ri qastzij chrij ri kamikal kojresaj chuwach ronojel ri e molom taq tzij riʼ.
16. ¿Jas molom taq tzij kkikʼut kʼi taq kojonem chkij ri kaminaqibʼ?
16 Satanás kukoj ri e kojonem che qastzij taj rech kojusubʼu xuqujeʼ rech kqakojo che ri kaminaqibʼ e kʼasal na. Jun kʼutbʼal, jujun taq kojonem kkikʼutu che are chiʼ kojkamik kʼo kkʼasiʼ kan chqe pa jun chi lugar. ¿La jeʼ kukʼut ri akojonem at, o are kukʼut ri kubʼij ri Biblia? Satanás kukoj wajun molom tzij riʼ xuqujeʼ nikʼaj chik rech keʼutas ri winaq chrij ri Dios.
17. ¿Jasche are jun yoqʼonik chrij ri Jehová chiʼ kbʼixik che keʼuporoj ri itzel taq winaq pa qʼaqʼ?
17 Ri kkikʼut kʼi taq kojonem chrij ri kamikal kuyoqʼ ri Jehová. Jun kʼutbʼal, e jujun kkikʼutu che ri e itzel winaq kekʼat pa qʼaqʼ chbʼe qʼij saq. Are kʼu wariʼ qastzij taj. ¡Jehová kʼo ta jumul kubʼan kʼax chke ri e winaq! (Chasikʼij uwach 1 Juan 4:8). ¿Jas kachomaj chrij jun tat che kunim ri uqʼabʼ ri ukʼojol pa ri qʼaqʼ rech kukʼajisaj uwach? Qastzij riʼ che kachomaj che are jun itzel winaq xuqujeʼ kawaj ta riʼ che kux awachiʼl. Satanás kraj che jeʼ kqachomaj chrij ri Jehová.
18. ¿Jasche rajawaxik che kqaxibʼij ta qibʼ chke ri kaminaqibʼ?
18 Jujun taq kojonem kkikʼutu che are chiʼ kojkamik kojux uxlabʼal. Xuqujeʼ kkibʼij che rajawaxik che nim keqil ri e uxlabʼal riʼ xuqujeʼ che rajawaxik kqaxibʼij qibʼ chkiwach, rumal che kekunik keʼux qachiʼl che kʼo kichuqʼabʼ o keʼux nimaʼq taq qakʼulel. Rumal che e kʼi winaq kkikoj wajun molom tzij riʼ, kkixibʼij kibʼ chke ri kaminaqibʼ. Rumal laʼ are kekiqʼijilaj e areʼ chuwach ri Jehová. Are kʼu chnaʼtaj chawe che ri kaminaqibʼ kʼo ta chi kkinaʼo xuqujeʼ kʼo ta chi kkibʼano. Rumal laʼ rajawaxik taj che kqaxibʼij qibʼ chkiwach. Jehová are ri Bʼanol qe xuqujeʼ ri qastzij Dios. Rajawaxik che xaq xiw areʼ kqaqʼijilaj (Apocalipsis 4:11).
19. ¿Jas kojutoʼ wi retaʼmaxik ri qastzij chrij ri kamikal?
19 Retaʼmaxik ri qastzij chrij ri kamikal kojresaj chuwach ri molom taq tzij kech ri e kojonem xuqujeʼ ri xibʼin ibʼ chuwach ri kamikal. Xuqujeʼ kojutoʼ che uchʼobʼik ri jeʼlikalaj utzujunik ri Jehová pa ri petinaq.
20. ¿Jas pregunta kqaya urespuesta pa ri jun chi kʼutunem?
20 Ojer kanoq, jun patanel re ri Dios ubʼiʼ Job xubʼan wajun pregunta riʼ: «We kkam jun winaq, ¿la kkʼasiʼ ta chi lo jumul?» (Job 14:14). Pa ri jun chi kʼutunem kqil na ri utzalaj respuesta kuya ri Biblia chrij wajun pregunta riʼ.
a Jujun winaq kkichomaj che kʼo jun qanimaʼ o jun uxlabʼal che kkʼasiʼ kanoq are chiʼ kojkamik. We kawaj kawetaʼmaj más, chawilaʼ ri nota 17, «Ri animaʼ», y 18, «Ri uxlabʼal».
-
-
Ri eyebʼal chrij ri kʼastajibʼal¿Jas kukʼut ri Biblia chqawach?
-
-
KʼUTUNEM 7
Ri eyebʼal chrij ri kʼastajibʼal
1-3. a) ¿Jas chuwach kojkun taj kojanimaj wi? b) ¿Jas kubʼan Jehová che qatoʼik?
CHACHOMAJ che kqʼat tzij pawiʼ rumal jun jastaq che amak taj tekʼuriʼ kattzʼapix pa cárcel pa ronojel ri akʼaslemal. Katkun ta chik katel loq. Kanaʼo che kʼo ta chi katkunik kabʼano. Are kʼu, are chiʼ kachomaj che kʼo ta chi aweyebʼal, xaq kʼateʼ kawetaʼmaj che kʼo jun winaq kraj katresaj pa ri cárcel xuqujeʼ katutoʼ. ¿Jas kanaʼ riʼ?
2 Qonojel kojkun taj kojanimaj chuwach ri kamikal. Kʼo ta kojkunik kqabʼano. Are kʼu ri Jehová kʼo uchuqʼabʼ che qatoʼik. ¿Jas kubʼan che qatoʼik? Are utzujum che «kusach na uwach» ri kamikal (1 Corintios 15:26).
3 ¿La katkunik kachomaj ri kubʼsal kʼuʼx kqanaʼo are chiʼ ksachisax uwach ri kamikal? Are kʼu ri Jehová xaq xiw ta kusachisaj uwach ri kamikal. Xuqujeʼ, keʼukʼastajisaj ri e kaminaqibʼ. Jehová kubʼano che ketzalij chi lo jumul pa ri kʼaslemal, areʼ kutzujuj che ri e «kaminaq [...] kekʼasiʼ chi na» (Isaías 26:19). Are waʼ ri kʼastajibʼal kubʼij ri Biblia. Chatchoman chrij ri kubʼan wajun tzujunik riʼ pa ri akʼaslemal.
ARE CHIʼ KKAM JUN WINAQ CHE KQALOQʼOQʼEJ
4. a) ¿Jachiʼ kqariq wi kubʼsal kʼuʼx are chiʼ kkam jun qafamiliar o jun qachiʼl? b) ¿E jachin e utz taq rachiʼl ri Jesús?
4 Are chiʼ kkam jun qafamiliar o jun qachiʼl, kqanaʼ jun nimalaj bʼis. Sibʼalaj kʼax kqanaʼo, rumal che kʼo ta kojkunik kqabʼano rech ktzalij chi jumul qukʼ. Are kʼu ri kubʼij ri Biblia kuya jun qastzijalaj kubʼsal kʼuʼx (chasikʼij uwach 2 Corintios 1:3, 4). Chqilaʼ jun kʼutbʼal che kukʼutu che ri Jehová xuqujeʼ ri Jesús kkaj kkitzalij chi jumul ri kikʼaslemal ri e qafamiliar xuqujeʼ ri e qachiʼl che e kaminaq. Are chiʼ ri Jesús xkʼojiʼ cho ri Ulew kʼi mul xopan cho kachoch ri Lázaro xuqujeʼ ri e ranabʼ, Marta xuqujeʼ María. Ri e oxibʼ e utz taq rachiʼl ri Jesús. Ri Biblia kubʼij: «Ri Jesús kʼut keʼuloqʼoqʼej ri Marta rukʼ ri rachalal xuqujeʼ ri Lázaro» (Juan 11:3-5). Are kʼu, xkam ri Lázaro.
5, 6. a) ¿Jas xunaʼ ri Jesús chiʼ xeril ri ufamiliares xuqujeʼ ri e rachiʼl ri Lázaro tajin keʼoqʼik? b) ¿Jasche kuya kubʼsal kʼuʼx chqe ri kʼax che xunaʼ ri Jesús?
5 Rumal laʼ, Jesús xbʼe che ukubʼsaxik kikʼuʼx Marta xuqujeʼ María. Are chiʼ Marta xuto che ri Jesús kʼo naqaj che ri tinamit, xbʼe che rilik. Xkikotik chiʼ xril uwach ri Jesús, tekʼuriʼ xubʼij che: «Wajaw, we ta lal kʼo waral, ma ta xkam riʼ ri nuxibʼal». Marta xuchomaj che kʼo ta chi kubʼan ri Jesús che kitoʼik. Tekʼuriʼ, ri Jesús xril ri María tajin koqʼik. Xuqujeʼ chiʼ xeril ri ufamiliares, ri e rachiʼl ri Lázaro che tajin keʼoqʼik, areʼ xunaʼ kʼax pa ranimaʼ xuqujeʼ xoqʼik (Juan 11:21, 33, 35). Jesús xunaʼ ri nimalaj kʼax che qonojel kqanaʼo are chiʼ kkam jun winaq che kqaloqʼoqʼej.
6 Ri kʼax che xunaʼ ri Jesús kukubʼsaj qakʼuʼx. Kukʼut chqawach che areʼ xuqujeʼ ri uTat itzel kkil ri kamikal (Juan 14:9). Xuqujeʼ, ri Jehová kʼo uchuqʼabʼ che usachisaxik uwach ri kamikal xuqujeʼ naj ta chi kraj rech kubʼan wariʼ.
«LÁZARO, CHATEL ULOQ»
7, 8. a) ¿Jasche Marta kraj taj kesax ri abʼaj chuchiʼ ri umuqbʼal ri Lázaro? b) ¿Jas mayibʼal xubʼan ri Jesús?
7 Jesús xbʼe jachiʼ muqum wi ri Lázaro. Tzʼapim uchiʼ ri muqbʼal rukʼ jun nimalaj abʼaj. Rumal laʼ ri Jesús xubʼij: «Chiwesaj ri abʼaj». Are kʼu Marta kraj taj kesaxik, rumal che qʼaxinaq chi kajibʼ qʼij kaminaq Lázaro (Juan 11:39). Qastzij, Marta retaʼm ta ri kubʼan ri Jesús che ri Lázaro.
Ri profeta Elías xukʼastajisaj ri ral jun malkaʼn ixoq (1 Reyes 17:17-24).
8 Are chiʼ esam chi ri abʼaj, Jesús ko xuraq uchiʼ xubʼij: «Lázaro, chatel uloq». Rumal laʼ, Marta xuqujeʼ María xkil jun nimalaj mayibʼal: «Xel uloq ri kaminaq kanoq, yutuyoj ri raqan uqʼabʼ che bʼotzʼobʼal, ri upalaj pisom pa jun suʼt» (Juan 11:43, 44). ¡Lázaro jumul chik kʼo ukʼaslemal! Xkʼojiʼ chi jumul kukʼ ri ufamiliares xuqujeʼ ri e rachiʼl. Konojel kekunik kkichap chi jumul, kkimatzej xuqujeʼ ketzijon rukʼ. ¡Are jun nimalaj mayibʼal che Jesús xukʼasuj ri Lázaro!
«ALI, KINBʼIJ CHAWE, CHATWALIJOQ»
9, 10. a) ¿Jachin xyaʼow uchuqʼabʼ ri Jesús che xeʼukʼastajisaj ri kaminaqibʼ? b) ¿Jas kojutoʼ wi ri e bʼantajik chrij ri kʼastajibʼal?
9 ¿Jachin xyaʼow uchuqʼabʼ ri Jesús rech keʼukʼastajisaj ri kaminaqibʼ? Are chiʼ majaʼ kukʼasuj ri Lázaro, xubʼan uchʼawem che ri Jehová. Rumal laʼ, Jehová xuya ri chuqʼabʼ che rech kukʼasuj (chasikʼij uwach Juan 11:41, 42). Are kʼu xaq xiw ta ri Lázaro xukʼasuj pa ri kamikal.a Jun kʼutbʼal, ri Biblia kchʼaw chrij jun alaj ali che kʼo 12 ujunabʼ che xyawajik. Ri utat ubʼiʼ Jairo xuqujeʼ kʼo ta chi más ralkʼwal. Jairo sibʼalaj kbʼisonik rumal laʼ xutaʼ toqʼobʼ che ri Jesús che kukunaj ri alaj umiʼal. Are chiʼ tajin kchʼaw rukʼ ri Jesús, xeʼopan nikʼaj achijabʼ xuqujeʼ xkibʼij che Jairo: «Ri amiʼal xkamik ¿jasche kʼa kaya latzʼ che ri Ajtij?». Are kʼu ri Jesús xubʼij che: «Maxeʼj awibʼ, xuwi chatkojonoq». Tekʼuriʼ, junam xebʼe pa rachoch Jairo. Are chiʼ naqaj chi e kʼo wi che ri rachoch, Jesús xeril ri e winaq tajin keʼoqʼik. Jesús xubʼij chke: «¿Jasche [...] kixoqʼik? Ri akʼal man kaminaq taj, xa kwarik». Weneʼ ri e utat unan xkichʼobʼ ta ri xraj xubʼij Jesús. Tekʼuriʼ, Jesús xubʼij chke konojel ri winaq che keʼel bʼik, tekʼuriʼ xeʼok bʼi jachiʼ kʼo wi ri alaj ali. Jesús nojimal xuchap ri alaj ali che ri uqʼabʼ tekʼuriʼ xubʼij che: «Ali, kinbʼij chawe, chatwalijoq». Chachomaj ri kikotemal xkinaʼ ri e utat unan ri alaj ali chi xkʼastajik xuqujeʼ xbʼinik. ¡Jesús xukʼasuj ri alaj ali pa ri kamikal! (Marcos 5:22-24, 35-42; Lucas 8:49-56). Are chiʼ Jairo xuqujeʼ ri rixoqil kkil ri alaj kalkʼwal, knaʼtaj riʼ chke ri xubʼan ri Jesús rukʼ ri utobʼanik ri Jehová.
10 Qastzij che, ri winaq che Jesús xeʼukʼastajisaj pa ri kamikal chiʼ xqʼax ri qʼij xekam chi jumul. Are kʼu ri e bʼantajik chrij ri kʼastajibʼal kojkitoʼo rech kʼo jun utz qeyebʼal: kukʼutu che Jehová qas kraj keʼukʼastajisaj ri e kaminaqibʼ.
¿JAS KQETAʼMAJ CHRIJ RI E BʼANTAJIK CHE KCHʼAW CHRIJ RI KAMIKAL?
Ri apóstol Pedro xukʼastajisaj jun cristiana ubʼiʼ Dorcas (Hechos 9:36-42).
Are chiʼ xkʼastajisax ri Lázaro ri ufamiliares xuqujeʼ ri e rachiʼl sibʼalaj xekikotik (Juan 11:38-44).
11. Junam rukʼ ri kubʼij Eclesiastés 9:5, ¿jas xkʼulmataj rukʼ Lázaro are chiʼ xkamik?
11 Ri Biblia kubʼij ri e tzij riʼ chkij ri kaminaqibʼ «mawi kʼo ketaʼm» (Eclesiastés 9:5). Are laʼ ri xkʼulmataj rukʼ Lázaro. Are chiʼ kʼo pa ri muqbʼal, kʼo ta kuchomaj chrij ri tajin kkʼulmatajik. Junam rukʼ ri xubʼij Jesús, jetaneʼ che Lázaro xa tajin kwarik (Juan 11:11).
12. ¿Jasche qetaʼm che qastzij xkʼastajisax ri Lázaro?
12 E kʼi winaq xkilo are chiʼ Jesús xukʼastajisaj ri Lázaro. Xuqujeʼ ri e ukʼulel ri Jesús xkil wajun milagro riʼ. Kʼo ta jun kubʼij che mat xkʼastajisax ri Lázaro, rumal che jumul chik kʼo ukʼaslemal (Juan 11:47). E kʼi winaq xebʼe che rilik ri Lázaro xuqujeʼ xkimaj ukojik che Jesús xtaq lo rumal ri Dios. Wariʼ utz ta xkil ri e ukʼulel ri Jesús, rumal laʼ xkichomaj ukamisaxik ri Jesús xuqujeʼ Lázaro (Juan 11:53; 12:9-11).
13. ¿Jasche qas qetaʼm che Jehová kkun che kikʼastajisaxik ri e kaminaqibʼ?
13 Jesús xubʼij che konojel ri kaminaqibʼ «keʼel na uloq pa taq ri muqbʼal» (Juan 5:28). Wariʼ kraj kubʼij che Jehová keʼukʼastajisaj na ri e kʼo pa ri uchomanik. Rech kubʼano, rajawaxik knaʼtaj che ronojel ri kibʼantajik ri e winaq. ¿La kkun Jehová che ubʼanik wariʼ? Chatchoman chrij wariʼ: pa ri kaj kʼo miles de millones chʼumil, ri Biblia kubʼij che ri Dios retaʼm ri kibʼiʼ pa kijujunal (chasikʼij uwach Isaías 40:26). We Jehová kkun che unaʼtasaxik ri kibʼiʼ ri e chʼumil pa kijujunal, qastzij riʼ che kʼax ta kubʼan che unaʼtasaxik ri kibʼantajik ri e winaq rech keʼukʼastajisaj. Jehová xbʼanow ronojel, rumal laʼ kʼo uchuqʼabʼ che kikʼastajisaxik ri kaminaqibʼ.
14, 15. ¿Jas kkikʼut chqawach ri e utzij ri Job chrij ri kʼastajibʼal?
14 Jun sukʼalaj pataninel re Jehová ojer ubʼiʼ Job qas xukojo che kʼo kʼastajibʼal. Areʼ xubʼij ri e tzij riʼ: «Lal kinsikʼij na la riʼ, are kʼu ri in kintzelen na wachaj; kinil na la riʼ rukʼ loqʼal». Ri e utzij ri Job kukʼut chqawach che Jehová kraj keʼukʼastajisaj ri e kaminaqibʼ (Job 14:13-15).
15 ¿Jas kanaʼ are chiʼ katchoman chrij ri kʼastajibʼal? Are jun kubʼsal kʼuʼx retaʼmaxik che Jehová kraj keʼukʼastajisaj ri e kaminaqibʼ. Are kʼu weneʼ kachomaj wariʼ: «¿Jas kkʼulmataj na kukʼ ri nufamiliares xuqujeʼ ri e wachiʼl che e kaminaq? ¿La xuqujeʼ kekʼastaj na e areʼ?». Chqilampeʼ ri kubʼij ri Biblia chkij ri e jachin kekʼastaj na xuqujeʼ jachiʼ kekʼojiʼ wi.
«KKITA NA RI UCHʼABʼAL, KEʼEL NA ULOQ PA TAQ RI MUQBʼAL»
16. ¿Jas ubʼanik riʼ ri kikʼaslemal ri winaq che kekʼastaj na pa ri uwach Ulew?
16 Ri winaq che xekʼastaj pa ri uwach Ulew ojer kanoq xkiriq kibʼ kukʼ ri kifamiliares xuqujeʼ ri e kachiʼl. Junam kkʼulmataj na pa ri petinaq, are kʼu ri petinaq más utz chi na chuwach ri ojer kanoq. ¿Jasche? Nabʼe, rumal che ri kekʼastaj na kekʼojiʼ pa ri uwach Ulew rukʼ kʼaslemal che kʼo ta ukʼisik. Ri ukabʼ, ri uwach Ulew kjunamataj ta chi rukʼ kimik. Kʼo ta chi chʼoj, elaqʼ xuqujeʼ yabʼil.
17. ¿E jachin ri kekʼastaj na?
17 ¿E jachin kekʼastaj na? Jesús xubʼij: «Konojel ri kaminaqibʼ kkitaʼ na ri uchʼabʼal, keʼel na uloq pa taq ri muqbʼal» (Juan 5:28, 29). Xuqujeʼ ri Biblia kubʼij: «Ri plo xeʼujach ri kaminaqibʼ ri e kʼo chupam. Ri kamikal xuqujeʼ ri kikʼolbʼal ri kaminaqibʼ xekijach ri kaminaqibʼ ri e kʼo chkipam» (Apocalipsis 20:13). Jeʼ, miles de millones winaq kekʼastaj na. Ri apóstol Pablo xubʼij che «kekʼastaj na ri kaminaqibʼ, chi sukʼ chi man e sukʼ taj» (chasikʼij uwach Hechos 24:15, El Nuevo Testamento en Quiché y Español, ortografía actualizada). ¿Jas xraj xubʼij rukʼ wariʼ?
Pa ri kotzʼiʼjalaj uwach Ulew, ri e kaminaqibʼ kekʼastajisax na kkiriq na kibʼ kukʼ ri kifamiliares xuqujeʼ ri e kachiʼl.
18. ¿E jachin riʼ ri e «sukʼ» che kekʼastaj na?
18 ¿E jachin riʼ ri e «sukʼ»? Chkixoʼl ri e sukʼ e kʼo ri e utz taq upatanelabʼ ri Jehová che xekʼojiʼ are chiʼ majaʼ kpe ri Jesús cho ri uwach Ulew. Konojel e areʼ kekʼastaj na pa ri uwach Ulew. Jujun chke ri upatanelabʼ are Noé, Abrahán, Sara, Moisés, Rut xuqujeʼ Ester. Ri capítulo 11 re Hebreos kchʼaw chkij e jujun chke ri achijabʼ xuqujeʼ ixoqibʼ riʼ. Are kʼu ¿jas kkʼulmataj kukʼ ri upatanelabʼ ri Dios che kekam pa taq ri e qaqʼij kimik? E areʼ xuqujeʼ e kʼo chkixoʼl ri e «sukʼ» che kekʼastaj na.
19. a) ¿E jachin riʼ ri e «sukʼ taj»? b) ¿Jas kubʼan na ri Jehová chke?
19 ¿E jachin riʼ ri e «sukʼ taj»? Chkixoʼl e areʼ e kʼo ri miles de millones winaq che xekun taj xketaʼmaj uwach ri Jehová. Paneʼ xekamik, e sachinaq ta che ri Jehová. Are keʼukʼastajisaj na xuqujeʼ kuya na bʼe chke rech kketaʼmaj uwach xuqujeʼ keʼux upatanelabʼ.
20. ¿E jachin riʼ ri kekʼastaj ta chik?
20 Are kʼu, ¿la kekʼastaj na konojel ri kaminaqibʼ? Kekʼastaj taj. Jesús xubʼij che kʼo jujun winaq che kekʼastaj ta chik (Lucas 12:5). ¿E jachin riʼ ri kekʼastaj ta chik? Ri e itzel winaq che xkaj taj xkisukʼumaj ri kikʼaslemal. Tekʼuriʼ ¿jachin kbʼinik we jun winaq kkʼastaj na o kkʼastaj ta chik? Jehová. Are ri Nimalaj Qʼatal tzij, are kʼu xuqujeʼ uyaʼom che ri Jesús ri taqanik rech kux «qʼatal tzij pa kiwiʼ ri e kʼaskʼoj xuqujeʼ pa kiwiʼ ri kaminaqibʼ» (Hechos 10:42). (Chawilaʼ ri nota 19, «Ri Gehena»).
KʼASTAJIBʼAL PA RI KAJ
21, 22. a) ¿Jas cuerpo kyaʼ chke ri kebʼe pa ri kaj are chi kekʼastajisaxik? b) ¿Jachin ri nabʼe winaq xkʼastajisaxik rech xbʼe pa ri kaj?
21 Ri Biblia xuqujeʼ kubʼij che e jujun chke ri winaq che kekʼastajik kebʼe pa ri kaj. Ri e winaq riʼ kekʼastaj ta rukʼ jun cuerpo che kilitajik, xaneʼ pa uxlabʼal.
22 Jesús are ri nabʼe winaq che xkʼastaj pa ri kamikal rech xbʼe pa ri kaj (Juan 3:13). Xkʼastajisax rumal ri Jehová are chiʼ qʼaxinaq chi oxibʼ qʼij che kaminaq, are kʼu junam ta rukʼ jun winaq (Salmo 16:10; Hechos 13:34, 35). Ri apóstol Pedro xubʼij che Jesús «kamisam pa ri ucuerpo, kʼastajisam kʼu pa ri uxlabʼal» (1 Pedro 3:18). Xkʼastaj ri Jesús junam rukʼ jun uxlabʼal che kʼo uchuqʼabʼ (1 Corintios 15:3-6). Are kʼu ri Biblia kubʼij taj che xaq xiw rukʼ Jesús kkʼulmataj wariʼ.
23, 24. ¿E jachin riʼ ri e kʼo pa ri «chʼutin jumulaj» chij che xchʼaw ri Jesús chkij xuqujeʼ e jampaʼ?
23 Are chiʼ Jesús majaʼ kkamik xubʼij chke ri utijoxelabʼ: «Kinbʼe kʼut che usukʼumaxik kʼolbʼal chiwe» (Juan 14:2). Wariʼ kraj kubʼij che e jujun cristianos kekʼastajisaxik rech kebʼe rukʼ ri Jesús pa ri kaj. Jesús xubʼij che ri e winaq riʼ kbʼix «chʼutinalaj jumulaj» chij chke, rumal che e kʼi taj (Lucas 12:32). Ri apóstol Juan xubʼij ri kikʼiyal chiʼ xril ri Jesús pa ri kaj pa jun visión. Juan xril ri Jesús «takʼal puwiʼ ri juyubʼ Sión. E kʼo jun sient kawinaq kiʼejebʼ mil (144,000) winaq rukʼ» (Apocalipsis 14:1).
24 ¿Jampaʼ kekʼastaj ri e 144.000 cristianos? Ri Biblia kubʼij che kekʼastajisaxik are chiʼ Cristo tajin chi kuqʼat tzij pa ri kaj (1 Corintios 15:23). Jesús tajin chi kuqʼat tzij pa ri kaj, xuqujeʼ e kʼi chke ri e 144.000 e kʼo chi rukʼ ri Jesús pa ri kaj. Are kʼu jujun chke ri cristianos riʼ che kebʼe pa ri kaj e kʼo na pa ri uwach Ulew. Are chiʼ kekamik aninaq kebʼe pa ri kaj. Are kʼu ri e kʼiʼalaj winaq kekʼastajisax na rech kekʼojiʼ pa jun utzalaj uwach Ulew pa ri petinaq.
25. ¿Jas kqetaʼmaj pa ri jun chi kʼutunem?
25 Pa kebʼ oxibʼ qʼij, Jehová kojresaj na pa ri kamikal, xuqujeʼ ksach na uwach ri kamikal (chasikʼij uwach Isaías 25:8). Are kʼu ¿jas kkibʼan ri e 144.000 pa ri kaj? Ri Biblia kubʼij che kkiqʼat tzij rukʼ ri Jesús. Pa ri jun chi kʼutunem kqetaʼmaj chrij wajun qʼatal tzij riʼ.
a E kʼo chi nikʼaj bʼantajik pa ri Biblia che kchʼaw chrij ri kʼastajibʼal kech alabʼom alitomabʼ, nim chi kijunabʼ, achijabʼ, ixoqibʼ, israelitas xuqujeʼ winaq re nikʼaj chi tinamit. Katkunik kasikʼij uwach jujun bʼantajik pa 1 Reyes 17:17-24; 2 Reyes 4:32-37; 13:20, 21; Mateo 28:5-7; Marcos 5:22-24, 35-42; Lucas 7:11-17 y Hechos 9:36-42; 20:7-12.
-