UK'OLB'AL WUJ PA INTERNET Watchtower
Watchtower
UK'OLB'AL WUJ PA INTERNET
quiché
'
  • '
  • ä
  • Ä
  • BIBLIA
  • E WUJ
  • E RIQB'AL IB'
  • w24 julio e uxaq 20-25
  • Ri kqetaʼmaj chkij ri qʼatal taq tzij re Israel

K'o ta video che wajun kʼutunem ri'.

Chakuyu' qamak, ri video ktziji' taj.

  • Ri kqetaʼmaj chkij ri qʼatal taq tzij re Israel
  • Ri Chajinel, Kutzijoj ri Uqʼatbʼal tzij ri Jehová (re etaʼmanik) 2024
  • Subtítulo
  • K'utunem che kjunamatajik
  • XKILOQʼOQʼEJ RI JEHOVÁ RUKʼ RONOJEL KANIMAʼ
  • XKIYA KAN UBʼANIK RI KIMAK
  • QAS XKIQʼIJILAJ RI JEHOVÁ JUNAM RUKʼ RI KRAJ RI AREʼ
  • ¿Jas kqetaʼmaj chrij ri xkibʼij kan ri upatanelabʼ ri Jehová ojer kanoq?
    Ri Chajinel, Kutzijoj ri Uqʼatbʼal tzij ri Jehová (re etaʼmanik) 2024
  • Chatzukuj ri utobʼanik ri Jehová are chiʼ kachaʼ ri kawaj kabʼano
    Qachak xuqujeʼ qakʼaslemal ri oj cristianos: Wuj re chak (2023)
  • Chnaʼtaj chqe che ri Jehová are ri kʼaslik Dios
    Ri Chajinel, Kutzijoj ri Uqʼatbʼal tzij ri Jehová (re etaʼmanik) 2024
  • ¿Jasche utz retaʼmaxik che kʼo jujun taq jastaq qetaʼm ta?
    Ri Chajinel, Kutzijoj ri Uqʼatbʼal tzij ri Jehová (re etaʼmanik) 2025
Kawil más
Ri Chajinel, Kutzijoj ri Uqʼatbʼal tzij ri Jehová (re etaʼmanik) 2024
w24 julio e uxaq 20-25

KʼUTUNEM 30

BʼIXONEM 36 Chqachajij ri qanimaʼ

Ri kqetaʼmaj chkij ri qʼatal taq tzij re Israel

«Kʼateʼ kʼu riʼ ri ix kichʼobʼ chi na jumul ri jalbʼem ibʼ ri kʼo chuxoʼl ri utz xuqujeʼ ri lawaloyil, chuxoʼl ri kqʼijilan che ri Dios xuqujeʼ ri man kqʼijilan ta che» (MAL. 3:18).

KYAʼ UBʼIXIK

Retaʼmaxik chkij ri qʼatal taq tzij re Israel kojutoʼo rech kqachʼobʼo jas rajawaxik kqabʼano rech kqakikotemaj ri Jehová.

1, 2. ¿Jas kubʼij ri Biblia chkij jujun taq qʼatal tzij re Israel?

RI Biblia kchʼaw chkij más che 40 achijabʼ che xeʼux qʼatal taq tzij pa Israel y rukʼ tzʼaqatil kchʼaw chrij ri kikʼaslemal jujun chke ri qʼatal taq tzij riʼ.a Jun kʼutbʼal, kchʼaw chkij jujun che xeʼux sukʼ chuwach ri Jehová are kʼu xkibʼan itzel taq jastaq. Chojtzijon chrij ri David. Qetaʼm che ri areʼ xux jun utz qʼatal tzij, rumal che ri Jehová xubʼij: «Xinuterenej rukʼ ronojel ri ranimaʼ, ri xeʼubʼan utzalaj taq bʼanoj chnuwach» (1 Rey. 14:8). Are kʼu ri David xmakun rukʼ jun ixoq che kʼulan chik y xubʼano che xkamisax ri rachajil pa jun chʼoj (2 Sam. 11:4, 14, 15).

2 Ri Biblia xuqujeʼ kchʼaw chkij jujun qʼatal taq tzij che xkibʼan itzel taq jastaq, are kʼu xuqujeʼ xkibʼan utz taq jastaq. Chqilaʼ ri xubʼan ri Rehoboam. Ri Jehová xubʼij che wajun qʼatal tzij riʼ xux ta sukʼ, rumal che «ri e ubʼanoj e itzel» (2 Crón. 12:14). Are kʼu, are chiʼ ri Jehová xubʼij che che kchʼojin ta kukʼ ri 10 tribus re Israel y che kuya bʼe che e areʼ kechaʼow ri kiqʼatal tzij, ri areʼ xnimanik. Xuqujeʼ xeʼusukʼumaj e tinamit rech ri Israel kkunik kuchajij ribʼ chkiwach ri ukʼulel (1 Rey. 12:21-24; 2 Crón. 11:5-12).

3. ¿Jas weneʼ kojchoman chrij y jas kqil na pa wajun kʼutunem riʼ?

3 Chojchoman chrij wariʼ, we konojel ri qʼatal taq tzij kkibʼan utz taq jastaq xuqujeʼ itzel taq jastaq, ¿jasche ri Jehová xubʼij che jujun chke e sukʼ y jujun chik e sukʼ taj? ¿Jas kejunamataj ta wi? Retaʼmaxik ri preguntas riʼ kojutoʼo rech kqil ri rajawaxik kqabʼano rech kqakikotemaj ri Jehová. Pa wajun kʼutunem riʼ kqil na ri xubʼan ri Jehová che kilik ri qʼatal taq re Israel y kqil na che ri Jehová are xril oxibʼ jastaq chkij: we kkiloqʼoqʼej rukʼ ronojel kanimaʼ, we kkiya kan ubʼanik ri kimak y krilo we tajin kkipatanij jachaʼ ri kraj ri areʼ.

XKILOQʼOQʼEJ RI JEHOVÁ RUKʼ RONOJEL KANIMAʼ

4. ¿Jas kejunamataj ta wi ri qʼatal taq tzij che e sukʼ kukʼ ri e sukʼ taj?

4 Ri qʼatal taq tzij che ri Jehová xubʼij che e sukʼ qas xeloqʼoqʼen che rukʼ ronojel kanimaʼ.b Jun kʼutbʼal, ri utzalaj qʼatal tzij Jehosafat «xutzukuj ri Ajawaxel rukʼ ronojel ri ranimaʼ» (2 Crón. 22:9). Y ri Biblia kubʼij wariʼ chrij ri Josías, kubʼij: «Man kʼo ta jun ajawinel ri xkʼojiʼ ta nabʼe chuwach mawi kʼateʼ ta xpe chrij areʼ, ri jachaʼ ta ri areʼ ri xtzelej ta rukʼ ri Ajawaxel ri rukʼ ta ronojel ri ranimaʼ» (2 Rey. 23:25). Are kʼu ri Salomón, pa ri kʼisbʼal taq qʼij re ri uqʼatbʼal tzij xupatanij ta chi ri Jehová rukʼ ronojel ranimaʼ (1 Rey. 11:4). Y ri Biblia kchʼaw chrij jun chi qʼatal tzij che xux ta sukʼ, ri Abiyam, ri Biblia kubʼij: «Man qas ta kʼu ujachom chi ribʼ pa uqʼabʼ ri Ajawaxel ri uDios» (1 Rey. 15:3).

5. ¿Jas kraj kubʼij che kqapatanij ri Jehová rukʼ ronojel qanimaʼ?

5 ¿Jas kraj kubʼij che kqapatanij ri Jehová rukʼ ronojel qanimaʼ? Kraj kubʼij che kqapatanij rumal che kqaloqʼoqʼej, xa ta rumal che kojtaqchiʼx che ubʼanik. Xuqujeʼ kraj kubʼij che kqaloqʼoqʼej pa ronojel ri qakʼaslemal.

6. ¿Jas kqabʼano rech kqaloqʼoqʼej ri Jehová rukʼ ronojel qanimaʼ? (Proverbios 4:23; Mateo 5:29, 30).

6 ¿Jas kqabʼano rech kqesaj kiwach ri e sukʼ qʼatal taq tzij y kqaloqʼoqʼej ri Jehová rukʼ ronojel qanimaʼ? Rajawaxik kqaxutuj ronojel ri jastaq che kubʼano che kqaya kan uloqʼoqʼexik ri Jehová, junam rukʼ ri itzel taq etzʼanem, urayixik más pwaq y ri itzel taq achilanik. We kqilo che tajin kqakʼulmaj wariʼ, rajawaxik che kqakʼexlaʼ ri tajin kqabʼano (chasikʼij Proverbios 4:23; Mateo 5:29, 30).

7. ¿Jasche rajawaxik kqachajij qibʼ chuwach ri jastaq che kubʼan kʼax che ri qachilanik rukʼ ri Jehová?

7 Kqaya ta bʼe che kubʼan kebʼ uwach ri qanimaʼ chrij jachin kqaj kqapatanij. Rajawaxik kqachajij qibʼ y kqachomaj taj che kʼo ta kbʼanow kʼax che ri qachilanik rukʼ ri Jehová rumal che kʼi tajin kqabʼan che upatanixik. Rech kachʼobʼ wariʼ, chachomajampeʼ che tajin katbʼin pa ri bʼe, sibʼalaj kʼax tew y kaqiqʼ. Are chiʼ katopan cho awachoch, weneʼ ri nabʼe kabʼano are che kakoj jun asuéter. Are kʼu ¿la kator kan ri uchiʼ ri ja? We katoroʼ ri tew kok riʼ pa ri awachoch. Wariʼ kukʼut chqawach che xaq xiw ta rajawaxik kʼi kqabʼan pa ri qakojonik. Rajawaxik kqachajij ri qanimaʼ chuwach ri jastaq che kubʼan kʼax che ri qachilanik rukʼ ri Jehová (Efes. 2:2).

XKIYA KAN UBʼANIK RI KIMAK

8, 9. ¿Jas xkibʼan ri David y ri Ezequías are chiʼ xyaʼ pixabʼ chke? (Chawilaʼ ri wachbʼal).

8 Junam rukʼ ri xqil kanoq, ri David xubʼan jun itzel makaj. Are kʼu, are chiʼ ri Natán xtzijon rukʼ, ri David xrilo che kʼo xsach wi y xuya kan ubʼanik ri umak (2 Sam. 12:13). Ri e tzij che xutzʼibʼaj pa ri Salmo 51 kukʼutu che xuya kan ubʼanik ri umak. Xubʼij ta waʼ taq tzij riʼ xa rumal che kʼo ri Natán rukʼ o rumal che kraj taj kkʼajisax uwach rumal ri Jehová (Sal. 51:3, 4, 17, encabezamiento).

9 Ri qʼatal tzij Ezequías xuqujeʼ xmakun chuwach ri Jehová. Ri Biblia kubʼij che «xubʼan nimal, rumal kʼu rech waʼ ri Ajawaxel xoyowar rukʼ xuqujeʼ rukʼ ri Judá xuqujeʼ ri Jerusalén» (2 Crón. 32:25). ¿Jasche xubʼan nimal? Weneʼ rumal che ri Jehová xuya nim qʼinomal che, weneʼ xuqujeʼ rumal che xchʼakan pa kiwiʼ ri asirios o rumal che xkunax che jun nimalaj yabʼil. Weneʼ rumal wariʼ xubʼan nimal chkiwach ri babilonios rukʼ ri uqʼinomal. Rumal laʼ ri profeta Isaías xtzijon rukʼ rech xubʼij che che utz ta ri tajin kubʼano (2 Rey. 20:12-18). Ri Ezequías xubʼano junam rukʼ ri David, xumachʼ ribʼ y xuya kan ubʼanik ri umak (2 Crón. 32:26). Y rumal ri unojibʼal, ri Jehová xrilo che xukoj uchuqʼabʼ che ubʼanik ri utz y rumal laʼ xubʼij che are jun sukʼalaj qʼatal tzij. Ri Biblia kubʼij: «Ri e ubʼanoj taq ri Ezequías e sukʼ chuwach ri» Jehová (2 Rey. 18:3).

Ucholajil ri wachbʼal: 1. Ri David kbʼisonik y kkaʼy chikaj are chiʼ ri Natán tajin ktzijon rukʼ. 2. Ri Ezequías, sibʼalaj kbʼisonik, uchapom ri ujolom y utatabʼem ri kubʼij ri Isaías che.

Ri qʼatal tzij David y ri qʼatal tzij Ezequías nim xkil wi ri pixabʼ che xyaʼ chke y xkiya kan ubʼanik ri makaj. (Chawilaʼ ri párrafos 8 y 9).


10. ¿Jas xubʼan ri Amasías are chiʼ xyaʼ pixabʼ che?

10 Are kʼu ri qʼatal tzij Amasías che xkʼojiʼ pa Judá xubʼan ri utz chuwach ri Jehová, are kʼu rukʼ ta ronojel ranimaʼ (2 Crón. 25:2). ¿Jas ri utz ta xubʼano? Are chiʼ ri Jehová xuya ri tobʼanik che rech xchʼakan pa kiwiʼ ri edomitas, ri areʼ xumajij kipatanexik ri dioses re ri tinamit riʼ.c Are chiʼ ri Jehová xutaq bʼi ri profeta rukʼ rech kusukʼumaj ri tajin kubʼano, ri areʼ utz ta xuto xaneʼ xpe royowal (2 Crón. 25:14-16).

11. Junam rukʼ ri kubʼij 2 Corintios 7:9, 11, ¿jas rajawaxik kqabʼano rech ri Jehová kukuy qamak? (Xuqujeʼ chawilaʼ ri e wachbʼal).

11 ¿Jas kqetaʼmaj chrij ri taq kʼutbʼal riʼ? Che rajawaxik kqaya kan ubʼanik ri itzel taq jastaq che kqabʼano y kqakoj qachuqʼabʼ rech kojqaj ta chi che ubʼanik. We jujun taq mul ri kʼamal taq bʼe ketzijon qukʼ rech kqasukʼumaj jujun jastaq pa ri qakʼaslemal. Utz taj che kqachomaj che xa kojqaj ta chi chuwach ri Jehová o che ri kʼamal taq bʼe nim ta chi kojkilo. Junam rukʼ ri xqilo, xuqujeʼ ri qʼatal taq tzij che e sukʼ pa Israel xajwatajik che xkisukʼumaj jujun jastaq pa ri kikʼaslemal (Heb. 12:6). Rumal laʼ, we kʼo jun mul kbʼix chqe che rajawaxik kqasukʼumaj ri qakʼaslemal, ¿jas rajawaxik kqabʼano? 1) Kqakʼam ri pixabʼ che kyaʼ chqe, 2) kqakʼex ri rajawaxik kqakʼexo y 3) kqaya ta kan upatanexik ri Jehová rukʼ ronojel qanimaʼ. We kqaya kan ubʼanik ri itzel taq jastaq, ri Jehová kukuy riʼ ri qamak (chasikʼij 2 Corintios 7:9, 11).

Ucholajil ri wachbʼal: 1. Jun kʼamal bʼe che majaʼ ujunabʼ tajin ktzijon rukʼ qachalal che nim chi ujunabʼ chrij ri utijik tzam. 2. Ri qachalal ri nim chi ujunabʼ tajin kchoman chrij ri kubʼij ri Biblia y tajin kunikʼoj ri kubʼij ri kʼutunem 43 re ri wuj «Kʼaslemal kʼo ta ukʼisik». 3. Ri kʼamal bʼe che majaʼ ujunabʼ junam tajin kkitzijoj ri utzij ri Dios rukʼ ri qachalal che nim chi ujunabʼ.

We kojpixbʼexik, rajawaxik 1) kqakʼam ri pixabʼ, 2) kqakʼex ri rajawaxik kqakʼexo y 3) amaqʼel kqapatanij ri Jehová rukʼ ronojel qanimaʼ. (Chawilaʼ ri párrafo 11).f


QAS XKIQʼIJILAJ RI JEHOVÁ JUNAM RUKʼ RI KRAJ RI AREʼ

12. ¿Jas xejunamataj ta wi ri sukʼ qʼatal taq tzij kukʼ ri e sukʼ taj?

12 Ri qʼatal taq tzij che xeʼux sukʼ xkipatanij ri Jehová junam rukʼ ri kraj ri areʼ y xekitoʼ ri nikʼaj chik rech je kkibʼano. Jujun taq mul xesachik jachaʼ ri xqilo. Are kʼu xkipatanij ri Jehová rukʼ ronojel kanimaʼ y xkikoj kichuqʼabʼ rech xkisach uwach ri qastzij taj qʼijilanik.d

13. ¿Jasche xqaj ta ri Acab chuwach ri Jehová?

13 ¿Jas kqetaʼmaj chkij ri qʼatal taq tzij che xkibʼan itzel taq jastaq chuwach ri Jehová? Qastzij riʼ che xaq xiw ta itzel taq jastaq xkibʼano. Chojchoman chrij ri qʼatal tzij Acab, weneʼ xukʼutu che are jun utz qʼatal tzij y xbʼisonik are chiʼ xutoʼ che umak rech xkamisax ri Nabot (1 Rey. 21:27-29). Y xukoj uchuqʼabʼ che uyakik nimaʼq taq tinamit y xtobʼanik rech ri Israel xchʼakan pa kiwiʼ ri kikʼulel (1 Rey. 20:21, 29; 22:39). Are kʼu ri Acab xubʼan jun jastaq che sibʼalaj itzel y che xuya ta kan ubʼanik: rukʼ ri taqchiʼnik che xuya ri rixoqil che, are xok che kiqʼijilaxik ri taq dioses (1 Rey. 21:25, 26).

14. a) ¿Jasche ri Jehová xubʼij che ri Rehoboam xux ta sukʼ chuwach? b) ¿Jas xkibʼan kʼi chke ri qʼatal taq tzij che xeʼux ta sukʼ chuwach ri Jehová?

14 Chojtzijon chrij jun chi qʼatal tzij che xux ta sukʼ: ri Rehoboam. Junam rukʼ ri xqil nabʼe, ri areʼ xubʼan kʼi utz taq jastaq. Are kʼu, are chiʼ kʼi junabʼ chik tajin kuqʼat tzij, xuya kan upatanexik ri Jehová y xumajij kiqʼijilaxik ri dioses (2 Crón. 12:1). Are chiʼ xkʼulmataj wariʼ, jujun taq mul kuqʼijilaj ri Jehová y jujun taq mul keʼuqʼijilaj ri dioses (1 Rey. 14:21-24). Xaq xiw ta ri Rehoboam y ri Acab xkiya kan upatanexik ri Jehová. Xaneʼ kʼi chke ri qʼatal taq tzij xkiya kan upatanexik ri Jehová y are más xkikoj kichuqʼabʼ che kipatanexik ri dioses. Rukʼ wariʼ ri Jehová are xrilo we tajin kkipatanij jachaʼ ri kraj ri areʼ.

15. ¿Jasche kraj ri Jehová che kqaqʼijilaj jachaʼ ri kraj ri areʼ?

15 ¿Jasche ri Jehová are más nim kril wi ri kabʼan che upatanexik? Rumal che ri qʼatal taq tzij are ketoʼw ri tinamit rech kkiqʼijilaj ri Jehová junam rukʼ ri kraj ri areʼ. Are chiʼ kkiqʼijilaj ta ri Jehová, kʼi jastaq kkibʼano che utz taj y kemakunik (Os. 4:1, 2). Y ri qʼatal taq tzij y ri israelitas are ri utinamit ri Jehová. Rumal laʼ, are chiʼ kkiqʼijilaj ta ri Jehová, ri Biblia kubʼij che kjunamataj rukʼ ri winaq che kubʼan tzʼilalaj mak (Jer. 3:8, 9). Ri winaq che kubʼan tzʼilalaj mak kubʼano che sibʼalaj kbʼison ri ukʼulaj. Junam rukʼ wariʼ, ri winaq che ujachom chi ri ukʼaslemal che ri Jehová y kubʼan ri kkibʼan ri qastzij taj kojonem kubʼano che sibʼalaj kbʼison ri Jehová (Deut. 4:23, 24).e

16. Chuwach ri Jehová ¿jas kjunamataj ta wi jun sukʼ winaq rukʼ jun che sukʼ taj?

16 ¿Jas kqetaʼmaj chrij wariʼ? Che rajawaxik kqaxutuj ronojel ri kʼo ubʼanik rukʼ ri qastzij taj kojonem. Y xaq xiw ta wariʼ; rajawaxik kqaqʼijilaj ri Jehová junam rukʼ ri kraj ri areʼ y rajawaxik amaqʼel kqabʼano. Ri profeta Malaquías xubʼij jas kjunamataj ta wi ri utz winaq rukʼ ri itzel winaq: «Ri ix kichʼobʼ chi na jumul ri jalbʼem ibʼ ri kʼo chuxoʼl ri utz xuqujeʼ ri lawaloyil, chuxoʼl ri kqʼijilan che ri Dios xuqujeʼ ri man kqʼijilan ta che» (Mal. 3:18). Rumal laʼ, kqaya ta bʼe che ri utz taj kqabʼano y ri kojsach wi kubʼano che kqaya kan upatanexik ri Dios. Are jun nimalaj makaj uyaʼik kan upatanexik ri Jehová.

17. ¿Jasche rajawaxik che utz kqabʼan che uchaʼik ri qakʼulaj?

17 ¿La at kʼulan taj y kawaj katkʼulik? Ri xubʼij ri Malaquías ktobʼan riʼ chawe rech utz uchaʼik ri akʼulaj kabʼano. Chatchoman chrij wariʼ: weneʼ jun winaq kʼo utz taq ubʼantajik; are kʼu, we tajin ta kupatanij ri Jehová, ¿la sukʼ waʼ wajun winaq chuwach ri Jehová? (2 Cor. 6:14). We katkʼuliʼ rukʼ, ¿la katutoʼ riʼ pa ri akojonik? Chatchoman chrij ri xukʼulmaj ri Salomón, ri e rixoqil weneʼ kʼo utz taq kibʼantajik, are kʼu kepatanin ta che ri Jehová. Y nojimal xkibʼano che ri Salomón xuya kan upatanexik ri Jehová y xumajij kiqʼijilaxik ri dioses (1 Rey. 11:1, 4).

18. ¿Jas rajawaxik kkikʼut ri tat nan chkiwach ri kalkʼwal?

18 Tat nan, kixkunik kikoj ri kikʼutbʼal ri qʼatal taq tzij re ojer rech keʼitoʼ ri iwalkʼwal rech kkipatanij ri Jehová jachaʼ ri kraj ri areʼ. Rajawaxik kketaʼmaj che ri Jehová are xrilo we ri qʼatal taq tzij riʼ xkipatanij jachaʼ ri kraj ri areʼ. Chikʼutuʼ chkiwach rukʼ ri kibʼij y chikʼutuʼ che ri upatanexik ri Jehová —junam rukʼ usikʼixik ri Biblia, bʼenam pa ri e riqbʼal ibʼ y utzijoxik ri utzij ri Dios— are ri más nim ubʼanik pa ri ikʼaslemal (Mat. 6:33). We kibʼan ta wariʼ, weneʼ ri e iwalkʼwal kkichomaj keʼux testigos rech Jehová rumal che ri ix ix Testigos. Y are chiʼ kqʼax ri tiempo, weneʼ kkichomaj che upatanexik ri Jehová qas ta nim ubʼanik o weneʼ kkiya kan upatanexik.

19. ¿La kkun jun winaq ktzalij rukʼ ri Jehová we uyaʼom kan upatanexik? (Chawilaʼ ri recuadro «Katkunik kattzalij rukʼ ri Jehová»).

19 ¿La kkun na jun winaq kupatanij chi jumul ri Jehová we uyoʼm kan upatanexik? Kkunik, we kuya kan ubʼanik ri umak, kkunik kux chi jumul rachiʼl ri Jehová. Qastzij che rajawaxik kumachʼ ribʼ y kukʼam ri pixabʼ che kyaʼ che kumal ri kʼamal taq bʼe (Sant. 5:14). Ronojel ri kubʼano kuya na kikotemal che ri Jehová.

Katkunik kattzalij rukʼ ri Jehová

Chqilaʼ ri xubʼan ri Manasés. «Ri e ubʼanoj ri xeʼubʼano man utz ta xeril ri» Jehová, «sibʼalaj nim ri kikʼ ri xutix[o]», xubʼan kichak ri ajqʼijabʼ y xeʼukamisaj ri ralkʼwal chkiwach ri dioses che kʼo ta kipatan (2 Rey. 21:6, 16). Y xubʼano che ri tinamit re Judá xokʼow uwiʼ ri kimak chuwach ri kimak ri nikʼaj chi tinamit (2 Rey. 21:9; 2 Crón. 33:1-6). Are kʼu chiʼ xkʼam bʼi pa Babilonia, xuya kan ubʼanik ri umak. Pa kʼi taq junabʼ xmakun chuwach ri Jehová, rumal laʼ xaq xiw ta rajawaxik kutaʼ kuybʼal umak. Ri Biblia kubʼij che, «are taq xunaʼ [...] chi kʼo pa ri nimalaj kʼax», ri Manasés «xutzʼonoj elebʼal kʼuʼx che ri» Jehová y «xubʼan chʼawem». ¿Jas xuchʼak rukʼ wariʼ? Ri Jehová xutatabʼej ri xubʼij, y «xok il ri Dios che xeʼutatabʼej taq ri e ubʼochiʼnik xubʼan kʼut chi xtzelej pa Jerusalén che utaqexik ri ajawinik» (2 Crón. 33:12, 13).

¿La je waʼ kubʼan ri Jehová kukʼ ri kiyoʼm kan upatanexik che kkaj kkipatanij chi jumul? Qastzij che jeʼ, rumal che Isaías 55:7 kubʼij: «Ri bʼanal etzelal chuyaʼ kan ri itzel ubʼe, ri itzel winaq cheʼuyaʼ kan ri itzel taq uchomanik chixtzelej rukʼ ri Ajawaxel, kel kʼu na ukʼuʼx chiwe chixtzelej rukʼ ri qaDios, xaq kʼu ix reyem che usachik ri imak». Qastzij wi we kawaj kattzalij rukʼ ri Jehová chakojoʼ achuqʼabʼ rech katkunik kattzalijik.

20. We kqabʼan qe ri xkibʼan ri sukʼalaj qʼatal taq tzij, ¿jas kubʼij riʼ ri Jehová chqij?

20 ¿Jas xqetaʼmaj chkij ri qʼatal taq tzij re Israel? Kojkunik kqabʼan qe jachaʼ xkibʼan ri qʼatal taq tzij che xkiloqʼoqʼej ri Jehová rukʼ ronojel kanimaʼ. Kʼo chqetaʼmaj chrij ri kojsach wi, kqaya kan ubʼanik y kqakʼex ri rajawaxik kqakʼexo. Y chnaʼtaj chqe che sibʼalaj nim upatan che kqaqʼijilaj ri Jehová jachaʼ ri kraj ri areʼ. We katux sukʼ che ri Jehová, ri areʼ kubʼij na riʼ che at jun sukʼ winaq.

¿JAS KQABʼANO RECH...

  • ... kqaloqʼoqʼej ri Jehová rukʼ ronojel qanimaʼ?

  • ... kqakʼutu che xqaya kan ubʼanik ri makaj?

  • ... kqakʼutu che kqaqʼijilaj ri Jehová jachaʼ ri kraj ri areʼ?

BʼIXONEM 45 Ri kʼo pa ri wanimaʼ

a Pa wajun kʼutunem riʼ, are chiʼ kojchʼaw chkij ri qʼatal taq tzij re Israel are tajin kojchʼaw chkij konojel ri qʼatal taq tzij che xetaqan puwiʼ ri utinamit ri Jehová. Jujun chke are ri xkiqʼat tzij pa kiwiʼ ri kebʼ tribus re Judá, nikʼaj chik are ri xkiqʼat tzij pa kiwiʼ ri 10 tribus rech Israel y nikʼaj chik are ri xkiqʼat tzij pa kiwiʼ konojel ri 12 tribus.

b CHOMANIK NIM UBʼANIK: Pa ri Biblia kqariq ri tzij animaʼ che are kchʼaw chrij ronojel ri winaq, ri e urayinik, ri uchomanik, ri kunaʼo, ri e ubʼantajik, ri kkun che ubʼanik, jasche kraj kubʼan ri jastaq y ri umetas.

c Ri qʼatal taq tzij che israelitas taj utz xkil kiqʼijilaxik ri dioses kech ri e tinamit che xechʼakan pa kiwiʼ.

d Ri qʼatal tzij Asá xubʼan itzel taq jastaq (2 Crón. 16:7, 10). Are kʼu ri Biblia kubʼij che are xubʼan ri kqaj chuwach ri Jehová. Qastzij che nabʼe xukʼam ta ri pixabʼ che xyaʼ che, are kʼu chiʼ xqʼax ri tiempo xusukʼumaj ri uchomanik. Ri Jehová, are más nim xril wi ri utz taq ubʼantajik chuwach ri xsach wi. Ri Asá qas xukʼutu che xaq xiw ri Jehová xuqʼijilaj y xukoj uchuqʼabʼ che usachisaxik kiwach ri e tyox (1 Rey. 15:11-13; 2 Crón. 14:2-5).

e Nim ubʼanik che ri kebʼ Taqanik che xyaʼ che ri Moisés kubʼij che utz taj kqʼijilax jun jastaq o winaq che are ta ri Jehová (Éx. 20:1-6).

f RI KUKʼUT RI E WACHBʼAL: Jun kʼamal bʼe che majaʼ ujunabʼ tajin ktzijon rukʼ jun qachalal chrij ri utijik tzam. Ri qachalal xukʼam ri pixabʼ che xyaʼ che, kukʼex ri ukʼaslemal y kuya ta kan upatanexik ri Jehová.

    E wuj pa quiché (1993-2025)
    Uk'isik sesión
    Umajixik sesión
    • quiché
    • Chataqa b'ik
    • Ri qas utz kawilo
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Ri kta' chawe rech kakojo
    • Keta'max ta ri xatz'ib'aj
    • Configuración de privacidad
    • JW.ORG
    • Umajixik sesión
    Chataqa b'ik