PROVERBIUS
1 Davidpa tsurin+ Salomon alli pensëkur parlanqankunaqa këchömi qellqarëkan,+ pëqa Israel nacionchömi gobernarqan.+
2 Tsëkunataqa parlarqan yachatsikunqankunata entiendinapaq,+
Teyta Dios yachaq kanqanta entiendinapaq, corregimänapaq,
3 alli entiendir corregikunapaq,+ allikunata ruranapaq,+
alli juiciuyoq kanapaq,+ llapan nunakunawan alli kanapaq,
4 mana yachaq nunakunapis yachaq tikrayänampaq,+
jövinkunapis alli pensëta yachakuyänampaq y yachaq tikrayänampaqmi.+
5 Yachaq nunaqa, parlapäyanqanta shumaq wiyakurmi mas yachaq tikran.+
Entiendeq nunaqa, yachaq nuna consejanqantam cäsukun.+
6 Tsëmi entiendin alli yachatsikuykunata, igualatsikuywan yachatsikuyanqanta, y yachaq nunakuna parlayanqanta.
Yachatsikuyanqan mana entiendipaqnö kaptimpis entiendinmi.+
7 Nunakunaqa yachaq tikrayan, Teyta Jehoväta llapan shonqunkunawan respetarmi.*+
Upa kaqkunallam, yachakuyanqannöqa imatapis rurayantsu ni corregiyaptin cäsukuyantsu.+
9 Pëkuna corregiyäshunqëki y yachatsiyäshunqëkiqa, peqëkipaq o umëkipaq shumaq corönanömi,+
y kunkëkipaq shumaq wallqanömi.+
10 Kuyë wamrallä, jutsa* ruraq nunakuna niyäshunqëkita ama rurëtsu, mana allikunata ruranëkipaq niyäshuptiki ama cäsuytsu.+
11 Pëkunaqa capaz kënö niyäshunki: “Aku ëwashun.
Upällalla shuyëkur pï pasaqtapis wanuratsishun.
Culpannaq nunata wanuratsinapaq, pasanqanyaq shuyaräshun.
12 Kawëkaqta Sepultüra* tragakurkoqnö, wanuratsir llapan kapunqanta apakushun.
Imanömi sepultürapis culpannaq nunakunata tragakurkun, tsënö wanuratsishun.
13 Llapan väleq cösasninkunata qochirkur o qechuskir,
wayintsikman llapanta apakushun.
14 Noqakunaman juntakämuy,
llapan suwanqantsiktaqa igual igualmi rakipänakushun”.
15 Hïju, ama pëkunawan juntakëtsu.
16 Pëkunaqa imë hörapis, mana allikunata rurayänampaqmi listu këkäyan,
y pitapis jukllam wanuratsiyan.+
17 Trampata churëkaqta rikämarnintsikqa, manam pishqukunapis yëkuyannatsu.
18 Tsëmi mana alli nunakunaqa mana pï rikänanchö shuyëkur, nunakunata wanutsiyan.
Yachëllapa shuyëkurmi nuna mayinkunata wanutsiyan.
19 Tsëkunata rurarmi pëkunaqa rïcuyäyan,
peru tsënö tariyanqan cösaskunaqa kikinkunatapis wanuymanmi o wañuymanmi chätsinqa.+
20 Teyta Diospa yachaq këninmi,+ juk warminö cällikunachö qayëkachëkan,+
pläzakunachömi fuertipa parlar purikan,+
21 mëtsika nunakuna puriyänan cällikunapa esquïnankunachömi qayëkachëkan,
y markaman yëkuna punkukunachömi kënö nikan:+
22 “Juiciunnaq nunakuna, ¿imëyaqraq juiciunnaq kayanki?
Qamkuna burlakoqkuna, ¿imëyaqraq burlakur asikur kayanki?
Qamkuna upakuna, ¿imëyaqraq yachakuyta munayankitsu?+
23 Corregipteq cäsukuyë.+
24 Noqaqa qamkunata qayarqämi,* peru manam cäsuyämarqëkitsu,
yanapëta munar makïta makyapteqpis manam munayarqëkitsu.+
25 Kutin kutin consejapteqpis manam cäsuyämarqëkitsu,
corregipteqpis manam chaskikuyarqëkitsu.
26 Tsëmi desgraciapa pasayanqëki höra noqapis asikushaq,
mantsakashqa këkäyanqëki höram burlakushaq.+
27 Tsë mantsayanqëki, fuerti tamyanö chämuptin,
imëka desgracia fuerti vientunö chämuptin
y imëka llakikuykunapa y problëmakunapa pasayanqëki höram asikushaq.
28 Tsëkunapa pasayanqëki höram kutin kutin qayayämanki, peru manam cäsuyashqëkitsu,
löcuyëpa ashiyämarpis manam tariyämankitsu.+
31 Tsëmi kananqa mana alli portakuyanqëkipita sufriyanki,+
imëka mana allikunata rurayanqëkipitam llakikuyanki.
32 Juiciunnaq nunakunaqa mana cäsukoq kayanqampitam wanuyanqa o wañuyanqa,
y upa nunakunaqa yachatsinqäta mana kaqpaq churayanqampitam ushakäyanqa.
33 Peru noqata cäsumaq kaqqa allim kawakunqa,+
y mana allikuna pasakuptimpis manam mantsakanqatsu, tranquïlum kawakunqa”.+
2 Hïju, parlapanqaqta cäsukur,
mandamientükunata shonquykichö katsir,+
2 Teyta Dios yachaq kanqanta entiendinëkipaq alli wiyakur,+
tantiyaq nuna këta procurar,+
3 alli entiendeq kanëkipaq qayëkachëpa mañakur,+
tantiyaq kanëkipaq mañakur,+
4 pläta qellëtanö tsëkunata imëpis ashir+
y pakarëkaq qellëtanö mana dejëpa ashirqa,+
5 Teyta Jehoväta imanö respetana* kanqantam yachakunki,+
awmi, Teyta Diospitam yachakunki.+
7 Pëqa, alli ruraq nunakunataqa yachakuyanqannö imatapis rurayänampaqmi yanapan,
munanqannö portakoqkunataqa escüdunömi tsapan.+
8 Allikunata ruraq nunakunataqa cuidanmi,
Pëta kuyaqkunataqa imëka mana allikunapitam tsapan.+
9 Tsënöpam entiendinki alli rurëkuna ima kanqanta, llapan nunakunatapis igualpam rikanki
y llapan alli rurëkunatam entiendinki.+
10 Teyta Dios yachaq kanqanta entiendiriptiki+
y yachakunqëkita kuyaptikiqa,+
11 alli pensëta yachanqëkim cuidashunki+
y tantiyaq kanqëkim imëka mana allipita tsapäshunki.
12 Tsëmi librashunki mana alli rurëkunapita,
mana allikunata parlaq nunakunapita,+
13 alli rurëkunata dejaskir,
mana allikunata ruraqkunapita,*+
14 mana allikunata rurëta gustaqkunapita,
mana allita ruraskir kushikoqkunapita,
15 llutan rurëkunallachö kakoqkunapita
mana alli rurëkunallachö imëpis kakoqkunapita.
16 Teyta Dios yachaq kanqanta entiendirqa, manam lluta purikoq* warmipa* trampanman ishkinkitsu,
manam cäsunkitsu jukwan jukwan kakoq warmi shumaq parlapäshuptikipis.+
17 Tsë warmiqa jövin këkar casakunqan qowantam o runantam* engañashqa,+
y Teyta Diosta äninqantapis qonqëkushqam.
18 Wanuyta o wañuyta ashirmi wayinmanqa ëwanki,
y wayinman ëwaq näniqa sepultüraman ëwaq näninömi.+
19 Pï nunapis tsë warmiwan kanampaq* ëwaqqa manam kutimunqanatsu,
y kutimuyta munarpis manam kawëman chätsikoq nänita tarinqanatsu.+
20 Tsëmi qamqa alli nunakuna rurayanqannö alli kaqta ruranëki,
pëkuna rurayanqannömi imëpis allikunallata ruranëki.+
21 Patsachöqa allita ruraq nunakunallam kawakuyanqa,
Teyta Dios llapan mandakunqanta cäsukoqkunallam patsachöqa kawayanqa.+
3 Hïju, yachatsinqaqta* ama qonqëtsu,
mandamientükunata llapan shonquykiwan cäsukuy.
2 Tsënö rurarqa, atska watapam kushishqa
y tranquïlu kawakunki.+
3 Imëpis alläpa kuyakoqlla këkanki, y parlanqëkitaqa imëpis cumplinki.+
Tsëkunataqa, wallqatanö kunkëkiman wallqakurkuy,
y shonquykimampis qellqarkuy.+
4 Tsëta ruraptikiqa, Teyta Diosmi bendicishunki, nunakunapis respetayäshunkim,+
y pensëta yachaq nunatanömi reqiyäshunki.
5 Ama kikiki yachanqëkillamanqa confiakuytsu,+
sinöqa, Teyta Jehoväman llapan shonquykiwan confiakuy.+
6 Imata rurarpis, pëtaraq puntata yarpanki munanqannö ruranëkipaq.+
Tsëta ruraptikiqa, alli kawakunëkipaqmi yanapashunki.+
7 Imëkatapis qamllana musyanqëkitaqa ama pensëtsu.+
Teyta Jehoväta respetë* y mana alli rurëkunataqa ama rurëtsu.
8 Tsëmi alli saloryoq kanki,
y tulluykikunapis fuertim kanqa.
10 Tsëta ruraptikiqa mikuy churakunëkipis juntam kanqa,+
y vïnu churakunëkichöpis* mëtsikam llullu vïnu kanqa.
11 Hïju, alli portakunëkipaq Teyta Jehovä yachatsishuptiki cäsukuy,+
y corregishuptiki ama cölerëtsu.+
13 Teyta Dios yachaq kanqanta entiendeq nuna
y alli pensëta yachaq nunaqa, kushishqam kawakun.+
14 Teyta Dios yachaq kanqanta entiendinqantsikqa,
pläta qellëta y öruta tarinqantsikpitapis mas allim,+
15 lamar rurinchö shumaq rumikunapitapis* mas väleqmi,
y imëkata munanqantsikwampis manam igualantsu.
16 Teyta Dios yachaq kanqanta entiendirqa, mëtsika watam kawakushun,
mëtsika riquëzayoqmi kashun, pïmëmi reqimäshun,
17 tranquïlum kashun
y kushishqam imëpis kawakushun.+
18 Teyta Dios yachaq kanqanta entiendinqantsikqa, kawatsikoq plantanömi,
19 Teyta Jehoväqa, alläpa yachaq karmi kë patsapa cimientunta alli firmita churashqa,+
y alläpa yachaq karmi ciëlutapis alli firmita kamashqa.+
20 Teyta Diosqa, alli musyarmi mëtsika yakutapis rakirqan,
y ciëluchö këkaq pukutëkunapitapis tamyatsimurqan.+
21 Hïju, tsëkunataqa* imëpis yarparanki.
Yachakunqëkinö imëpis kawanki y imata ruranëkipaqpis alliraq pensanki.
22 Tsëta ruranqëkiqa, kunkëkichömi shumaq wallqanö kanqa
y imëpis allim kawakunki.
23 Tsëmi mana mantsapakuypa purinki,
y manam imapis kanqatsu ishkitsishunëkipaq.+
25 Manam mantsankitsu+ ima desgraciapis pasashunëkita.
Mana alli nunakunaman fuerti tamyanö desgracia chaptimpis manam mantsakankitsu.+
26 Qamqa, Teyta Jehovällamanmi confiakunki,+
pëqa yanapashunkim, tsëmi ima trampamampis ishkinkitsu.+
28 Jinan höra yanapëta puëdikarqa ama kënö ninkitsu:
“Kananqa manam puëdïtsu. Tardina kutimunki, o warëpaqnam imallatapis alistamushaq”.
29 Qamwan juntu kawaq nunata y qamman confiakoq nunataqa,
ama ima mana allitapis rurankitsu.+
31 Mana alli nuna ruranqanta ama munapankitsu,+
ama pë ruranqantaqa imatapis rurankitsu.
32 Mana allikunata ruraq nunakunataqa, Teyta Jehoväqa chikinmi,+
peru allita ruraq nunakunataqa kuyanmi.+
33 Mana allita ruraq nunakunapa familiantaqa,+ Teyta Jehovä maldicinmi.
Peru allita ruraq nunakunapa familiantaqa bendicinmi.+
35 Alli yachaq nunakunataqa pïmëmi respetanqa,
peru upa nunakunataqa manam ni pï respetanqatsu.+
4 Wamrakuna, papänikikuna corregiyäshuptiki cäsukuyë.+
Alli entiendiyänëkipaq shumaq wiyakuyë.
2 Noqaqa, allim yachatsiyashqëki.
Yachatsinqaqkunata* ama qonqayankitsu.+
4 Papänïqa kënö nirmi shumaq parlapämaq:
“Imëpis alli kawakunëkipaqqa, parlapanqaqkunata ama qonqankitsu,+ y mandanqaqkunatapis llapanta cumplinki.+
5 Teyta Dios yachaq kanqanta entiendi y imatapis alli entiendita procuranki.+
Parlapanqaqkunata ama imëpis qonqankitsu.
6 Teyta Dios yachaq kanqanta mana qonqarqa, manam imëka mana allikunaman chankitsu.
Yachakunqëkita kuyanki, tsëmi mana alli rurëkunapita tsapäshunki.
7 Imëkapitapis masqa välin, Teyta Dios yachaq kanqanta entiendinqantsikmi.+
Tsëmi yachakunqëkinö imatapis ruranëki, y imatapis yachakurqa, yachakunqëkimannömi kawanëki.+
8 Tsënö kawakuyta kuyaptikiqa pïmëmi reqishunki,+
tsënö kawakuyta gustaptikiqa pïmëmi respetashunki.+
9 Yachakunqëkimannö kawarqa shumaq corönayoqnömi kanki,
wëtapita rurashqa shumaq corönayoqnö”.
10 Hïju, parlapanqaqta cäsukuy.
Cäsukurqa mëtsika watakunapam kawakunki.+
12 Purinqëki nänichöpis manam ni ima ishkitsishoqniki kanqatsu
y cörrirpis manam ishkinkitsu.
13 Corregiyäshuptiki chaskikuy, ama qonqankitsu.+
Tsëtaqa imëpis yarparanki, tsëmi yanapashunki imëpis alli kawakunëkipaq.+
14 Ama mana alli nunakunanöqa portakuytsu,
ni pëkuna rurayanqankunata rurëtsu.+
16 Mana allikunata mana rurarqa, pëkunaqa manam punuytapis puëdiyantsu.
Pitapis mana allita rurar-raqmi kushishqa punuyan.
17 Pëkunapaqqa, imëka mana allikunata rurëqa mikuyninkuna cuenta
y vïnunkuna cuentam.
18 Peru alli nunakuna, allikunata rurar kawakuyanqanqa patsa wararnin atsikyar qallaqnömi,
19 Peru mana alli nunakunaqa ampichö o tsakëchö* pureqnömi këkäyan,
tsëmi mana allikunapa pasarpis imanir sufriyanqanta musyayantsu.
20 Hïju, ninqaqta cäsumë,
parlapanqaqta shumaq wiyamë.
21 Tsëkunataqa ama qonqankitsu,
imëpis yarparanki.+
22 Cäsukoq kaqqa, allim kawakunqa+
y cuerpumpis manam qeshyananqatsu.
23 Shonquykiwanran kawëta puëdinki.
Tsëmi imapitapis masqa shonquykita alli cuidanëki.+
24 Ama mana kaqkunataqa parlëtsu,+
y ni pitapis ulipëtsu o llullapaytsu.
25 Ama imanöpapis qepamanqa rikëtsu,
imë hörapis puntallaman rikarë.+
27 Y ëwëkanqëki nänipita ama yarqukuritsu ni ama juk lädupa ëwëtsu.+
Mana allikunataqa ama ichikllapis rurëtsu.
5 Hïju, Teyta Dios yachaq kanqanta entiendi,
alli tantiyaq kanëkipaq parlapapteq shumaq wiyamë.+
2 Tsënöpam alli pensëta yachanki
y rasumpa kaqllata parlanki.+
3 Jukwan jukwan kakoq* warmi* pitapis parlapanqanqa, abëjapa mielninnöran mishkïkun.+
Ollqukunataqa, ¡imanömi parlapëta yachëkun!*+
4 Peru tsëpitaqa, ajenjunö asqaqmi o ayaqmi tikrarin.+
Y ishkan lädupa fïluyoq espädanömi roqurishunki.+
5 Tsë warmitaqa wanuymi shuyarëkan,
awmi, Sepultüramanmi* derëchu ëwëkan.
6 Tsë warmiqa manam limpiu kawakuyman pensantsu,
imëka oqrakashqanömi mëpa ëwëkanqantapis musyantsu.
7 Hïju, tsëmi kananqa shumaq wiyamänëki,
parlapanqaqtaqa ama imëpis qonqankitsu.
8 Tsë warmimanqa ama ichikllapis witipëtsu,
ni wayin punkunllamampis ëwëtsu.+
9 Tsë warmiwan kaptikiqa manam ni pï respetashunkinatsu,+
mëtsika watapam sufrinki,+
10 mana reqinqëki nunakunam llapan kapushunqëkita ushayanqa,+
y alli trabajar tarinqëkikunatam llapanta apakuyanqa.
11 Y kallpëki manana kaptin
y qeshyapäkurmi llakikurllana kawakunki.+
12 Tsënö sufrirmi kënö ninki: “¡Corregiyämaptin cäsukulläman karqan!
¡Consejayämaptin chaskikulläman karqan!
13 Yachatsimaqnïkuna niyämanqantaqa manam cäsukurqätsu,
ni parlapäyämanqantapis manam wiyëta munarqätsu.
16 Ama yakuyki jichar ëwakutsuntsu,
ama pözuyki cällikunachö katsuntsu.+
17 Pözuykichö yakuqa y chakrëkipita pashtamoq yakuqa qamllapaqmi kanan,
mana reqishqa nunakunapaqqa manam kanantsu.+
18 Pözuykichö yakuykitaqa Teyta Dios bendicïkullätsun.
Warmiwan këta munarqa, jövin kënikichö casakunqëki warmillawanmi imëpis kanëki.+
19 Tsë warmiqa luychunö* shumaqmi, y jirkakunachö päraq kuyanëllapaq chukaru cabranömi.*+
20 Hïju, lluta purikoq warmi* enamoräshuptiki ama cäsupëtsu,
ama jukwan jukwan kakoq* warmita* waqukurkïtsu o makallakurkuytsu.+
21 Teyta Jehoväqa nunakuna imanö kawayanqantapis rikëkanmi,
imata rurayanqantapis llapantam musyëkan.+
22 Mana alli nuna, mana allikunata ruranqanqa kikinllapaqmi trampa cuenta këkanqa.
Jutsata* ruranqampitaqa manam libri quedanqatsu, waskawan watashqanömi imëpis kanqa.+
23 Mana yachaq kar y corregiyanqanta mana chaskikurmi,
imëka mana allita ruranqa y wanunqam.
6 Hïju, juk nuna jaqa tikraptinqa,+ ama änikunkitsu, pagakuyta mana puëdiptin qam pagakunëkipaq.
Ama mana reqinqëki nunata äninkitsu qam paganëkipaq.+
2 Änikushqa karqa, trampamannam ishkirqunki.
Parlanqëkitaqa manam neguëta puëdinkinatsu,+
3 y nuna mayikipa esclävunnam tikrarqunki.
Tsëmi kananqa penqakuykarpis,
ëwar nuna mayikita roganëki tsë änikunqëkita mana cumplinëkipaq.+
4 Tsëta mana rurarqa, ama ni ichikllapis punuytsu,
ni qemtsillapis qemtsitsu.
5 Luychuta* wanutseq nunapita luychu qeshpir ëwakoqnö
y pishquta tsareq* nunapa makimpita, pishqu volar* ëwakoqnö juklla librakuy.
7 Pëkunapaqa manam mandaqnin, ni capitannin ni gobernantimpis kantsu.
8 Peru usya witsanmi mikuyninkuna juntayan,+
cosëcha witsanmi mikuyninkuna churakuyan.
9 Qela nuna, ¿imë hörayaqtan jitaräkunki?
¿Imë hörayaqtan punukunki?
10 Punukurlla kakur, jitaräkurlla kakur
y makikita cruzarkur descansakurlla kakurqa...,+
11 imëkëkita ladron apakuptin jinëlla quedareqnömi waktsa quedarinki,imëkëkita asaltanti nuna apakuptin imannaq quedareqnömi jinëlla quedarinki.+
12 Imapaqpis mana väleq y mana alli nunaqa, pïmëtapis uliparmi o llullaparmi mëchöpis purikan.+
13 Nawinwanmi qemtsipäkun,+ makinwan y hasta chakinwampis sëña rurëtaqa allipam yachan.
15 Tsënö kanqampitam mana pensanqan höra desgraciaman chanqa y ushakanqam,
manam salvakunqatsu.+
16 Teyta Jehovätaqa, kë joqta rurëkunaqa manam ichikllapis gustantsu,
awmi, kë qanchis rurëkunataqa alläpam melanan.
17 Pëtaqa manam gustantsu nunakuna orgullösu kayanqan,+
nuna mayinkunata ulipäyanqan o llullapäyanqan,+ culpannaq nunakunata wanutsiyanqan,+
18 mana allikunata rurayänampaq pensayanqan,+
mana allikunata rurëpaq punta puntachö kayanqan,
19 pipapis testïgun kar mana rasumpa kaqta parlayanqan,+
y wawqinkunatawan chikinakatsiyanqan.+
20 Hïju, papäniki llapan mandashunqëkita cäsukuy,
y mamëki yachatsishuptiki shumaq wiyakuy.+
21 Tsëkunataqa imëpis shonquykichö yarparanki,
kunkëkichö wallqaraq cuenta katsinki.
22 Tsëkunata yarparanqëkim mëta ëwaptikipis yanapashunki,
patsäkuptikipis cuidashunki
y shärikuptikipis allikunata ruranëkipaq yanapashunki.*
23 Mandamientukunaqa chiwchinömi,+
leynam aktsinö,+
y yachatsir corregiyäshunqëkiqa alli kawakunëkipaqmi yanapashunki.+
24 Tsëkunata yarpanqëkim yanapashunki mana alli warmipita witikunëkipaq,+
jukwan jukwan kakoq* warmi* shumaq parlapäshuptiki mana creikurkunëkipaq.+
25 Shumaq kaptimpis ama munapëtsu,+
qemtsipäshuptikipis ama cäsupëtsu.
26 Qellëpaqrëkur jukwan jukwan kakoq* warmiwan patsäkoq ollquqa waktsayëmanmi chärin.*+
Qowanta o runanta* engañaq warmiqa, juk nuna alli kawakunqantam ushakäratsin.
27 Juk nuna shanshëkaq o shankëkaq carbonta mellqakurkuptinqa, ¿manatsuraq röpanta ruparinqa?+
28 Juk nuna shanshëkaq o shankëkaq carbon janampa puriptinqa, ¿manatsuraq chakinta ruparinqa?
29 Tsënömi pasanqa nuna mayimpa warminwan kakoq ollqutapis.
Jukpa warminwan kakoqqa castïgutam chaskinqa.+
30 Juk nuna mallaqarnin suwakuptinqa,
manam nunakuna alläpaqa chikipäyanqatsu.
31 Peru suwakuykaqta tarïkurqa qanchis kuti mastam pagatsiyanqa,
wayinchö llapan väleq cösasninkunawanmi pagakunqa.+
34 Warmipa qowan o runan* musyëkurqa alläpam cölerakunqa,
y imëkatapis rurëkunampaqmi cölerashqa ashinqa.+
35 Cöleranqanqa manam pasanqatsu
ni ëkata pagaptin ni ima väleqta qaraptimpis.
7 Hïju, parlapanqaqkunata cäsukunki,
mandamientükunata shonquykichö katsinki.+
2 Alli kawakunëkipaqqa, mandamientükunata cumplinki,+
yachatsinqaqkunataqa* nawi nïñëkitanö cuidanki.
3 Mana qonqanëkipaq dëduykiman watarkunki,
y shonquykiman qellqarkunki.+
4 Teyta Dios yachaq kanqantaqa,“panïmi kanki” nï,
y entiendeq këtana familiëkitanö rikë.
5 Tsëmi defendishunki lluta purikoq warmipita,*+ jukwan jukwan kakoq* warmipita.
Yachëllapa parlapäshuptiki manam creikurkunkitsu.+
6 Juk kutim ventänäpita rikachakuykarqä,
rejïllayoq ventänäpitam rikachakuykarqä.
8 Cällipa ëwarëkarmi esquïnaman chärirqan,
tsëpitanam jukwan jukwan kakoq* mañösa warmipa wayin kaqman ëwar qallëkurqan.
10 Tsëpitanam rikaskirqä juk warmita pëwan tinkunampaq ëwëkaqta, tsë warmiqa qellëpaqrëkur jukwan jukwan kakoq* warminö vistishqam karqan.+
Y alabaparmi parlapar qallëkurqan.
11 Y imëkata nirmi juklla creiratsirqan.+
Tsë warmiqa manam wayinchö pärantsu.
12 Kananqa cällichömi këkan, tsëpitanam pläzakunata ëwanqa,
y esquïnakunachömi ollqukunata shuyaranqa.+
13 Tsë jövintaqa tsarïkurmi mutsakurkun,
y sinvergüenza karmi alli tukur kënöraq nin:
14 “Teyta Dioswan amïgu kanqäta rikätsikurmi,+ animalkunata pishtëkur pëpaq rupatsirqö.
Teyta Diosta äninqätaqa kananmi cumplirqö.
15 Tsëmi asheqniki yarqamurqö,
¡tarinqaqtaqa alläpam kushikü!
16 ¡Aku wayïta ëwashun!
Cämämanqa Egiptuchö rurayanqan shumaq coloryoq colchakunatam mashtarqö, mas alli kaq colchakunata,+
17 y shumaq pukutänampaqmi o mushkunampaqmi mïrrata, äloeta y canëlata jicharqö.+
18 ¡Aku, juklla yëkushun! Patsa waranqanyaq kakunantsikpaq,
ishkallantsik kuyanakur kakunantsikpaq.
19 Qowäqa o runäqa* manam këchötsu,
karu markatam viajashqa.
20 Qellëta aparkurmi ëwashqa,
y jatun* killachöran kutimunqa”.
21 Tsënö nirmi tsë warmiqa creiratsin.+
Tsënam jövinqa, shumaq parlapaptin pëwan ëwëta munarin.
22 Y jövinqa, camalman töru ëwaqnömi, warmipa qepanta ëwar qallëkun.
Watëkur castigayänampaq kaqta mana musyaq upa nunanömi ëwar qallëkun.+
23 Tsë jövin tsëkunata rurëkaptinmi, juk flëcha ñatinnimpa pasarin.
Trampaman pishqu juklla yëkureqnömi,
cuentata qokuntsu rurëkanqanwan wanunampaq o wañunampaq kaqta.+
24 Kananqa hïju,* shumaq wiyamë,
parlapanqaqta cäsumë.
27 Tsë warmipa wayinman ëwarqa, Sepultüraman* ëwaq cuentam ëwayan.
Tsë warmiman ëwarqa, wanuyta ashirllanam ëwayan.
8 Teyta Dios yachaq kanqanmi qayakuykan, ¿manaku wiyayanki?
Alli entiendeqmi fuertipa qayakuykan, ¿manaku wiyayanki?+
2 Altu sitiukunachö,+ nänikunachö,
y nänikuna tinkoqchömi qayëkachëkan.
3 Markaman yëkuna punkukunachömi qayëkachëkan,
markaman yëkuna punkukunachömi fuertipa kënö nikan:+
4 “Nunakuna, llapëkitam qayëkaq,
y fuertipa parlapëkaq, wiyayämë.
5 Qamkunaqa manam imatapis musyayankitsu, alli pensëta yachakuyë.+
Qamkunaqa mana cäsukoqmi kayanki, entiendeq shonquyoq kayë.
6 Wiyayämë, parlapänaqpaq kaqqa alläpam precisan,
noqaqa alli kaqllatam niyashqëki.
7 Rasumpa kaqllatam parlapäyashqëki,
ulikuyqa o llullakuyqa manam gustamantsu.
8 Noqaqa alli kaqllatam parlä,
manam ichikllapis mana kaqkunataqa parlätsu, ni manam pitapis ulipätsu o llullapätsu.
9 Alli entiendeq kaqkunaqa clärum entiendiyan parlanqäta,
alli yachaq kaqkunapaqqa llapan parlanqäpis allillam.
10 Pläta qellëta chaskikuyänëkipa rantin, corregipteq chaskikuyë,
alli kaq öruta chaskikuyänëkipa rantin, yachatsipteq shumaq wiyakuyë.+
11 Teyta Dios yachaq kanqanta entiendinqantsikqa, lamar rurinchö shumaq rumikunapitapis* mas väleqmi,
y imëkata munayanqëkiwampis manam igualantsu.
12 Noqaqa kä, Teyta Diospa yachaq këninmi y pensëtapis allim yachä,
imëkatapis allim musyä y imata ruranäpaqpis alliran pensä.+
13 Teyta Jehoväta rasumpa respetarqa* mana allikunataqa manam rurantsiktsu.+
Tsëmi noqataqa pasëpa* gustamantsu nuna tukuyaptin, orgullösu kayaptin,+ mana allikunata rurayaptin, ulikuyaptin o llullakuyaptin.+
14 Noqa consejanqaqqa allillam, y yachakuyanqëkinö kawakuyänëkipaq ninqaqpis allillam.+
Noqaqa imatapis allim musyä+ y poderyoqmi kä.+
15 Noqa yanapaptïmi gobernantikunapis alli gobernayan,
y mas puëdeq autoridäkunapis alli pensëkur leykunata patsätsiyan.+
16 Noqa yanapaptïmi mandakoqkunapis alli mandakuyan,
y autoridäkunapis justiciata rurayan.
17 Kuyamaqkunataqa kuyämi
y ashimaqkunaqa tariyämanqam.+
18 Noqapaqa imëkämi kan, respetayämanmi,
tarinqäkunaqa manam imëpis ushakantsu y justiciatapis rurämi.
19 Noqapita chaskinqëkiqa, alli kaq örupitapis mas allim,
noqapita tarinqëkiqa, alli kaq plätapitapis mas allim.+
20 Noqaqa imëpis allillatam rurä,
justiciatam imëpis rurä.
21 Kuyamaq kaqtaqa, alli herenciatam dejapü,
mikuy churakunantapis juntatam katsï.
22 Imatapis manaraq kamarmi Teyta Jehoväqa noqata kamamarqan,+
noqatam puntata kamamarqan, tsëpitaqa mëtsika tiempunam pasashqa.+
25 Jatusaq jirkakunapis manaraq kaptin,
y taksha jirkakunapis manaraq kaptinmi kamamarqan.
26 Patsatapis manaraq kamar, pampakunata manaraq kamar,
ni ichik allpallatapis manaraq kamarmi noqataraq puntata kamamarqan.
27 Ciëluta kamar qallëkuptinqa+ këkarqänam.
Tsëchömi këkarqä ciëluwan lamar mana juntakänampaq lindërun churaptin,+
28 ciëluchö kanampaq pukutëta churaptin,
mëtsika yakuta kamaptin,
29 lamar yakupaq mëyaqlla chänampaq lindërun churaptin,+
y patsapa cimientunta churaptimpis.
30 Tsëchömi këkarqä maestru de obranö yanapar.+
Noqawanqa cada junaqmi kushishqa karqan*+
y noqapis pëpa lädunchö kushishqam karqä.+
31 Nunakuna kawayänampaq patsata kamanqanta rikarqa alläpam kushikurqä,
y nunakunatapis alläpam kuyarqä.
32 Kananqa, wamralläkuna wiyayämë,
yachatsikunqäta cäsukoq kaqqa kushishqam kawakunqa.
33 Yachaq kayänëkipaq+ corregipteq chaskikuyë
y yachatsiyanqaqta cäsukuyë.
34 Patsa waräriptinlla wayïman chäramur mana punukaq kaqqa,
wayï punkuman chäramur yachatsikunqäta wiyakoq kaqqa kushishqam kanqa.
35 Noqata tarimaq kaqqa alli kawakuytam tarishqa,+
y Teyta Jehoväpis kushishqam chaskinqa.
36 Peru mana cäsumaq kaqqa, kikinmi sufrinqa
y chikimaq kaqkunaqa wanuytam o wañuytam ashiyan”.+
9 Teyta Diospa yachaq këninmi, nunanö wayin rurashqa,
qanchis columnankunatapis tallëpam* shumaq dibujashqa.
2 Animalkunatam pishtashqa,
shumaq pukutaq o mushkoq vïnutam rurashqa,
y mësatapis alistashqam.
3 Sirweqninkunatam mandashqa altu sitiukunaman witsarkur
kënö nir qayakuyänampaq:+
4 “Imatapis mana yachaq kaqkunaqa këman shayämutsun”.
Imatapis mana entiendeqkunatanam kënö nin:
5 “Shayämuy, ruratsinqä mikuyta mikuyänëkipaq,
y ruranqä shumaq pukutaq o mushkoq vïnuta upuyänëkipaq.
6 Kawayänëkipaqqa, amana imatapis mana musyaqqa kayënatsu,+
alli entiendeq kayänëkipaq maslla yachakuyë”.+
7 Burlakoq nunata qayapaqqa, kikinmi penqakuychö ushanqa,+
mana alli nunata corrigeqqa, kikinllam mana allichö ushanqa.
9 Yachaq nunata imatapis ruranampaq yachatsiptikiqa, mas musyaqmi tikranqa.+
Alli ruraq nunata yachatsiptikiqa, mas yachaqmi tikranqa.
Alli entiendeqqa tikrantsik, Teyta Dios limpiu kanqanta+ musyarmi.
11 Noqa ninqäta rurarmi atska tiempu kawakunki,+
atska watakunam kawanki.
12 Yachaq nuna tikranqëkiqa biennikipaqmi kanqa,
peru burlakoq nuna karqa imëkatam sufrinki.
14 Tsë warmiqa wayin punkuman jamëkurmi
y markakunachö mas altu sitiunkunaman ëwëkurmi,+
15 pasaqkunata fuertipa qayan,
nänipa ëwëkaqkunatam kënö nin:
16 “Imatapis mana yachaq kaqkunaqa këman shayämutsun”.
Imatapis mana entiendeqkunatanam kënö nin:+
17 “Jukpa yakunta suwarir upurinqantsikqa alläpam mishkin.*
Imatapis pakëllapa mikurinqantsikqa alläpam mishkin”.+
18 Peru nunakunaqa manam musyayantsu, tsë warmipa wayinchöqa mëtsika wanushqakuna kanqanta.
Tsë warmi invitaptin ëwaq nunakunaqa, llapampis Sepultüra* rurinchönam këkäyan.+
10 Salomon parlanqan.+
Juk wamra alli pensaptin y cäsukoq kaptinqa, papäninmi kushikun.+
Peru juk wamra mana cäsukoq kaptinqa mamäninmi llakikun.
2 Mana allikunata rurar tariyanqan riquëzakunaqa manam imapaqpis välinqatsu.
Peru allikunata ruraqkunam sïqa wanuypita salvakuyanqa.+
3 Alli nunakunataqa manam Teyta Jehovä mallaqätsinqatsu,+
peru mana alli nunakunataqa imata munayaptimpis manam bendicinqatsu.
5 Cosëcha witsan cosechapakoq wamraqa, alli musyaq wamram,
peru cosëcha witsan punukoq wamraqa penqakuychömi ushanqa.+
6 Alli nunaqa bendiciontam chaskinqa,+
peru mana alli nunaqa janan shonqullam allitukur parlan.
8 Alli shonquyoq nunaqa yachatsiyaptin* chaskikunqam,+
peru mana conviëneqkunata parlaq nunaqa imëkatam sufrinqa.+
9 Allikunata rurarlla kawakoq nunaqa manam imapitapis mantsapakunqatsu,+
peru mana allikunata ruraq nunataqa taripuyanqam.+
10 Nawinllawan amenazäkoq nunaqa, nuna mayintam cöleratsin,+
y mana conviëneqkunata parlaq nunaqa penqakuychömi ushanqa.+
12 Chikinakuyqa pelyamanmi chätsikun,
peru kuyakoq karqa perdonanakuyanmi.+
13 Alli pensëta yachaq nunakunaqa, Teyta Dios yachaq kanqanta entiendirmi imatapis yachëwan parlan.+
Peru pensëta mana yachaq nunataqa, waqtan waqtanmi garrutir ushayan.+
14 Alli yachaq nunakunaqa, yachakuyanqankunatam yarpäyan,+
peru pensëta mana yachaq nunakunaqa imatapis parlayanqanwanmi mana alliman chäyan.+
15 Rïcu nunapa riquëzanqa alli murallashqa markanömi,
peru waktsa nunaqa, waktsa karmi alläpa sufrin.+
16 Alli nunaqa imatapis allita ruranqanwanmi imëpis alli kawakunqa,
peru mana alli nuna imatapis ruranqanqa jutsallamanmi* chätsinqa.+
17 Corregiyanqanta chaskikoq kaqqa allim kawakunqa,
peru corregiyanqanta mana cäsukoq kaqqa, wakinkunatapis mana allimanmi chätsinqa.
18 Chikipëkar janan shonqulla alli tukoq kaqqa ulikuykanmi o llullakuykanmi,+
y mana cäsukoq nunaqa pipaqpis rimarmi cuentuta puritsin.
19 Alläpa parlaq nunaqa mana kaqtapis parlarinqam,*+
peru alli pensëkur parlaq nunaqa, allitam rurëkan.+
20 Alli nuna parlanqanqa pläta qellënömi alläpa välin,+
peru mana alli nuna pensanqanqa imapaqpis manam välintsu.
21 Alli nunapa parlakuyninqa mëtsikaqtam yanapan,+
peru upa nunakunaqa, mana entiendiyanqampitam wanuyanqa o wañuyanqa.+
22 Teyta Jehovä bendiciptinmi nunaqa imëkachöpis kushishqa kanqa,+
tsë bendicionqa manam pitapis sufritsinqatsu.
23 Pensëta mana yachaq nunaqa, imatapis mana allita ruranqantaqa allitanömi rikan,
peru Teyta Dios yachaq kanqanta entiendeq nunaqa, imatapis ruranampaq alliran pensan.+
24 Mana alli nunataqa, imapis mantsanqanmi pasanqa,
peru alli nunaqa munanqantam tarinqa.+
25 Fuerti vientu shamurmi mana alli nunataqa ushakäratsinqa,+
peru allita ruraq nunaqa alli patsätsishqa cimientunömi imëyaqpis këkanqa.+
26 Imanömi vinagriqa kiruta nanatsin* y qoyëqa o qoshniqa nawiman yëkur waqatsikun,
tsënömi qela nunaqa patronninta cöleratsin.
27 Teyta Jehoväta respetaqkunaqa* mas tiempupam kawakuyanqa,+
peru mana alli nunakunaqa ichik tiempullam kawayanqa.+
28 Alli nuna imatapis shuyaranqanqa cumplikanqam,+
peru mana alli nuna imatapis shuyaranqanqa manam cumplikanqatsu.+
29 Allita ruraq nunapaqqa, Teyta Jehovä ruranqankunaqa alli murallashqa markanömi,+
peru mana alli nunakunataqa ushakätsinmi.+
30 Allita ruraq nunakunataqa, manam imapis pasanqatsu,+
peru mana alli nunakunaqa, kë patsapita ushakäyanqam.+
31 Alli nunaqa, Teyta Dios yachaq kanqanta entiendirmi imatapis allita parlan,
peru mana alli nunaqa, manam ima nitapis yachanqatsu.
32 Alli nunaqa imatapis shumaqmi parlan,
peru mana alli nunaqa imatapis llutam parlan.
11 Teyta Jehoväqa, pisheqta pesaq* balanzataqa alläpam melanan,
2 Orgullösu tikrakurirqa penqakuychömi ushayanqa,+
peru humildi nunaqa Teyta Dios yachaq kanqantam alli entiendin.+
3 Llapan shonqunkunawan Teyta Diosta cäsukoqkunaqa allikunata rurarmi kawakuyan,+
peru mana alli nunakunaqa, mana allikunata rurarmi imëka mana alliman chäyan.+
4 Mana alli nunakunata Teyta Dios ushakätsinqan junaqqa,+ rïcu kayanqampis manam salvanqatsu,
peru allillata ruraq nunakunaqa salvakuyanqam.+
5 Alli nunakunaqa, alli nänipa ëwaq cuentam allikunata rurar kushishqa kawakuyan,
peru mana alli nunakunaqa, mana allikunata rurayanqampitam mana allichö ushayanqa.+
6 Alli nunaqa, allikunata ruranqampitam salvakunqa,+
peru mana confiakuypaq nunataqa mana alli munëninkunam vencinqa.+
7 Mana alli nuna wanuriptinqa, kallpasapa kar imëka rurëta munanqan y tarita munanqampis pasëpam* ushakärin.+
8 Alli nunataqa, imëkata sufriptimpis yanapayanqam,
peru mana alli nunaqa, alli nunapa rantinmi sufrinqa.+
9 Teyta Diospa contran churakaqkunaqa, parlayanqanwanmi nuna mayinkunata mana allikunaman chätsiyan,
peru alli nunakunaqa, imatapis alli musyarmi pëkunapita librakäyan.+
10 Alli nunakuna llapampaqpis alli kayaptinqa, markanchö nunakunaqa kushikuyanmi,
y mana alli nunakuna wanuyaptinqa llapanmi kushikuyan.+
11 Alli kaqta ruraq nunakuna bendicionta chaskiyaptinmi, markankunapis mas reqishqa tikrarin,+
peru mana alli nunakunaqa, parlayanqanwanmi markankunata ushakäratsiyan.+
12 Imatapis mana entiendeq nunaqa, nuna mayintam desprecian,
peru alli pensëta yachaq nunaqa upällam kakun.+
13 Cuentustëru nunaqa, jukkuna parlakuyanqanta wiyarirmi willakurna purirëkan,+
peru confiakuypaq nunaqa imata musyarpis upällam kakun.
14 Alli consejakoqkuna mana kaptinqa nunakuna sufriyanmi,
peru consejaqninkuna mëtsikaq kayaptinqa, imëka rurayanqampis allim yarqun.*+
15 Jukpa jaqanta pagakunampaq änikoq nunaqa, mana allichömi ushanqa,+
peru jukpa jaqanta pagakunampaq mana änikoq nunaqa tranquïlum kawakunqa.
16 Alli shonquyoq warmitaqa alli kanqampitam llapampis alabayan,+
peru mana alli nunakunaqa, jukkunapa imëkankunatam apakuyan.
17 Alli nuna* ruranqankunaqa kikintapis yanapanqam,+
peru mana alli nuna ruranqankunaqa kikimpaqpis mana allim kanqa.*+
18 Mana alli nunakuna imatapis mana allita rurar tariyanqankunaqa, manam imapaqpis välintsu,+
peru alli kaqkunata ruraqkunaqa rasumpam alli päguta chaskiyan.+
19 Alli kaqkunallata imëkanöpapis ruraqkunaqa kawayanqam,+
peru mana allikunallata ruraqkunaqa wanuyanqam.
20 Shonqunchö mana allikunallata pensaq nunataqa Teyta Jehoväqa alläpam melanan,+
peru imëpis allikunallaman yarparaq nunataqa kuyanmi.+
21 Këtam cläru musyanëkita munä: mana alli nunaqa manam castïgupita salvakunqatsu,+
peru alli nunapa tsurinkunaqa salvakuyanqam.
22 Shumaqllan karpis mana entiendikoq warmiqa,
kuchipa senqanchö yakarëkaq örupita rurashqa shumaq ärunömi.
23 Alli nunakuna munayanqanqa imapis allillam,+
peru mana alli nunakuna imatapis munayanqanqa Teyta Diostam cöleratsin.
24 Nuna mayinta imatapis voluntäwan qarëkoq kaqqa mastam tarin,+
peru këkäpuptin nuna mayinta mana qaraqqa waktsam tikran.+
25 Nuna mayinta imallawampis yanapaqqa imëkayoqmi tikranqa.+
Yanapakoq kaqtaqa kikintapis yanapayanqam.+
26 Tsaki mikuyta kikinllapaq quedatsikoq nunataqa llapankunam maldiciyanqa,
peru rantikoq nunapaqqa allitam parlayanqa.*
27 Wakinkunata jinan höra yanapaq nunataqa kuyayanqam,+
peru wakinkunata mana allita ruraq nunaqa, kikinmi mana allichö ushanqa.+
28 Riquëzankunaman confiakoq nunaqa imëkatam sufrinqa,+
peru allita ruraq nunaqa, alläpa lindu tseqllimoq plantanöran kanqa.+
29 Familianta penqakatseq* nunapa herencianqa vientullam kanqa.+
Imatapis mana entiendeq nunaqa, yachaq nunapa sirweqninmi kanqa.
30 Allita ruraq nunakuna imatapis rurayanqanqa, wakinkuna alli kawakuyänampaqmi yanapakun.*+
Allikunata rurayänampaq wakinkunata yanapaq* nunaqa, yachaqmi.+
31 Allita ruraq nunaqa, allikunata ruranqampitam kë patsachö premiuta chaskin,
12 Alli entiendeq nunaqa corregiyaptin kushishqam chaskikun,+
peru imatapis mana entiendeq nunaqa corregiyaptin cöleranmi.+
2 Alli nunataqa Teyta Jehovä yanapanmi,
peru mana allikunata ruranampaq pensaq nunataqa manam chaskintsu.+
3 Manam pï nunapis mana allikunata rurarqa,+ alli kawakuyta puëdintsu,
peru alli nunam sïqa imëpis alli kawakunqa.
4 Alli warmiqa,* qowampaq o runampaq* corönan cuentam,+
peru imatapis ruranqankunawan penqakatseq warmiqa tulluta ushaq qeshyanömi.+
5 Alli nunakunaqa imëpis allillatam pensayan,
peru mana alli nunakunaqa mana allitam consejakuyan.
6 Mana alli nunakuna parlayanqanqa pitapis wanutsiyänampaq churayanqan trampanömi,+
peru alli nunakuna allita parlayanqanqa imëka peligrupitam salvan.+
7 Mana alli nunakunataqa llapantam wanuratsiyan o wañuratsiyan,
peru alli nunakunapaqa wayimpis manam ushakanqatsu.+
8 Alli pensëkur parlakoq nunataqa pïmëmi respetan,+
peru mana allikunallata pensaq nunataqa pïmëmi desprecian.+
9 Mikunantsikpaqpis mana këkaptin, imëkayoq kanqantsikta alabakunqantsikqa manam allitsu,+
tsëpa rantinqa, waktsallapis sirvientiyoq këmi mas alliqa.
10 Alli nunaqa wätanqan animalninkunata kuyarmi cuidan,+
peru mana alli nunaqa, kuyanqanta pensarpis alläpam sufritsin.
11 Chakranchö murukoq nunaqa manam mallaqanqatsu,+
peru mana väleq cösaskunata asheq nunaqa, manam alli pensëta yachantsu.
12 Mana alli nunaqa, mana alli nunatam tarinqampita chikipan,
peru alli nunaqa alli wayoq y alli watsiyoq o matsuyoq* plantanömi.
13 Mana alli nunaqa, kikin parlanqampitam imëka mana alliman chan,+
peru alli nunaqa, sufrinampaq kaqpitam salvakun.
14 Alli nunaqa, allikunata parlanqampitam kushishqa kanqa,+
y alli trabajanqampitam imëka allikunata tarinqa.
15 Pensëta mana yachaq nunaqa, ruranqankuna allilla kanqantam pensan,+
peru yachaq nunaqa consejayaptin chaskikunmi.+
16 Pensëta mana yachaq nunaqa, jinan höram imatapis cölerakun,+
peru pensëta yachaq nunaqa, imëkata niyaptimpis manam cäsupantsu.
17 Alli testïguqa imatapis rasumpa kaqllatam willakun,
peru mana alli testïguqa ulikunmi o llullakunmi.
18 Shumaq mana pensar parlayanqanqa tuksikoq espädanömi,
peru alli pensëta yachaq nunakuna parlayanqanqa jampinömi.+
19 Rasumpa kaqllata parlayanqanqa imëpis këkanqallam,+
peru ulikuyanqanqa o llullakuyanqanqa ushakärinqam.+
20 Mana allikunata rurëta pensaqkunaqa imëkatam engañakuyan,
peru alli kawakuyänampaq yanapakoqkunaqa* kushishqam kayan.+
22 Ulikuyaptinqa o llullakuyaptinqa Teyta Jehovä alläpam melanan,+
peru rasumpa kaqllata parlakoqkunata y allita ruraqkunataqa kuyanmi.
23 Alli pensëta yachaq nunaqa imata musyarpis upällam kakun,
peru pensëta mana yachaq nunaqa imatapis jukllam parlarin.+
25 Alläpa yarpachakur llakikurqa qeshyariyanmi,+
peru pillapis shumaq parlapäriptinqa alliyäriyanmi.+
26 Alli nunaqa alli qewatam ashin.
Mana alli portakoq nunakunaqa mana allillatam rurayan.
27 Qela nunaqa, manam mikunampaq animalkunata wanutseq yarquntsu,+
peru juk nunapaqqa trabajador kanqanmi alläpa väleq riquëzakunanö.
28 Alli portakuyqa, kawanapaqmi yanapakun,+
y wanuymanqa o wañuymanqa manam chätsikuntsu.
13 Alli entiendeq wamraqa papänin corregiptin wiyakunmi,+
peru orgullösu wamraqa manam corregiptin chaskikuntsu.+
2 Alli nunaqa, allikunata parlanqampitam kushishqa kanqa,+
peru ulikoq o llullakoq nunataqa nuna mayinwan pelyëmi gustan.
3 Shiminta sujetaq nunaqa imëkapitam salvakunqa,+
peru shiminta mana sujetaq nunaqa imëka mana allimanmi chanqa.+
5 Allita ruraq nunaqa, manam ulikuyta o llullakuyta gustantsu,+
peru mana allita ruraq nunataqa mana allikunata ruranqampitam penqapäyanqa y manam respetayanqatsu.
6 Alli nunataqa, allikunata ruranqanmi mana allikunapita tsapan,+
peru mana alli nunaqa jutsata* ruranqampitam imëka mana allikunaman chan.
7 Rïcu tukurpis wakinqa waktsam kayan,+
peru wakinqa waktsa tukurpis imëkayoqmi kayan.
8 Rïcu nunataqa, mana wanutsiyänampaqmi riquëzan salvan,+
peru waktsa nunataqa imampis mana kaptinmi ni pï amenazantsu.+
10 Orgullösu këqa pleytumanmi chätsikun,+
peru consëjuta mañakoq nunakunaqa Teyta Dios yachaq kanqantam entiendiyan.*+
11 Mana trabajëkar illaqpita tariyanqan cösaskunaqa rasllam o sasllam ushakärinqa,+
peru ichikpa ichikpa tariyanqan cösaskunaqa masmi miranqa.
12 Imatapis shuyaräyanqan prontulla mana cumplikaptinqa, tsëman yarpararmi llakikuyan,+
peru shuyaräyanqan cumplikanqanqa kawatsikoq plantanömi.+
13 Yachatsiyanqanta mana kaqpaq churaqqa sufrinqam,+
15 Imatapis alli entiendeq nunataqa respetayanmi,
peru mana confiakuypaq nunakuna rurayanqanqa sufrimientumanmi chätsikun.
16 Yachaq nunaqa imatapis alli pensëkurmi ruran,+
peru upa nunataqa ruranqanllachömi upa kanqanta reqiriyan.+
17 Mana confiakuypaq nunaqa willakunqankunawanmi imëka mana allikunaman chärin,+
peru confiakuypaq nuna willakunqanqa kushikuypaqmi.+
18 Corregiyanqanta mana chaskikoq* nunaqa waktsam tikranqa y manam ni pï respetanqatsu,
peru corregiyanqanta chaskikoq nunataqa pïmëmi respetanqa.+
19 Imapis munayanqannö rurakäriptinqa nunakuna alläpam kushikuyan,+
peru pensëta mana yachaq nunaqa manam gustantsu allikuna rurëta.+
20 Yachaq nunakunawan pureq kaqqa yachaqmi tikranqa,+
peru juiciunnaq nunakunawan juntakaqqa mana allichömi ushanqa.+
21 Jutsa* ruraqkunaqa imëka desgraciakunapam pasayanqa,+
peru alli ruraq nunakunaqa bendiciontam chaskiyanqa.+
22 Alli nunaqa willkampaqmi herencian dejapun,
peru jutsata* ruraq nunakunapa riquëzankunaqa, allita ruraq nunakunapaqmi quedanqa.+
23 Waktsa nuna yapyanqan* chakraqa allipam wayun,
peru mana alli nunakunam murukunqanta apar ushariyanman.
25 Alli nunaqa, pacha junta mikuskirmi kushishqa kakun,+
peru mana alli nunapaqa mëläya mikuptimpis manam pachan juntantsu.+
14 Imatapis alli entiendeq warmiqa, wayin alli kanampaqmi yanapakun,+
peru upa warmiqa, makinwanmi wayinta ushakäratsin.
2 Teyta Jehoväta respetaq* nunaqa allikunatam ruran,
peru mana allikunata ruraq nunaqa manam respetantsu.
3 Pensëta mana yachaq orgullösu nunakunaqa, imëka garrutikoqnömi parlayan,
peru alli pensëta yachaq nuna parlakunqanqa, imëkapitam kikinta tsapanqa.
4 Wäka mana kaptinqa corralpis limpium këkanqa,
peru yunta kaptinran* cosëchaqa alli yarqun.
5 Alli testïguqa, rasumpa kaqllatam parlan,
peru mana alli testïguqa, imata parlarpis ulikunmi o llullakunmi.+
6 Burlakoq nunaqa, Teyta Dios yachaq kanqanta entiendita munarpis manam puëdintsu.
peru alli entiendeq nunaqa, imatapis fäcil-llam yachakurin.+
7 Mana entiendeq nunamanqa ama witipëtsu,
pëqa imatapis mana allillatam yachatsishunki.+
8 Teyta Dios yachaq kanqanta entiendeq nunaqa, alliran pensan imata ruranampaqpis,
peru upa nunaqa, alli kanqanta pensarmi imatapis llutalla ruran.*+
9 Pensëta mana yachaq nunakunaqa, jutsata* rurarirpis asikuyanmi,*+
peru alli nunakunaqa, ofendinakurpis shumaqmi arreglayan.
10 Kikin nunallam musyan, shonqunchö imanir llakikunqanta.
Kikin nunallam musyan, imapitapis alläpa kushishqa këkanqanta.
11 Mana alli nunakunapa wayinqa, pasëpam* ushakanqa,+
peru alli nunakunapa wayinqa,* imëpis allillam këkanqa.
13 Nunaqa, asikurpis shonqunchöqa llakishqam këkanman,
y rasumpa kushishqa karpis llakikuychömi usharinman.
14 Mana cäsukoq nunaqa, mana alli portakunqampitam mana allikunachö ushanqa,+
peru alli nunaqa, allikunata ruranqampitam imëka allikunata tarinqa.+
15 Pensëta mana yachaq nunaqa, imata niyaptimpis llapantam creikurkun,
peru pensëta yachaq nunaqa, imata ruranampaqpis alliran pensan.+
16 Yachaq nunaqa, imatapis alkäbum këkan y mana alli rurëkunapitaqa witikunmi,
peru imatapis mana entiendeq nunaqa, musyaq tukunmi* y kikinllamanmi alläpa confiakun.
17 Jinan höra cölerakoq nunaqa, manaraq pensarmi imatapis ruran,+
peru alliraq pensaq nunataqa chikiyanmi.
18 Imatapis mana entiendeq nunakunaqa, tsënöllam imëpis kayanqa,
peru alli entiendeq nunakunapaqa, imatapis alli musyayanqanmi corönan cuenta kanqa.+
19 Mana alli nunakunaqa, alli nunakunapa puntanmanmi qonqurikuyanqa,
mana allikunata ruraq nunakunaqa, allikunata ruraq nunakunapa wayimpa punkunchömi qonqurikuyanqa.
20 Waktsa nunataqa, hasta vecïnunkunapis chikiyanmi,+
peru rïcu nunapaqa, mëtsikam amïgunkuna kayan.+
21 Nuna mayinta despreciaqqa jutsatam* rurëkan,
22 Mana allikunata rurayänampaq pensaqkunaqa, ¿manatsuraq mana allichö ushayanqa?
Peru allikunallata rurëta procuraq nunakunataqa, rasumpam kuyayanqa* y pëkunamanmi confiakuyanqa.+
23 Alli trabajarqa munayanqantam tariyanqa,
peru imatapis rurayänampaq parlarir mana rurarqa waktsam quedayanqa.+
24 Yachaq nunakunapa corönanqa riquëzankunam,
peru imatapis mana musyaq nunakunaqa, imëpis mana musyaqllam kayanqa.+
25 Alli testïguqa nuna mayintam salvan,
peru mana alli testïguqa imata parlarpis ulikunmi o llullakunmi.
26 Teyta Jehoväta llapan shonqunwan respetaq* nunaqa, pëmanmi confiakun,+
y wamrankunapis segürum kawakuyanqa.+
27 Teyta Jehoväta respetarqa,* imëpis kawakuyanqam,
awmi, Teyta Diosta respetarqa wanuypitam salvakuyanqa.
28 Mandädunchö mëtsikaq nunakuna kayaptinqa, gobernantiqa kushishqam kakun,+
peru mandädunchö nunakuna mana kayaptinqa, ushakärinampaqnam këkan.
29 Pacienciakoq nunaqa imatapis alliran pensan,+
peru imatapis jinan höra rurareq nunaqa, pensëta mana yachaq kanqantam musyatsikurin.+
30 Shonqunkunachö tranquïlu kayanqanqa cuerpunkuna sänu kanampaqmi yanapan,
peru tariyanqampita pitapis chikipäyanqanqa* tulluta ismutseq qeshyanömi.+
32 Mana alli nunaqa, mana allikunata ruranqampitam imëka mana alliman chanqa,
peru alli nunataqa, allikunata ruranqanmi imëka mana allipita tsapanqa.+
33 Teyta Dios yachaq kanqanta entiendeq nunaqa, imata entiendirpis manam alabakuntsu,+
peru imatapis mana entiendeq nunaqa, ichik yachakurirmi pasëpa* parlëkachan.
34 Nunakuna allillata rurayaptinqa nacionnintam respetayan,+
peru jutsata* rurayaptinqa llapantam penqapäyan.
35 Gobernantiqa alläpam kushikun sirweqnin imatapis alli pensëkur ruraptin,+
peru imatapis llutanta ruraptinqa alläpam cölerakun.+
15 Alli shimimpa parlapäriyaptinqa cölerashqa këkarpis alliyäriyanmi,+
peru qayapëpa parlaparqa masmi cöleratsiyan.+
2 Yachaq nunakuna parlarqa, wakinkunata yanapanampaq kaqman pensëkurmi parlayan,+
peru pensëta mana yachaq nunakunaqa imatapis llutam parlariyan.
4 Alli parlakoq nunaqa shumaq parlaparmi nuna mayinta kushiratsin,+
peru ulikoq o llullakoq nunaqa, nuna mayintam llakitsin.
5 Mana entiendikoq wamraqa manam papänin corregiptin chaskikuntsu,+
peru entiendikoq wamraqa corregiptin cäsukunmi.+
6 Allita ruraq nunapa wayinchöqa imëka väleq cösaskunam kan,
peru mana alli nunataqa, tarinqankunam problëmakunaman chäratsin.+
7 Yachaq nunaqa pïmëtapis allitam entienditsin,+
peru imatapis mana yachaq nunaqa manam tsë rurëta yachantsu.+
8 Teyta Jehoväqa alläpam melanan mana alli nunakuna animalkunata pishtëkur pëpaq rupatsiyaptin,+
peru alli nunakuna mañakuyaptinqa alläpam kushikun.+
9 Mana alli nunakuna lluta portakuyanqantaqa Teyta Jehovä chikinmi,+
peru imëkanöpapis alli portakoqkunataqa kuyanmi.+
10 Alli nänipita yarqukureq cuenta mana alli portakur qallëkoq nunaqa, manam corregiyaptin gustantsu,*+
y corregiyänanta mana gustaqkunaqa wanuyanqam o wañuyanqam.+
11 Teyta Jehoväqa Sepultüramampis* y ushakätsikoq sitiumampis* rikëkanmi,+
¿tsëtsuraq mana rikanmantsu nunapa shonqunta?+
13 Nunakuna shonqunkunachö kushishqa kayanqanqa cärankunachömi rikakun,
peru shonqunkunachö llakishqa karqa llakishqam rikakuyan.+
14 Imatapis alli entiendeq nunaqa masllam musyëta munan,+
peru imatapis mana entiendeq nunakunaqa mana allikunallatam yachakuyan.+
16 Mëtsika riquëzayoq kar yarpachakurlla kawakunqantsikpitaqa,+
wallkalla kapamashqapis Teyta Jehoväta respetar* kawakunqantsikmi mas alliqa.+
18 Mana alli geniuyoq nunaqa piwampis pleyturllam këkan,+
peru pacienciakoq nunaqa cölerashqatapis calmaratsinmi.+
20 Wamran cäsukoq kaptinqa papäninqa alläpam kushikun,+
peru mana entiendikoq nunaqa mamänintam desprecian.+
21 Juiciunnaq nunataqa mana allikunata rurëmi gustan,+
peru alli entiendeq nunaqa imatapis allillatam ruran.+
22 Imata rurëta munarpis, shumaq mana willanakurqa* manam alliqa yarqapakuyanqatsu,
peru yachaq nunakunata tapukurqa imata rurarpis allim yarqapakuyanqa.+
23 Imatapis tapuyaptin allita contestaq nunaqa kushikunmi,+
y conviëneqchö imatapis parlakurinqanqa alläpa shumaqmi.+
24 Alli pensëta yachaq nunaqa kawëman apakoq nänipam ëwan,+
25 Orgullösu nunapa wayintaqa Teyta Jehovämi juchuratsinqa,*+
peru viuda warmipa chakrampa lindëruntaqa cuidanqam.+
26 Mana alli nunakuna imatapis rurayänampaq parlayanqantaqa Teyta Jehovä chikinmi,+
peru nunakuna allillata parlakuyaptinqa kushikunmi.+
27 Nuna mayimpa imantapis apakoq nunaqa familiantam problëmaman* chätsin,+
peru imatapis mana chaskipakoq kaqqa allim kawakunqa.+
28 Allita ruraq nunaqa imata tapuyaptimpis alliran pensan contestanampaq,+
peru mana alli nunaqa imatapis llutallam parlarin.
29 Mana alli nunakuna mañakuyaptinqa, Teyta Jehoväqa manam wiyëtapis munantsu,
peru alli nuna mañakuptinqa wiyanmi.+
30 Pillapis kushishqa rikäramashqaqa kushikuntsikmi,*
31 Alli kawakunampaq corregiyaptin cäsukoq kaqqa,
yachaq nunakunawanmi kawanqa.+
32 Corregiyaptin mana chaskikoq nunaqa vïdantam desprecian,+
peru corregiyanqanta chaskikoq kaqqa alli entiendeqmi tikranqa.+
33 Teyta Jehoväta respetarqa,* yachakunqëkimannömi kawëta yachakunki,+
y humildi kaptikiqa respetayäshunkim.+
16 Nunaqa pensanqanta parlanampaq alliran yarpachakun,
peru Teyta Jehovä yanapaptinmi ima parlanqampis allilla.+
2 Nunaqa llapan ruranqankuna allilla kanqantam pensan,+
peru shonqunchö imata munar ruranqantaqa Teyta Jehovämi musyëkan.+
3 Imatapis rurëta munanqëkitaqa, Teyta Jehoväpa makinchö dejari,+
y rurëta pensanqëkiqa llapampis allillam yarqunqa.
4 Imapis yarpanqannö rurakänampaqmi Teyta Jehoväqa imëkatapis utilizan,
hasta ushakätsinan junaqchöpis, ushakätsinampaq kaq mana alli nunakunatapis utilizanmi.+
6 Alläpa kuyakoq kaptin y parlanqanta cumpleq kaptinqa jutsata* ruraptimpis perdonëkuyanmi,+
y Teyta Jehoväta respetarqa,* mana allikunataqa manam rurayantsu.+
7 Juk nuna allikunata rurar kawakuptinqa Teyta Jehoväqa kushikunmi,
y chikeqninkunawampis alli kawakunampaqmi yanapan.+
8 Mana allikunata rurar mëtsikata tarinqantsikpitaqa,+
allikunata rurar ichikllatapis tarinqantsikmi mas alliqa.+
9 Juk nunaqa kikinmi pensan imanö kawakunampaq,
peru Teyta Jehoväran yanapan imanö kawakunampaqpis.+
10 Juk gobernantiqa Teyta Dios munanqannömi imatapis parlanan+ y imëpis allillatam ruranan.+
11 Allita pesaq balanzakunaqa Teyta Jehoväpam,
pëmi bolsachö këkaq pësakunatapis rurashqa.+
12 Gobernantikunaqa manam imanöpapis mana allikunata rurayänantsu,+
imëyaqpis gobernayänampaqqa allikunallatam rurayänan.+
13 Rasumpa kaqllata parlapäyaptinqa gobernantikunaqa kushikuyanmi,
rasun kaqllata parlaqkunataqa gobernantikuna kuyayanmi.+
14 Gobernanti cöleraptinqa musyënam pitapis wanutsinampaq kaqta,+
peru yachaq nuna shumaq parlapäriptinqa cöleran pasarinmi.+
15 Juk nunata gobernanti estimaptinqa kushishqam tsë nuna kawakunqa,
gobernanti estimanqanqa, plantakuna maslla poqurkunampaq tamyaramoq tamyanömi.*+
16 Teyta Dios yachaq kanqanta entiendiqa, öruta tarinqantsikpitapis mas mejormi,+
y alli entiendeq këqa, pläta qellëta tarinqantsikpitapis mas allim.+
17 Alli nunakunaqa manam, mana allikunata rurayantsu,
imanö kawëkanqanman alli pensaq nunaqa vïdantam kuyan.+
18 Orgullösu tikrarqa ushakäyänampaqnam këkäyan,
orgullösu tikrarqa ishkiyänampaqnam këkäyan.+
19 Jukpa cösasninkunata* orgullösukunawan rakipänakunqantsikpitaqa,
humildi karnin, humildi nunakunawan juntu kanqantsikmi mas alliqa,+
20 Ima asuntutapis altsanampaq alliraq pensaq kaqqa allim yarqapakunqa,
y Teyta Jehoväman confiakoq kaqqa kushishqam kanqa.
21 Imatapis alli musyaq nunapaqqa yachaq kanqantam niyanqa,+
y kuyëllapa parlakoq nunataqa pïmëpis cäsunqam.+
22 Alli entiendeq nunakunaqa imëpis allim kawakuyanqa,
peru upakunaqa mana allita rurayanqampitam castïguta chaskeq cuenta kikinkunalla sufriyanqa.
23 Yachaq nunaqa alli pensëkurmi imatapis parlakun,+
y pë parlaptinqa wakinkunaqa cäsukuyanmi.
24 Shumaq parlakuyanqanqa, panalchö këkaq mielta mikurkushqa mishkeqnöran,
y tulluntsiktapis kallpayoqtam tikratsin.+
25 Nunaqa pensan rurëkanqankuna allilla kanqantam,
peru wanuymanmi o wañuymanmi chäratsin.+
26 Nunaqa mikunampaq tarita munarmi alli trabajan,
mallaqëta mana munarmi alli trabajan.+
27 Mana alli nunaqa, ichikllapis pantariyänantam shuyarëkan,+
hasta parlakunqampis rupakoq ninanömi.+
28 Problëmata asheq nunaqa, alli kawakoq nunakunatam rakikätsin,+
cuentu puritseq nunaqa alli amïgukunatapis chikinakatsinmi.+
29 Mana alli nunaqa nuna mayintam inkitan
y mana allikunatam ruratsin.
30 Mana allikunata rurëta pensarqa nawinllawanmi qemtsipäkun,
y mana allikunata ruranqan höraqa cuentata mana qokuyänampaqmi asinarëkan.
32 Alli puëdeq nunapitapis, pacienciayoq nunam mas alliqa,+
juk markata venceq nunapitapis geniunta tsarëta yachaq nunam mas alliqa.+
33 Nunakunaqa imatapis musyëta munarqa Teyta Jehovätam tapuyan,*+
y pënam imata rurayänampaqpis musyatsin.+
17 Alli allita* mikurpis pleyturlla kanqantsikpitaqa,+
chukru tantata mikurllapis kushishqa kawakunqantsikmi mas alliqa.+
2 Tsurin munëninta rurakoq kaptinqa, patronqa mas yachaq sirweqnintam churanqa tsurimpa mandaqnin kanampaq,
y sirweqnintaqa tsurintanömi herencian entreganqa.
3 Pläta metaltaqa mankachömi* tsullutsiyan, y örutanam hornuchö,+
peru nunapa shonqun imanö kanqantaqa Teyta Jehovämi rikëkan.+
4 Mana alli nunaqa, nuna mayimpaq rimayanqantam wiyëta gustan,
y engañakoq nunanam, nuna mayimpaq ulikurkur o llullakurkur parlayanqanta wiyëta gustan.+
5 Waktsa nunapita burlakoq nunaqa Kamaqnin Teyta Diostam ofendin,+
nuna mayin mana allikunapa pasaptin kushipaq nunaqa castïgutam chaskinqa.+
6 Mayor nunakunapaqqa, willkankunam corönan cuenta kayan,
y wamrakunaqa mamänimpaq y papänimpaqmi allita parlayan.
7 Upa nunaqa manam imëpis allikunata parlëta yachantsu,+
y gobernantiqa manam imëpis ulikuntsu o llullakuntsu.+
8 Imatapis qarayanqanqa, chaskikoq nunapaqqa alläpa shumaq ruminömi,+
imata ruranqampis allillam yarqunqa.+
9 Juk nuna perdonakoq kaptinqa wakinkunapis kuyakoq këtam yachakuyan,+
peru pasanqan problëmallapita imëpis parlaq nunaqa, alli amïgukunatam chikinakatsin.+
10 Alli entiendeq nunaqa juk kuti qayapäyaptinllam cäsukun,+
peru imatapis mana entiendeq nunaqa cien kuti garrutiyaptinran cäsukun.+
11 Mana alli nunaqa pipapis contran churakarllam këkan,
tsënö këkaptinmi castiganampaq mana llakipäkoq* nunata mandayan.+
12 Imatapis mana entiendeq cölerashqa këkaq nunaqa,
wawanta oqrashqa china ösupitapis mas mantsëpaqmi.+
13 Pï yanapaptimpis mana allipa kutitseq nunapaqa,
familiampis mana allikunapam pasanqa.+
14 Pelyata qallëqa, pözuchö këkaq llapan yakuta kichareqnömi,
tsëmi pleytur qallëkuyaptinqa juklla witikunëki.+
15 Teyta Jehoväqa, alläpam melanan mana allita ruraq nunata libri dejariyaptin
y allita ruraq nunata castigayaptin.+
16 Imatapis mana entiendeq nuna yachakuyta mana munaptinqa,
yachakunampaq imëka kanqampis manam välintsu.+
17 Rasumpa amïgu karqa, imëpis kuyakoqllam këkanqa,+
y desgraciakunapa pasayanqan hörapis kuyakoq wawqinnömi dejantsu.+
18 Pensëta mana yachaq nunaqa,
jukpa jaqanta pagakunampaqmi makinwan saludar-raq änikurin.+
19 Pelyëta gustaq nunaqa ofendiyänantam shuyarëkan.+
Alabakoq nunaqa kikinllam mana allichö ushanqa.+
20 Shonqunchö mana allikunata pensaq nunaqa, imata rurarpis mana allim yarqapakunqa.+
Y engañakoq nunaqa kikinllam desgraciaman chanqa.
21 Tsurin mana entiendeq kaptinqa papänin llakikunqam,
pensëta mana yachaptinqa, papäninqa manam kushishqatsu kanqa.+
22 Shonqunkunachö kushishqa kayanqanqa jampi cuentam.+
Peru shonqunkunachö llakishqa kayanqanqa qeshyanätsinmi.+
23 Mana alli nunaqa, mana allikunata ruranampaqmi
pakëllapa päguta chaskipakun.+
24 Teyta Dios yachaq kanqanta entiendeq nunaqa, ima pasakuptimpis yachakunqankunata yarparmi alli kaqkunallata ruran.
Peru imatapis mana entiendeq nunaqa, mana conviëneqllata pensarmi këkan.+
25 Imatapis mana entiendeq wamraqa,
papänintapis mamänintapis cöleratsinmi y llakitsinmi.+
26 Alli ruraq nunata castigayanqan*
y honrädu nunata maqayanqanqa manam allitsu.
28 Upälla kakuptinqa, upa nunapaqpis yachaq kanqantam pensayan.
Y mana parlakuptinqa, alli entiendeq nuna kanqantam pensayan.
18 Wakimpita rakikäkureq nunaqa, kikimpa munëninllatam ashin,
y manam yachakunqannö kawëtaqa munantsu.
2 Imatapis mana entiendeq nunaqa, manam wakinkunapita imatapis yachakuyta gustantsu,
tsëpa rantinqa, kikin pensanqanllatam parlëta gustan.+
3 Juk nuna mana allikunata ruraptinqa kikintam despreciayanqa,
y pitapis mana respetarqa kikinllam penqakuychö ushanqa.+
4 Yachaq nuna parlanqanqa, alli ruri pözuchö yakunömi.+
Teyta Dios yachaq kanqanqa, mayu* yakuta upurkushqa shonquntsikta kushiratseqnömi shumaq yanapakun.
5 Manam allitsu, mana alli nunapa biennin yarquyanqan+
y alli nuna justiciata mañakuykaptin mana cäsuyanqanqa.+
7 Pensëta mana yachaq nuna parlakurqa, kikinllam mana alliman chan,+
y vïdantapis peligrumanmi churan.
8 Alli mikuyta mishkipäkur mikureqnöran,+
mana kaqpita acusakoq nuna parlanqantaqa kushishqa wiyëkuyan.+
11 Rïcu nunapa riquëzanqa alli murallashqa markanömi,
y kikinllaqa pensan imëkapitapis tsapaq murällanö kanqantam.+
12 Juk nuna orgullösu tikrakurirqa ushakänampaqnam këkan,+
peru juk nuna humildi kaptinqa respetayanqam.+
14 Kushi kushilla karqa qeshyarpis aguantanqam,+
peru yarpachakurlla y llakikurlla kakurqa manam aguantanqatsu.+
15 Alli entiendeq nunaqa masllam yachakun,+
y alli yachaq nunaqa maslla yachakunampaqmi alli wiyakun.
16 Qarakoq nunaqa mana pensanqankunatam taririn,+
hasta respetashqa nunakunamampis chärinmi.
17 Puntata quejakoq kaqqa, rasumpatanöran parlanman,+
peru juk kaq chäramur tapupäriptinqa rasun kaqmi musyakärin.+
18 Fuerti pleytuchö karqa Teyta Diosta tapurninmi* arreglayan,+
chikinakoqkuna puëdeq kayaptimpis pëmi nin mëqan kaq rasumpa kaqta parlëkanqanta.
19 Alli murallashqa markamampis yëkurishwanmi, peru ofendishqa kayaptin cölerashqa këkaq nunata parlapëqa mana puëdipaqmi.+
Alli segurashqa punkunömi, wakin pleytukunaqa arreglëta mana puëdina kayan.+
20 Nunakuna parlakuyanqanqa mikuyanqan mikuynömi,+
tsëmi imanöpis parlakuyanqampita allichö o mana allichöpis ushayanqa.
21 Qalluqa, bienmi salvashunkiman o wanuymampis chätsishunkiman,+
tsëmi imatapis parlaqkunaqa, parlayanqan imamampis chätsinampaq kaqta yarpäyänan.+
22 Alli warmita tarishqa nunaqa shumaq bendiciontam chaskishqa,+
23 Waktsa nunaqa rogakuypam parlakun,
peru rïcu nunaqa feyupam contestakun.
24 Wakinkunaqa amïgu këkarpis mana allikunamanmi chätsinakuyan,+ peru alli amïgukunaqa, wawqintsikpitapis mas kuyakoqmi kayan.+
19 Imatapis mana entiendeq kar ulikoq o llullakoq kanqantsikpitaqa,+
waktsallapis allikunata rurar kawakunqantsikmi mas alliqa.+
2 Imatapis mana yachaq nunaqa, mana allikunatam ruranqa,+
y pensëta mana yachaq nunaqa jutsatam* ruranqa.
4 Imëka riquëzayoq karqa mëtsika amïguyoqmi kayan,
peru waktsakunataqa amïgunkunapis dejariyanqam.+
5 Mana alli testïguqa castïgutam chaskinqa,+
y ulikuyta o llullakuyta gustaq nunapis manam salvakunqatsu.+
6 Alli nunataqa pïmëmi ashin yanapananta munar,
y qarakoq nunapaqa pïmëmi amïgun këta munan.
7 Waktsa nunataqa wawqinkunapis chikiyanmi,
y amïgunkunanäqa masran dejariyan.+
Rogakur qepankunata ëwaptimpis manam ni mëqan cäsuntsu.+
8 Kikinta kuyakoq nunaqa, alli entiendeq këtam munan.+
Imata ruranampaqpis alliraq pensaq nunaqa, imata rurarpis allim yarqapakunqa.+
9 Mana alli testïguqa castïgutam chaskinqa,
y ulikuyta o llullakuyta gustaq nunapis wanunqam.+
10 Imatapis mana entiendeq nunaqa, imëka jananchö karpis manam alli kawakuyta yachantsu,
y juk sirwipakoq nunaqa manam gobernantikunapa mandaqnin këta puëdintsu.+
11 Alli pensëta yachaq nunaqa, cölerashqa këkarpis calmakärinmi,+
y ofendiyaptin perdonëkunqanqa alläpa shumaqmi.+
12 Leon* qaparinqanqa* alläpa mantsëpaqmi, tsënöllam gobernanti cölerakuptimpis alläpa mantsëpaq.+
Peru gobernanti alli kanqanqa qewakunachö këkaq shumaq shullyanöran.*
13 Imatapis mana entiendeq wamraqa papänintam problëmaman chätsin.+
Y qowanwan o runanwan* imë hörapis discuteq warmiqa, mana pärëpa shutoq wayinömi.+
14 Wamrakunataqa, teytankunam wayita y imëka riquëzata herencian dejayan.
Juk ollqupaqqa, imatapis alli entiendeq warmiqa Teyta Jehoväpita chaskinqan herenciam.+
15 Qela nunaqa punukurllam kakun.
Qela nunapaqa manam imanllapis kanqatsu mallaqarnin mikurkunampaq.+
19 Mana alli geniuyoq nunaqa castïgutam chaskinqa,
ama defenditsu, defendinqëkiqa manam imapaqpis välinqatsu.+
21 Nunaqa imëkatam rurëta pensan,
peru Teyta Jehovä munanqanmi rurakan.+
22 Alläpa kuyakoq nunaqa, yachanëpaqmi.+
Ulikoq o llullakoq kanqantsikpitaqa, waktsallapis kanqantsikmi mas alliqa.
23 Teyta Jehoväta respetaq* nunaqa imëpis kawakunqam,+
kushishqam punukunqa, pëpaqqa manam ima peligrupis kanqatsu.+
24 Qela nunaqa tazonchö këkaq alli mikuymanmi makinta yakarkun,
peru amurkuytaqa qelananmi.+
25 Imatapis mana entiendeq burlakoq nunaqa maqaptikiran+ yachaq tikranqa,+
peru alli entiendeq nunata corregiptikiqa mas musyaqmi tikranqa.+
26 Papäninta maqaq wamra y mamäninta qarqoq wamraqa,
alläpa penqakuypaqmi y mana respetakoqmi.+
27 Hïju, corregiyäshunqëkita mana chaskikurqa,
allikunata yachatsiyäshunqëkitapis qonqarinkim.
28 Mana alli testïguqa autoridäkunatam mana kaqpaq churan,+
y mana alli nunaqa alli mikuyta mikurir kushikoqnöran, mana allikunata rurarir kushikun.+
29 Burlakoq nunakunataqa castigayanqam,+
y imatapis mana entiendeq nunakunataqa waqtan waqtanmi maqayanqa.+
20 Vïnuta alläpa upoq nunaqa penqakuypaqmi portakun,*+ alcoholwan machakoq nunataqa manam ni pï sujetëta puëdintsu.+
Vïnuwan y alcoholwan machakoq nunaqa manam yachaq nunatsu.+
2 Leon* qapariptin* mantsaqnöran gobernantitaqa mantsëkuyan,+
gobernantita cöleratseq nunaqa vïdantam peligruman churan.+
3 Piwampis discutita mana munaq nunataqa respetayanmi,+
peru upa nunaqa discutirmi imëka mana allikunaman chärin.+
4 Qela nunaqa manam tamya witsan yapyakuyta* munantsu,
tsëmi cosëcha witsanqa imampis mana kaptin mañapakur purin.*+
5 Juk nuna shonqunchö imatapis pensëkanqanqa, hondu pözuchö këkaq yakunömi,
tsëtaqa yakuta shumaqlla sutamoqnömi yachaq nunaraq yachëllapa parlatsin.
6 Mëtsikaqmi kuyakoq* kayanqanta alabakuyan,
peru rasumpa confiakuypaq nunataqa, ¿piraq tarinman?
7 Alli nunaqa jutsata* mana rurashpam kawakun,+
y tsënö kawakunqampitam tsurinkunapis kushishqa kawakuyanqa.+
8 Juk gobernanti juzganampaq jamakurirqa,+
rikärirllanam cuentata qokurin pikuna jutsata* rurayashqa kayanqanta.+
9 Manam ni pï kënö nita puëdintsu:
“Noqaqa shonqüta limpiuyätsirqönam.*+ Llapan jutsata* ruranqäpitam limpiuna këkä”.+
11 Juk wamraqa* imatapis ruranqankunawanmi,
musyatsikun alli wamra kanqanta o mana alli wamra kanqantapis.+
12 Wiyanqantsik rinrita
y rikanqantsik nawitaqa Teyta Jehovämi kamashqa.+
14 Imatapis ranteqkunaqa, “këqa manam allitsu, këqa manam shumaqtsu” nirmi imatapis rantiyan.
Peru tsëpita ëwakurqa, “barätullachömi rantiramurqö” nirmi alabakuyan.+
15 Örupis y lamar rurinchö shumaq rumikunapis* shumaqmi,
peru yachaq nuna imatapis parlakunqanmi mas shumaqqa.+
16 Jukpa jaqanta pagakunampaq juk nuna änikushqa kaptinqa,+ röpanta prenda quedatsikuy.
Juk nacion warmipa jaqanta pagakunampaq änikushqa kaptinqa garantiata mañë.+
17 Nuna mayinta sakyar tarinqan mikuyqa, nunapaqqa alläpam mishkin,
peru tsëpitaqa shiminchömi mëtsika aqunö tikrarin.+
18 Alli tapukuskir imatapis rurayaptinqa allim yarqun,+
guërrachö ganëta munarqa alli consejakoqkunataraq tapukuy.+
19 Cuentustëru nunaqa jukkuna parlakuyanqanta wiyarirmi willakurna purikurëkan.+
Cuentu puritsita gustaqkunawanqa ama juntakuytsu.
22 Ama kënö nitsu: “Kananqa noqapis ruramanqannöllam rurarishaq”.+
Tsëpa rantinqa, Teyta Jehoväman confiakuy,+ pëmi yanapashunki.+
23 Exactuta mana pesaq pësata* y complëtuta mana pesaq balanzataqa,
Teyta Jehoväqa alläpam melanan.
24 Teyta Jehovällam nunataqa yanapan imanö kawanampaq,+
peru kikin nunaqa manam imanö kawanampaq kaqta musyantsu.
25 Manaraq alli pensar, “Teyta Diostam änirirqö” neq nunaqa, trampaman ishkishqanönam këkan.+
Peru alli pensarirqa, cumplita mana puëdinampaq kaqtam cuentata qokurinqa.+
26 Alli yachaq gobernantiqa, mana alli nunakunata rakirirmi,+
trïguta jarutsiyänan ruëdawan jarutsir ushakäratsin.+
27 Nuna parlakunqanqa,* Teyta Jehoväpaqqa aktsi cuentam,
parlakuyanqanwanmi musyatsikuyan shonqunkunachö imanö kayanqanta.
28 Kuyakoq* kar y parlanqanta cumplirmi gobernantiqa alli kanqa.+
Kuyakoq karqa imëpis gobernanqam.+
29 Jövinkunataqa kallpasapa kayanqampitam alabayan,+
y awkinkunanam soqu aqtsayoq kar shumaq rikakuyan.+
30 Castiguqa* mana alli rurëkunata dejanapaqmi yanapamantsik.+
Corregimanqantsikqa* shonquntsikchö mana alli kanqantsikta corregikunapaqmi yanapamantsik.
21 Gobernanti imatapis pensanqanqa,* imëka ëwëkaq yakunömi Teyta Jehoväpa voluntäninchö këkan.+
Pëmi imatapis munanqanta pensatsin.+
2 Nunaqa llapan ruranqankuna allilla kanqantam pensan,+
peru Teyta Jehovämi musyëkan shonqunchö imata munar ruranqantaqa.+
3 Animalkunata pishtëkur rupatsiyanqampitaqa,
Teyta Jehovätaqa mas gustan alli portakuyanqan y allikunata rurayanqanmi.+
4 Mana alli nunakunapaqqa, pitapis puëdeqtupar rikäyanqan y yachaq tukuyanqanqa aktsinkuna cuentam,
5 Trabajador nuna imatapis alli pensëkur ruranqanqa allim yarqunqa,+
peru manaraq alli pensar imatapis lluta ruraqkunaqa waktsam tikrayanqa.+
6 Nuna mayinkunata ulipar o llullapar tariyanqan cösaskunaqa, pukutë pasareqnöllam ushakärin,
7 Mana alli nunakunaqa, nuna mayinta maqayanqampita y wanutsiyanqampitam kikinkunalla sufriyanqa,+
allikunata mana rurayanqampitam castïguta chaskiyanqa.
8 Mana alli nunaqa imëpis mana allillatam ruran,
peru alli nunaqa allillatam ruran.+
9 Imë hörapis discutita gustaq warminwan juk wayillachö täkunampa* rantinqa,
waqtallachöpis waräkunqanmi mas alliqa kanman.+
10 Mana alli nunaqa, mana allikuna rurëtam alläpa munëkun,+
11 Imatapis mana entiendeq burlakoq nunaqa, maqayaptinran yachaq tikran,
peru alli entiendeq nunata corregiyaptinqa mas musyaqmi tikran.*+
12 Allillata ruraq Teyta Diosqa, mana alli nunapa wayinchö kaqkunatam llapanta rikarëkan
y mana alli nunataqa ushakätsinmi.+
14 Cölerashqa këkaptin imallatapis pakëllapa qarariyaptinqa calmakärinmi,+
alläpa cölerashqa këkaqta pakëllapa imanllapis oqllarkatsiyaptinqa cöleran pasarinmi.
15 Allita ruraq nunaqa, allikunata rurarmi alläpa kushikun,+
peru mana allita ruraq nunaqa manam ni ichikllapis alli rurëta munantsu.
16 Alli musyëkar mana allikunata ruraq nunaqa wanunqam
y wanushqakuna këkäyanqanchömi kanqa.+
17 Pukllallachö kakoqkunaqa waktsam tikrayanqa,+
y vïnullachö y aceitillachö gastakoqkunaqa manam rïcuyëta puëdiyanqatsu.
18 Alli nunata salvëta munarqa, mana alli nunawanmi pagakuyanqa,
alli nunata prësu apayänampa rantinmi, traicionëru nunata apayanqa.+
19 Discutillata gustaq y mana alli geniuyoq warminwan täkunampa* rantinqa,
tsunyaq sitiuchö japallan täkunqanmi mas alliqa.+
20 Yachaq nunaqa väleq cösaskunata y aceititam wayinman guardakun,+
peru imatapis mana musyaq nunaqa ima kapunqantapis llapantam usharin.+
22 Yachaq nunaqa, puëdeq nunakunapa markanmanmi yëkurita puëdin,
tsapänampaq confiakuykäyaptimpis murällankunatam ushakätsita puëdin.+
24 Orgullösu y kikinlla yachaq kanqanta alabakoq nunaqa,
mana pensashpam imatapis lluta ruran.+
25 Qela nunaqa mana trabajanqampitam,
munanqanta ashikar wanunqa o wañunqa.+
26 Qela nunaqa patsa waranqampita tardiyanqanyaqpis, kikinllapaqmi imëkata munan,
peru allita ruraq nunaqa alli qarakoqmi.+
27 Teyta Diosqa alläpam melanan mana alli nuna animalkunata pishtëkur pëpaq rupatsiptin,+
y mana allikunata rurëta pensëkar, animalkunata pishtëkur rupatsiptinnäqa alläpam chikin.
28 Ulikoq o llullakoq testïguqa ushakanqam,+
peru wiyëta yachaq testïgutaqa wiyanqanllata parlaptinmi creiyanqa.
29 Mana alli nunaqa, manam imatapis penqakuntsu,+
peru allita ruraq nuna ruranqanqa, llapampis allillam yarqunqa.+
30 Teyta Jehovä rurëta munanqantaqa, manam ni pï yachaq, ni alli pensaq, ni alli consejakoq michëta puëdinqatsu.+
31 Cawallutam guërraman apayänampaq alli yachatsiyan,+
peru Teyta Jehovä yanapaptinmi guërrataqa ganayan.+
22 Imëka riquëzayoq kanqantsikpitaqa, alli nuna kanqantsikpita reqimanqantsikmi mas alliqa.+
Pläta qellëyoq y öruyoq kanqantsikpitaqa, pïmëpis respetamanqantsikmi mas alliqa.
2 Rïcupis waktsapis igual-llam kayan,
ishkantapis Teyta Jehovällam kamashqa.+
3 Alli pensëta yachaq nunaqa, ima peligruta rikarpis witikunmi,
peru pensëta mana yachaq nunaqa, peligruta rikëkarpis manam witikuntsu, tsënöpam sufrin.*
4 Humildi kaq y Teyta Jehoväta respetaq* kaqqa bendiciontam chaskinqa,
pïmëmi respetanqa y imëpis kawakunqam.+
5 Mana alli nunapa näninchöqa kasham junta këkan y mëtsika trampam kan,
peru vïdanta kuyaq nunaqa tsëkunapitam witikun.+
6 Wamrëkita* llullullaraq kanqampita alli yachatsi,+
alli yachatsiptikiqa awkinyarpis manam qonqanqatsu.+
7 Rïcu nunaqa, waktsa nunatam munanqanta ruratsin.
Y prestakoq nunaqa, prestaqnin nunapa sirweqninmi.+
8 Mana allikunata ruraq nunaqa kikinllam desgraciaman chanqa,+
y cölerëpa mandakoq kënimpis ushakärinqam.+
9 Waktsakunata mikuynin qarëkoq alli nunaqa,
bendiciontam chaskinqa.+
10 Imatapis mana entiendeq burlakoq nunata qarquri,
qarquptikiqa manam pleytu,
pelya ni insultanakuypis kanqanatsu.
11 Limpiu shonquyoq y shumaq parlakoq nunaqa,
gobernantiwanmi amïgu kanqa.+
12 Teyta Jehoväqa rasumpa kaq imëyaqpis kanantam permitin,
peru traicionëru nuna parlanqantaqa mana kaqpaqmi churarin.+
13 Qela nunaqa trabajaq ëwëta mana munarmi,
“waqtachömi juk leon këkan, pläzapa pasëkaqtam mikuramanqa” nin.+
14 Lluta purikoq warmi* parlakunqanqa alläpa hondu pözunömi,+
y Teyta Jehovä condenanqan nunaqa tsëmanmi ishkinqa.
15 Juk wamraqa,* wamra këninwanmi llutalla imatapis rurëta munan,+
peru corregiyaptinqa* imatapis alli pensëkur rurëtam yachakunqa.+
18 Yachakunqëkikunata imëpis yarpaptikiqa alläpa kushikuypaqmi,+
tsëmi yachakunqëkikunapita parlakunëkipaq imëpis listu këkanki.+
19 Qamtam kanan yachëkätseq
Teyta Jehoväman confiakunëkipaq.
20 ¿Manaku qellqamurqöna consejarniki,
yachatsirniki,
21 y rasumpa kaqllata y confiakuypaq kaqkunallata willarniki?
Tsëkunataqa qellqamurqö pï nunapis tapushuptiki rasumpa kaqllata willanëkipaqmi.*
22 Ama waktsa nunata, waktsa kanqampita suwapëtsu.+
Ama faltapakoq nunata markaman yëkuna punkunchö sufritsitsu.+
23 Teyta Jehovämi pëkunapa biennin yarqunqa,+
y sakyapaq nunataqa wanutsinqam.
24 Ama mana alli geniuyoq nunakunawanqa juntakuytsu,
imëpis cölerakoq nunakunawanqa ama juntakëtsu.
25 Pëkunawan juntakarqa, pëkuna rurayanqantam rurar qallëkunki,
y trampaman ishkireqnömi kikikilla imëka mana alliman chärinki.+
26 Makinwan saludar-raq änikoqkunanöqa ama kankitsu.
Ama jukpa jaqanta pagakunampaq änikoqkunanöqa kankitsu.+
27 Pagakuyta mana puëdiptikiqa,
cobrakurmi hasta pununqëki cämëkitapis apakuyanqa.
28 Unë kastëkikuna churayanqan lindërukunata
ama wititsinkitsu.+
29 ¿Rikarqunkiku imëkachöpis alli trabajaq nunata?
Tsë nunaqa manam lluta nunapa trabajaqnintsu kanqa,
sinöqa gobernantikunapa trabajaqninmi kanqa.+
23 Gobernantiwan mikunëkipaq mësaman jamakurqa,
mësachö llapan churarëkaqtaqa ama mikukurkunkitsu.
2 Alläpa mallaqarpis,
ama ushëpa ushar mikunkitsu.*
3 Ama mishki mikuyninkunata munapankitsu.
Capazchi tsë mikuytaqa mana alliman chätsishuynikita munar churamushqa.
6 Ama mikunkitsu micha nuna imatapis qarashuptiki,
ama mishki mikuyninkunata munapankitsu.
7 Micha nunaqa ëkata mikunqëkitapis yupëkanmi,
janan shonqullam, “mikurkuy, upurkuy” nishunki.
8 Tsëpitaqa llapan mikunqëkitam shonquyki jitaramunqa,
y shumaq parlapanqëkipis manam ni imapaq välinqatsu.
9 Imatapis mana entiendeq nunataqa ama parlapëtsu,+
tsënö nunaqa yachatsiptikipis manam entiendinqatsu.+
10 Unë churayanqan lindërukunata ama wititsinkitsu,+
ama papäninnaqkunapa chakranta duëñu tukunkitsu.
11 Pëkunapa Salvaqninqa alläpa poderösum,
pëmi waktsakunata defendinqa y contrëkim churakanqa.+
12 Corregiyäshuptiki cäsukuy,
shumaq parlapäyäshuptiki wiyakuy.
14 Chikutiwan astëkuy,
tsënömi wanunampaq kaqpita* salvanki.
16 Rasun kaqllata parlaptikiqa,
shonqüchömi alläpa kushikushaq.
17 Mana allikunata rurayanqanta rikar ama munapëtsu,+
18 Tsëta rurarqa imëpis allim kawakunki,+
y llapan shuyaranqëkim cumplikanqa.
19 Hïju yachaq kanëkipaq alli wiyakunki
y imëpis alli kaqllata ruranki.
21 Borrächukuna y alläpa mikoqkunaqa waktsam tikrayanqa+
y punukurlla kakurmi röpankunapaqpis tariyanqatsu.
22 Papäniki kaptinran yurikurqunki, tsëmi papänikitaqa cäsunëki,
y chakwanyashqa kaptinllaqa ama mamëkita despreciëtsu.+
23 Rasumpa kaqta rantita procurë,+
Teyta Diospita yachakunqëkitaqa ama rantikuytsu, tsënölla rurë corregiyäshuptiki y entienditsiyäshuptikipis.+
24 Alli ruraq wamrapa papäninqa kushishqam kanqa.
Tsënöllam imatapis alli entiendeq wamrapa papänimpis kushishqa kanqa.
25 Papänikipis mamëkipis kushishqam kayanqa,
awmi, mamëkipis kushishqam kanqa.
26 Hïju, parlapanqaqta llapan shonquykiwan cäsumë.
Imanö kawanqäta rikämar yachakuy y kushishqa kawakuy.+
27 Qellëpaqrëkur jukwan jukwan kakoq* warmiqa* alläpa hondu uchkunömi.
Y lluta purikoq warmiqa kichki pözunömi.+
28 Ladronnömi mana pï rikänan sitiukunachö ollqukunata shuyaran,+
tsëmi mëtsikaq ollqukuna warminkunata engañayan.
29 ¿Pikunatan alläpa llakikuyan? ¿Pikunatan yarpachakurlla kayan? ¿Pikunatan pelyallachö kayan?
¿Pikunatan quejakuyan? ¿Pikunatan herïdayoq këkarpis imanö malograkuyanqanta musyayantsu?
¿Pikunatan rikëtapis mana puëdir purikäyan?
30 Tsënöqa kayan vïnuta upyarlla kakoqkunam+
y takushqa vïnuta ashirlla kakoqkunam.
31 Ama vïnutaqa puka kaptin munapar rikapëtsu.
Cöpachö chipapar y pukutar o mushkur këkaqta rikapëtsu.
32 Vïnuqa culebranömi kanikun,
y venënunqa vïborapa venënunnömi.
33 Macharkuptikiqa nawikipis llutankunatanam rikanqa,
y imatapis llutam parlanki.+
34 Lamar rurinchö jitarëkaqnömi kanki,
y barcuchö shëkaq* qeru puntanchö këkaqnömi sientikunki.
35 Y kënömi ninki: “Maqayämashqam, peru manam nanatsikurqätsu,
laqyayämänaqshi, peru manam cuentata qokurqätsu.
Machashqa këkanqäpita imë höraraq sänuyärishaq.+
Mastaran upyarita munä”.
24 Mana alli nunakuna rurayanqanta ama munapëtsu,
ni pëkunawan juntakëtsu.+
2 Pëkunaqa mana allikunallatam pensëkäyan,
y wakinkunata mana allita rurayänampaqmi parlar këkäyan.
5 Yachaq nunaqa manam llutatsu kallpanta ushan,
y alli musyaq nunaqa mas puëdeqmi tikran.+
6 Guërrachö ganëta munarqa alli consejakoqkunataraq tapukuy,+
mëtsika consejakoqkuna niyanqanta rurarmi guërrataqa ganayan.+
7 Mana entiendeq nunaqa, Teyta Dios yachaq kanqanta manam entiendintsu,+
manam markaman yëkuna punkuchö imallatapis parlakurita puëdintsu.
8 Mana allikunallata rurëta pensaq nunataqa,
mana allikunallata rurëpaqqa alli yachaq kanqantam niyanqa.+
9 Pensëta mana yachaq nuna imatapis rurëta munanqanqa, jutsata* rurëmanmi chätsin,
y burlakoq nunataqa pïmëmi chikipan.+
10 Mana allikunapa pasanqëki höra qelanäkuriptikiqa,
kallpëkipis ushakäkurinqam.
11 Wanutsiyänampaq këkaq nunata salvëkullë,
wanutsiyänampaq apëkäyanqan nunata defendïkullë.+
12 “Tsë asuntutaqa manam musyarqötsu” niptikipis,
shonquykichö imanö kanqëkita musyaq Diosqa llapantam musyëkan,+
awmi, imanö kanqëkita Rikëkämoqqa llapantam musyëkan
y cada nunatam imata ruranqantapis cuentaman churëkur bendicinqa.+
13 Hïju, mielqa alläpa allim, mikuy,
panalchö këkaq mielqa mishkinmi.
14 Tsënöllam Teyta Dios yachaq kanqanta entiendinqëkipis qampaqqa alli kanqa,+
yachaq tikrarqa warë warätin allim kawakunki y llapan shuyaranqëkim cumplikanqa.+
15 Ama alli nunataqa, ima mana allitapis ruranëkipaq wayin lädunchö shuyarankitsu,
ama wayinta ushakätsinkitsu.
16 Alli nunaqa qanchis kuti ishkirpis sharkunqam,+
peru mana alli nunaqa imëka mana allikunapa pasarmi juklla ishkirkunqa.+
17 Chikishoqniki desgraciapa pasaptinqa ama kushipankitsu,
mana allikunaman ishkiptin ama shonquykichö kushipankitsu.+
18 Kushipaptikiqa Teyta Jehoväqa musyarinqam y manam gustanqatsu,
y mananam castiganqanatsu.+
19 Ama mana alli nunakunawanqa cölerashqa këtsu,
ama mana allikunata rurayanqanta rikar munapëtsu.
22 Mana cäsukoqkunaqa, mana pensayanqan höram desgraciapa pasayanqa,+
pëkunaqa manam musyayantsu Teyta Dioswan* gobernanti imanö castigayänampaq kaqta.+
23 Yachaqkuna niyanqanta yarpë,
pitapis juzgarninqa ama juknimpa bienninllaqa kankitsu.+
24 Mana allita rurëkaptimpis, “qamqa manam ima jutsatapis* rurarqunkitsu”+ neq nunataqa, llapan nunakunam maldiciyanqa,
y nacionchö llapan nunakunam tsë nunata demandayanqa.
25 Peru mana allikunata ruraq nunata corrigeq nunaqa,
26 Imata tapuyaptimpis rasumpa kaqllata contestaq nunataqa, kushikurmi cäranchö mutsayanqa.*+
28 Nuna mayikita castigayänanta munar ama mana kaqtaqa declarëtsu,+
ama pitapis ulipëtsu o llullapaytsu.+
29 Ama nuna mayikipaq kënö nitsu:
“Kananqa ruramanqannöllam noqapis rurashaq, ruramanqampitaqa llapantam cobrakushaq”.+
30 Qela nunapa chakrampam pasarqä,+
pensëta mana yachaq nunapa üvas chakrampam pasarqä,
31 mala yerballam
y shinwallam o ishankallam junta këkarqan
32 Tsëta rikëkurmi alli pensarqä
y këtam cuentata qokurqä:
33 punukurlla kakur, jitaräkurlla kakur
y makikita cruzarkur descansakurlla kakurqa...,
34 imëkëkita ladron apakuptin jinëlla quedareqnömi waktsa quedarinki,
imëkëkita asaltanti nuna apakuptin imannaq quedareqnömi jinëlla quedarinki.+
25 Këchö qellqarëkaqpis Salomon parlanqankunam.+ Këtaqa Judäpa gobernantin Ezequïaspa sirweqninkunam copiayarqan.*+
2 Teyta Diostaqa alabayan, nunakuna mana entiendiyanqankunata musyatsikuptinmi.+
Y gobernantikunataqa respetayan, imatapis musyëta munar alli musyapakuyaptinmi.
3 Imanömi ciëlupis alläpa altuchö këkan, y patsapis alläpa rurichö këkan, tsënömi gobernantikuna pensanqankunapis.
Pëkuna pensayanqantaqa manam ni pï entiendita puëdintsu.
4 Pläta metalta ninawan tsulluratsir mana väleqninkunata jitariyaptinqa,
mas allin kaqmi quedanqa.+
5 Tsënöllam mana alli nunata gobernanti qarqurirqa,
mas allina imëpis gobernanqa.+
6 Ama gobernantipa puntanchö allish tukuytsu,+
ni respetashqa nunakunapa sitiunman punta puntata ëwëtsu.+
7 Tsëta ruraptikiqa respetashqa nunapa puntanchömi penqakatsishunki.
Tsëpa rantinqa, “këman shamuy” nishunëkitaraq shuyarë.+
8 Imatapis manaraq alli musyarqa, ama apuräduqa demandakoq ëwankitsu.
Demandarinqëkichömi qepëkita shamoq kaq rasumpa kaqta parlarinqa, tsëqa kikillëkim penqakuychö quedarinki.+
9 Vecïnuykiwan problëmachö karqa, rasumpa kaqllata parlar shumaq arreglë,+
peru imatapis qamllata nishunqëkitaqa ama pitapis willëtsu.+
10 Qamllata willayäshunqëkita* parlariptikiqa penqakatsiyäshunkim.
Y parlarirqa manam arreglëta puëdinkinatsu.
11 Örupita rurashqa shumaq manzänakuna pläta metalpita rurashqa adornukunachö churaranqannömi,
conviëninqan hörachö alli pensëkur parlakuyanqampis.+
12 Wiyakuyta yachaq nunapaqqa, örupita arëtinö y alli kaq örupita rurashqa adornukunanömi,
yachaq nuna shumaq correginqanqa.+
13 Alläpa achachanqan hörachö,
yakunashqa këkar alalaq yakuta upurir* kushikoqnömi,
ninqantanölla sirweqnin willakuptin patronnin kushikun.+
14 Imata qarakunampaqpis änikurir mana cumpleq nunaqa,
vientuntin pukutë chäramur mana tamyamoqnömi.+
15 Pacienciakoq nunaqa, hasta comandantitapis äniratsinmi.
Tsënöllam shumaq parlaparqa cölerashqa këkaqtapis kushiratsiyan.*+
16 Mielta tarirqa wallkallata mikunki,
atskata mikukurkuptikiqa shonquykim jitaramunqa.+
17 Nuna mayikipa wayinman ama seguïduqa ëwankitsu,
seguïdu ëwaptikiqa ajayäshurnikim chikishunki.
18 Guërrachö pelyayanqan garrutinö,
espädanö y alli afilashqa flëchanömi nuna mayimpaq mana kaqkunata parlaq nunaqa.+
19 Pakishqa kiruyoq kënö y cöju chakiyoq kënömi,
mana allikunapa pasanqantsik höra, mana cumpleq* nunaman confiakuyqa.
20 Alalë hörachö röpantsikta qotureqnö
y kachiman* vinagrita winareqnömi
llakishqa këkaq nunata cantapëqa.+
21 Chikishoqniki mallaqaptinqa mikuynin qarëkuy,
y yakunaptinqa yakun qarëkuy.+
22 Tsënö rurarqa, peqanman o umanman shanshëkaq o shankëkaq carbonta qotureqnömi rurëkanki*+
y Teyta Jehovämi bendicishunki.
23 Norti lädupita shamoq vientu tamyata apamoqnömi,
cuentustëru nunaqa nuna mayintsiktawan chikinakatsimantsik.+
24 Imë hörapis discutita gustaq warminwan juk wayillachö täkunampa* rantinqa,
waqtallachöpis waräkunqanmi mas alliqa kanman.+
25 Alläpa pishipashqa* këkar alalaq yakuta upurkur kushikoqnömi,
karu markapita alli noticiata chäratsiyämuptimpis alläpa kushikuntsik.+
26 Qochachö putka* yakunö y pözuchö asyaq yakunömi, alli nuna karpis,
mana alli nunata mantsar ninqanta cäsoq nunaqa.
27 Mielta alläpa mikukurkuyqa manam allitsu,+
tsënöllam jukkuna alabamänata munar imëkata ruranqantsikpis allitsu.+
28 Murällan ushakashqa markanömi
geniunta tsarëta mana yachaq nunaqa.+
26 Usya witsan rashtamunqan* y cosëcha witsan tamyamunqan mana alli kanqannömi,
pensëta mana yachaq upa nunata alabëpis allitsu.+
2 Imanömi wayanïta pishqupis y wakin pishqukunapis volayan,*
tsënöllam maldicionpis, mana allikunata rurashqa nunakunaman chanqa.
3 Chikutiwanqa cawallutam astayan, frënutanam ashnupa shiminman churayan,+
y garrutiwannam pensëta mana yachaq nunata waqtan waqtan garrutiyan.+
4 Upa nunataqa, ama kikin nishunqëkinöllaqa contestëtsu,
parlakunqannö contestarqa qampis upam kanki.
5 Upa nunataqa penqakatsipa contestë,
tsënö mana contestaptikiqa imëkatapis musyaq kanqantam pensanqa.+
6 Kikinlla malograkurnin cöju tikrareq nunanömi,
pensëta mana yachaq nunapa makinchö problëmanta arreglapunampaq dejaq nunaqa.
7 Juk nunata, cöju chakin mana yanapanqannömi,
pensëta mana yachaq nuna parlakunqampis yanapakuntsu.+
8 Warakaman rumita watarkoqnömi,
pensëta mana yachaq nunata alabëqa.+
9 Borrächu nuna kashata aptarëkaqnömi,
pensëta mana yachaq nuna parlanqanqa.
10 Llutalla flëchar pitapis chëkatseq soldädunömi,
imatapis mana yachaq nunata o puntata pasaq nunata contrataq nunaqa.
11 Shonqun jitanqanta allqu yapë mikureqnömi,
pensëta mana yachaq nunapis kutin kutin mana allita ruran.+
12 ¿Rikarqunkiku yachaq tukoq nunata?+
Allikunata ruranampaq tsë nunata yanapanapa rantinqa, upa nunata yanapanqantsikmi mas fäcilqa kanqa.
13 Qela nunaqa trabajaq ëwëta mana munarmi, “nänichömi mallwa leon këkan,
pläzachömi juk leon këkan” nin.+
14 Imanömi punkupis bisagran kaptin* kichar wichqar, kichar wichqar kakun,
tsënöllam qela nunapis cämanchö tumar tikrar, tumar tikrar jitaräkun.+
15 Qela nunaqa tazonchö alli mikuymanmi makinta yakarkun,
peru alläpa qela karmi amurkuytaqa qelanan.+
16 Qela nunaqa pensan, tapuyaptin alli pensëkur contestaq yachaq qanchis nunakunapitapis
mas yachaq kanqantam.
17 Allquta rinrimpita aptarkoqnömi,
juk pleytukunqanta wiyaskir cölerakoq nunaqa.+
18 Juk löcu nuna pitapis wanutsita munar flëchawan o ima armawampis chëkatseqnömi,
19 nuna mayinta alli pensëkur ulipärir o llullapaskir,* “brömallam karqan” neq nunaqa.+
20 Yanta manana kaptinqa nina upirinmi,
tsënöllam tumpakoq* nunakuna mana kayaptinqa pelyapis kannatsu.+
21 Imanömi carbonta maslla yaparkuyaptin y yantata maslla churarkuyaptin nina rawrar o lunyar qallëkun,
tsënöllam discutita gustaq nunapis pelyata qallatsin.+
22 Alli mikuyta mishkipäkur mikureqnöran,
mana kaqpita acusakoq nuna parlanqantaqa kushishqa wiyëkuyan.+
23 Imanömi allpa mankata chipapänampaq pläta metalwan janampa pintarkuyan,
tsënömi mana alli nunaqa janan shonqulla pitapis shumaq parlapan.+
24 Chiki nunaqa janan shonqullam alli tukurnin pitapis parlapan,
peru shonqunchöqa engañanampaqmi pensëkan.
25 Tsë nunataqa shumaq parlapäshuptikipis ama creitsu,
tsë nunaqa imëka mana allikunata* ruranampaqmi shonqunchö pensëkan.
26 Chiki kanqanta musyayänanta mana munar alli tukur parlaptimpis,
mana allikunata ruranqantaqa markanchö llapan nunakunam musyariyanqa.
27 Patsata uchkoq nunaqa kikinllam tsë uchkuman ishkinqa,
28 Pitapis ulipaq o llullapaq nunaqa, mana allikunaman chäratsirpis chikinran.
Pitapis janan shonqulla alabapaq nunaqa, imëka mana allikunamanmi chätsin.+
27 Manam musyankitsu warë junaq ima pasanampaq kaqta,+
tsëmi warë imata ruranëkipaq kaqtaqa alabakunëkitsu.
2 Mejorqa jukkuna* alabashuy, ama kikikiqa alabakur parlëtsu.
Kikiki alabakunqëkipitaqa, juk alabashunqëkim mas alliqa kanqa.+
3 Rumi y arëna alläpa lasanqannömi,
pensëta mana yachaq nuna imatapis cöleratsikunqanqa mana aguantëpaq.+
4 Cölerashqa nunaqa manam llakipäkuntsu,*
cölerashqa nuna ruranqanqa apakoq mëtsika yakunömi, peru tsëpitapis mas peorqa celösu kayanqanmi.+
5 Pitapis kuyarnin upälla kakunqëkipitaqa, correginqëkim mas alliqa.+
6 Rasumpa alli amïguqa mana gustashuptikipis corregishunkim,+
peru chikishoqnikiqa janan shonqullam allitupäshunki.*
7 Pacha junta këkaq nunaqa, panalchö këkaq mielta qarayaptimpis manam chaskikuntsu,
peru mallaqashqa nunaqa asqaqtapis o ayaqtapis mishkipäkurmi mikurin.
8 Qeshunta dejaskir volar* ëwakoq pishqunömi,
wayinta dejaskir ëwakoq nunaqa.
9 Aceitiwan inciensu shonquta kushiratseqnömi,
shumaq consejariyaptin amïgu tikrariyanqanqa.+
10 Ama amïguykita y papänikipa amïgunta imëpis qonqëtsu,
ni mana allikunapa pasanqëki höra wawqikiman ëwëtsu.
Karuchö këkaq wawqipitaqa amänuntsikchö këkaq amïgum* mas alliqa.+
11 Hïju, qamqa alli yachaq kë, y ruranqëkikunawan kushitsimë,+
tsënöpam musyatsikushaq, noqapita mana allita parlaqqa pantashqa këkanqanta.+
12 Alli pensëta yachaq nunaqa, ima peligruta rikarpis witikunmi,+
peru pensëta mana yachaq nunaqa, peligruta rikëkarpis manam witikuntsu, tsënöpam sufrin.*
13 Jukpa jaqanta pagakunampaq juk nuna änikushqa kaptinqa, röpanta prenda quedatsikuy.
Juk nacion warmipa jaqanta pagakunampaq änikushqa kaptinqa garantïata mañë.+
14 Patsa waräriptinlla nuna mayinta saludar parlapäriptinqa,*
maldicion kanqantam pensanqa.
15 Qowanwan o runanwan* imë hörapis discuteq warmiqa, tamyaptin mana pärëpa shutoq wayinömi.+
16 Tsë warmita aguantëta puëdeq ollquqa, vientutapis tsarita* puëdinqam
y derëcha makinman aceitita jicharkurpis katsita puëdinqam.
17 Imanömi fiërruwan juk fiërruta afilayan,
tsënömi juk nunapis nuna mayinta mas alli kanampaq yanapan.+
19 Imanömi juk nuna kikimpa cäranta yakuchö rikärin,
tsënöllam juk nunata imanö kanqanta rikarqa, cuentata qokurin kikin imanö kanqanta.
20 Imanömi Sepultürapis* y ushakätsikoq sitiupis* masta munan,+
tsënöllam nunapis, imëkayoq këkarpis masta munan.
21 Pläta metaltaqa mankachömi* tsullutsiyan, y örutanam hornuchö,+
tsënöllam juk nuna imanö kanqanqa musyakärin alabapäyaptin.
22 Mana entiendikoq nunaqa,
muchkachö trïguta takaqnö mäzuwan takaptikipis upallam këkanqa.
24 Imëka riquëzayoq këqa ushakärinllam,+
y corönayoq këpis tiempuyoqllam.
25 Llullu qewaqa ushakärirpis tseqlliramunmi.
Y animalkunapaqqa jirkakunapitam qewata apayämun.
26 Malta carnërukunapa millwan kaptinraqmi röpayoq këta puëdinki.
Y chïvukuna* kaptinraqmi chakrata rantita puëdinki.
27 Y qampaqa, familiëkita manteninëkipaq
y sirwishoqnikikunatapis manteninëkipaqmi mëtsika cabra lichi kapushunki.
28 Mana imanëkäyaptinmi mana alli nunakuna mantsakar qeshpir ëwakuyan,
2 Nunakuna nacionninchö leyta mana cäsukuyaptinqa, gobernantitam juktaraq juktaraq churayan,+
peru alli yachaq y musyaq nuna yanapaptinqa, gobernantiqa mëtsika tiempupam mandakun.+
3 Waktsa mayinta alläpa trabajatseq nunaqa,+
alläpa tamyaptin llapan mikuyta apakoq yakunömi.
4 Leyta mana cäsukoq nunakunaqa, mana alli nunatam alabayan,
peru leyta cäsukoq nunakunaqa, tsë nunakuna rurayanqampitam cölerakuyan.+
5 Mana alli nunakunaqa, manam justicia ima kanqanta entiendiyantsu,
peru yanapanampaq Teyta Jehoväman mañakoq nunakunaqa llapantam entiendiyan.+
6 Rïcu këkar mana allikunata rurar kawakuyanqampitaqa,
waktsallapis allikunata rurar kawakuyanqanmi mas alliqa.+
7 Alli entiendeq wamraqa leytam cäsukun,
peru alläpa mikoqkunapa amïgun karqa, papänintam penqakatsin.+
8 Qellëninta prestakur wachëninta alläpa cobrakur+ rïcuyaq nunaqa, manam tarinqankunata provechanqatsu,
10 Alli nunakunata mana alliman chätseq nunaqa, kikinllam mana allichö ushanqa,+
peru imëpis allillata ruraq nunakunaqa, allikunatam tariyanqa.+
11 Rïcu nunaqa imëkatapis musyanqantam pensan,+
peru imatapis alli entiendeq waktsa nunam, tsë nuna imatapis mana musyanqanta cuentata qokurin.+
12 Alli nunakuna ganayaptinqa pïmëmi kushikun,
peru mana alli nunakuna mandakoq yëkuriyaptinqa mantsakarmi qeshpir ëwakuyan.+
13 Jutsata* rurarir mana willakurqa mana allikunamanmi chanqa,+
peru willakoq kaqta y jutsa rurëta dejareq kaqtaqa llakipäyanqam.*+
14 Imatapis mana allita mana ruranampaq alli cuidakoq nunaqa kushishqam kawakunqa,
peru munanqanta rurakoq nunaqa mana allikunamanmi chanqa.+
15 Cölerar qapareq* leonnö y pitapis wanutsita o wañutsita munaq ösunömi,
defendikuyta mana puëdeqkunata gobernaq mana alli nunaqa.+
16 Pensëta mana yachaq mandakoqqa, autoridä kanqanta provecharmi nuna mayinkunata sufritsin,+
peru honrädu kaq autoridäqa, atska watapam kawakunqa.+
¡Tsë nunataqa ama ni pï yanapatsuntsu!
18 Imëpis allillata ruraq nunaqa salvakunqam,+
peru mana allikunata ruraq nunaqa, mana pensanqan höram imëka desgraciapa pasanqa.+
19 Murukoq nunapaqa mikunampaq mëtsikam kapunqa,
peru mana väleq cösaskunata asheq nunapaqa, manam imampis kanqatsu.+
20 Imëpis allikunallata ruraq nunaqa bendiciontam chaskinqa,+
peru juklla rïcuyäreq nunataqa, imanöpa rïcuyanqantam taripuyanqa.+
21 Manam allitsu, mana allita ruraq nunapa biennin yarquyanqan,+
peru faltapakurqa ichik mikuyllapaqmi, mana alli nunapa biennin yarquriyanman.
22 Ambiciösu nunaqa, imëkanöpam rïcuyëta munan,
peru manam musyantsu waktsa quedarinampaq kaqta.
23 Correginampa rantin nuna mayinta alabapaq nunataqa, manam kuyayanqatsu,
peru corrigeq nunataqa,+ tsë höra mana kuyarpis tiempuwanqa kuyayanqam.+
24 Imëkatapis ushakätseq nunanöllam,+ papänintapis mamänintapis suwapärir,
“manam ima mana allitapis rurëkätsu”+ neq nunaqa.
25 Codiciösu* nunaqa, chikinakuymanmi chätsikun,
peru Teyta Jehoväman confiakoq nunaqa imëkatam tarinqa.+
26 Shonqunllaman confiakoq nunaqa upam,+
peru yachakunqannö imatapis ruraq nunaqa, manam desgraciakunapa pasanqatsu.+
27 Waktsakunata yanapëkoq nunapaqa, manam imampis pishinqatsu,+
peru faltapakoqta rikëkarpis waktsakunata mana yanapëkoq nunataqa maldiciyanqam.
28 Mana alli nunakuna mandakoq yëkuriyaptinqa, nunakunaqa qeshpirmi ëwakuyan,
peru mana alli nunakuna ushakäriyaptinqa, alli nunakunaqa mas atskaqmi tikrayan.+
2 Alli nunakuna mandakuyaptinqa, llapankunam kushishqa kayan,
peru mana alli nuna gobernaptinqa llapan nunakunam llakikuyan.+
3 Teyta Dios yachaq kanqanta entiendeq nunapa papäninqa, imëpis kushishqam këkan,+
peru qellëpaqrëkur jukwan jukwan kakoq* warmiwan patsäkoq ollquqa, qellëninta y imëkantam ushan.+
4 Gobernanti allikunallata ruraptinqa nacionninchö llapan nunakunam alli kawakuyan,+
peru mana allikunata ruranampaq chaskipakurqa, nacionnintam mana alliman chätsin.
5 Nuna mayinta imapitapis alabapaq nunaqa,
chakinman trampata churaq cuentam alabapan.+
6 Alli nunaqa, allikunata ruranqampitam kushishqa cantar qayëkachanqa,+
peru mana alli nunaqa, jutsata* ruranqampitam imëka trampachönö kanqa.+
7 Alli nunaqa, waktsakunapa derëchuntam respetatsin,+
peru mana alli nunaqa, manam cuentaman churantsu.+
8 Orgullösu* nunakunaqa, markaman ninan prendïkoq nunakunanömi kayan,+ y imëka problëmakunamanmi nunakunata chätsiyan,
peru alli entiendeq nunaqa, cölerashqa këkaqtapis kushiratsinmi.+
9 Imatapis mana entiendeq nunawan juk yachaq nuna discutiptinqa,
upa nunaqa pëpitam burlakunqa y cöleranqam, y yachaq nunaqa manam imatapis logranqatsu.+
10 Mana alli geniuyoq lïsu nunakunaqa, alli nunakunatam chikiyan,
y allita ruraq nunakunatam wanutsita munayan.+
11 Pensëta mana yachaq nunaqa, imapitapis jinan höram cölerakun,+
peru alli pensëta yachaq nunaqa, imatapis pacienciakunmi.+
12 Ulipäyanqanta o llullapäyanqanta juk gobernanti creiptinqa,
llapan sirweqninkunapis mana allillam kayanqa.+
13 Teyta Jehovä kawatsiptinran waktsapis
y nuna mayinta sufritseqpis kawan.
15 Astarnin corregiyanqan wamraqa, yachakunqannömi kawan,+
peru munanqanta rurakunanta dejayanqan wamraqa, mamantam penqakatsin.
16 Mana alli nunakuna mas atskaq kayaptinqa, jutsa* rurëpis masmi miranqa,
peru alli nunakunaqa, pëkuna imanö ushakäyanqantam rikäyanqa.+
17 Wamrëkita alli corregirqa,
manam yarpachakunkitsu y kushishqam kawakunki.+
18 Willakoqninkunata Teyta Dios mana revelaptinqa, nunakunaqa munayanqantam rurakuyan,+
peru leyta cäsukoqkunaqa kushishqam kawakuyan.+
19 Juk sirwipakoqqa, parlapar corregiyaptin manam chaskikuntsu,
parlapäyanqanta entiendirpis manam cäsukuntsu.+
20 ¿Rikarqunkiku manaraq pensar imatapis apurädu parlaq nunata?+
Pëpitaqa upa nunallapis corregikurmi mas alli kawakuyta puëdinqa.+
21 Sirwishoqnikita jövin kanqampita munanqanta rurakunanta dejariptikiqa,
warë warätinqa manam yarpäshunkitsu y manam agradecikushunkitsu.
24 Ladronta yanapaq nunaqa alli tapuyaptimpis manam declarëta munantsu,
tsënö kanqampitam kikinlla mana alliman chanqa.+
25 Nuna mayinta mantsaq nunaqa, trampamannam ishkishqa,+
peru Teyta Jehoväman confiakoq nunaqa salvakunqam.+
26 Mëtsikaqmi justiciata ashir* gobernantiwan parlëta munayan,
peru Teyta Jehovämi nunakunapaqqa justiciata ruran.+
27 Allita ruraq nunaqa, mana allikunata ruraq nunatam chikin,+
peru mana alli nunaqa, alli kawakoq nunatam chikin.+
30 Këchömi qellqarëkan Jaquëpa tsurin Agur, Itielta y Ucalta alli entienditsir parlapanqankuna.
2 Imatapis mana musyaq nunam kallä,+
manam wakin nunakunanötsu imatapis entiendï.
3 Teyta Dios yachaq kanqantapis manam entiendirqötsu,
y Teyta Dios yachatsikunqantapis manam yarpätsu.
4 ¿Pitan ciëluta ëwarir kutimushqa?+
¿Pitan vientuta makinchö katsishqa?
¿Pitan yakuta mantanwan pitushqa?+
¿Pitan patsapa kuchunkunata kamashqa?+ ¿Imatan jutin?
Y ¿tsurimpaqa imatan jutin? Musyarqa willamë.
5 Teyta Dios ninqankunaqa llapampis alläpa limpium.+
Pëman confiakoqkunataqa, Teyta Diosqa escüdunömi tsapan.+
6 Ama Teyta Dios ninqankunapita masta yaparkurqa parlëtsu,+
tsëta ruraptikiqa qayapäshunkim
y ulikuykanqëkitam o llullakuykanqëkitam musyatsikunqa.
7 Teyta Dios manaraq wanukuptï,
kë ishkanta rurëkamunëkipaqmi rogakullaq:
8 yanapëkallämë mana ulikunäpaq o mana llullakunäpaq y mana kaqkunata mana parlanäpaq,+
y ama rïcuyätsimëtsu ni waktsayätsimëtsu,
cada junaq mikunäpaq tinkullata bendicïkallämë.+
9 Alläpa kapamaptinqa capaz qonqëkushqëki, y “¿pitan Jehoväqa?”+ nishaq,
y alläpa waktsa karpis, capaz suwakur jutillëkita deshonrëkulläshaq.
10 Ama juk sirwipakoq nunata, patronnimpa puntanchö mana kaqkunata tumpankitsu,*
tsëta ruraptikiqa qampaqmi imëka mana allikunata parlanqa y kikikim culpayoq tikranki.+
12 Wakin nunakunanam allita rurëkäyanqanta pensayan,+
peru mana allikunatam rurëkäyan.
13 Wakin nunakunanam, alläpa orgullösu kayan
y puëdeqtuparmi pitapis rikaräyan...+
14 Y wakin nunakunapanam,
kirunkunaqa espädanö y chakallwankunanam* cuchillunö,
tsëmi sufrikaq nunakunata
y waktsa nunakunata alläpa sufritsiyan.+
15 Yawar shoqoq kurupam ishkë china wawankuna kan, tsëkunam, “mastam munä, mastam munä” nir qayëkachäyan.
Kë kimankunaqa mastam munayan,
awmi, kë chuskunkunaqa manam imëpis, “¡manam munänatsu!” nita yachayantsu.
16 Tsëkunaqa kayan Sepultüra,*+
qolloq warmi y tsaki chakram,
tsënöllam ninapis, “¡manam munänatsu!” nita yachantsu.
17 Papänimpita burlakoq y mamäninta mana cäsoq wamrapa nawintaqa,+
pampakunachö* päraq cuervu pishqukunam jipikurkuyanqa
y wiskurkunapa wawankunam mikur ushayanqa.+
18 Kë kimankunatam entiendïtsu,
awmi, kë chuskunkuna imanö kayanqantam entiendita puëdïtsu:
19 pichak* imanö altupa volanqanta,*
juk culebra rumi janampa imanö ëwanqanta,
juk barcu lamarpa imanö ëwanqanta,
y juk ollqu, jövin shipashwan kanqanta.
20 Qowanta o runanta* engañaq warmiqa,
imatapis mikuskirmi shiminta pitsakurin,
tsëpitam, “manam ima mana allitapis rurarqötsu” nin.+
21 Kë kimankuna pasakuptinmi patsapis kuyurinraq,
awmi, kë chuskunkuna pasakuptinqa manam nunakunata gustantsu:
22 sirwipakoq nuna gobernanti tikrariptin,+
upa nuna melananqanyaq mikuptin,
23 pïmëpis desprecianqan warmiwan casakuyaptin,
y patrönampa rantin, sirwipaqnin warmi patröna tikraptin.+
24 Patsachöqa ichisaqlla karpis,
kë chuskun animalkunam alläpa musyaq kayan:+
25 wakin animalkunanö kallpasapa mana karpis,
hormïgakunaqa usya witsanmi mikuyninkuna churakuyan,+
26 daman+ niyanqan animalkunapis,
kallpasapa mana këkarmi qaqakunachö kawayan,+
27 chukllushkunanam*+ mandaqninkuna mana këkaptimpis,
28 y gëcu+ niyanqan arashpis luchoq* perqakunapam purita puëdin,
tsëmi gobernantipa palaciunmampis yëkurin.
29 Kë kimankunam pasëpa* allish tukur purïkuyan,
awmi, kë chuskunkunam alläpa shumaq purïkuyan.
30 Juk kaqqa leonmi, leonqa wakin animalkunapitapis mas puëdeqmi
y manam ni imata mantsantsu.+
31 Juk kaqnam galgu niyanqan allqu, juk kaqnam chïvu,*
y juk kaqnam soldädunkuna pushashqa ëwëkaq gobernanti.
32 Wakinkunapita mas puëdeq kanqëkita upakunanö pensashqa karqa,+
o parlashqa karqa,
makikiwan shimikita tsapakuy.+
33 Imanömi lichita alli batiyaptin mantequïlla tikrarin,
y fuertipa sinyakuriyaptin senqapita yawar yarqaramun,
tsënöllam pitapis alläpa cöleratsirqa pelyaman chäriyan.+
31 Mamänin cosejanqankunapita gobernanti Lemuel parlanqankunam këchö qellqarëkan.+
2 Hïju, qamqa qeshpikunqä wamram kanki.
Änikunqäta cumplinqäpitam qamqa yurikurqëki,
¿imallataraq nishqëki hïju?+
3 Ama warmikunawan kakur kallpëkita ushëtsu.+
Tsënö kakuyanqanchömi gobernantikunaqa mana allichö ushayan, ama pëkunanöqa këtsu.+
4 Lemuel, manam gobernantikunapaqtsu vïnu upyëqa.
Y manam allitsu juk gobernanti,
“mëtan vïnüqa” nir mañakunqan.+
5 Machakurkurqa ley ninqantapis qonqëkuyanmanmi,
y waktsakunapa derëchuntapis manam respetayanmantsu.
7 Tsëta upukurkur waktsa kayanqanta
y desgraciakunapa pasayanqantapis qonqëkuyätsun.
8 Mana parlakoq nunakunapa rantin qam parlakuy
y wanunëkaqkunapa derëchunta respetatsi.+
9 Imatapis rasumpa kaqllata parlanki, justiciata ruranki,
y sufrikaqkunapa y waktsakunapa derëchunta respetatsinki.+
א [älef]
10 ¿Alli warmitaku* tarirqunki?+
Alli warmiqa lamar rurinchö shumaq rumikunapitapis* mas väleqmi.
ב [bet]
ג [guïmel]
12 Tsënö warmiqa hasta wanukunqanyaqmi,
qowampaqqa o runampaqqa* imëpis allillata ruran.
ד [dälet]
13 Makinta jamatsita mana munarmi,
lïnuta y millwata rantin.+
ה [he]
14 Negociantikunapa barcunnömi,+
mikuytapis karupita apamun.
ו [waw]
15 Patsapis manaraq waraptinmi shärikun,
y wayinchö kaqkunatam mikuynin qaran y sirweqninkunatam mikuynin rakipun.+
ז [zayin]
16 Chakra rantitapis munarinmi,
y rantirirmi alli trabajar gananqankunawan üvas plantakunata plantapakurin.
ח [jet]
ט [tet]
18 Allim musyan negociu ruranqan yanapakunqanta.
Y paqaspapis aktsita tsarirkatsirmi imëkata ruran.*
י [yod]
כ [kaf]
20 Sufrikaqkunata
y waktsakunatam yanapan.+
ל [lämed]
21 Rakta röpankuna alistapushqa karmi,
alalë witsampis wayinchö kaqkunapaq yarpachakuntsu.
מ [mem]
22 Kikinmi colchampis ruran,
y röpampis lïnupita y granäti millwapitam ruran.
נ [nun]
markaman yëkuna punkuchö dirigentikunawan jamakuptin llapanmi reqiriyan.+
ס [sämekh]
24 Lïnupita röpata* rurëkurmi rantikun,
y negociantikunatapis wachukutam rantikun.
ע [ayin]
25 Nunakunapis respetayanmi y valientim.
Manam warë warätin ima pasakunampaq kaqtaqa alläpa yarpachakuntsu.
פ [pe]
צ [sadë]
27 Wayichö imapis rurëpaq kaqkunataqa rurarëkanmi,
y manam qelatsu.+
ק [qof]
28 Tsëmi wamrankunaqa puntanman shëkur* alabayan.
Tsënöllam qowampis o runampis* puntanman shëkur alaban.
ר [resh]
29 Alli warmikunaqa* mëtsikaqmi kayan,
peru qamqa..., pëkunapitapis mas mejormi kanki.
ש [shin]
30 Janan shonqulla alli warmi tukuyanqantaqa pïmëmi creiriyanman, y buëna möza kayanqanqa ushakäreqllam.+
Peru Teyta Jehoväta respetaq* warmipaqmi sïqa, allita parlayanqa.+
ת [taw]
31 Alli trabajanqampita derëchunta chaskitsun.+
Y alli trabajanqampita markaman yëkuna punkukunachö allita parlayätsun.+
Hebreu idiömachöqa “mantsarmi” ninmi. Rikäri “Bibliachö palabrakunata entiendinapaq” neqta.
O “mamëkipa leyninta”.
Kënöpis niyanmi: pecädu.
O “Seol”. Rikäri “Bibliachö palabrakunata entiendinapaq” neqchö “Seol” neqta.
O “Ama pëkuna ëwayanqampa ëwëtsu”.
Hebreu idiömachöqa “espïritütam ramamushaq o jichamushaq” ninmi.
Kënöpis niyanmi: qayayarqaqmi.
Kënöpis niyanmi: yachatsiyanqaqta.
Hebreu idiömachöqa “mantsayarqëkitsu” ninmi. Rikäri “Bibliachö palabrakunata entiendinapaq” neqta.
Kënöpis niyanmi: consejayapteqpis.
Kënöpis niyanmi: corregiyapteqpis.
Hebreu idiömachöqa “mantsana” ninmi. Rikäri “Bibliachö palabrakunata entiendinapaq” neqta.
Hebreu idiömachöqa “alli nänita dejaskir, ampipa o tsakëpa pureqkunapita” ninmi.
O “oqllanakoq”.
Hebreu idiömachöqa “mana reqishqa” ninmi. Tsënö nirqa, capazchi Teyta Dios mandakunqannö mana kawakoq warmipaq parlëkan.
Kënöpis niyanmi: ollquntam.
O “oqllanakunampaq”.
O “leynïta”.
Hebreu idiömachöqa “mantsë” ninmi. Rikäri “Bibliachö palabrakunata entiendinapaq” neqta.
O “punta cosëchëkita; gananqëkita”.
O “üvasta jarukunëki tïnachöpis”.
Hebreu idiömachöqa “coralkunapitapis” ninmi.
Kënöpis niyanmi: achkupakoq.
Tsënö nirqa, capazchi Teyta Diospaq qepa versïculukunachö ima ninqampaq parlëkan.
O “Leynïta”.
Kënöpis niyanmi: jankat.
Kënöpis niyanmi: tutapëchö.
O capazchi “imanö kanqanta alliraq rikë”.
O “oqllanakoq”.
Hebreu idiömachöqa “mana reqishqa” ninmi. Rikäri Proverbius 2:16 textupa nötanta.
Hebreu idiömachöqa “shiminqa aceitinö luchoq o llampum” ninmi.
O “Seolmanmi”. Rikäri “Bibliachö palabrakunata entiendinapaq” neqchö “Seol” neqta.
Hebreu idiömachöqa “mëtsika nunakunapa puntanchömi” ninmi.
O “mishki yakuta”.
O “china luychunö”
O “ïbicinömi”.
Hebreu idiömachöqa “pëchunllawan” ninmi.
O “juiciutapis oqrë”.
Hebreu idiömachöqa “mana reqishqa” ninmi. Rikäri Proverbius 2:16 textupa nötanta.
O “oqllanakoq”.
Hebreu idiömachöqa “mana reqishqa” ninmi. Rikäri Proverbius 2:16 textupa nötanta.
Kënöpis niyanmi: Pecäduta.
Hebreu idiömachöqa “Gacëlata” ninmi. Tsë animalqa Israelchömi kan y luychu niraqmi.
Kënöpis niyanmi: achkoq.
Kënöpis niyanmi: pärir; vuëlar.
O “yachaq tikranëkipaq”.
O “yachatsishunki”.
O “oqllanakoq”.
Hebreu idiömachöqa “mana reqishqa” ninmi. Rikäri Proverbius 2:16 textupa nötanta.
O “oqllanakoq”.
O “juk tantallapaqmi tinkupakunqa”.
Kënöpis niyanmi: Ollqunta.
O “oqllanakoq”.
Kënöpis niyanmi: ollqun.
O “leynïtaqa”.
Hebreu idiömachöqa “mana reqishqa” ninmi. Rikäri Proverbius 2:16 textupa nötanta.
O “oqllanakoq”.
O “oqllanakoq”.
Kënöpis niyanmi: tutapëkarqannam.
O “oqllanakoq”.
Kënöpis niyanmi: Ollqüqa.
Kënöpis niyanmi: tinkoq killa; pampa killa; juntana këkaq killa.
Hebreu idiömachöqa “wamrallä” ninmi.
O “oqllanakuyanqampitam”.
O “Seolman”. Rikäri “Bibliachö palabrakunata entiendinapaq” neqchö “Seol” neqta.
Hebreu idiömachöqa “coralkunapitapis” ninmi.
Hebreu idiömachöqa “mantsarqa” ninmi. Rikäri “Bibliachö palabrakunata entiendinapaq” neqta.
Kënöpis niyanmi: jankat.
O “juk warmi qeshpikur nanatsikoqnö kamamarqan”.
O “Noqataqa alläpam kuyamaq”.
O “llaqllëpam”.
Hebreu idiömachöqa “mantsarmi” ninmi. Rikäri “Bibliachö palabrakunata entiendinapaq” neqta.
Kënöpis niyanmi: jankatmi.
Tsënö nirqa, capazchi majanta engañar jukwan kakuyanqampaq parlëkan.
O “Seol”. Rikäri “Bibliachö palabrakunata entiendinapaq” neqchö “Seol” neqta.
Kënöpis niyanmi: jankatmi.
Hebreu idiömachöqa “mandamientukunata” ninmi.
Hebreu idiömachöqa “kawëmi” ninmi.
Kënöpis niyanmi: yaptallam.
Kënöpis niyanmi: pecädullamanmi.
O “jutsatapis o pecädutapis rurarinqam”.
Kënöpis niyanmi: shimpätsin; pajätsin; jimpätsin.
Hebreu idiömachöqa “mantsaqkunaqa” ninmi. Rikäri “Bibliachö palabrakunata entiendinapaq” neqta.
O “trampösa”.
O “rumipita alli pësayoq”.
Kënöpis niyanmi: jankatmi.
O “kanmi salvacion”.
O “Kuyakoq nuna”.
O “penqakuychömi ushanqa”.
Hebreu idiömachöqa “bendiciyanqam” ninmi.
O “Familianta problëmaman churaq”.
Hebreu idiömachöqa “kawatsikoq plantam” ninmi.
Hebreu idiömachöqa “vïdata ganaq” ninmi.
Kënöpis niyanmi: pecäduta.
O “Imatapis alli musyaq warmiqa”.
Kënöpis niyanmi: ollqumpaq.
Kënöpis niyanmi: jawayoq; chapayoq; sipiyoq.
Hebreu idiömachöqa “consejakoqkunaqa” ninmi.
Hebreu idiömachöqa “wirayanqa o werayanqa” ninmi.
Kënöpis niyanmi: pecäduta.
O “lamparanömi”.
O “tapunakuyan”.
Hebreu idiömachöqa “mandamientuta” ninmi.
Hebreu idiömachöqa “kawëmi” ninmi.
O “mana cäsukoq”.
Kënöpis niyanmi: Pecädu.
Kënöpis niyanmi: pecäduta.
Kënöpis niyanmi: jarunqan.
O “corrigeq”.
Hebreu idiömachöqa “mantsaq” ninmi. Rikäri “Bibliachö palabrakunata entiendinapaq” neqta.
Hebreu idiömachöqa “törupa kallpanwanran” ninmi.
O capazchi “jukkunata engañan”.
Kënöpis niyanmi: pecäduta.
O “manam arreglëta munayantsu”.
Kënöpis niyanmi: jankatmi.
O “carpa o toldu wayinqa”.
O “cölerakunmi”.
Kënöpis niyanmi: pecädutam.
Kënöpis niyanmi: ankupëkoq; kuyapëkoq.
O “alläpam kuyayanqa”.
Hebreu idiömachöqa “mantsaq” ninmi. Rikäri “Bibliachö palabrakunata entiendinapaq” neqta.
Hebreu idiömachöqa “mantsarqa” ninmi. Rikäri “Bibliachö palabrakunata entiendinapaq” neqta.
Hebreu idiömachöqa “celösu kayanqanqa” ninmi.
O “mana pagaq”.
Kënöpis niyanmi: ankupaq; kuyapaq.
Kënöpis niyanmi: jankat.
Kënöpis niyanmi: pecäduta.
O “alläpana consejëkäyanqantam pensayan”.
O “Seolmampis”. Rikäri “Bibliachö palabrakunata entiendinapaq” neqchö “Seol” neqta.
O “Abadonmampis”. Rikäri “Bibliachö palabrakunata entiendinapaq” neqta.
O “Sufreq”.
O “alli allita mikurlla kawakun”.
Hebreu idiömachöqa “mantsar” ninmi. Rikäri “Bibliachö palabrakunata entiendinapaq” neqta.
Hebreu idömachöqa “verdürallata” ninmi.
Hebreu idiömachöqa “corralninchö cebashqa töruta” ninmi.
O “tapunakurqa”.
O “Sepultüraman”. Tsënö nirqa, Seolpaqmi parlëkan. Rikäri “Bibliachö palabrakunata entiendinapaq” neqchö “Seol” neqta.
Kënöpis niyanmi: laqmaratsinqa.
O “penqakuyman”.
Hebreu idiömachöqa “shonqutam kushitsin” ninmi.
Hebreu idiömachöqa “tullutam kallpayoqta tikratsin” ninmi.
Hebreu idiömachöqa “mantsarqa” ninmi. Rikäri “Bibliachö palabrakunata entiendinapaq” neqta.
Kënöpis niyanmi: pecäduta.
Hebreu idiömachöqa “mantsarqa” ninmi. Rikäri “Bibliachö palabrakunata entiendinapaq” neqta.
Tsënö nirqa, mikuykuna maslla poqurinampaq abril witsankuna tamyamoq tamyapaqmi parlëkan. Rikäri “Masllata musyanapaq” neqchö B15 kaqta.
O “Apakuyanqan riquëzankunata”.
Hebreu idiömachöqa “mellqaninkunachömi sortiayan” ninmi. Rikäri “Bibliachö palabrakunata entiendinapaq” neqta.
O “pishtapakuykur”.
O “crisolchömi”.
Kënöpis niyanmi: ankupäkoq; kuyapäkoq.
O “multatsiyanqan”.
Kënöpis niyanmi: riu.
Hebreu idiömachöqa “altuchömi këkan” ninmi.
Hebreu idiömachöqa “mellqaninkunachömi sortiayan” ninmi. Rikäri “Bibliachö palabrakunata entiendinapaq” neqta.
O “yanapan”.
Kënöpis niyanmi: pecädutam.
Kënöpis niyanmi: acusan.
O “Mallwa leon”.
Kënöpis niyanmi: qayaranqanqa.
Kënöpis niyanmi: shullanöran; shushalnöran; shushanöran.
Kënöpis niyanmi: ollqunwan.
Kënöpis niyanmi: ankuparnin; kuyaparnin.
O “paganqa”.
Hebreu idiömachöqa “mantsaq” ninmi. Rikäri “Bibliachö palabrakunata entiendinapaq” neqta.
O “nunataqa alläpam penqapäyan”.
O “Mallwa leon”.
Kënöpis niyanmi: qayaraptin.
Kënöpis niyanmi: jarukuyta.
O capazchi “ashirpis tarinqatsu”.
O “alläpa kuyakoq”.
Kënöpis niyanmi: pecäduta.
Kënöpis niyanmi: pecäduta.
O “purificarqönam”.
Kënöpis niyanmi: pecäduta.
O “juk cläsi pësa rumitaqa, y maslla y mënuslla yëkoq medïdataqa”.
O “jövinqa”.
Hebreu idiömachöqa “coralkunapis” ninmi.
Kënöpis niyanmi: tutaparkuptin.
O “manam Teyta Dios bendicinqatsu”.
O “ishkë cläsi pësa rumita”.
Hebreu idiömachöqa “Nunapa jamaninqa” ninmi.
O “Alläpa kuyakoq”.
Hebreu idiömachöqa “Herïdaqa” ninmi.
Hebreu idiömachöqa “Maqamanqantsikqa” ninmi.
Hebreu idiömachöqa “shonqunqa” ninmi.
Kënöpis niyanmi: pecädu.
O capazchi “wanuyta asheqkunapaqqa pasareq pukutënöllam”.
Kënöpis niyanmi: täränampa; päranampa.
Kënöpis niyanmi: ankupantsu; kuyapantsu.
O “musyanqanam ima rurëtapis”.
Kënöpis niyanmi: täränampa; päranampa.
O “alläpa kuyakoq”.
Hebreu idiömachöqa “Qallunta alli tsaraq” ninmi.
O “castïguta chaskin”.
Hebreu idiömachöqa “mantsaq” ninmi. Rikäri “Bibliachö palabrakunata entiendinapaq” neqta.
O “Jövinnikita”.
Hebreu idiömachöqa “mana reqishqa” ninmi. Rikäri Proverbius 2:16 textupa nötanta.
O “jövinqa”.
Hebreu idiömachöqa “qarrutiwan corregi” ninmi. Rikäri “Bibliachö palabrakunata entiendinapaq” neqta.
O “engañar”.
Hebreu idiömachöqa “mandashoqnikita rasun kaqllata willanëkipaq” ninmi.
Hebreu idiömachöqa “kunkëkiman cuchilluta churarkunki” ninmi.
O capazchi “kikiki pensanqëkita dejarir”.
Kënöpis niyanmi: ankanömi; pichakanömi.
Hebreu idiömachöqa “garrutïkuptikiqa” ninmi.
O “Sepultürapita”. Tsënö nirqa, Seolpaqmi parlëkan. Rikäri “Bibliachö palabrakunata entiendinapaq” neqchö “Seol” neqta.
Hebreu idiömachöqa “mantsë” ninmi. Rikäri “Bibliachö palabrakunata entiendinapaq” neqta.
O “oqllanakoq”.
Hebreu idiömachöqa “mana reqishqa” ninmi. Rikäri Proverbius 2:16 textupa nötanta.
Kënöpis niyanmi: ichirëkaq.
Hebreu idiömachöqa “familiataqa” ninmi.
Kënöpis niyanmi: pecäduta.
O “lamparanömi”.
Hebreu idiömachöqa “mantsë” ninmi. Rikäri “Bibliachö palabrakunata entiendinapaq” neqta.
O “Jehoväwan”.
Kënöpis niyanmi: pecädutapis.
O capazchi “cäranchö mutsëkoq cuentam, rasun kaqllata parlakoq nunaqa imatapis willakun”.
Hebreu idiömachöqa “familiëkiqa” ninmi.
Kënöpis niyanmi: laqmar.
O “juntayarqan”.
O “willakuyanqanta”.
Hebreu idiömachöqa “cosëcha witsanchö rashtata o rapita mikurir” ninmi.
Hebreu idiömachöqa “alli qalluqa tullutam pakirin” ninmi.
O capazchi “traicionëru”.
O “alcalïman; sosaman; sodaman”.
Tsënö nirqa, mana munëkaptimpis chukru shonqunta alliyätsinqampaqmi parlëkan.
Kënöpis niyanmi: täränampa; päranampa.
Kënöpis niyanmi: utishqa; shaykushqa.
Kënöpis niyanmi: mitu yakunö.
Kënöpis niyanmi: rapimunqan; jankamunqan.
Kënöpis niyanmi: päriyan; vuëlayan.
O “quiciunchö”.
O “alläpa fuertipa brömapärir”.
Kënöpis niyanmi: mana kaqpita acusakoq.
O “qanchis mana allikunata”.
Kënöpis niyanmi: llapinqa.
Hebreu idiömachöqa “mana reqishqa nuna” ninmi.
Kënöpis niyanmi: ankupäkuntsu; kuyapäkuntsu.
Hebreu idiömachöqa “mutsashunki” ninmi.
Kënöpis niyanmi: pärir; vuëlar.
Hebreu idiömachöqa “vecïnum” ninmi.
O “castïguta chaskin”.
Hebreu idiömachöqa “bendiciriptinqa” ninmi.
Kënöpis niyanmi: Ollqunwan.
Kënöpis niyanmi: achkuyta.
O “Seolpis”. Rikäri “Bibliachö palabrakunata entiendinapaq” neqchö “Seol” neqta.
O “Abadon”. Rikäri “Bibliachö palabrakunata entiendinapaq” neqta.
O “crisolchömi”.
O “llapan shonquykiwan”.
Kënöpis niyanmi: orqu cabrakuna.
O “mallwa leonnömi”.
Kënöpis niyanmi: ankupaq; kuyapaq.
Kënöpis niyanmi: Pecäduta.
Kënöpis niyanmi: ankupäyanqam; kuyapäyanqam.
Kënöpis niyanmi: qayaraq.
O “sepultüraman ëwanqanyaqmi”.
O capazchi “orgullösu”.
O “oqllanakoq”.
Kënöpis niyanmi: pecäduta.
O “Alabakoq”.
Kënöpis niyanmi: pecädu.
O capazchi “yanapananta munar”.
Kënöpis niyanmi: acusankitsu.
Hebreu idiömachöqa “Wakin grüpu nunakuna” ninmi.
Kënöpis niyanmi: aqlinkunanam; kachillwankunanam.
O “Seol”. Rikäri “Bibliachö palabrakunata entiendinapaq” neqchö “Seol” neqta.
O “ruri pampachö”.
Kënöpis niyanmi: anka; pichaka.
Kënöpis niyanmi: pärinqanta; vuëlanqanta.
Kënöpis niyanmi: Ollqunta.
Kënöpis niyanmi: churqapikunanam.
O “grüpu grüpu”.
Kënöpis niyanmi: lluchu.
Kënöpis niyanmi: jankat.
Kënöpis niyanmi: orqu cabra.
O “Imatapis alli musyaq warmitaku”.
Hebreu idiömachöqa “coralkunapitapis” ninmi.
Kënöpis niyanmi: Ollqunqa.
Kënöpis niyanmi: necesitanqankunam.
Kënöpis niyanmi: ollqumpaqqa.
Hebreu idiömachöqa “tseqllanta alli watarkurmi” ninmi.
O “paqasyaqmi lamparan atsikyëkan”.
O “pirwawan o shuntuwan alli buënu putskan”.
Kënöpis niyanmi: Ollquntapis.
O “rurinchö vistiräyanqan taksha röpakunata”.
Kënöpis niyanmi: ichïkur.
Kënöpis niyanmi: ollqumpis.
O “Imatapis alli musyaq warmikunaqa”.
Hebreu idiömachöqa “mantsaq” ninmi. Rikäri “Bibliachö palabrakunata entiendinapaq” neqta.