Wanupakushqa kaptikiqa, ¿imakunatan yanapashunkiman?

Wanupakushqa karnin alli sientikunëkipaq consëjuta ashirqa, mëtsikatam tarinki. Peru rikärinqantsiknöpis, nunakunaqa manam igualtsu wanupakurnin llakikuyan. Tsëmi wanupakushqakunapaq consëjukunaqa wakinta yanaparpis wakintaqa yanapanqatsu.

Tsënö kaptimpis, alläpa yanapakoq consëjukunataqa tarinki Diospa Palabran Bibliachömi. Tsëchö këkaq consëjukunataqa wanupakushqakunata yanapaq, yachaq nunakunapis utilizäyanmi.

1: FAMILIËKIKUNA Y AMÏGUYKIKUNA YANAPAYÄSHUNËKITA PERMITI

• 

  Wakin yachaq nunakunaqa niyan familiankuna y amïgunkuna yanapayaptin mas alli sientikuyanqantam. Tsënö kaptimpis, capazchi höraqa japallëki këta munanki y yanapayäshunëkita munayaptinqa capazchi gustashunkimantsu. Tsënö kaptinqa, ama yarpachakuytsu tsëqa pasakunmi.

• Ama pensëtsu imë hörapis qamwan juntu këkäyänan precisanqanta, ni pëkunapita rakikäkuritsu. Capazchi imë höra karpis yanaparkuyäshunëkita wananki. Tsënö kaptinqa, respëtuwan niri imata wananqëkita y imata mana wananqëkita.

• Imanöpis sientikunqëkimannö, wakinkunawan juntu kë o japallëkipis kë.

BIBLIACHÖ CONSËJU: “Japallankunalla kayanqampitaqa ishkaq kayanqan[mi] mas alliqa. Juknin ishkiptinqa, jukninmi sharkunampaq yanapanqa” (Eclesiastes 4:9, 10).

2: SÄNU MIKUYKUNATA MIKUY Y EJERCICIUTA RURË

• Wanupakushqa kar alläpa llakikurqa, frütakunata y verdürakunata mikuy, peru alläpa wirayoq mikuykunataqa ama mikuytsu. Tsëkunam yanapashunki alli sientikunëkipaq.

• Yakuta atskata upuy.

• Alläpa mana mallaqarqa, ichikllapa ichikllapa peru seguïdu mikuy. Y doctornikitapis nirinkimanmi ima vitamïnallatapis recetashunëkipaq.a

• Alläpa llakikurlla mana kanëkipaq mëllapapis pasiaq yarquy o ejerciciuta rurë. Wakinkunaqa pasiaq yarquyanqan tiemputam provechayan wanushqa familiankunaman pensayänampaq o mana pensayänampaqpis.

BIBLIACHÖ CONSËJU: “Manam pï nunapis cuerpuntaqa imëpis chikishqatsu, tsëpa rantinqa atiendirmi shumaq cuidan” (Efesius 5:29).

3: ALLI PUNUY

• 

  Wanupakushqa karqa, alläpa utishqa o pishipashqam sientikuyan. Tsëmi alli punuyänanqa alläpa precisan.

• Ama cafëta ni alcoholta upuytsu. Tsëkunata upurqa, manam punuyta puëdinkitsu.

BIBLIACHÖ CONSËJU: “Ichikllapis jamarinqantsikmi mas alliqa, vientuta qatikachaq cuenta alläpa trabajanqantsikpitaqa” (Eclesiastes 4:6).

4: YANAPASHUNËKIPAQ KAQTA IMATAPIS RURË

• 

  Pïnimpis wanukuptinqa cada nunam jukläya jukläya sientikun. Tsëmi qamqa alli musyanëki imata ruranëkipaq kaqta.

• Wakinkunaqa imanö sientikuyanqampitam wakinkunawan parlayan, peru wakinkunaqa manam parlëta gustayantsu. Wanupakushqakunata yanapaq yachaq nunakunam niyan, imanö sientikuyanqampita wakinkunata willëqa alläpa yanapakunqanta. Capazchi imanö sientikunqëkita pillatapis willarita munarpis puëdinkitsu. Tsëqa, ¿imanirtan juk alli amïguykita ichikpa ichikllapa willar qallankitsu?

• Wakinkunataqa waqayanqanmi yanapan, peru wakinkunaqa llakikurpis manam waqayantsu.

BIBLIACHÖ CONSËJU: “Kikin nunallam musyan, shonqunchö imanir llakikunqanta” (Proverbius 14:10).

5: SALORNIKICHÖ MANA YANAPASHOQNIKI KAQKUNATAQA AMA RURËTSU

• 

  Wakinkunaqa llakikurmi alli sientikuyta munar alcoholta upyayan o drögata utilizäyan. Peru tsëta rurëqa alläpa mana allim. Tsë höra alli sientikurpis, mas mana allim sientikuyanqa. Tsëpa rantinqa, imapis yanapashoqniki kaqta rurë.

BIBLIACHÖ CONSËJU: “Cuerpuntsikta y imanö pensanqantsikta mana limpiu tikratseqkunapita limpiakushun” (2 Corintius 7:1).

6: TIEMPUYKITA ALLI PATSÄTSI

• Wakinkunaqa alläpa mana llakikuyänampaqmi imallatapis rurayänampaq tiempunkunata patsätsiyan, tsënöpam alläpaqa llakikuyannatsu.

• Tsënöllam alli sientikunëkipaqqa, yanapashunki pillawampis amïguta ruranqëki o amïguykikunawan mas tiempu kanqëki, ima rurëllatapis yachakunqëki o ima gustashunqëkitapis ruranqëki.

• Capazchi imëkakunata rurarnin mas ocupäduna kanki, alläpaqa llakikunkinatsu y juk cösaskunata masqa ruranki. Tsëkunawanmi cuentata qokunki puntatanöna alläpa mana llakikunqëkita.

BIBLIACHÖ CONSËJU: “Imëkapis tiempuyoqllam, [...]. Tsëmi kan [...] waqanantsik y asikunantsik tiempu” (Eclesiastes 3:1, 2, 4).

7: IMATAPIS HÖRANCHÖ RURANËKIPAQ PATSÄTSI

• 

  Imatapis puntata ruranqëkinölla höranchö ruranëkipaq tiempuykita patsätsi.

• Höranchö punukur, höranchö trabäjuta o ima rurëtapis rurar qallarqa mas allim sientikunki.

• Alläpa mana llakikunëkipaqmi mas gustanqëki rurëkunata ruranqëki yanapashunki.

BIBLIACHÖ CONSËJU: “Tsënö kushishqa kayänanta Teyta Dios permitiptinmi, nunakunaqa pöcu tiempulla kawayänampaq kaqman yarpachakuyanqatsu” (Eclesiastes 5:20).

8: AMA IMATAPIS RASLLAQA O SASLLAQA DECIDITSU

• Wakinkunaqa familiankuna o amïgunkuna wanuriyanqampita pöcu tiempullatanam imatapis rurayänampaq decidiyan. Peru tsëpitaqa rurayanqampitam llakikuyan.

• Puëdirninqa juk wayiman ëwakunëkipaq, juk trabäjuta ashinëkipaq o wanushqa familiëkipa cösasninkunata manana katsinëkipaqqa juk tiempu pasarinantaraq shuyäri.

BIBLIACHÖ CONSËJU: “Trabajador nuna imatapis alli pensëkur ruranqanqa allim yarqunqa, peru manaraq alli pensar imatapis lluta ruraqkunaqa waktsam tikrayanqa” (Proverbius 21:5).

9: WANUKUSHQA FAMILIËKITA YARPË

• 

  Wakinkunaqa wanushqa familiankunata o amïgunkunata yarpäyänampaqmi imatapis rurayan, tsëmi alli sientikuyänampaq yanapan.

• Wanushqa familiëkipa fötunta o imantapis amänullachö katsi, o imatapis rurayanqëkikunata juk cuadernuman apuntë. Tsëkunata rikanqëkim llakikunqëki hörakuna yanapashunki.

• Wanushqa familiëkipa cösasninta recuerduykipaq churakuy y allina sientikunqëki hörakuna rikapë.

BIBLIACHÖ CONSËJU: “Unë witsankunaman yarpäyë” (Deuteronomiu 32:7).

10: TRABÄJUYKIPITA JAMË

• Juk ishkë junaqkunallapis trabäjuykipita jamë.

• Atska junaqkuna jamëta mana puëdirqa, juk ishkë junaqkunallapis jamapë. Tsënöpa mëllatapis reqipakoq o pasyaq ëwanëkipaq o amänu markakunata viajanëkipaq.

• Juk cösaskunata ruranqëkipis alli sientikunëkipaqmi yanapashunki.

BIBLIACHÖ CONSËJU: “Aku tsunyaq sitiuta ëwashun, ichikllapis jamariyänëkipaq” (Marcus 6:31).

11: WAKINKUNATA YANAPË

• 

  Wakinkunata yanaparqa kikikim alli sientikunki.

• Capazchi wanupakushqakunata o amïgunkunata alli sientikuyänampaq yanapankiman. Capazchi llakishqa karnin pillawampis parlakurita munëkäyan.

• Wakinkunata yanapar y consolarqa allim sientikunki y kushishqa kawakuytam munanki.

BIBLIACHÖ CONSËJU: “Imatapis chaskir kushikunqantsikpitaqa, imatapis qarakurmi masqa kushikuntsik” (Hëchus 20:35).

12: IMAKUNATA RURANËKIPAQ KAQKUNATA ALLI RIKË

• Wanupakushqa karqa mas precisaqkunata ruranëkipaq kaqtam rikänëki.

• Tsë tiemputa provechë imanöpis kawëkanqëkita rikänëkipaq.

• Imatapis rurëkanqëkikunachö cambiuta ruranëki kaptinqa, cambiukunata rurë.

BIBLIACHÖ CONSËJU: “Llapan nunakunapis wanuyanllam, y kawëkaq kaqkunaqa wanukoqlla kayanqantam yarpäyänan. Tsëmi, fiestaman ëwayänampa rantin, wanupakushqakunaman ëwayänan mas alliqa” (Eclesiastes 7:2).

Rasumpa kaqchöqa, manam imata ruranqantsikpis llakikunqantsiktaqa ushakätsinqatsu. Peru mëtsikaq nunakunam niyan këchö yachakunqantsikkunata y maskunata rurayanqankuna alli sientikuyänampaq yanapashqa kanqanta. Këchöqa wakinllatam yachakurquntsik. Peru yachakunqantsiknö ruraptikiqa ichikllapis alli sientikunëkipaqmi yanapashunki.