Cristiänunö Kawakunapaq y Yachatsikunapaq reunionchö yachakunapaq këkunata leyishun
JULIU 5-11
BIBLIAPITA ALLI YACHAKUNAPAQ | DEUTERONOMIU 11, 12
“Jehoväqa llapan shonquntsikwan sirwinatam munan”
it-1-S päg. 97 pärr. 6
Alma
Llapan shonquntsikwan Jehoväta sirwishun. Bibliachö alma nirqa llapan shonquntsikwan, llapan kallpantsikwan y yarpënintsikwan Jehovä Diosta sirwinapaqmi parlëkan. Tsëmi Bibliachöqa Jehoväta kuyanapaq y llapan shonquntsikwan y voluntänintsikwan pëta sirwinapaq nimantsik (Dt 4:29; 11:13, 18). Deuteronomiu 6:5 nin: “Teyta Diosta kuyayanki llapan shonqïkikunawan, llapan kawënikikunawan y llapan kallpëkikunawan”. Y Jesuspis kënömi nirqan: “Llapan shonqïkiwan, llapan kawënikiwan, llapan yarpënikiwan y llapan kallpëkiwan kuyanëki” (Mr 12:30; Lü 10:27). Llapan kawënintsikwan Jehovä Diosta sirwinapaq Bibliachö nirqa, ¿imanirtan llapan shonquntsikwan, llapan kallpantsikwan y llapan yarpënintsikwan sirwinapaq nin? Këllaman pensarishun, juk nuna pitapis yanapanampaq änirqa, manam llapan shonqunwantsu patronnimpaq trabajëkanman (igualaratsi Ef 6:5; Col 3:22). Jesus noqantsikrëkur wanunqanta agradecikurmi llapan kawënintsikchö Jehovällata sirwintsik. Bibliachö Jehovä Diosta sirwiyë nirqa, llapan shonquntsikwan, llapan kallpantsikwan y llapan yarpënintsikwan sirwinapaqmi nikan (igualaratsi Mt 5:28-30; Lü 21:34-36; Ef 6:6-9; Flp 3:19; Col 3:23, 24).
it-1-S päg. 104 pärr. 5
Altarkuna
Pëta mana sirweq nunakunata, altarkunata, postikunata y tsë altarpa mas cösasninkunatapis ushakätsiyänampaqmi Jehovä Dios israelïtakunata mandarqan (Ex 34:13; Dt 7:5, 6; 12:1-3). Israelïtakunaqa manam cananeukunanöqa wamrankunata altarkunachö kayayänantsu o rupatsiyänantsu karqan (Dt 12:30, 31; 16:21). Y israelïtakunaqa juk altarllachömi Jehoväpaq sacrificiuta rurayänan karqan, y tsë altartaqa rurayaq Jehovä mëchö kanampaq ninqanllachömi (Dt 12:2-6, 13, 14, 27; rikäri Babilonia nacionchö Istar ïdulupaq 180 altarkunata rurayanqanta). Jordan mayuta tsimparir juk altarta rumikunawan rurayänampaqmi Jehoväqa israelïtakunata mandarqan (Dt 27:4-8). Tsëmi Josuëqa Ebal jirkachö Jehoväpaq altarta rurarqan (Jos 8:30-32). Pelyar qochiyanqan o qechuyanqan chakrakunata rakipanakurirmi Ruben kastakuna, Gad kastakuna y Manasespa wakin kastankuna Jordan mayu lädunchö altarta rurayarqan. Tsëmi wakin israelïtakunaqa, adorayänampaq tsë altarta rurashqa kayanqanta pensar cölerakuyarqan. Tsëpitanam Jehovä Diosllata sirwiyänampaq tsë altar kanqanta musyakärirqan (Jos 22:10-34).
Imata yachakunqantsik
it-1-S päg. 1058 pärr. 2
Guerizim, Monti
Hai markata vencirirninmi, Guerizim y Ebal jirkachö Moises mandakunqannölla juntakäyänampaq Josuëqa israelïtakunata nirqan. Guerizim jirkachömi juntakäyarqan Simeon kastakuna, Levï kastakuna, Judä kastakuna, Isacar kastakuna, Josë kastakuna y Benjamin kastakuna. Tsimpan jirka Ebalchönam juntakäyarqan wakin 6 kaq kastakuna y chöpichönam levïtakuna, y pëkunawan juntum Diospa sagrädu toldu babulnimpis këkarqan (Dt 11:29, 30; 27:11-13; Jos 8:28-35). Cäsukuyaptinqa Jehovä bendicinampaq kaqta wiyarirnam Guerizim jirkächö këkaqkuna “tsënö katsun” nir contestayarqan. Y mana allikunapa pasayänampaq kaqta niyaptinnam Ebal jirkachö këkaqkuna “tsënö katsun” nir contestayarqan. Jehovä mandakunqankunata leyiyänampaqqa itsa Guerizim jirkapa frentinta akrayarqan, tsë jirka shumaq kaptin y imëkapis alli wayuptin, peru tsë sitiuta imanir akrayanqantaqa Bibliachöqa manam willakuntsu. Jehovä mandakunqan Leytaqa “ollqukuna, warmikuna, wamrakuna y pëkunawan këkaq forastëru nunakunapis” wiyayarqanmi (Jos 8:35). Chowpipita tsë leykunata willakuyaptinmi ishkan lädu jirkakunachö këkaqkuna cläru wiyayarqan.
JULIU 12-18
BIBLIAPITA ALLI YACHAKUNAPAQ | DEUTERONOMIU 13-15
“Jehoväqa waktsakunata kuyanqantam mandakunqan Leychöqa rikätsikurqan”
it-1-S päg. 689 pärr. 4
Diezmu
Levïtakunapaq diezmuta rakiyanqampitaqa itsa juk diezmu masta watachö juk kuti rakiyaq, y tsë kaq diezmupitam levïtakuna chaskiyaq. Israelïtakunapis Diospita yachakoq Jerusalenta ëwayanqanchömi tsëtaqa utilicëta puëdiyaq. Y tsë diezmuta Jerusalenman apayänan mana fäcil kaptinqa, qellëchömi apëta puëdiyaq y tsë qellëwanqa Jehovä Diospa wayintam altsayaq y Jehovä Diospita yachakuyanqanchömi tsë qellëwan mikuyta puëdiyaq (Dt 12:4-7, 11, 17, 18; 14:22-27). Cada kima wata y cada joqta watam asamblëaman ëwayanqanchö tsë ishkë kaq diezmuta kikinkuna mikuyänampa rantin levïtakunata, juk nacionpita nunakunata, viudakunata y teytannaqkunata tsëwan yanapayaq (Dt 14:28, 29; 26:12).
it-1-S päg. 148
Jamayanqan wata
Cada qanchis watataqa ‘jaqankunata perdonayänan wata’ nirmi reqiyaq [hasch·schemit·táh] (Dt 15:9; 31:10). Tsë watachöqa, chakrankuna jamayänampaqmi muruyaqtsu (Ex 23:11). Y tsë watachöqa debikuyanqanta manam pägakuyaqtsu. Tsëpaqmi wakin nunakunaqa niyan debikuyanqanta rasumpëpa mana perdonayanqanta. Tsë watachö mana murukuyaptinmi qellëninta prestakoq nunaqa, marka mayinta obligaqtsu kutitsinampaq. Peru juk nacionpita nunakunataqa jaqankunata cobrayaqmi (Dt 15:1-3). Wakin yachaq nunakunaqa niyan pitapis waktsa kaptin llakiparnin prestayanqan qellëtaqa manana cobrayanqantam, y tsënö manana cobrarmi waktsakunata yanapayaq. Peru negociurëkur prestakuyanqanqa jukläyam karqan. Hillel jutiyoq nunash punta cristiänukuna kawayanqan witsan patsätsinaq, negociupaq prestamuta qokoq kaqkunaqa debiyanqanta pagayänampaq autoridäkunaman ëwarnin documentuta ruratsiyänampaq (The Pentateuch and Haftorahs, edición de J. Hertz, Londres, 1972, pägk. 811, 812).
it-1-S päg. 831
Esclävu
Patronkunapaq y sirwipakoqkunapaq leykuna. Juk sirwipakoq israelïtaqa juk nacionpita sirwipakoqpitaqa jukläyam karqan. Juk nacionpita sirwipakoq nuna y tsurinkunapis, wanukuyanqan tiempuyaqmi patronnimpaq trabajayaq (Le 25:44-46). Juk sirwipakoq israelïtaqa siëti wata patronnimpaq trabajarirmi librina yarqoq o libri kanä wata puntata chäramuptinqa librina kaq. Y sirwipakoq israelïtataqa, trabajaq nunata pagayanqannöllam pëtapis paqayänan karqan (Ex 21:2; Le 25:10; Dt 15:12). Juk israelïta alläpa waktsa tikrariptinqa juk israelïtam rantita puëdeq, peru pë o familian patronninta paguëkurqa libri yarquyta puëdeqmi. Tsëpaqqa patronninwanmi parlayaq y libri tikrana watapaq ëka wata pishikanqantam rikäyaq, tsënö cuentata jipirir patronninta paganampaq (Le 25:47-52; Dt 15:12). Juk israelïta librina ëwakuptinqa, patronninmi imëkampis qaraq familianwan kawar qallanampaq (Dt 15:13-15). Juk nuna casakushqana këkar sirwipakoq këman charqa, warminwanmi libri tikrariyaq, peru patronnin sirwipaqnin shipashtawan casaratsiptinqa wamrankuna kaptimpis japallanllam libri yarquyta puëdeq. Peru patronninta, warminta y wamrankunata dejëta mana munaptinqa punkupa marcunman rinrinta churëkurmi uchkuriyaq, tsëmi patronninta sirwinampaq señalnö karqan (Ex 21:2-6; Dt 15:16, 17).
Imata yachakunqantsik
w06-S 1/4 päg. 31
Leyeqkuna tapukuyanqan
Exodu 23:19: “Mallwa chiwapa ëtsanta mamampa lichintawanqa ama aruyankitsu [o cucinayankitsu]” neqpitaqa, ¿imatatan yachakuntsik?
Mallwa chiwapa ëtsanta mamampa lichintawan ama cucinayankitsu nirqa, kuyakoq y ankupäkoq o llakipäkoq Diosnintsik Jehovä kanqanta, y mana alli religionkunachö rurayanqanta chikinqantam rikätsikoq (Exodu 34:26; Deuteronomiu 14:21).
Llullu cabrapa o ima animalpa ëtsantapis mamampa lichinwan puwatsiqa alläpa mana allim Jehoväpaq karqan. Lichitaqa llullu animalkunallapaqmi Jehovä kamarqan, tsënöpa chuchur winayänampaq. Tsëmi llullu animalta mamampa lichinwan puwatsiqa, Jehoväpaq mana alli kanqanta yachaq nunakunaqa niyan.
Jehoväta mana adoraq nacionkunaqa tamyanampaqmi llullu animalkunata mamampa lichinwan puwatsiyaq. Tsëmi Jehovä mandakunqanqa israelïtakunata yanaparqan juk nacion nunakuna rurayanqanta mana qatiyänampaq (Levïticu 20:23).
Tsënö Jehovä mandakunqanqa rikätsikoq ankupäkoq o llakipäkoq kanqantam. Moises qellqanqan Leykunachöqa mandakoq animalninkunata shumaq cuidar mana maltratayänampaqmi. Y tsëraq yuririshqa animalta mana wanutsiyänampaqmi mandakoq. Llullu animalqa mamanwanraqmi qanchis junaq kanan karqan. Manam tsë junaqllaqa mamanta y wawanta wanutsiyänantsu karqan, y manam pishqutapis wawantawanqa apayaqtsu (Levïticu 22:27, 28; Deuteronomiu 22:6, 7).
Moises qellqanqan Leykunaqa manam imatapis mana ruranallapaqtsu mandakun, sinöqa Jehoväqa kuyakoq y alli kaqta ruraq kanqantam musyatsikun (Salmus 19:7-11).
JULIU 19-25
BIBLIAPITA ALLI YACHAKUNAPAQ | DEUTERONOMIU 16-18
“Imanö juzgayänampaq Jehovä mandakunqan”
it-1-S päg. 454 pärr. 2
Justicia kantsu
Moises qellqanqan Leychöqa clärum neq, Juezkuna justiciata rurarqa llapampaqpis igual kayänampaq kaqta. Juezkunaqa nunakuna qarayanqanta chaskipakurmi imëkä wisku cuenta tikrayaq, tsëmi nunakunata igualpanatsu juzgayaq. ‘Sënita o qarëkunata chaskeq autoridäqa manam alli justiciata rurantsu’ (Ex 23:8). Awmi, “sënita chaskipaq juezqa manam alli justiciata rurantsu” (Dt 16:19). Alli y yachaq karpis qarëkunata chaskipakoq juezqa, mana munëkarpis qaraq kaq nunapa favorninmi yarqurinman. Juezkunataqa manam chaskipakuyanqanllatsu wisku cuentata tikratseq, sinöqa familiankuna o amïgunkuna kayaptimpis favorninmi yarquyanqa. Tsëpaqmi Bibliachö kënö nin: “Ama jukllamanqa qaqankitsu ni waktsa kaptin ni rïcu kaptinpis” (Le 19:15). Tsëmi juezqa rïcupa favornin yarqunantsu karqan, tsënöpa wakinkunawan alli këta munarnin (Ex 23:2, 3).
it-2-S päg. 507
Nümeru
Ishkë. Kë nümeruqa juezkuna rikäyanqan asuntukunachömi mas yurin. Ishkaq testïgukuna ima asuntupaqpis tsënölla o kaqllata parlayaptinqa mas allim kaq. Juk asuntuta juezkuna alli rikäyänampaqqa ishkë o kima testïgukuna parlakuyanqanmi yanapakoq. Kanan witsan congregacionkunachöpis tsënöllam rurayan (Dt 17:6; 19:15; Mt 18:16; 2Co 13:1; 1Ti 5:19; Heb 10:28). Tsënöllam nunakunata salvanampaq Tsurinta mandamurnin Teyta Diospis rurarqan. Jesusmi kënö nirqan: “‘Ishkaq testïgukuna tsëllata niyaptinqa rasun kaqtam musyantsik’. Tsë nishqannöllam kachamaq Teytä juk testïgu y juk kaq testïgunam noqa këkä” (Juan 8:17, 18).
it-2-S päg. 892 pärr. 4
Sacerdöti
Teyta Diospa Leyninkunata yachatsikuyänampaq y Israel nacionchö ima cäsu kaptimpis juzgayänampaqmi sacerdötikuna kayaq. Y juezkuna ima asuntutapis mana altsëta puëdiyanqanchö yanapakuyaq (Dt 17:8, 9). Juk nunata pï wanutsinqan mana musyakaptinqa, wanutseq pï kanqanta alli musyayänampaqmi tsë markachö anciänukunawan sacerdötikuna juntakäyaq (Dt 21:1, 2, 5). Juk nuna, warmin jukwan engañashqa kanqanta niptinqa Diospa sagrädu toldu wayinmanmi warminta apanan karqan. Tsëchömi tsë warmi culpayoq o mana culpayoq kanqanta kikin Jehovä juzganan karqan (Nü 5:11-31). Sacerdötikuna y juezkuna niyanqantam llapankuna respetayaq, y niyanqanta mana cäsukuyaptinqa wanutsiyaqmi (Nü 15:30; Dt 17:10-13).
Imata yachakunqantsik
it-1-S päg. 900
Mana alli ruraqta castigayanqan
Pitapis wanutsir castigayänampaqqa, mana allita ruranqanta ishkaq rikaqkunaran willakuyänan karqan (Dt 19:15). Y tsë ishkan rikaqkunam culpayoq nunata o warmita rumiwan tsampir o saqmar qallayaq (Dt 17:7). Tsënöqa rurayaq Dios mandakunqanta cäsukuyänampaq y Israel nacionchö mana alli rurëkunata mana permitiyanqanta rikäyänampaqmi. Y imatapis mana rasumpa kaqta mana niyänampaqmi yanapakoq.
26 DE JULIUPITA 1 DE AGOSTUYAQ
BIBLIAPITA ALLI YACHAKUNAPAQ | DEUTERONOMIU 19-21
“Jehoväpaqqa alläpam välin kawënintsik”
Jehovänö alli kaqta ruraq y llakipäkoq kashun
4 Jehoväqa tsë joqta markakunata akratsirqan pitapis wanupakoq tsëman fäcil-lla chänampaqmi. Y Jordan mayupa ishkan lädunchö kima kima kanampaqmi mandarqan (Nüm. 35:11-14). Israelïtakunaqa tsë markaman ëwaq nänikunatam alli altsashqata katsiyänan karqan (Deut. 19:3). Jina judïukunaqa niyan, tsë nuna mana oqrakänampaq, näniman letrërukunata churayanqantam. Tsë markakuna kaptinmi accidentipa wanupakoqqa juk nacionkunata escapanqanrëkur juk dioskunata adorëman ishkëqnatsu.
Jehovänö alli kaqta ruraq y llakipäkoq kashun
9 Israelïtakuna escapayänampaq akrayanqan markakunaqa yanapakurqan, pipis yawar ramëpita culpayoq mana kanampaqmi (Deut. 19:10). Jehoväqa kawëta alläpam valoran y wanutsikoqkunataqa alläpam chikin (Prov. 6:16, 17). Alli kaqllata kuyaq y limpiu Dios karmi, hasta accidentipa wanutsikuyanqantapis condenaq. Tsëmi juk wanutsikoq nunaqa, precisaq nunakunataraq pasakunqanta willanan karqan. Y pëkuna rasumpa accidentipa kashqanta rikäriyaptinqa, escapanqan markachömi quedakoq hasta mandakoq kaq sacerdöti wanunqanyaq. Tsënömi Jehoväqa israelïtakunata entienditsirqan kawëqa alläpa sagrädu kanqanta. Tsëmi Jehoväta respetarninqa alleq cuidakuyänan karqan, imatapis rurayanqanwan o mana rurayanqanwan pipa vïdantapis peligruman mana churayänampaq.
lvs päg. 90 pärr. 3; päg. 96 pärr. 18
Yawar
Diospa Palabranchöqa nin kawëqa yawarchö këkanqantam. Jehovä Diosnintsikqa kuyamarnintsikmi kamamashqantsik. Cain wawqinta wanuratsiptinmi, Teyta Dios kënö nirqan: “Wawqikipa yawarninta ramanqëkim qayëkäman” (Genesis 4:10). Tsë ‘qayakuykaq’ yawarqa, Abelpa kawëninmi karqan. Shonquntsikchö juk nunakunata imanö rikanqantsikchömi, kawëta respetanqantsikta rikätsikuntsik. Apostol Juanmi nirqan: “Creikoq mayinta chikeq kaqqa wanutsikoqmi” (1 Juan 3:15). Mana alli apanakunqantsik nunataqa, ichikllapa ichikllapam chikir qallëkushwan. Chikirninqa mana allim tratashun, mana kaqpitam culpashun y manam rikëtapis munashuntsu. Jehovä Diosqa llapan ruranqantsiktam rikëkan (Levïticu 19:16; Deuteronomiu 19:18-21; Mateu 5:22). Tsëmi pitapis chikikanqantsikta musyarirqa, chikikoq këta shonquntsikpita imëkanöpa jipinantsik (Santiägu 1:14, 15; 4:1-3).
Imata yachakunqantsik
it-2-S päg. 1157 pärr. 8
Juezkuna y autoridäkuna
Cada markapa yëkunanchömi juezkuna y autoridäkuna juzgayänampaq kayaq (Dt 16:18; 21:19; 22:15, 24; 25:7; Rut 4:1). “Marka yëkunachö” nirqa, punkupa lädunchö juezkuna y autoridäkuna këkäyanqampaqmi parlan. Y tsëchömi llapankunapaq Diospa Leyninkunata leyiyaq y imata rurayänampaq kaqkunatam willakuyaq (Ne 8:1-3). Tsëchöqa nunakuna yëkur yarqur kayaptinmi, fäcil-lla testïgukunata tarina kaq imata rantir o rantikurpis documentukunata rurayänampaq y mas asuntukunapaqpis. Y tsëchö nunakuna rikäyaptinmi juezkunaqa alli juzgayaq y imatapis alli decidiyaq (Job 29:7). Samuelqa cada watam Betelman, Guilgalman y Mizpäman ëwaq, “tsëchö imapitapis nunakuna quejakuyanqanta arreglananpaq”, y täranqan Ramä markachöpis tsënöllam ruraq (1Sa 7:16, 17).
AGOSTU 2-8
BIBLIAPITA ALLI YACHAKUNAPAQ | DEUTERONOMIU 22, 23
“Animalkunata Jehovä kuyanqantam Moises qellqanqan Leykunaqa rikätsikun”
it-1-S päg. 428 pärr. 2
Carga
Unë witsanqa animalninkunawanmi cargankunata apayaq. Y chikeqninkunapa ashnun cargapäkushqa këkar ishkiptinqa sharkatsir yanapayänampaqmi israelïtakunata Jehoväqa mandarqan (Ex 23:5). Tsë animalkuna apayanqantam juk “carga” niyaq. Y Bibliachöpis ishkë mulawan allpata o cargata apayanqantam nin (2Rë 5:17).
it-1-S päg. 673 pärr. 1
Deuteronomiu, Libru
Animalkunataqa manam maltratayänantsu karqan. Leyqa mandakoq llullu pishqukunata mamantawan mana apakuyänampaqmi. Maman wachar mas miranampaqmi israelïtakunaqa llullu pishqukunallata apakuyaq (Dt 22:6, 7). Y manam ashnutawan törutaqa yüguyänantsu karqan, tsënöpa ashnu mana sufrinampaq (Dt 22:10). Y trïguta trillarqa, mikuyta mana puëdir mana sufrinampaqmi töruman bozalnin o jäkiman churayänantsu karqan (Dt 25:4).
w03-S 15/10 päg. 32 pärrk. 1, 2
Ama mana creikoqkunawan yügushqa kashuntsu
Kë dibüjuchöqa rikantsik yapyayänampaq o jaruyänampaq camëllutawan töruta yüguyanqanta, peru manam puëdiyantsu. Yügutaqa rurayaq igual animalkunallapaqmi, tsëmi mana igual karqa ishkan animalpis yapyëta puëdiyaqtsu. Tïru markachö tsënö animalkunata sufritsiyaptinmi Diosqa israelïtakunata kënö nirqan: “Ama törutawan ashnuta yügurkurqa yapyayankitsu” (Deuteronomiu 22:10). Tsëmi törutawan camëllutaqa yüguyänantsu karqan.
Nunakunaqa manachi asïllaqa animalninkunawanqa tsëta rurayaqtsu. Peru wakin nunakunaqa jukllëlla törunkuna kaptinmi juk animalkunawan yuntayaq, tsëtam kë dibüjuchö nunapis rurëkan. Igual mana karninmi mana alläpa fuerzayoq kaq, juknin animalwan igual ëwayänampaq mas fuerzakoq, y mas fuerti kaq animalnam mas pësuta apaq.
Imata yachakunqantsik
it-1-S päg. 669
Debïkoq
Pitapis qellëta o imatapis prestakurqa kutitsiyänanmi karqan. Unë Israel nacionchöqa jaqa tikrayaq alläpa mana qellëninkuna kaptinmi. Juk israelïta pipapis jaqan karninqa, prestaqninllapaqmi trabajakoq (Pr 22:7). Imatapis prestakurqa mana provechakuyänampaq wachëninta mana cobrakur alli nuna kayänampaqmi, Teyta Diosqa israelïtakunata mandarqan (Ex 22:25; Dt 15:7, 8; Sl 37:26; 112:5). Peru juk nacion nunakunata prestarqa wachëninta cobrayänanmi karqan (Dt 23:20). Tsë tiempuchö judïukuna imanö kawakuyanqanta estudiaq nunakunam niyan, negociantikunata qellëta o imatapis prestarqa wachëninta cobrayanqanta, peru waktsakunataqa manash cobrayaqtsu. Israelchöqa negociuta rurarllam juk nacion nunakunaqa kayaq, y pëkuna pitapis qellëta prestarqa wachënintam cobrakuyaq, tsëmi pëkunatapis wachëninta cobrayänan karqan.
AGOSTU 9-15
BIBLIAPITA ALLI YACHAKUNAPAQ | DEUTERONOMIU 24-26
“Warmikunata Jehovä kuyanqantam Moises qellqanqan Leykunaqa rikätsikun”
it-2-S päg. 432 pärr. 1
Warmi
Tsëraq casakushqa ollquqa juk watapam guërraman ëwaqtsu.Tsënöpa juk wamrankunallapis kanampaq. Tsëmi nunan guërraman ëwaptin warmiqa wamranwan quedakuyaq, y guërrachö wanuptimpis alläpa mana llakikunampaq tsë wamran mamäninta yanapaq (Dt 20:7; 24:5).
it-2-S päg. 792
Cosecharnin chakrachö dejayanqan
Teyta Diosqa israelïtakunata mandarqan, imatapis cosecharqa llapanta y chakrankunapita kuchun kuchunyaq mana cosechayänampaqmi. Tsëtaqa mandakurqan manam waktsakunapaq yarpachakurllatsu, sinöqa llapankunapis alli nuna kayänampaq y mana qela kayänampaqmi. Davidmi kënö nirqan: “Manam imëpis rikarqütsu alli nuna paqwë ushapakashqa këkaqta [...]. Wamrankunatapis mañapakur purikaqta” (Sl 37:25). Teyta Dios tsënö mandakunqanqa yanapakoq waktsakunapis pachankunapaq tariyänampaq y wamrankunapis mañapakur mana puriyänampaqmi.
w11-S 1/3 päg. 23
¿Musyarqëkiku?
Israelïtakunapa tiempunchö, juk nuna ollqu tsurin manaraq kaptin wanukuptinqa apellïdun mana ushakänampaqmi wawqinwan warmin casakoq (Genesis 38:8). Moises qellqanqan Leychöpis tsëtaqa churayarqanmi. Y tsëtam, ‘cuñädunwan casakoq’ niyaq (Deuteronomiu 25:5, 6). Y tsë wanukoq nunapa wawqinkuna mana kaptinqa, juk familianmi viudawan casakunan karqan. Rut librupis Boaz jutiyoq nuna tsënö ruranqantam willakun (Rut 1:3, 4; 2:19, 20; 4:1-6).
Marcus12:20-22 textuchömi saduceukuna niyarqan, juk nuna wanukuptinqa warminwan wawqin casakuyta puëdiyanqanta. Tsëmi rikätsimantsik Jesus kawanqan witsanchöqa tsë costumbrita rurar sïguiyanqanta. ¿Imanirtan tsëta rurayaq? Unë pasakunqankunata estudiaq Flaviu Josëfu nunam nirqan, familiampa apellïdun mana ushakänampaq familiampa chakranta y viudanta cuidanampaq alli kanqanta. Tsë witsanqa viudakuna manam wanukushqa nunampa herencianta chaskiyaqtsu. Peru cuñädunwan wamrankuna kaptinqa wanukushqa nunapa herenciantam tsë wamranqa chaskeq.
Imata yachakunqantsik
it-1-S päg. 712
Divorciu
Divorciu papel. Moises qellqanqan Ley ninqampitaqa, israelïta nunaqa warmimpita fäcil-lla rakikäkurinampaq kaqta nanam pensashwantsu. Divorciakuyta munaq nunaqa, juezkunamanraqmi ëwanan karqan juk documentuta aparkur. Y tsëchömi warmin ‘ruranqanpita divorciu papelta firmapëkur wayinpita qarqoq’ (Dt 24:1). Bibliachöqa imanö divorciakuyänampaq manam llapantatsu parlan. Peru manaraq divorciakurmi juk nunaqa juezkunaman o encargädukunaman ëwaq y pëkunam puntata amishtayänampaq yanapëta procurayaq. Y juezkuna papelkunata rurayanqanyaqqa tiempuraqmi pasaq, tsëqa itsa divorciakuyta munaq nunata manana divorciakunampaq yanapaq. Leychöqa clärum neq juk nuna warmimpita llutalla mana rakikäkurinampaq. Tsë leyqa warmikunata yanapaq mana imannaq quedakunampaqmi. Bibliachöqa divorciu papelchö ima ninqanta manam willakuntsu.
AGOSTU 16-22
BIBLIAPITA ALLI YACHAKUNAPAQ | DEUTERONOMIU 27, 28
“Jehoväqa bendicimäshunmi”
Cristu apamunqan bendicionkunata chaskinapaq sinchikushun
18 Jehoväta rasumpa wiyakurqa, Palabran Biblia y publicacionkuna ninqannömi ruranantsik (Mat. 24:45). Hinamampis Jehová y Tsurin ninqankunatam ruranantsik. Kikin Jesusmi këta willakurqan: “Manam llapan ‘Teytallä, Teytallä’ nimaqnïtsu gloriaman yecuyanqa; sinoqa sielucho quecaq Dios Yayä munashqanno cawacoqcunallam” (Mat. 7:21). Hina Diosta wiyakïllam congregacionchö anciänokunata wiyakïpis, pëkunam cristiänokunapaq ‘qarenin’ cuenta kayan (Efe. 4:8).
w01-S 15/9 päg. 10 pärr. 2
Jehoväqa bendicimäshunmi
2 Deuteronomiu 28:2 textuchö, ‘niyäshunqëkita cäsukuyaptiki’ nirninqa imëpis cäsukunapaq kaqtam rikätsikun. Jehoväpa sirweqninkunaqa manam munayanqan hörallatsu wiyakuyänan karqan, sinöqa llapan kawë vïdankunachömi. Tsëta rurarllam Jehoväpa bendicionninta chaskiyänan karqan. Hebreu idiömachö “chämunqa” neq palabraqa rikätsikoq imatapis taripëpaq o chëpaqmi.
Jehoväpa bendicionninta ashishun
4 Peru ¿imanö shonquwantaq israelïtakuna Diosta wiyakuyänan karqan? Leychöqa kushishqa y shonqupita patsë wiyakuyänampaqmi neq, tsënö mana rurarqa Diostam piñëkätsiyanman karqan (lei Deuteronomiu 28:45-47). Jehoväqa mandakunqanta mana munëkar ruranataqa manam munantsu; animalkuna, y demoniukunapis mana munëkarllaqa wiyakuyanmi (Mar. 1:27; Sant. 3:3). Diosta rasumpa wiyakoq kaqqa, shonqupita patsëmi wiyakun, y markäkunmi Teyta Jehovä alläpa sasata o ajata mana mañamanqantsikta, ‘y llapan shonqunkunawan asheqnin kaqkunata yanapanqanta’ (Heb. 11:6; 1 Juan 5:3).
Imata yachakunqantsik
it-1-S päg. 1160
Mojon
Chakrankunachö mojonta mana wititsiyänampaqmi Leyqa mandakoq (Dt 19:14; rikäri Pr 22:28). Tsëmi “nuna mayinpa chakranta qechïta munar mojunninta wititsiq kaqqa maldisishqam” kanan karqan (Dt 27:17). Tsë witsan chakrankunachö muruyanqanllapitam nunakunaqa kawayaq. Tsëmi, mojonninta pipis wititsirqa mikunampaq kaqta apakuykaq cuentam kaq. Israelïtakunapaqqa suwakuykaqnömi tsëqa karqan (Job 24:2). Tsënö karpis mojunkunata wititseq nunakunaqa kayarqanmi. Osëas kawanqan witsanqa, Judächö autoridäkunataqa mojonta wititseqwanmi igualatsiyaq (Os 5:10).
AGOSTU 23-29
BIBLIAPITA ALLI YACHAKUNAPAQ | DEUTERONOMIU 29, 30
“Jehovä Diosta sirwiqa manam sasatsu o ajatsu”
w09-S 1/11 päg. 31 pärr. 2
Jehoväqa imatapis kikintsik akrakunatam munan
Itsa pensarquntsik Jehovä Dios mandakunqankunata cäsukuy fäcil mana kanqanta o imata ruranapaq nimanqantsik mana entiendipaqnö kanqanta. Rikärishun Bibliachö ima ninqanta. Deuteronomiu 30: 11 kënö nin: “Kanan junaq willayanqaq mandamientukunaqa manam alläpa sasatsu këkan käyiyänëkipaq cumpliyänëkipaq”. Jehoväqa manam mana rurëta puëdinqantsiktaqa mañamantsiktsu, mandakunqankunataqa cumplita puëdintsikmi. Y mandamanqantsikkunata entiendinapaqqa manam ciëlutaraqtsu y lamarpa waktsimpanmanraqtsu ëwanantsik, llapantsikmi entienditaqa puëdintsik (Deuteronomiu 30:12, 13). Dios nimanqantsikta entiendinapaqqa Bibliaqa clärum rikätsimantsik imata ruranapaq kaqta (Miquëas 6:8).
w09-S 1/11 päg. 31 pärr. 1
Jehoväqa imatapis kikintsik akrakunatam munan
Juk panim kënö nin: “Jehoväta llakitsitam imëpis mantsaq kä”. Tsënöqa pensaq wamra këkar mana allikunapa pasashqa karmi. Peru tsënö pensanqanqa manam allitsu karqan. Imanö kawakunapaqqa kikintsik akrakunantsiktam Jehoväqa munan y alli kawakunatam munan. Tsëpaqqa Palabran Bibliawanmi yanapamantsik. Rikärishun Moises ima ninqanta Deuteronomiu capïtulu treintachö.
w09-S 1/11 päg. 31 pärr. 4
Jehoväqa imatapis kikintsik akrakunatam munan
¿Imatapis decidinqantsikta Jehoväqa cuentaman churanku? Awmi, Moisesmi Deuteronomiu 30:19 kënö nirqan: “Alli kawakuyänëkipaq kaqta akrayë”. ¿Imanötan tsëta akrantsik? Moisesllam kënö nirqan: “Teyta Diosta kuyar pë ninqankunata cäsukuyë” (Deuteronomiu 30:20). Jehovä Diosta kuyarmi mandamanqantsikkunata cäsukushun y imapa pasarpis pë munanqannömi kawakushun. Tsëmi imapitapis mas alli kawakuyqa. Y Jehovä llapan nimanqantsikta cäsukurqa, mana wanushpa kawakuytam tarishun (2 Pëdru 3:11-13; 1 Juan 5:3).
Imata yachakunqantsik
it-2-S päg. 527
Rinri
Mana wiyakoq kullu rinri kayanqantam Jehoväqa israelïtakunata nirqan (Jer 6:10; Hch 7:51). Rinrinkuna tsapashqanö kaptinmi Jehovä ninqankunata wiyakuyaqtsu. Peru Jehoväqa, pëta kuyaqkunatam wiyakoq kayänampaq yanapan, y mana wiyakoqkunapa rinrinkuna tsapakashqanö kanantam permitin (Dt 29:4; Ro 11:8). Apostol Pablum nirqan, wakin cristiänukunaqa Diospa Palabranta mana cäsukuyta munar kikinkuna munayanqanllata wiyayänampaq kaqta (2Ti 4:3, 4; 1Ti 4:1). Mantsakëpaq noticiakunata y mana allikunata wiyanqantsikqa rinrintsikchö këkaqnömi kanman (1Sa 3:11; 2Rë 21:12; Jer 19:3).
30 DE AGOSTUPITA 5 DE SEPTIEMBRIYAQ
BIBLIAPITA ALLI YACHAKUNAPAQ | DEUTERONOMIU 31, 32
“Moises qellqanqan cancionkunapita yachakushun”
“Qamllata respëtuwan sirwinaqpaq yanapëkallämë”
8 Israelïtakuna Jehovä äninqan Patsaman yëkuyänampaq këkäyaptinmi, cantayänampaq Moisesta Jehovä yachatsirqan (Deut. 31:19). Tsëpitanam Moisesqa llapankunata yachatsinan karqan (leyi Deuteronomiu 32:2, 3). Jehoväqa jutimpa qayanata y pï më reqinampaq musyatsikunatam munan. Tsënö Jehoväpaq y jutimpaq Moises yachatsikuptinqa, imanö kushishqaraq israelïtakuna wiyakuyarqan. Tsë llapan yachakuyanqanqa allichi pëkunata yanaparqan. Nunakunata Moisesnö yachatsinapaqqa, ¿imaraq yanapamäshun?
9 Bibliachö Diospa jutin Jehovä kanqanta y imanö kanqantam wayin wayin y cällikunachö yachatsikunantsik. Tsëtaqa rurantsik trabäjuchö, escuëlachö o mëtapis ëwar librunkuna y revistankuna qararnin, videukunata rikätsir y Internetchö yachakuyänampaq nirmi. Y Patsapaq y noqantsikpaq ima munanqampita parlashun. Nunakuna Jehoväpita wiyarqa kuyakoq kanqantam musyayanqa. Tsënö rurashqallam Teytantsikpa jutinqa alabashqa y respetashqa kanqa. Manam imapis igualantsu nunakunata Jehovä Diospita yachatsinqantsikwanqa (Is. 65:13, 14).
w09-S 1/5 päg. 14 pärr. 4
Bibliachö tsapakoq qaqa nirqa, ¿imapaqtan parlëkan?
Bibliachömi Jehoväpaq nin “qaqa”, “tsapakoq qaqa” y “salvakoq” kanqanta (2 Samuel 23:3; Salmus 18:2; Deuteronomiu 32:4). Jehoväpaq tsënö ninqankunaqa rikätsikun imëka jatun qaqa cuenta noqantsikpaq kanqanta y mana allikunapita tsapämanqantsiktam.
w01-S 1/10 päg. 9 pärr. 7
Jehovänö wamrantsikkunata yachatsishun
7 Israel nacionta Jehovä imanö cuidanqanta yarpärishun. Tsëtam Moisesqa kënö yachatsikurqan: “Qeshun jananpa pichak pärir llullu wawankuna päriyänanpaq yanapashqannömi pëkunata imëpis yanaparqan”. Awmi, Teyta Diosllam Jacobta pusharqan (Deuteronomiu 32:9, 11, 12). Pichak o ankaqa qeshunchö älasninta batirmi wawankunata volëta yachatsin. Volar qallëkuyaptinnam rikarëkan mana ishkiyänampaq, ishkeqnö kayaptinqa raslla ëwarmi yanapan. Tsënöllam Jehoväpis Moises qellqanqan Leykunawan alli kayänampaq israelïtakunata yanaparqan (Salmus 78:5-7). Mana allikunapa pasayaptinqa yanapanampaqmi listu këkarqan.
Imata yachakunqantsik
w04-S 15/9 päg. 27 pärr. 11
Deuteronomiu librupita akrashqa yachatsikuykuna
31:12. Wamrakunaqa mayorkunawanmi reunionkunachö takuyänan, tsënöpa alli wiyakur yachakuyänampaq.