¿ÑUCANCHIJ ALLPAHUANCA IMATAJ TUCUNGA?
UBYANA YACU
CAI ALLPAPI ubyana yacu mana tiyajpica pi mana causai tucunmanchu. Tucui causaita charijcunami ñucanchij cuerpopi yacuta charinchij. Riocunamanta, guzucunamanta, allpa ucumantapish yacu mana llujshijpica gentecunapish, animalitocunapish yacuta ubyangapaj, plantacunata regangapajpish mana charinchijmanchu.
Ubyana yacuca peligropimi can
Ñucanchij Allpapi yacu ashtahuan tiyajpipish Organización Meteorológica Mundial nishca shinaca “tucui yacumantaca solo 0,5 por cientollami ubyangapaj valin. Ubyana yacu ashalla cashpapish causangapajca suficientemi can. Shinapish clima cambiarishcamanta, yacuta malgastashcamanta, contaminación yallitaj tiyashcamantapishmi ubyana yacuca ña mana suficiente tiyan. Chaimanta estudiaj runacunaca casi 30 huatacuna qꞌuipaca 5.000 millones gentecunaca ubyana yacutaca ña mana charingacunachu nincunami.
Ñucanchij Allpaca causai tiyachunmi rurashca can
Ñucanchij Allpaca ubyana yacu suficiente tiyachunmi rurashca can. Por ejemplo, Allpapish, yacupi tiyaj animalitocunapish, intipish yacu chuya cachunmi ayudan. ¿Ñucanchij Allpa allichirichun rurashca cashcataca ima shinataj yachanchij? Caita ricushun:
Ñucanchij Allpaca contaminashca yacutaca chuyayachishpami ayudan. Por ejemplo, guzu yacucunapi tiyaj huaquin plantitacunaca yacumanta nitrógeno, fósforo, pesticidas nishca quimicocunata anchuchishpami ayudan.
Cientificocunaca yacuta chuyayachingapaj chꞌican chꞌican ruraicuna tiyashcatami intindishcacuna. Por ejemplo, riota yacu fuerzahuan rijpimi yacuta contaminaj basuracunaca ñuturin. Chai ñuturishcacunatami yacupi tiyaj microorganismos nishcacunaca chingachishpa yacu chuyayachun ayudan.
Almejas, mejillones nishca conchacunaca yacumanta contaminaj quimicocunata ashalla punllacunapi limpiangapajmi ayudan. Cai conchacunaca yacuta potabilizangapaj tanquecunatapish yallimi ayudan.
Cai Allpapi yacu cunujyajpimi pꞌuyu shina jahua cieloman llujshin. Chaimantami yacuca tamya shina cai allpaman urman. Cashna laya vueltacushcamantami Allpapica yacuca mana tucurin.
¿Yacuta chuyayachingapajca imatataj rurana canchij?
Imatapish allichishpa, aceite allpapi ama tallirichun cuidadota charishpa, quimicocunata ima shina shitana cashcata alli yachashpaca yacu ama contaminarichunmi ayudashun.
Yacuta estudiajcunaca ubyana yacuta ama malgastachunmi consejancuna. Shinallataj yacuta ama contaminangapajca carromanta aceite tallirijpi chaita allichichun, bañopi medicinacunata ama shitachun, alcantarilladocunapi quimicocunata ama shitachunpishmi consejancuna.
Huaquin ingenierocunaca ubyana yacuta ashtahuan charingapajmi mama cucha yacumanta cachita anchuchingapaj esforzaricuncuna.
Mama cuchamanta cachita anchuchinaca mana jahuallachu can. Chaipajca achca cullqui, energiami minishtirin. 2021 huatapica Naciones Unidasmanta shuj informepica: “Ubyana yacu tiyachunca ashtahuan esfuerzomi minishtirin” nishpami huillarca.
¿Shuj punlla allichiringachu?¿Bibliapica imatataj yachachin?
‘Diosmi yacucuna fꞌuyul nishpa llujshijpipish, tamyata rurangapaj shujllapi tandachin. Chaimantami pꞌuyucunaca yacuyashpa runacunapaj jahuapi achcata shutun’ (Job 36:26-28).
Diosca cai Allpapi ubyana yacu ama tucurichunmi rurashca (Eclesiastés 1:7).
Caipi yuyai: Diosca ubyana yacu paillataj chuyayashpa catichunmi rurashca. Chashna rurashca cashpaca runacuna yacuta contaminajpipish, ¿manachu Diosca yacuta chuyayachingapajca podertapish, munaitapish charinga? “Diosca cai Allpa allichirinatami huillan” nishca temata página 15-pi ricui.