Georgette Douwma/Stone via Getty Images
¿ÑUCANCHIJ ALLPAHUANCA IMATAJ TUCUNGA?
JATUN MAMA CUCHACUNA
JATUN MAMA CUCHACUNAPICA gentecuna micui tucushca achca micunacunami tiyan. Chaipi imalla tiyashcacunahuanpishmi jambicunata rurancuna. Jatun mama cuchacunami cai Allpapi oxígeno tiyachun ayudan. Gentecunaca carbono nishca mana alli gastami shitanchij. Chaitaca jatun mama cuchacunami aisan. Shinallataj jatun mama cuchacunaca alli clima tiyachunpishmi ayudan.
Jatun mama cuchacunaca peligropimi can
Clima cambiarishcamantami mama cuchapi tiyaj arrecifes de coral nishcacuna, mariscocuna, shujtaj animalitocunapish tucuricuncuna. Mama cuchapi causaj tucui animalitocunamantaca casi veinticinco por ciento animalitocunami arrecife de coralcunapi causan. Pero cientificocunaca 30 huatacunapi cai arrecifecuna tucurina cashcatami yuyancuna.
Cientificocunaca jatun mama cuchacunapi imalla tiyashcata micuj achca pajarocuna shitashca plasticocunata micushcata, mama cuchapi causaj achca animalcunapish cada huata plasticota micushpami huañuncuna yuyachin nincunami.
2022 huatapica secretario general de las Naciones Unidas António Guterres runaca: “Jatun mama cuchacunata cuidangapajca mana imata rurashcanchijchu. Chaimantami jatun mama cuchacunaca ‘peligropi can’” nircami.
Ñucanchij Allpaca causai tiyachunmi rurashca can
Jatun mama cuchacuna, chaipi causaj animalitocuna, plantacunapish limpios cachunmi rurashcacuna can. Chaimantami mama cuchacunata mana contaminana canchij. Regeneration: Ending the Climate Crisis in One Generation libropica: “Jatun fabricacuna mama cuchacunata ama contaminachun cuidajpica jatun mama cuchacunaca allichirishpami catin” ninmi. Huaquin ejemplocunata ricushun:
Cai Allpapica dióxido de carbono nishca gas tiyashcamantami climaca cambiarin. Shinapish yacucunapi tiyaj fitoplancton nishcaca dióxido de carbonotami aisashpa huaquichin. Cai fitoplancton nishcaca casi yuracuna shinallataj, tucui plantacuna shinallatajmi dióxido de carbonota aisashpa huaquichin.
Jatun mama cuchacunapi tiyaj microbiocunaca huañushca pescadocunatami micuncuna. Cutin yacupi causaj shujtaj animalitocunaca cai microbiocunatami micuncuna. “Chashnami jatun mama cuchacuna limpio cachun ayudancuna” (portal sobre océanos de la Smithsonian Institution).
Jatun mama cuchacunapi causaj achca animalcunaca contaminashca yacuta ubyashpami paicunapaj huijsapi chuya yacu tucuchun ayudancuna. Chashnami coralcuna, mariscocuna, shujtaj animalitocuna causashpa catichun ayudancuna.
¿Jatun mama cuchacunata cuidangapajca imatataj rurana canchij?
Jatun mama cuchacunapi plasticocuna ama tanto tiyachunca cutin cutin utilizana bolsacunata, botellacunatapishmi utilizana canchij.
Jatun mama cuchacunapi basurata mana shitajpica mama cuchaca limpiomi canman. Chaimantami mama cuchacunata cuidajcunaca shitanalla plasticota utilizanapaj randica cutin cutin utilizanalla bolsacunata, shujtaj cosascunata utilizachun consejancuna.
Pero ¿imatataj ashtahuan rurana canchij? Por ejemplo, cai Allpata cuidaj shuj organizacionca 112 llajtacunamanta playacunapimi 9.200 toneladas de basurata shuj huatapi tandachirca. Pero paicuna japishca basuraca ashallami can. Mama cuchapica chaitapish yalli basurami tiyan.
National Geographic nishca revistaca: “Jatun mama cuchacunata yallitaj contaminashcamantami gentecunapish, animalitocunapish yacucuna limpio cachunca ña mana ayudai tucuncuna” ninmi. Animalitocuna yacuta limpiangapaj rurashca cashpapish mama cuchacunaca yallitaj contaminashcami can.
¿Shuj punlla allichiringachu?¿Bibliapica imatataj yachachin?
“Cai pachaca quiquin rurashcacunahuan jundamari. Ricui, yallitaj jatun mama cuchamari. Chaipica mana yupai tucuipaj yallitaj animalcunami puricun. Jatuncunapish, uchillacunapish animalcunami tiyan” (Salmo 104:24, 25).
Diosca jatun mama cuchacuna animalitocunahuan, plantacunahuan paillataj limpiarichunmi rurarca. Caipi yuyai. Mama cuchacunata, chaipi causaj tucui animalitocunataca Diosmi rurarca. Chaimanta paillataj mama cuchacunata ima shina limpianataca, ¿manachu yachanga? “Diosca cai Allpa allichirinatami huillan” nishca temata página 15-pi ricui.