-
Huañui tiyajpica llaquillami sintirinchijRijchari 2018 | Núm. 3
-
-
¿HUAÑUI TIYAJPICA IMATASHI RURASHUN?
Huañui tiyajpica llaquillami sintirinchij
Carlos shuti runaca cashnami nin: “Sofiahuancaa 30 huatacuna yallitami cazarashpa causarcanchij. Paica shuj millai ungüihuanmi asha asha anchayashpa huañurca. Chashna tucujpica ñuca amigocunami achcata ayudarca, shujtaj ruraicunapipishmi ocuparircani. Pero shuj huata enterotami shungu pꞌaquirishca laya sintirircani. Shuj rato alli sintirishpapish, cutin shujtaj ratoca dimastij llaquillami sintirij carcani. Casi quimsa huatacuna pasashca cajpipish cunancamami maipica llaquilla sintirini” ninmi.
¿Shuj familia o amigo huañushcachu? Chashna tucujpica Carlos shinachari sintirishcangui. Shuj cꞌuyashca familia o amigo huañujpica, shungupimi dimastij llaquirinchij. The American Journal of Psychiatry nishca revistapica: “Huañuica tucuicunatami shungupi achcata llaquichin, chai nanaita anchuchinaca mana jahuallachu can” ninmi. Familiapi huañui tiyajpica: “¿Mashna tiempotashi chashna llaquilla pasasha? ¿Ima horashi cushilla sintirisha? ¿Cai llaquipica pitaj ayudanga?” nishpachari tapurishcangui.
Cai revistapica cai tapuicunatami intindichinga. Catij yachaipica shuj cꞌuyashca familia o amigo huañujpi ima llaquicunahuan chꞌimbapurana cashcatami ricuchin. Chai huashaca yallitaj llaquilla ama cangapaj, huaquin consejocunatami yachachinga.
Cai revistapi parlashca yuyaicunaca familiapi huañui tiyajpi llaquilla cajcunata ayudachunmi munanchij.
a Huaquin shuticunatami cambiashcanchij.
-
-
¿Ima llaquicunatashi chꞌimbapurangui?Rijchari 2018 | Núm. 3
-
-
¿HUAÑUI TIYAJPICA IMATASHI RURASHUN?
¿Ima llaquicunatashi chꞌimbapurangui?
Chꞌican laya cashcamantami shuj familia o amigo huañujpica, achcacunaca yallitaj llaquirishpa huacancuna. Shujtajcunaca llaquilla cashpapish mana huacancunachu. Maijancunacarin llaquirishcataca mana jahualla ricuchishpami tranquilo laya ricurincuna. Huañui tiyajpi llaquirishpa huacanaca ñaupajman catingapajmi ayudai tucun. Pero chꞌican chꞌican culturata charishcamanta, causaipi ima laya experienciacunata pasashcamanta o cꞌuyashca familiata ima shina huañuipi chingachishcamantami, ñaupajman catingapajca mana chashnallataj tucuicuna rurai tucunchij.
CASHNA LLAQUICUNAMI RICURINGA
Shuj cꞌuyashca familia huañushca huasha, ima llaquicunata chꞌimbapurana cashcapica, manachari yuyashcanchij. Pero tauca llaquicunatami chꞌimbapurana canchij. Chaicunamanta ashahuan yachashun:
Caita chaita yuyana. Shuj familia huañujpica paita llaquishpami huacanchij. Shinallataj ima laya cashcata yuyarishpa o muscushpaca ashtahuanmi llaquirinchij. Callaripica huañushcata mana crishpami caita chaita yuyai tucunchij. Tania shuti huarmimanta parlashun. Paipaj cusaca mana yuyashcapimi ñapish huañurca. Paica: “Imatapish mana rurai tucurcanichu. Huacanallatapish mana valircanichu. Shungupi nanarishca cashcamantami samaitapish mana aisai tucurcani. Pai huañushcataca manataj crircanichu” ninmi.
Yallitaj sustarina, colerana, culparina. Iván shuti runaca: “Ñucanchij churi Ericca 24 huatacunallata charishpami huañurca. Pai huañushca qꞌuipaca ñucapish ñuca huarmipish yallitajmi pꞌiñarircanchij. Ñaupa huatacunamanca chashna mal geniota charishcataca mana cuentata cushcachu carcanchij. Shinallataj ñucanchij culpamanta huañushcatami yuyai callarircanchij” ninmi. Alejandropaj huarmipish shuj millai ungüihuan tauca huatacunata sufrishpami huañurca. Alejandroca: “Callaripica mana alli runa cashcamantami Dios ñucata chashna castigashca nishpami yuyaj carcani. Chashna yuyashpaca Diosta culpacushcata cuentata cushpami mana alli sintirircani” ninmi. Carlospish: “Ñuca huarmi Sofía huañushca cajpipish paihuanmi coleraj carcani. Chai huashaca paica mana culpata charijpipish chashna juchachishcamantami mana alli sintirij carcani” ninmi.
Imata mana alli yuyai tucuna. Shuj cꞌuyashca familia o amigo huañushca huashaca, huaquinpica panda yuyaicunatami chari tucunchij. Por ejemplo, huañushca familia rimacujta, shamucujta, paita uyashcatachari yuyaipica sintinchij. Imata ruracushpapish jahuallami cungarinchij. Taniaca: “Pihuan parlacushpaca ñuca cusa huañushcata yuyarishpami imata nishcataca mana uyaj carcani. Imata mana rurai tucushcamantami, yallitaj sustarij carcani” ninmi.
Sololla canata munana. Shuj cꞌuyashca familia huañujpica shujtajcunahuan cashpaca mana allichari sintiri tucunchij. Carlosca: “Cazadocunahuan, solterocunahuan cashpapish llaquillami sintirij carcani” ninmi. Ivanpaj huarmi Yolandaca cashnami nin: “Ñucanchij laya jatun llaquicunata mana charijcunapish ashalla problemacunamanta quejarishpa purijpica paicunahuan canata mana munarcanichu. Shinallataj huaquin yaya mamacunaca paicunapaj huahuacuna alli causacushcatami parlajcuna carca. Paicunamanta cushicushpapish ñuca shungupica chaita uyanataca mana munarcanichu. Ñaupajman catina cashcataca allimi yacharcanchij. Pero paicunahuan tandanacunataca mana ashtahuan munarcanchijchu” ninmi.
Ungüicuna. Micunata mana munashcamanta, dorminata mana valishcamantami irquiyai tucunchij. Aarón shuti runaca: “Ñuca papito huañujpica shuj huata enterotami mana dormi pudircani. Tucui tutacunami paita yuyarishpa rijcharij carcani” ninmi.
Alejandroca: “Deganamanta ungushca sintirishcamantami ñucata ricuchun doctorpajman tauca cutin rircani. Pero doctorca ‘ima ungüita mana charinguichu, sanomi cangui’ nircami. Chaipimi ñuca churi huañushcamanta chashna sintirishcata cuentata curcani” ninmi. Asha tiempo huashaca Alejandroca allimi sintirirca. Yallitaj llaquilla cajpica cuerpoca debilmi sintiri tucun. Tauca ungüicunapishmi japi tucun.
Importante ruraicunata mana alli pajtachi tucuna. Ivanca: “Ñucanchij churi huañujpica familiacunaman, amigocunaman, paipaj jefeman, huasi dueñomanpishmi huillana carcanchij. Chai jahuapish achca tramitecunatami rurana carcanchij. Shinallataj Eric charishca cosascunatami cuidana carcanchij. Pero tucui chaicunata rurangapajca yuyaipipish, shungupipish, cuerpopipish shaicushca sintirishcamantami ña mana fuerzata charircanchij” ninmi.
Shuj familia huañujpica pai imata ruraj cashcatami saquirijcunaca rurana canga. Chaimantami maijancunaca ashtahuan llaquilla cai tucuncuna. Taniaca: “Ñuca cusami bancopi cullquita huaquichij carca, mantiningapajpish mashna cullquita gastanatami ricuj carca. Pero pai huañujpica chaitami ñucallataj rurana carcani. Tucuita pajtachinataca mana pudinata yuyashpami yallitaj sustarircani” ninmi.
Shuj cꞌuyashca familia o amigo huañujpica tauca llaquicunata chꞌimbapurana cashpapish ñaupajmanmi cati tucunchij. Callaripica shungupi yallitaj nanarishcami canchij. Pero ima laya llaquicunata charinata ña yachashpami mana tanto sustarishun. Huañui tiyajpi llaquirishcataca chꞌican layami ricuchinchij. Cꞌuyashca familia huañushcamanta shungupi llaquilla sintirinaca mana juchachu can. Chaita yachashpaca tranquilomi sintiri tucunchij.
¿IMA HORASHI CUSHILLA SINTIRISHA?
¿Imashi tucunga? Shuj cꞌuyashca familia huañujpica shungupimi yallitaj nanarishca sintirinchij. Pero tiempohuanca asha ashami alli sintirishpa catinchij. Shina cajpipish ñucanchij huañushca familiataca manataj cungarishunchu. Cazarashca punllata, huañushca punllata o ima punllapish yuyarishpachari cutinllataj llaquilla sintirishun. Shinapish ñaupajman catingapajca imata ruranatami alli ricuna canchij. Shinallataj familiacuna, amigocuna ayudachunmi saquina canchij.
¿Mashna tiempotashi llaquilla sintirisha? Huaquincunaca asha quillacuna qꞌuipallami alli sintirincuna. Cutin achcacunaca huata pasashca qꞌuipa o ashtahuan tiempopimi alli sintiri tucuncuna.a Alejandroca: “Quimsa huatacuna pasashca qꞌuipami shungupica cutinllataj alli sintiri callarircani” ninmi.
Pacienciahuan shuyashpa can pudishcallata rurai. Tucui vida mana llaquilla causanguichu. Pero achca tiempota yallitaj llaquilla ama cangapajca, ¿imatataj rurai tucungui?
Shuj familia o amigo huañujpica shungupimi dimastij llaquirinchij
a Shuj familia huañujpica ashacunallami yallitaj llaquirishpa achca tiempo pasajpipish manataj alli sintiri tucuncuna. Chaimantami doctorcuna ayudachun minishtincuna.
-
-
Ñaupajmanmi cati tucungui: Caita ruraiRijchari 2018 | Núm. 3
-
-
¿HUAÑUI TIYAJPICA IMATASHI RURASHUN?
Ñaupajmanmi cati tucungui: Caita rurai
Huañui tiyajpi ñaupajman catingapajca achca consejocunami tiyan. Pero shuj familia o shuj amigo huañujpi llaquirishcataca chꞌican layami cada uno ricuchinchij. Chaimantami achca consejocuna tiyashpapish mana tucuicunata ayudai tucun.
Yachaj runacuna cushca huaquin consejocunaca achcacunatami ayudashca. Paicunaca Bibliapi tiyaj valishca yuyaicuna nishca layallatajmi rurachun mandashcacuna.
1: FAMILIACUNA, AMIGOCUNA AYUDACHUN SAQUI
Yachaj runacunaca: ‘Llaquilla sintirishpapish ñaupajman catingapajca familiacunapaj, amigocunapaj ayudatami minishtinchij’ nincunami. Shinapish huaquinpica sololla canatachari munangui. Ayudasha nijcunahuanca tal vez coleranguichari.
Shujtajcunahuan canata mana siempre minishtishpapish sololla achca tiempota saquirinaca mana allichu canga. Ima horapish ayudataca minishtinguimi. Chaimantami ayudachun munashpa o mana munashpapish cꞌuyaihuan parlana cangui.
Llaquilla cashca horasca mashna tiempota shujtajcunahuan pasanata o sololla pasanatami alli ricuna cangui.
BIBLIAPICA: ‘Shujlla causanapaj randica, ishqui causanami ashtahuan alli. Shuj urmajpipish, caishujca jatarichinmi’ ninmi (Eclesiastés 4:9, 10).
2: ALLI MICUI, EJERCICIOTAPISH RURAI
Huañui tiyashcamanta llaquilla cashpapish allimi alimentarina cangui. Frutacunata, verduracunata, mana tanto huirata charij micunacunatapishmi micuna cangui.
Achca yacuta ubyai.
Mana yaricaihuan cashpapish asha ashami micushpa catina cangui. Shinallataj doctortami maijan vitaminacunata cachachun mañai tucungui.a
Utca utca purishpa, shujtaj ejerciciocunata rurashpami tranquilo sintiri tucungui. Maijancunaca ejerciciota ruracuj horasmi huañushca familiata yuyaringapaj o mana yuyaringapajpish aprovechancuna.
BIBLIAPICA: “Paipaj quiquin cuerpotaca, pi manataj pꞌiñanchu. Ashtahuanpish allimi micun, allimi cuidan” ninmi (Efesios 5:29).
3: ALLI DORMI
Shuj familia o amigo huañushca huashaca shaicushcami sintiringui. Chaimantami alli dormina cangui.
Cafeinatapish, tragotapish mana yalli ubyanachu cangui. Yalli ubyashpaca dorminata mana pudinguichu.
BIBLIAPICA: ‘Ishqui maqui jundata trabajashcapish, yuyaita shaicuchinallami. Pero ashata samarinaca ashtahuan allimari’ ninmi (Eclesiastés 4:6).
4: IMATA RURAI PUDISHCAPI YUYAI
Huañui tiyashcamanta llaquirishcataca chꞌican layami ricuchinchij. Chaimantami ñaupajman catingapaj imata ruranata canllataj ricuna cangui.
Shuj familia huañujpica maijancunaca ima laya sintirishcatami parlanata munancuna. Pero shujtajcunaca mana munancunachu. Doctorcunapish llaquilla sintirishcata parlanamantaca tauca yuyaicunatami nishcacuna. Llaquilla sintirishcata parlanata munashpapish mana jahualla cajpica shuj alli amigohuanmi asha asha parlai callari tucungui.
Maijancunaca achcatami huacancuna. Pero shujtajcunaca llaquilla cashpapish mana huacai tucuncunachu.
BIBLIAPICA: “Llaquilla cajpipish, cushijlla cajpipish, quiquin shungullami yachan” ninmi (Proverbios 14:10).
5: VICIOCUNAMANTA CARUYAI
Huaquincunaca shungupi llaquilla cashpaca machashpa o drogarishpami alli sintirisha yuyancunami. Pero shuj ratota alli sintirishpapish jatun llaquicunatami charincuna. Llaquilla cashpapish mana alli viciocunamanta caruyashpa, alli ruraicunata pajtachishpaca tranquilo sintiringui.
BIBLIAPICA: “Aichatapish, yuyaitapish mapayachicujtaca tucui anchuchishunchij” ninmi (2 Corintios 7:1).
6: TIEMPOTA ALLI UTILIZAI
Ama yallitaj llaquilla pasangapajmi maijancunaca shujtaj ruraicunapi paicunapaj tiempota utilizashcacuna.
Mushuj amigocunata mashcana, ña charishca amigocunahuan alli apanacuna, mushuj ruraicunapi o munashca ruraicunapi ocuparinami alli sintirichun ayudanga.
Tiempohuanca causaipi ima importante cashcatami ricungui. Shujtaj cosascunata rurashpami ña mana tanto llaquilla cashcata cuentata cungui. Chashnami llaquilla cashpapish ñaupajman caticushcata ricungui.
BIBLIAPICA: ‘Imapajpish shuj punllami chayamun. Huacanapajpish, asingapajpish punllami chayan’ ninmi (Eclesiastés 3:1, 4).
7: SHUJ HORARIOTA RURAI
Cada punlla imata ruranata yachangapaj shuj horariota cati.
Dormingapaj, trabajangapaj, shujtaj ruraicunatapish pajtachingapaj shuj horariota charishpaca ashtahuan tranquilo sintirishcatami ricungui.
Animaringapaj, cushilla sintiringapajpish alli ruraicunapi ocupari.
BIBLIAPICA: “Diosllataj shungupi cushicuita cushcamantami, paipaj causaimantaca mana yalli yuyarishpa cushicushpa causanlla” ninmi (Eclesiastés 5:20).
8: MANARAJ DECIDISHPA ALLI YUYAI
Familia huañushca huashallami maijancunaca imatapish decidincuna. Chashna decidishcamantami tiempohuanca arrepintirincuna.
Shujtaj huasita o shujtaj trabajota mashcangapaj, huañushca familiapaj cosascunata cꞌatungapaj o regalangapajpish shuj tiempota shuyanami alli canga.
BIBLIAPICA: “Imatapish alli yuyarishpa chai yuyai trabajaj runaca causaipaj charintajmi. Ashtahuanpish yuyarishcahuan ucui jahua imatapish rurajcunaca, ashtahuan huajchayashpami catincuna” ninmi (Proverbios 21:5).
9: HUAÑUSHCA FAMILIATA YUYARI
Huañushca familiata yuyaringapaj tauca ruraicunata pajtachishpami huaquincunaca alli sintirincuna.
Fotocunata, shujtaj cosascunatapish ricunalla puestopi churana, huañushca familiahuan imata rurashcata escribinami ñaupajman catingapaj ayudai tucun.
Huañushca familiapaj huaquin cosascunata huaquichi. Ña alli sintirishpaca paita yuyaringapajmi chaicunata ricui pudingui.
BIBLIAPICA: “Ñaupa huatacunata yuyarichigari” ninmi (Deuteronomio 32:7).
10: SAMARINGAPAJ TIEMPOTA SURCUI
Samaringapaj huaquin punllacunata agllai.
Tauca punllacunata huasimanta mana ri tucushpapish shuj o ishqui punllacunatami parquepi o shujtaj ladopi paseanaman ri tucungui.
Ashallatapish samarishpa shujtaj ruraicunapi ocuparinami ñaupajman catichun ayudai tucun.
BIBLIAPICA: “Jacuchij, ñucanchijlla pi mana causan chulunllapi ashata samarishunchij” ninmi (Marcos 6:31).
11: SHUJTAJCUNATA AYUDAI
Shujtajcunata ayudashpaca canllatajmi alli sintiringui.
Shuj familia o amigo huañushcamanta llaquilla cajcunatami ayudai tucungui. Paicunapish llaquilla sintirishcata canhuan parlanatachari munanga.
Shujtajcunata animashpa, imata minishtishcapi ayudashpaca cushillami sintiringui.
BIBLIAPICA: “Imatapish cujmi, cushcata japijta yalli cushicun” ninmi (Hechos 20:35).
12: IMA IMPORTANTE CASHCAPI YUYAI
Shuj familia huañujpica causaipi ima ashtahuan importante cashcatami yuyachin.
Cambaj causaipi imata ruracushcata yuyai.
Ima cambiocunata rurana cajpica chaita pajtachi.
BIBLIAPICA: “Jatun micuita ruracun huasiman rinapaj randica, huañui tiyashca huasipi compañanaman rinami alli. Cai pachapi causajcunapajca, chai punllami tucui imapish tucurin. Causaj runaca chaita ricushpami yuyaringa” ninmi (Eclesiastés 7:2).
Familia huañushcamanta llaquilla canataca shungumanta mana tucuita anchuchi tucunchijchu. Pero alli ruraicunata pajtachishpami achca gentecunaca ñaupajman catishcacuna. Cai revistapica huaquin consejocunallamantami parlashcanchij. Pero caicunallatapish pajtachishpaca cushillami sintiringui.
a Rijchari revistaca ima tratamientota catina cashcataca mana nicunchu.
-
-
Bibliapi yachachishcacunami ayudai tucunRijchari 2018 | Núm. 3
-
-
¿HUAÑUI TIYAJPICA IMATASHI RURASHUN?
Bibliapi yachachishcacunami ayudai tucun
CAI TIEMPOPICA LLAQUILLA CAJCUNATA AYUDANGAPAJ IMATA RURANATAMI MASHCASHCACUNA. Pero ña ricushca shinaca yachaj runacunapish Bibliapi yachachishca shinallatajmi rurachun mandashcacuna. Bibliapi tiyaj consejocunaca cunancamami valishca can. Bibliapica shujtaj librocunapi mana parlashcatami yachachin. Shinallataj llaquilla cajcunata cushichishpami ayudan.
Huañushcacunaca mana sufricunchu
Eclesiastés 9:5-pica: “Huañushcacunaca ña imata mana yachanchu” ninmi. Paicunapaj yuyaicunapish tucuimi chingarin (Salmo 146:4). Chaimantami Bibliapica huañuitaca dorminahuan chꞌimbapuran (Juan 11:11).
Cꞌuyaj Diospi crishcamantami cushicunchij
Bibliapica: “Jehováa Diosca allita rurajcunataca ricuracunmi. Caparishpa ayudachun mañajpipish uyaracunmi” ninmi (Salmo 34:15, NWT). Alli yuyaicunata charingapaj o alli sintiringapajllaca Diosta mana mañanachu canchij. Ashtahuanpish Yayitu Diospajman ashtahuan cꞌuchuyangapajmi tucui shunguhuan mañana canchij. Paica ñucanchijta ayudangapajmi achca poderta charin.
Sumaj causaimi tiyanga
Bibliapica huañushcacuna shamuj punllacunapi causarinatami yachachin. Chai punllacunapi ima laya causai cai Allpapi tiyanamanta parlashpaca: ‘Diosca paicunapaj ñahuicunamantaca, tucui huiquitami pꞌichanga. Huañuipish, huacaipish, llaquipish, nanaipish ña mana ashtahuan tiyangachu’ ninmi (Apocalipsis 21:3, 4).
Jehová Diosta sirvijcunaca huañushcacuna causarinata crishcamantami ñaupajman cati tucushcacuna. Ann shuti panica, 65 huatacunata cazarashca huashami paipaj cusata huañuipi chingachirca. Paica: “Huañushcacuna mana sufricushcata, paipaj yuyaipi cajcunata Dios causachinatapishmi Bibliapica yachashcani. Chaimantami ñuca cusa huañushcata yuyarishpa, llaquilla sintirishpapish ñaupajman catishcani” ninmi.
Taniaca: “Ñuca cusa huañushca punllamantami Diosca achcata ayudarca. Llaqui punllacunapi cashpaca paipaj poderhuan ayudashcatami sintircani. Bibliapica huañushcacuna causarinatami yachachin. Chaitaca tucui shunguhuanmi crini. Chaimantami ñuca cusata cutin ricungacama ñaupajman catingapaj fuerzata charini” ninmi.
Cai shimicunaca Bibliapi yachachishcacuna achcacunata ayudashcatami ricuchin. Cai yachaicuna shuj muscui shinalla cashcatachari yuyangui. Pero Bibliamanta ashtahuan yachashpaca chaipi tiyaj consejocuna pajtachinalla cashcata, Dios nishcacuna pajtarina cierto cashcatapishmi cuentata cungui. Chashna rurashpaca shuj cꞌuyashca familia huañushca cajpipish ñaupajmanmi cati tucungui.
¿HUAÑUSHCACUNA CAUSARINAMANTA ASHTAHUAN YACHANATA MUNANGUICHU?
Caimanta ashtahuan yachangapajca jw.org paginapi videocunata ricui.
Bibliapica ñucanchij cꞌuyashca familiacuna, amigocuna causarijpi cai Allpapi paicunahuan tupanacunatami yachachin.
¿HUAÑUSHPACA IMASHI TUCUNCHIJ?
¿Huañushpaca imataj tucunchij? Bibliapi imata nishcata yachashpaca cushillami sintiringui.
PUBLICACIONCUNA > VIDEOCUNA (Bibliamanta yachangapaj nishca parteman yaicui)
¿ALLI HUILLAICUNATA UYANATA MUNANGUICHU?
a Bibliapica Diospaj shuti Jehová cashcatami huillan.
-