Jesús shina causashunchij huillashunchij tandanacuipi imalla ruranata ricuchij pꞌanga nishca tandanacuipaj ayudacuna
5-11 DE FEBRERO
BIBLIAPI TIYAJ VALISHCA YUYAICUNA | MATEO 12, 13
“Trigomantapish mana alli qꞌuihuamantapish chꞌimbapurai”
w13 15/7 pág. 9 párrs. 2, 3
‘Tucui punllacunami ñucaca cancunahuan casha’
2 Tarpuj runapaj allpamanta parlashca chꞌimbapuraipica Jesusca cai Allpapi ima shina, ima hora trigota tandanatami yachachirca. Trigoca ungido huauquicuna panicunami can. Paicunaca Dios churashca Mandanapimi Jesushuan jahua pachapi mandangacuna. Trigotaca Pentecostés fiesta huata 33-pimi tarpui callarirca. Jatun llaqui punllacunapica cai Allpapi causacuj ungidocuna sellota chasquishpa jahua pachaman rijpimi ungidocunata tandanaca tucuringa (Mat. 24:31; Ap. 7:1-4). Shuj jatun urcumanta tucuita ricuj shinami Jesús parlashca chꞌimbapuraipica dos mil huatacunapi imalla tucunatami alli intindi tucunchij. ¿Cai huatacunapica imallacunataj tucushca? Jesús parlashca chꞌimbapuraipica trigota ima hora tarpushcata, ima shina huiñashcata, ima hora tandachinatami tucuita yachachin. Cai yachaipica trigota tandana o cozechana punllacunamantami yachashun.
JESUSMI CUIDACUN
3 J.h.q. 100 huatacuna yallimi ‘chagrapica cizaña o mana alli qꞌuihua ricurirca’. Mana alli qꞌuihuaca Jesustami catinchij nij tucujcunami cancuna (Mat. 13:26). Paicunaca J.h.q. 300 huatacuna yallipajca ungidocunata yallimi mirarircacuna. Yuyarishun Jesús parlashca chꞌimbapuraipica amopajta rurajcunaca ¿amotaca cizañata anchuchishunchu? nishpami tapurcacuna (Mat. 13:28). ¿Amoca imatataj nirca?
w13 15/7 pág. 10 párr. 4
‘Tucui punllacunami ñucaca cancunahuan casha’
4 Amoca Jesusmi can. Paica trigomanta, mana alli qꞌuihuamanta parlashpaca: “Tandana punllacama ishquindijtaj huiñachun saquichijlla” nircami. Cai shimicunaca Jesusta catijcuna punllacunamanta cunan punllacunacama, ungidocuna cai Allpapi trigo shina tiyashcatami ricuchin. Qꞌuipamanca Jesusca paita catijcunataca: ‘Ashtahuanpish cai shina causai tucuringacama, tucui punllacunami ñucaca cancunahuan casha’ nircami. Jesús chashna nishcamantami ungidocuna tiyashcata yachanchij (Mat. 28:20, Traducción del Nuevo Mundo de las Santas Escrituras). Shinaca Jesusmi ungidocunataca tucuri punlla chayangacama cuidacun. Paicunaca mana alli qꞌuihua shina Diosta mana alli sirvijcunahuanmi chagrushca carcacuna. Chaimantami chai tucui tiempopi picunalla trigohuan chꞌimbapurashca ungidocuna cashcataca mana alli yachanchij. Pero cozechana punllacuna manaraj chayajpimi trigoca ricuri callarirca. ¿Imataj tucurca?
w13 15/7 pág. 12 párrs. 10-12
‘Tucui punllacunami ñucaca cancunahuan casha’
10 Puntapica: Mana alli qꞌuihuatami tandachinga. Jesusca: “Tandana punllapimi tandajcunataca: Cizañataraj tandashpa huataichij” nishpa yachachirca. 1914 huata qꞌuipamantami angelcunaca Diosta mana alli sirvijcunataca ungidocunamanta chꞌicanyachishpa tandachi callarirca (Mat. 13:30, 38, 41).
11 Mana alli qꞌuihuata tandai callarijpica ishquindij grupocuna ima shina cashcatami ashtahuan ricunalla carca (Ap. 18:1, 4). 1919-huatapica Diosta alli sirvijcunaca Babilonia jatun pueblomantami llujshishcacuna carca. Chaimantami Babilonia jatun puebloca paicunapi ña mana poderta charirca. Pero ¿Diosta alli sirvijcunaca imata rurashpataj chꞌicanyarcacuna? Huillashpa. Chai tiempopica paicunataca Estudiantes de la Biblia nishpami rijsijcuna carca. Estudiantes de la Bibliata pushaj huauquicunaca alli huillaicunataca cada unomi huillana canchij nircami. Chaita ruranaca minishtirishca cashcatami yachachi callarircacuna. Por ejemplo, To Whom the Work Is Entrusted (A quiénes se les confía la obra) nishca folletoca 1919 huatapimi llujshirca. Tucui ungidocunata huasin huasin huillanaman llujshichunmi animarca. Chaipica cashnami nirca: “Huillana mana jahualla cajpipish ñucanchij pajtachichunca Jesusmi ayudanga. Cancunaca huillashpa Jesusta ayudana oportunidadtami charinguichij” nircami. ¿Huauquicuna panicunaca chaita uyashpaca imatataj rurarcacuna? 1922 huatapi cunanca Huillaj revistapica: “Estudiantes de la Bibliacunaca ashtahuanmi huillai callarircacuna” ninmi. Asha tiempo qꞌuipaca Diosta tucui shunguhuan sirvijcunaca huasin huasin huillajcuna cashcamantami rijshishca carcacuna.... ¡cunancamami chaimanta rijsishca canchij!
12 Qꞌuipaca: Trigotami tandanga. Jesusca paipaj angelcunataca: “Trigotaca ñuca huasipi huaquichichij” nishpami mandarca (Mat. 13:30). 1919 huatamantami ungidocunataca Dios munashca shina adorajcunahuan tandachicushca. Cai shina causai ña tucuricujpimi cai Allpapi causacujraj ungidocunaca Jesushuan mandanata chasquijpi tandachishca cangacuna (Dan. 7:18, 22, 27).
Bibliapi curita mashcaj shina mashcashunchij
nwtsty Mt 12:20-manta yachangapaj nota
cushnicuj mecha: Ñaupa punllacunapica mecherocunaca barrohuan rurashcami carca. Mecha japirichunca olivo aceitehuanmi mecheropi jundachij carca. Aceite mechata catijpimi ninaca mana huañuj carca. Nina ñalla huañugricujpi o ña huañushca cajpica mechamantaca cushni llujshishpami catij carca. Chaitami griego rimaipica “cushnicuj mecha” nin. Jesusmanta parlashpami profeta Isaiasca: “Huañunalla cushnicuj mechatapish mana huañuchingachu” nirca (Isaías 42:3). ¿Chai shimicunaca imatataj yachachin? Jesusca llaquij cashcamantami humilde, llaquichishca gentecunataca esperanzata cushpa cushichina carca.
¿Yacharcanguichu?
Ñaupa tiempopica ¿shujtajcunapaj chagracunapi mana alli qꞌuihuata tarpujcunachu carca?
MATEO 13:24-26-pica Jesusca: “Jahua pacha Dios ima shina mandacunca, shuj amo paipaj allpapi alli muyuta tarpuj shinami. Ña tarpushpa tucuicuna dormicujpica, chagrayujta pꞌiñaj runaca tuta shamushpami, trigo tarpushcapi cizaña muyuta shitashpa rirca. Trigo ña tujtumujpimi, chai cizañapish chagru ricurirca” nircami. Huaquin gentecunaca Jesús nishca shimicunaca mana cierto cashcatami yuyancuna. Pero ñaupa tiempopi romano gentecuna quillcashcapica mana alli qꞌuihuata chagracunapi tarpujcuna cashcatami parlan.
Bibliamanta parlaj shuj diccionariopica: “Roma llajtapi tiyashca leyca shujtaj runacunapaj chagracunapi mana alli qꞌuihuata tarpuchunca mana saquijchu carca” ninmi. Chai leyca ñaupa tiempopi mana alli qꞌuihuata chagracunapi tarpujcuna cashcatami ricuchin. Leycunamanta yachaj Alastair Kerr shuti runaca cashnami nin. Huata 553-pi Jesús huañushca qꞌuipaca Roma llajtata mandaj Justiniano runaca shuj librotami rurarca. Chai librotaca Digesto nishpami rijsijcuna carca. Cai libropica: “Jesús huañushca qꞌuipa 100 huatamanta 250 huatacama leycunamanta yachaj runacuna imata nishcatami parlan. Cai Digesto libropica leymanta yachaj Ulpiano runaca: Shuj runa mana alli qꞌuihuata shujtaj runapaj chagrapi tarpushcamanta cozicha chingarishcatami parlan. Shinallataj chagrayuj runaca tarpushcata chingachij runataca cullquita cuchunmi mañana derechota charirca” ninmi.
Ñaupa tiempopica Roma llajtapica cashna laya llaquicuna tiyashcatami Digesto libroca ricuchin. Shinallataj Jesús yachachishca chꞌimbapuraipica shujtaj runacunapaj allpacunapi mana alli qꞌuihuata tarpujcuna tiyashcatami ricuchin.
12-18 DE FEBRERO
BIBLIAPI TIYAJ VALISHCA YUYAICUNA | MATEO 14, 15
“Jesusca ashacunallahuanmi achcacunaman cararca”
w13 15/7 pág. 15 párr. 2
Jesusca ashacunallahuanmi achcacunaman cararca
2 Jesusca achca gentecunata ricushpami paicunata llaquishpa Dios churashca mandanamanta gentecunaman yachachishpa, ungushcacunatapish jambirca. Ña chishiyajpica Jesusta catijcunaca gentecuna micuchun imallatapish cꞌuchullapi caj pueblocunapi randinaman richun cachailla nircacunami. Chashna nijpimi Jesusca: “Cancunallataj caraichijlla” nirca. Pero paicunaca cinco tandacunallata, ishqui uchilla pescadocunallata charicushcamantami pai imamanta chashna nishcataca mana intindircacuna.
w13 15/7 pág. 15 párr. 3
Jesusca ashacunallahuanmi achcacunaman cararca
3 Jesusca gentecunata llaquishpami shuj milagrota rurarca. Cai milagrollami Mateo, Marcos, Lucas, Juan librocunapi quillcashca can (Mar. 6:35-44; Luc. 9:10-17; Juan 6:1-13). Jesusca paita catijcunamanca gentecunataca 50, 100 grupocunapi tandachishpa qꞌuihua jahuapi quinrijlla siririchij nichunmi mandarca. Jesusca Diosta mañashpami tandatapish pescadotapish chaupi callarirca. Qꞌuipaca paillataj gentecunaman caranapaj randica paita catijcunamanmi curca. Paicunami chai tucuicunaman cararca. Chai milagrota rurashcamantaca tucuicunami achca micunata charircacuna. Jesusca paipaj ashalla catijcunahuanmi achca huarangacunaman cararca.
nwtsty Mt 14:21-manta yachangapaj nota
huarmicunata, huahuacunata mana yupashca: Mateo runallami huarmicunata, huahuacunatapish Jesús rurashca milagropica parlan. Chai punllapica Jesusca quince mil yalli gentecunamanmi milagrota rurashpa carashca canga.
w13 15/7 pág. 15 párr. 1
Jesusca ashacunallahuanmi achcacunaman cararca
(Mateo 14:14-21-ta leyipai). Caipi yuyashun, manaraj Pascua fiesta chayajpimi huata 32-pica cinco mil cꞌaricuna, shinallataj mana yupashca huarmicuna, huahuacunapish Jesusta, paita catijcunatapish catishpa rircacuna. Paicunaca Betsaida cꞌuchupi tiyaj shitashca pambamanmi catircacuna. Betsaida puebloca Galilea yacucunamanta janaj ladopimi carca.
Bibliapi curita mashcaj shina mashcashunchij
nwtsty Mt 15:7-manta yachangapaj nota
Mishqui shimi jayaj shungucuna: Griego shimipi hypokrités nishpaca ñaupa griegocunapaj teatrocunapi gentecunaman imata intindichingapaj imatapish rurajcunatami chashna nijcuna carca. Qꞌuipaca rimashca eco caruta uyarichun mascarata churarij romanocunatami chashna nijcuna carca. Cai shimihuanca ima shina cashcata, imata sintishcata pacashpa shujtajcunata umaj gentecunatami chashna nincuna. Jesusca caipica religionta pushaj judiocunatami ‘mishqui shimi jayaj shungucuna’ nirca (Mt 6:5, 16).
nwtsty Mt 15:26-manta yachangapaj nota
Huahuacuna, allquitucuna: Moisesman cushca leypica allcucunaca mapa animalcunami carca. Por ejemplo Bibliapica cai shimihuanmi mana alli gentecunamanta parlan (Le 11:27; Mt 7:6; Flp 3:2; Ap 22:15). Shinapish Marcos (7:27), Mateoca allquitucuna nishpami quillcarca. Allquitu shimitaca uchilla allcucuna o huasipi charina allcucuna nishpami traducincuna. Ama yalli sinchi rimashca shina uyarichunmi Jesusca chai shimita utilizarca. Jesusca allquitucuna nishpaca mana judío gentecuna paicunapaj huasipi cꞌuyashpa charij allcucunamantami parlashca canga. Israelitacunata huahuacunahuan chꞌimbapurashpa, mana judiocunatapish allquitucunahuan chꞌimbapurashpaca maijancuna puntapi cashcata ricuchingapajmi utilizarca. Shuj huasipica huahuacunapish allcucunapish tiyajpica huahuacunarajmi puntapica micunman.
19-25 DE FEBRERO
BIBLIAPI TIYAJ VALISHCA YUYAICUNA | MATEO 16, 17
“¿Dios yuyashca shinachu yuyanchij?”
w07 15/2 pág. 16 párr. 17
Cusacuna cancunapaj umaca Jesús cashcata yuyarichij
17 Shuj cutinca Jesusca paita catijcunamanca: ‘Ñucaca Jerusalenmanmi rina cani. Chaipica ancianocunapaj, curacunata mandajcunapaj, mandashcacunata quillcajcunapaj maquipi achca llaquita apashpa huañunami cani. Quimsa punllapica causarishcami cana cani’ nircami. Pedroca chaita uyashpami “paillata cayashpa amito, ashtahuanpish can quiquinta llaqui. Chashna tucunataca Dios ama munachun nishpami ama chashna yuyachun jarcasha nirca”. Pedroca Jesusmanta yallitaj llaquirishpami chashna nishpa pandarirca. Chaimantami Pedroca disciplinachun minishtirca. Jesusca Pedrotaca: ‘¡Ñuca ñaupajmanta anchui, Satanás! Ñuca ñitcanami tucungui. Dios imata pajtachisha nicushcataca mana intindi tucunguichu. Ashtahuanpish runacunapaj yuyaillatami intindi tucungui’ nircami (Mateo 16:21-23).
w15 15/5 pág. 13 párr. 16, 17
“León” shina huacaricujmanta cuidarishunchij
16 Diabloca tucui shunguhuan Diosta sirvijcunatami pandachi tucun. Por ejemplo, Jesusca paita catijcunamanca ñallami huañuna cani nijpica Pedroca: “Paillata cayashpa amito, ashtahuanpish can quiquinta llaqui. Chashna tucunataca Dios ama munachun nishpami ama chashna yuyachun jarcasha nirca”. Jesusca chai ratomi “¡ñuca ñaupajmanta anchui, Satanás!” nishpa paita disciplinarca (Mat. 16: 22, 23). ¿Jesusca imamantataj chashna nirca? Paica ñucanchijmantami ñalla huañugrirca. Chashnami Diabloca llulla cashcata ricuchigrirca. Chaica tucuicunamanta yalli valishcami carca. Paillapi yuyana horasca mana carcachu. Jesús mana chashna yuyashca cajpica Diabloca achcatami cushicunman carca.
17 Ñucanchijca tucuri punllacunapimi causacunchij. Cai pachapi tiyaj tucui millai ruraicuna tucurigrishcatami ñalla ricugrinchij. Chaimantami Diabloca ama rijcharishpa causachun munan. Paica ñucanchijllapi yuyashpa, cai pachapi charinacunahuan cushilla causachunmi munan. Chaita rurashpaca Diablota ama cushichishunchij. Jesusca “chaparacuichij” nircami. Pai mandashcata cazushpami causana canchij (Mat. 24:42). Diabloca Jehovapaj punllaca manaraj chayangachu o mana nunca chayangachu nishpami crichisha nin. Chaitaca mana crinachu canchij.
(Mateo 16:24, NM) Chaipimi Jesusca, paita catijcunamanca cashna nirca: Maijanpish ñucata catisha nijca, quiquin causaita ama llaquichun. Llaquita apana cashpapish caspita apashpa ñucata caticuilla.
w06 1/4 pág. 23 párr. 9
‘Richij, ñuca yachacujcunata ruraichij bautizaichij’
9 ¿Jesús rurashca shina Diospaj munaita pajtachinaca imatataj nisha nin? Jesusca paita catijcunamanca: “Maijanpish ñucata catisha nijca quiquin causaita ama llaquichun. Llaquita apana cashpapish caspita apashpa ñucata caticuilla” nircami (Mateo 16:24, NM ). Paica quimsa minishtirishca yuyaicunatami yachachirca. Puntapica ‘quiquin causaita ama llaquichun’ ninmi. Chai shimicunaca ñucanchij millai munaicunata, yuyaicunata saquishpa Diospaj mandashcacunata cazuchun, pai ñucanchijta pushachun saquina cashcatami nisha nin. Qꞌuipa yuyaipica ‘llaquita apana cashpapish caspita apai’ ninmi. Jesús causashca punllacunapica ‘llaquita apana caspica’ pingaita, llaquitami ricuchij carca. Jesusta catijcuna cashcamantaca alli huillaicunamanta llaquichijpipish llaquicunata apanallami canchij (2 Timoteo 1:8). Gentecuna pꞌiñashpa burlarijpipish Jesús shinami mana pingarinchij. Diospaj munaita ruracushcamantami cushilla sintirinchij (Hebreos 12:2). Ultimopica ‘ñucata caticuilla’ ninmi. Ñucanchijca Jesustami punllanta catina canchij (Salmo 73:26; 119:44; 145:2).
Bibliapi curita mashcaj shina mashcashunchij
nwtsty Mt 16:18-manta yachangapaj nota
canca Pedromi cangui, cai rumi jahuapimi: Griego shimipi pétros shimica shuj rumi o rumicunatami chashna nin. Chai laya shimi pétra shimitaca rumi nishpami traducincuna. Chai shimihuanca pambapi siricuj rumicuna, jatun rumicunatapishmi ricuchisha ninga. Jesusca Simontaca griego shimipi Pedro nishpami shutichirca (Jn 1:42). Griego shimipi rumi shimica Mt 7:24, 25; 27:60; Lu 6:48; 8:6; Ro 9:33; 1Co 10:4; 1Pe 2:8 versocunapipishmi ricurin. Cai rumi jahuapimi ñucata catijcunataca callarichisha Jesús nishca shimicuna paipi pajtana cashcataca Pedroca mana crircachu. Chaimantami 1 Pedro 2:8-pica ‘Dios agllashca callarichij’ rumica Jesusmi nishpa escribirca. Apóstol Pablopish Dios cachashca rumica Jesucristomi can nircami (1Co 3:11; 10:4). Cantaca Pedromi cangui ninimi nishpaca Jesusca pai pi cashcata Pedro alli intindishcatami alli nicurca. Cai rumi jahuapimi paita catijcunataca callarichirca.
tandanacushca: Griego shimipi ekklesía shimica caipimi punta cutin ricurin. Cai shimica ishqui shimicunamantami shamun, ek shimica “canllaman” nisha ninmi, cutin kaléo shimica “cayana” nisha ninmi. Cai shimihuanca asha gentecunata imata rurachun cayashcata o tandachishcatami chashna nin. Cai versocunapica Jesusca Dios agllashca ungidocuna tandanacushpa callarinatami huillarca. Paicunaca ‘causaj rumicunami’ can. Paicunami ‘Diospajlla huasita huasichijcuna can’ (1Pe 2:4, 5). Griego ekklesía shimica Septuaginta nishca quillcashcacunapimi achca cutin ricurin. Hebreo shimimantami ‘tandanacushca’ nishpa traducincuna. Cai shimihuanca Diospaj tucui sirvijcunamanta parlashpami chashna nin (Dt 23:3; 31:30). Hechos 7:38-pica “tandanacushcapura” nishpaca Dios agllashca Israel llajtata Egiptomanta llujshichishcatami ricuchin. Shinallataj ‘amsamanta achijman cayashca, cai pachamanta Dios agllashca’ Jesusta catijcunatami ‘Diospaj tandanacushca crijcuna’ nin (1Pe 2:9; Jn 15:19; 1Co 1:2).
nwtsty Mt 16:19-manta yachangapaj nota
jahua pachamanta mandacunpaj llavecuna: Bibliapica llavecunata pi chasquijpi o llavecunahuan chꞌimbapurajpica paipi confianzata charishcata, poderta cushcatami ricuchij carca (1Cr 9:26, 27; Isa 22:20-22). Chaimantami llave shimica poderta charishcata, imata rurachun mingashcata ricuchij carca. Pedroca paiman cushca “llavecunahuanca” judiocunata (Hch 2:22-41), samaritanocunata (Hch 8:14-17) shujtaj llajtamanta cajcunata (Hch 10:34-38) ayudangapajmi utilizarca. Chashnami paicunaca Diospaj espíritu santota chasquishpa jahua pachapi Dios churashca mandanapi mandai tucurcacuna.
26 DE FEBRERO A 4 MARZO
BIBLIAPI TIYAJ VALISHCA YUYAICUNA | MATEO 18, 19
“Ama pandarishunchij, shujtajcunatapish ama pandachishunchij”
nwtsty Mt 18:6, 7-manta yachangapaj notacuna
burrohuan cutana rumita cungapi huatashpa: O “shuj cutana jatun rumi”. Lit. “burrohuan cutana rumi”. Chai laya rumica 1,2 a 1,5 metroscunatami charij cashca canga. Achcata llashaj cashcamantami cutangapajca shuj burrota minishtijcuna carca.
pandachijcuna: Griegomanta skándalon nishca shimita traducishpaca “imapish nitcachij” o “shuj trampa” cashcatami nisha ninga. Cutin shujtajcunaca caspipi micunata huatashpa churajcuna cashcatami yuyancuna. Qꞌuipaca maijanta imapish pandachijta o nitcachijtami cai shutihuan rijsijcuna carca. Nitcachina shimihuan chꞌimbapurashpaca maijanpish ima puestopi cashpa o imata rurashpa huainayana juchapi urmachinatami nisha nin. Mateo 18:8, 9-pica skandalízo shimitaca “pandachina” nishpami traducin. Shinallataj shuj trampa o juchapi urmachinatapishmi nisha nin.
nwtsty dibujocuna
Cutana rumi
Cai cutana rumicunataca granocunata cutangapaj, aceitunacunamanta aceiteta surcungapajmi charijcuna carca. Huaquin cutana rumicunataca uchillacuna cashcamantami maquillahuan muyuchijcuna carca. Pero shujtaj cutana rumicunataca jatuncuna cashcamantami shuj animalhuan muyuchijcuna carca. Filisteocuna Sansonta cuyuchichun nishca rumica cai dibujopi ricushca layami cashca canga (Jue 16:21). Animalcunahuan cutana rumitaca mana Israel llajtallapichu charircacuna. Ashtahuanpish casi tucui Roma llajtapimi charijcuna carca.
Jahuapi caj uchilla rumi, urapi caj jatun rumi
Cutana jatun rumicunataca burrocunahunami muyuchij carcacuna. Chashnami granocunata cutajcuna carca, aceitunacunatapish llapijcuna carca. Cutana rumica jatunmi carca. Chai jahuapica 1,5 metroscunata charij rumimi muyuj carca.
(Mateo 18:9, NM) Shinallataj cambaj ñahui ima mana allita rurachisha nijpica, canmanta surcushpa shitangui. Gehena ninapi ishqui ñahuindijta shitashca canapaj randica, shujlla ñahuillahuanpish huiñai causaiman rinami alli.
nwtsty Mt 18:9-manta yachangapaj nota
Gehena: Cai shimica hebreo shimi gueh Hinnóm nishcamantami shamun. “Hinom (Hinón) pugru pamba” nisha ninmi. Cai pambaca ñaupa Jerusalén ura ladopimi muyunchishca carca (sgd-S, sección 16, mapa “Jerusalén y alrededores-ta ricui”). Jesuspaj punllacunapica basurata rupachina pambami carca. Chaimantami “Gehena” shimihuanca huiñai huiñaita tucuchishca canata chꞌimbapuran.
nwtsty Mt 18:10-manta yachangapaj nota
ñuca Yayataca huiñaitami ñahui ñahui ricucun: O “yaya Diospaj ñaupajpi cajcuna”. Jahua pachapi causaj angelcunallami Diospaj ñahuitaca ricui tucuncuna. Paicunallami Diospaj ñaupajpi cai tucuncuna (Éx 33:20).
w10 1/11 pág. 16
Angelcunaca ñucanchijtami ayudancuna
Angelcunaca Diosta sirvijcunata yaya Dioshuan alli apanacuchun ayudana mingaitami chasquishcacuna. Chaimantami Jesusca paita catijcunamanca huauquicunata panicunata pandachingapajca ama imatapish ruranguichij nirca. Angelcunaca ‘Yaya Diostami huiñaita ñahui ñahui ricucuncuna’ (Mateo 18:10). Cai shimicunahuanca paita catijcunaca cada uno shuj cuidaj angelta charina cashcataca mana nircachu. Ashtahuanpish paicunaca Diosta sirvijcunata ayudana munaita charishcatami yachachisha nirca. Chai angelcunaca Diosta sirvingapajmi can.
Bibliapi curita mashcaj shina mashcashunchij
nwtsty Mt 18:22-manta yachangapaj nota
canchis chunga canchiscama: Lit., “Canchis chungata canchis cutin”. Cai shimica griegopi “canchis chunga canchishuan” (77 cutincuna) o “canchis chungata canchis cutin multiplicana” (490 cutincuna) cashcatami intindichi tucun. Cai shimillatajmi Septuaginta quillcacunapica Génesis 4:24–pi hebreo shimipi ricurin. Canchis chunga canchis nishpami traducincuna. Chaillatajmi griego shimipipish “canchis chunga canchis” nishpa traducingapaj ayudashca. Canchis cutin nishpaca mana yupaipaj, huiñaipaj cashcatami ricuchin. Chunga canchis cutincama nishpaca Jesusca paita catijcunamanca siempre perdonana cashcatami yachachisha nirca. Shinapish Talmud Babilonio (Yoma 86b) libropica: “pitapish shuj cutin llaquichijpica perdonanallami, ishqui cutin llaquichijpipish perdonanallami, quimsa cutin llaquichijpipish perdonanallami, chuscu cutin llaquichijpica ña mana perdonanachu can” ninmi.
nwtsty Mt 19:7-manta yachangapaj nota
huarmita shitashcata ricuchij quillca: O “divorciarishca certificado”. Leypica cusacuna huarmimanta divorciarisha nishpaca leycunapimi shuj papelta rurana can nijmi carca. Chaipajca ancianocunatapish tapunachari cashca canga. Chashnami shuj sinchi decisionta manaraj agllashpa alli yuyangapaj tiempota charircacuna. Cai ley tiyashcamantami cꞌaricunaca ama utca divorciarichun, huarmicunatapish ama shitashpa richun cuidaj carca (Dt 24:1). Pero Jesuspaj punllacunapica religionta pushajcunaca jahualla divorciarichunmi leycunata rurarcacuna. Jesusta punta catijcuna causashca punllacunapica historiamanta parlaj judío Josefo runami causarca. Paica fariseomi carca, divorciarishcapishmi carca. Chaimantami paica: “Cꞌaricunaca imamantapish divorciarinallami can, caitaca achcacunami rurancunalla” nirca.
nwtsty dibujo
Divorciarishca certificado
Cai divorciarishca certificadoca J.h.q. huata 71, 72-mantami can. Cai quillcaca arameo shimipimi escribishca can. Caitaca Judá chaquishca pambapi uadi Murabbaat llajtapi janaj ladopimi tarircacuna. Chai quillcapica judiocuna romanocunahuan macanacushca sujta huatapi Naqsanpaj churi José Masada llajtapi causashcatami parlan. Joseca Jonatanpaj ushushi Mirianmanta divorciarishcatami huillan.