Jesús shina causashunchij huillashunchij tandanacuipi imalla ruranata ricuchij pꞌanga nishca tandanacuipaj ayudacuna
1-7 DE OCTUBRE
BIBLIAPI TIYAJ VALISHCA YUYAICUNA | JUAN 9, 10
“Jesusca paipaj ovejacunataca allimi cuidan”
nwtsty dibujo
Corral
Shuj corralca ovejacunata tuta pi ama shuhuachun, ima animalcuna ama micuchun huaquichingapaj muyujta rurashca pircami carca. Ñaupa tiempo corralcunaca jatun cashpa, uchilla cashpapish casi siempremi muyujta rumicunahuan pircashca carca. Shinallataj jahua cꞌata illaj, shuj pungullata yaicunami carca. Apóstol Juanca chai corralman yaicungapajca pungupimi shuj cuidaj tiyaj carca nircami (Jn 10:1, 3). Chai corral shuj comunidadpaj cajpica chai pungupi cuidajca huaquin michijcunapaj ovejacunatami tucui tuta cuidaj carca. Ña tutamanta cajpica pungupi cuidajca pungutami pascaj carca. Chaimi michijcunaca paipaj ovejacunata cayaj carca. Ovejacunapish paipaj michijta rijsishpaca catijllami carcacuna (Jn 10:3-5). Jesusca michij paipaj ovejacunata cuidana costumbreta parlashpaca, pai paipaj discipulocunata chashna cuidaj cashcata intindichingapajmi chashna nirca (Jn 10:7-14).
w11 15/5 pág. 7 párr. 5
Diosta catij familiacuna rijcharishca shina causaichij
Jesús michijhuan ovejacunahuan parlashca chꞌimbapuraipica michijca ovejacunata alli rijsishcata, cutin ovejacunapish michijta alli rijsishcata, paipi confiashcatami intindichicun. Chaimantami pai rimashcata rijsishpa cazuncuna. Jesusca: “Ñuca ovejacunataca rijsinimi, paicunapish ñucataca rijsinmi” nircami. Shinallataj paica Diosta sirvijcunataca mana jahua jahualla rijsinchu. Griego shimipi “rijsina” nishpaca, “alli rijsina, shungucama rijsina” nisha ninmi. Alli Michijca paipaj ovejacunataca paicuna imalla minishtishcata, ima shina cashcata, imapi urmajlla cashcatapish cada unotami alli yachan, tucuitami rijsin. Ovejacunapish paipaj michijtaca alli rijsishpami pai maita pushashcata catincuna.
cf pág. 124 párr. 17
“Yuyachij parlocuna illajllaca, mana parlarcachu”
George A. Smith runaca Geografía histórica de la Tierra Santa nishca libropica pai imata ricushcatami quillcarca. Paica: “Ñucanchijca huaquinpica judiocunapaj yacu pozo cꞌuchupimi samari carcanchij. Chaipimi quimsa o chuscu michijcuna paicunapaj ovejacunahuan uriyamujcuna carca. Ovejacunaca caishuj michijcunapaj ovejacunahuanmi chagrurijcuna carca. Chaimi ñucanchijca, ¿ima shinashi michijcunaca paipaj ovejacunataca cutin tandachinga? nishpami tapurij carcanchij. Pero ovejacuna ña tucui ubyashca, cushilla saltanacushca qꞌuipaca cada michijmi paipaj ovejacunahuan huaicu pambacunapi michinaman rijllacuna carca. Cada michij paicuna cayaj laya cayajpica chagrurishca ovejacunapuramanta llujshishpa cada uno paipaj michijpajman rircallami. Ima shinami ordenpi shamurcacuna, chashnallataj rircallacunami” ninmi. Shinaca ñucanchijpish Jesús yachachishcacunata rijsishpa, cazushpa, pai pushashcata catishpa causajpica paica cuidashpa catina cashcatami chai alli ejemplohuan yachachirca. Jesusca “alli michijmi” can.
nwtsty Jn 10:16-manta yachangapaj nota
pushamunami: Cai ágo nishca griego shimica “apamuna”, “yaicuchina” o “pushamuna” nisha ninmi. Cada temapimi chꞌican chꞌicanta intindichin. Cutin ñaupa tiempopi más o menos huata 200-pi shuj quillcashcapica synágo nishca griego shimimi tiyan. Caica ágo nishca shimihuan casi igualmi can. Caitaca “tandachina” nishpami traducishpa churashcacuna. Jesusca Alli Michij cashpami chai corralpi caj ovejacunata (o Lu 12:32-pi nishca shinaca ‘ashalla ovejacuna’), shujtaj ovejacunatapish tandachin, pushan, cuidan, caranpish. Chai ovejacunaca shujlla corralmanta shinami shuj canllalla, shuj michijlla tucuncuna. Cai ejemplohuanca Jesusta catijcunaca tandalla shuj shinalla causana cashcatami ricuchirca.
Bibliapi curita mashcaj shina mashcashunchij
Juan 9:38 (Traducción del Nuevo Mundo de las Santas Escrituras) “Amito crinimi” nishpa paipaj ñaupajpi cungurirca.
nwtsty Jn 9:38-manta yachangapaj nota
paipaj ñaupajpi cungurirca: Caipi ricurij proskynéo nishca griego shimitaca shuj diosmanta parlashpaca “adorana” nishpami traducishcacuna (Mt 4:10; Lu 4:8). Shinapish cai relatopica shuj ciego huacharij runa alliyashpaca Jesuspaj ñaupajpimi cungurirca ninmi. ¿Imamantataj chashna rurarca? ¿Paica Jesús Diosllataj cashcatachu yuyarca? Mana, Jesustaca Dios cachashca cashcata crishpami chashna rurarca. Ashtahuancarin “Diospaj Churi” cashcata, paillataj Dios cushca poderta charij Mesías cashcatapishmi crirca (Jn 9:35). Shinallataj chai runa Jesuspaj ñaupajpi cungarishpaca Hebreo Quillcashcacunapi parlaj huaquin gentecuna rurashca shinami paipish cungurirca. Chaipica profetacunapaj, mandajcunapaj, Diosmanta shamujcunapaj ñaupajpi cungurishcatami parlan (1Sa 25:23, 24; 2Sa 14:4-7; 1Re 1:16; 2Re 4:36, 37). Shinashpaca huaquinpica Jesusca Jehová Diospaj aprobacionta charishcata intindishcamantami paipaj ñaupajpi cungurijcunaca carca.
nwtsty Jn 10:22-manta yachangapaj nota
Diosman mingana fiesta: Cai fiestapaj shutica hebreo shimipica Janucá (janukkáh) ninmi. Caica “inauguración” o “mingana” nisha ninmi. Cai fiestaca Jesús manaraj huacharijpi huata 165-pi Jerusalén templota shayachishcata Diosman cutin mingana fiestami carca. Chaica 25 de kislev quilla o diciembre chaupi quillata (sgd, sección 19-ta ricui) callarishpaca 8 punllacunatami rurajcuna carca. Siria llajtata mandaj rey Antíoco IV Epifanesca Jehová Diosta pꞌiñashpami paipaj templota mapayachirca. Jehová Diosman cada punlla ofrendacunata rupachishpa cuna altar jahuapimi shujtaj altarta rurarca. Shinallataj Jesús manaraj huacharijpi 25 de kislev quilla huata 168-pimi shuj cuchita chai altar jahuapi huañuchishpa sacrificarca. Aichataca caldota rurachunmi mandarca. Qꞌuipaca chai caldotaca Diospaj templopi tsirapachunmi mandarca. Chashnami Jehová Diospaj templotaca millaita rurashpa mapayachirca. Shinallataj templopaj pungucunatapish rupachishpa, sacerdotecunapaj dormina cuartotapish tꞌunishpa, curi altarta, curi candelabrota, Diospaj ñaupajpi tandata punllanta churana mesatapish apashpami rircacuna. Chai qꞌuipaca Jehová Diospaj templotaca Zeus nishca yanga diosmanmi mingarca. Ishqui huata qꞌuipami Judas Macabeo chai llajtataca quichurca, paimi templota allichichun mandarca. Shinaca rey Antíoco, Jehovapaj altar jahuapi yanga dios Zeuspaj mapa sacrificiota rurashca quimsa huatacuna cajpi, 25 de kislev quilla huata 165-pimi chai templotaca cutin Jehová Diosman mingarcacuna. Chashnami Jehová Diosman cutin cada punlla ofrendacunata rupachishpa cui callarircacuna. Bibliapica Judas Macabeo runa macanacuita mishachun Dios ayudashcata, cutin templotapish allichichun mañashcataca ni maipi mana nicunchu. Shinapish Persia llajtamanta rey Cirotami Jehová Diosca paipaj munaita pajtachichun utilizarca. Chashnallataj shujtaj llajtamanta runacunatapish utilizai tucushcatami yachanchij (Isa 45:1). Shinaca Jehová Diosca paiman mingarishca, paipaj pueblo ucupi caj runata, paipaj munaita pajtachichun utilizai tucunmi. Shinallataj Bibliapica Mesías huillana, huañuna profeciacuna pajtarichunmi, Diospaj temploca tucui alli allichishca funcionacuna carca. Ashtahuancarin Mesías shamushpa tucui runacunamanta paipaj causaita cungacamami, levitacunaca sacrificiocunata cuna carca (Da 9:27; Jn 2:17; Heb 9:11-14). Cristoca paita catijcunataca inauguración o Mingana fiestata celebrachunca mana mandarcachu (Col 2:16, 17). Pero Jesuspish, paita catijcunapish chai fiestata rurana jucha cashcata yuyashcataca ni maipi mana ninchu.
Bibliata rezashunchij
8-14 DE OCTUBRE
BIBLIAPI TIYAJ VALISHCA YUYAICUNA | JUAN 11, 12
“Jesús shina shujtajcunata llaquishunchij”
“Paipish causarina cashcataca yachanimi”
MARTACA Jesusta catij, paipaj alli amigami carca. Paipaj turi Lázaro huañushcamantami dimastij llaquirishca carca. Jesusca Martata animangapajmi: “Cambaj turica causaringami” nirca. Caita uyashpaca Martaca asha tranquilami sintirishcanga. Chaimantami: “Huañushcacuna causarina punllapi paipish causarina cashcataca yachanimi” nirca (Juan 11:20-24). Martaca shamuj punllapi Lázaro causarinatami tucui shunguhuan crirca. Shinapish Jesusca chai punllallatajmi Lazarota causachirca.
“Huacajcunahuanca huacaichij”
Jesusca shujtajcunamanta llaquirishcata, preocuparishcatami ricuchirca. Por ejemplo, Mariapish Martapish Lázaro huañushcamantami llaquilla carcacuna. Lazarota causachinata yachashpapish paicuna llaquilla cajta ricushpami Jesusca shungupi nanarishpa huacarca (Juan 11:33-36).
Bibliapi curita mashcaj shina mashcashunchij
nwtsty Jn 11:49-manta yachangapaj nota
curacunata mandaj [o sumo sacerdote NM]: Israel llajtata Jehová Dios cuidacujpica pai agllashca sumo sacerdoteca huañungacamami nombrashca cana carca (Nú 35:25). Pero Israel llajtata romanocuna mandacushpaca Romapi nishca shinami mandangapaj poderta charircacuna. Chaimantami sumo sacerdotetapish. quichuna o shujtajta nombranata pudircacuna. Caifasca shujtaj llajta mandajcunahuan ima shina alli apanacungapaj imata ruranatami yacharca. Chaimantami shujtajcunata yalli achca tiempota sumo sacerdote shina carca. Jesús huacharishca qꞌuipa huata 18-manta, más o menos huata 36-camami romanocunaca Caifás sumo sacerdote cachun nombrarcacuna. Shinaca apóstol Juanca chai huatapi o huata 33-pi Caifasllataj sumo sacerdote cashca cajpica, Jesusta huañuchishca huatapish paillatajmi sumo sacerdote shina mandaj cashcanga ninmi (Caifaspaj huasimanta ashtahuan yachangapaj sgd, sección 16-ta ricui).
nwtsty Jn 12:42-manta yachangapaj notacuna
llajtata mandajcunacamami: Cai versopi ricurij griego shimitaca “mandajcuna” nishpami traducishcacuna. Caipica Sanedrinpi mandajcunata ningapajmi utilizashca yuyachin. Cai Sanedrinca juiciocunata rurangapajmi carca. Cai “mandajcuna” nishca shimitaca Juan 3:1-pipish Nicodemota ningapajmi churashca. Paipish Sanedrinpi mandajmi carca.
sinagogamanta llujshichishpa, cachanata: O “llujshishpa shitana”, “sinagogamanta chꞌicanyachina”. Cai aposynágogos nishca griego shimica Juan 9:22, 12:42 y 16:2 versocunallapimi ricurin. Pipish sinagogamanta llujchishpa cachajpica shujtajcuna pꞌiñashca, mana valichishcami llaquita causana carca. Shinallataj shujtaj judiocunahuan mana tandari tucushcamantami paipaj familiacunapish ima minishtishcata mana charircacuna. Sinagogacunapi Diosmanta yachachingapaj pushtu cajpimi, chaipi azotishpa castigachun mandai tucurcacuna o llujshichishpa cachai tucurcacuna (Mt 10:17).
Bibliata rezashunchij
15-21 DE OCTUBRE
BIBLIAPI TIYAJ VALISHCA YUYAICUNA | JUAN 13, 14
“Ñuca rurashca shinallataj rurachunmi ricuchini”
nwtsty Jn 13:5-manta yachangapaj nota
yachacujcunapaj chaquicunata maillai callarirca: Ñaupa israelitacunapaj tiempopica sandaliacunatami chaquipi churajcuna carca. Chaica ucu chaqui plantamanta callarishpa, jahua sanpi tullucama cintacunahuan huatanayujmi carca. Chaimantami ñancunapi tiyaj polvopi, lodopi chaquicunaca siempre mapayaj carca. Shinallataj shuj huasiman ña yaicugrishpaca sandaliata llujchina, invitadocunata alli tratashcata ricuchingapaj chaquicunata maillana costumbremi tiyarca. Bibliapica achca cutinmi cai costumbremanta parlan (Gé 18:4, 5; 24:32; 1Sa 25:41; Lu 7:37, 38, 44). Jesusca paipaj discipulocunapaj chaquicunata maillashpami humilde cana cashcata, shujtajcunata sirvina cashcata yachachirca.
nwtsty Jn 13:12-14-manta yachangapaj nota
maillana canguichij: O “chaita rurangapaj obligado canguichij”. Caipi nicuj griego shimitaca casi siempre cullquicunamanta parlangapajmi utilizan. Chaica “pihuan deudata charina” o “piman dibiana” nisha ninmi (Mt 18:28, 30, 34; Lu 16:5, 7). Pero cai temapipish, caishuj temacunapipish cai palabraca chꞌican chꞌicantami yachachin. Caipica “chaita rurangapaj obligado” o imata rurangapaj “obligado cana” ninmi (1Jn 3:16; 4:11; 3Jn 8).
w99 1/3 pág. 31 párr. 1
Tucuicunamanta yalli runami humilde carca
Jesusca discipulocunapaj chaquicunata maillashpaca humilde cana importante cashcatami yachachirca. Shinaca Jesusta catijcunaca importante cashcata, shujtajcuna paicunata sirvina cashcataca mana yuyanachu can. Shinallataj jatun tucunata, tucuicunapaj rijsishca canataca mana munanachu canchij. Ashtahuancarin Jesuspaj ejemplotami catina canchij. Paica, “servishca cangapajca mana shamurcachu. Ashtahuanpish servingapaj, paipaj causaita cushpa tucuicunata randishpa cacharichingapajmi shamurca” (Mateo 20:28). Shinashpaca Jesusta catijcunaca, shujtajcunata sirvingapajmi listos cana canchij. Humilde rurai cajpipish caishuj chaishuj ayudanacunallami canchij.
Bibliapi curita mashcaj shina mashcashunchij
nwtsty Jn 14:6-manta yachangapaj nota
Ñucamari ñan cani, mana llullapish, causaiyujpish cani: Jesusllamantami Diosta mañai tucunchij, paipajman cꞌuchuyai tucunchijpish. Chaimantami paica ñan shina can (Jn 16:23; Ro 5:8). Jesusca mana llullapishmi can. Paica siempremi verdadta huillarca. Pai yachachishca shinami causarca. Shinallataj achca profeciacunatami pajtachirca. Chashnami paica Diospaj munaita pajtachingapaj importante cashcata ricuchirca (Jn 1:14; Apo 19:10). Tucui chai profeciacunaca Jesusmantami pajtarirca (2Co 1:20). Jesusca causaiyujpishmi can. Pai ñucanchijmanta huañushcamantami huiñai ‘huiñaita causashun’ (1Ti 6:12, 19; Ef 1:7; 1Jn 1:7). Shinallataj huañushcacuna causarishpaca Paraíso Allpapi huiñaita causana oportunidadtami charingacuna. Chaimantami Jesusca huañushcacunapaj “causaiyujpish” can (Jn 5:28, 29).
nwtsty Jn 14:12-manta yachangapaj nota
ñuca rurashcacunata yallitapishmi ruranga: Paita catijcuna imata ruranataca, mana pai rurashca milagrocunahuan Jesusca compararcachu. Ashtahuanpish paita catijcuna achca gentecunata yachachina, ashtahuan huatacunata huillana, shujtaj llajtacunapi huillana cashcata yachashpami, ‘ñuca rurashcatapish yallimi ruranguichij’ nirca. Chashnami Jesusca humilde cashcata ricuchirca. Shinallataj paita catijcuna pai callarichishca obrata rurashpa catichun munashcatami ricuchirca.
Bibliata rezashunchij
22-28 DE OCTUBRE
BIBLIAPI TIYAJ VALISHCA YUYAICUNA | JUAN 15-17
“Mana cai pachapaj canguichijchu”
nwtsty Jn 15:19-manta yachangapaj nota
cai pachapaj: Cai temapi kósmos nishca griego shimica Diosta mana sirvij gentecunatami chashna nicun. Juan librollapimi Jesusca paipaj catijcunata, cancunaca mana cai pachapajchu canguichij o mana cai mundo partechu canguichij nishcata huillan. Cai yuyaitaca Jesús paipaj alli apostolcunahuan último mañaita ruracushpami ishqui cutin nirca (Jn 17:14, 16).
nwtsty Jn 15:21-manta yachangapaj nota
ñuca shutita pꞌiñashpami: Bibliapica “shuti” nishca palabraca huaquinpica chai personamanta, paimanta gentecunaca imata yuyashcata o pai ima laya cajtami nicun (Mt 6:9). Shinallataj Jesuspaj shutimanta parlashpaca paipaj Yaya autoridadta, poderta cushcatami nicun (Mt 28:18; Flp 2:9, 10; Heb 1:3, 4). Jesusca cai pachapaj caj gentecuna paipaj discipulocunata imamanta pꞌiñana cashcatami huillarca. Paica: ñucata cachajta mana rijsishcamantami chashna rurangacuna nircami. Shinaca chai gentecuna Diosta rijsij cashpaca Jesús shuti imata nisha nishcata intindinmanmi carca (Hch 4:12). Shinallataj Jehová Dios paita Rey cachun, jatun mandajcunatapish Jatun Mandaj cachun nombrashcatapish yachanmanmi carca. Chaimantami mana huañusha nishpaca paipaj ñaupajpi tucui llajtacuna cungurina can. Chashnami paita respetashcata ricuchingacuna (Jn 17:3; Apo 19:11-16 versocunataca Sl 2:7-12-huan comparai).
it-1 pág. 143
Ánimo
Jesusta catijcunaca cai pachapi Diospaj contracunapaj mana alli munaicunapi, ruraicunapi ama chagruringapajmi animota chasquinata minishtinchij. Shinallataj cai mundopi pꞌiñashca cashpapish, Diosta tucui shunguhuan sirvishpa causangapajmi paipi shunguta churanata minishtinchij. Jesucristoca paipaj discipulocunamanca: “Cancunaca cai pachapica llaquita apanguichijmi. Shina cajpipish cai pachata mandajtaca ñami misharcani, ñucapi shunguta churaichijlla” nircami (Jn 16:33). Diospaj Churica cai mundopaj yuyaicuna, munaicuna paita pandachichunca ni ima laya mana saquircachu. Chashnami cai mundota misharca. Shinaca cai mundota mishaj Jesuspaj alli ejemplomi animan ñucanchijpish cai pachapi ama chagrurishpa limpio causangapaj (Jn 17:16).
Bibliapi curita mashcaj shina mashcashunchij
nwtsty Jn 17:21-23-manta yachangapaj notacuna
shujlla cachunmi: O “tandalla cachun”. Jesusca ima shinami pai paipaj Yayahuan “shuj shinalla” trabajancuna, yuyancuna paita alli catij discipulocunapish “shuj shinalla” trabajachunmi Diosta mañarca (Jn 17:22). Shinallataj apóstol Pabloca 1 Corintios 3:6-manta 9-camaca Diosta alli catijcunaca ñucanchijpurapish, Yaya Dioshuanpish tandalla trabajashpami shuj shinalla causanchij nircami (1Co 3:8; Jn 10:30; 17:11).
pi mana juchachipaj shuj shinalla cachunmi: O “tucuicuna tandalla cachun”. Cai versopica Jesusca Yaya Diospaj cꞌuyaillamantami paita catijcunaca tandalla cai tucuncuna nircami. Colosenses 3:14-pipish chaillatatajmi intindichicun. Chaipica: “Cꞌuyaimi tucuicunata shujllata rurajtajca” ninmi. Tandalla cana nishpaca chꞌican chꞌican yachaipish, costumbrepish, concienciapish mana tiyana cashcataca mana nisha ninchu. Ashtahuancarin Jesusta alli catijcunapajca ruraicunapish, yachaipish, crinapish chaillataj cashcamantami pi mana juchachipaj tandalla shuj shinalla canchij (Ro 15:5, 6; 1Co 1:10; Ef 4:3; Flp 1:27).
nwtsty Jn 17:24-manta yachangapaj nota
cai pachata manaraj rurashpami: Chai griego shimitaca “manaraj rurashpami” nishpami churashcacuna. Cutin Hebreos 11:11-pica “chichungapaj fuerzata chasquirca” nishpami traducishca. Caipi “cai pachata manaraj rurashpami” nishca shimicunataca Adán y Eva huahuacunata charishca horasmantami nicun yuyachin. Jesusca “cai pachata manaraj rurashpami” nishpaca Abelmantami parlacurca. Paimi Diospaj ñaupajpica punta alli ricurij, juchamantapish cacharichishca shina carca. Shinallataj cai pachata rurashca horasmantami ‘causanaman rinapaj libropipish’ paipaj shutica quillcashca cashca yuyachin (Lu 11:50, 51; Apo 17:8). Jesús Diosta mañashca shimicunapipish Adán Eva manaraj huahuacunata charijpi Jehová Diosca paipaj shujlla Churita ña cꞌuyashcatami intindichicun.
Bibliata rezashunchij
29 DE OCTUBRE A 4 DE NOVIEMBRE
BIBLIAPI TIYAJ VALISHCA YUYAICUNA | JUAN 18, 19
“Jesusca mana llullatami yachachirca”
nwtsty Jn 18:37–manta yachangapaj notacuna
huillangapajmi: Mushuj Testamentopica griego shimicunataca “huillana” (martyréo), “huillaj” (martyría; mártys) nishpami traducishcacuna. Pero cada temapimi chꞌican chꞌican yuyaita yachachin. Caipi mana llullata huillana nishpaca puntapica quiquin imallata yachashcata, huillanatami chashna nin. Shinallataj “declarana”, “mana pacashpa verdadta huillana”, “pai yachashcacunamanta allita rimanatami” nicun. Jesusca pai tucui shunguhuan crishcacunata huillashpa mana chaipi saquirircallachu. Ashtahuancarin pai yachachishca shina causashpami tucui profeciacuna mana llulla cashcata, Diospaj munai maijan cashcatapish difindirca (2Co 1:20). Shinallataj Diospaj Mandanamanta, chaipi mandagrin Reymantapish Diospaj munai ima shinalla pajtarinatapish tucuitami ña huillashca carca. Mesiasmanta pajtarina profeciacunaca Jesuspimi tucui pajtarirca. Pai maipi huacharinamanta callarishpaca, ñucanchijmanta llaquinaita huañungacamami pajtarirca. Shinallataj Moisesman cushca Leypi, “qꞌuipata shamuna allicunata ricuchij llandu shinalla” ricuchinapish Jesuspimi pajtarirca (Col 2:16, 17; Heb 10:1). Shinaca Jesusca pai rimashcahuan, rurashcacunahuanmi Diosmanta mana llullata huillarca.
Mana llulla: Jesusca imapipish mana llullashpa, verdadta huillanallamantaca mana parlacurcachu. Ashtahuancarin Diospaj munai maijan cashcatami nicurca. Diospaj munai pajtarichunca “Davidpaj huahua huahuapuramanta” caj Jesucristo Sumo Sacerdote shina cachun, Diospaj Mandanapi Rey shina cachunpish importantemi can (Mt 1:1). Jesusca Diospaj Mandanamanta mana llullata huillangapajmi runa shina cai Allpaman shamurcani nishpami yachachirca. Angelcunapish David huacharishca Belén de Judeapi Jesús manaraj huacharijpipish, pai huacharishca qꞌuipapish chai layallatatajmi huillarca (Lu 1:32, 33; 2:10-14).
nwtsty Jn 18:38 parte a yachangapaj nota
¿Mana llullaca imatagari?: Pilatoca Jesús nicushca ‘mana llullapi’ yuyanapaj randica verdadta huillanamantallami nicunga nishpami yuyashcanga (Jn 18:37). Pai shungumanta tapushca cajpica Jesusca pai tapushcataca cutichinmanmi carca. Shinapish paipaj shimihuanmi tapushcata cutichichun o mana cutichichun mana importashcata, mana crij cashcatapish ricuchishca yuyachin. Ashtahuanpish paica: “¿Mana llulla, imataj chaica? Chaica mana tiyanchu” nicuj layami carca. Shinallataj Pilatoca pai tapushcata Jesús cutichingacama mana shuyashpa judiocunapajman rircallami.
Bibliapi curita mashcaj shina mashcashunchij
nwtsty Jn 19:30-manta yachangapaj nota
paipaj espirituta Taita Diosman mingashpa: O “huañurcallami”, “ña mana samaita aisarcachu”. Cai “espíritu” nishca shimitaca (griegopica pnéuma ninmi) caipica “samai” o “causaita cuj fuerza” nishpami intindichin. Marcos 15:37 y Lucas 23:46-versocunapica ekpnéo (“samaimi llujshirca”) nishca griego shimitami churashcacuna. Chaitaca, “huañurcallami” o “último samaitami aisarca” nishpami traducishcacuna. Huaquin yachajcunaca: “Griego shimipi “mingashpa” nishpaca Diospaj munai ña pajtarijpica, Jesusca paipaj munaimanta causashpa catingapaj ña mana ashtahuan luchashcatami yuyachin” nincunami. Paica paipaj munaimi ‘paillataj japi tucushpa’ huañuchishca carca (Isa 53:12; Jn 10:11).
Juan 19:31 (NM) Chai punllaca, judiocuna Samana punllapaj allichina punllami carca. Chaimantami sábado punllapaj, huañushcacuna caspipi huarcushca ama saquirichun, changacunata pꞌaquishpa paicunata anchuchichun Pilatota nigrircacuna (chai sábado punllaca jatun punllami carca).
nwtsty Jn 19:31-manta yachangapaj nota
sábado punllaca jatun punllami carca: Pascua punlla huasha cayandij 15 de nisán punllaca, ima punlla urmajpipish sábado punllami nijcunami carca (Le 23:5-7). Cai sábado nishca punlla shuj sábado punllallapitaj urmajpimi “jatun” sábado punlla nircacuna (judiocunapaj semanapi canchis punllaca viernes chishi inti yaicunmanta callarishpaca sábado chishi inti yaicuncamami carca). Jesús huañushca cayandij punllaca “jatun” sábado punlla cashcata yachashpami, Jesusca viernes punlla huañushcata yachanchij. Huata 31-manta, huata 33-camaca 14 de nisán punllaca huata 33-llapimi viernes punllapi urmarca. Chaimantami Jesusca huata 33-pi 14 de nisán punllapi huañushcata yachanchij.
Bibliata rezashunchij