Astawan yachanapaq Ama manchakuq valiente kasun | Juj t’aqa

Astawan yachanapaq Ama manchakuq valiente kasun | Juj t’aqa

1 YACHACHIKUY

“Diospa munayninta ruwaspallapunin kausarqan”

w01 15/9 29 párr. 3

Enocqa Diosta mana kasukuq runakuna ukhupin kausarqan

Yaqa 400 watakuna ñaupaqta manaraq Enoc naceshaqtinmi Enospa tiemponpi runakunaqa “Jehová Diospa sutinta oqariyta qallarirqanku” (Génesis 4:26). Arí, Diospa sutintaqa kay pachapi kausay qallarisqanmantapachan utilizakurqan, Enospa tiemponpi Diospa sutinta jatunchasqankun ichaqa manan Jehová Diospa munasqanman jinachu karqan. Génesis 4:26 textomantan wakin yachaysapa runakuna nirqanku: “Chay textopiqa khaynatan ninan karqan: Diosmantan burlakuytan qallarirqanku”, nispa. Yaqapaschá chay tiempopi runakunaqa Diospa sutinta juj runakunaman churaqku otaq juj idolokunaman churaqku.

w01 15/9 31 párr. 5

Enocqa Diosta mana kasukuq runakuna ukhupin kausarqan

May allinpunin Dios sonqo runakunaq ejemplonta qatikuyqa (Hebreos 13:7). Diospi iñisqanraykun Enocqa Jehová Diospa ñaupaq kaq profetan karqan. Enocpa kausasqan tiempopi runakunaqa kay tiempopi runakuna jinan kausarqanku. Paykunan karqanku: maqakuq runakuna, Diosmanta millayta rimaqkuna, millay runakuna ima. Enocmi ichaqa chay runakunamanta jujniray karqan. Payqa Dios sonqo runan karqan, tukuy sonqon Diostapas servirqan. Jehová Diosmi Enocta kamachirqan juicionta chay millay runakunaman willananpaq. Chayta willananpaqmi ichaqa Jehová Dios kallpantan qorqan, chaymi Enocqa mana manchakuspa chay llank’ayta junt’arqan, enemigonkuna wañuchiyta munaqtinkupas Jehová Diosmi payta cuidarqan.

w06 1/10 19 párrs. 13, 14

Enoctaqa allin iñiyniyoq kasqanmi yanaparqan mana manchakuq kananpaq

¹³ Enocmanta yachasun, payqa allin iñiyniyoq mana manchakuq Dios sonqon karqan. Payqa yacharqanñan manaraq Diospa profetan kashaqtin iñiyninpas mana manchakuq kayninpas pruebaman churasqa kananta. ¿Imaraykun chayta ninchis? Edén huertapin Jehová Diosqa ña willarqanña mana kasukuq runakuna Jehová Dios serviqkunata cheqnikunankuta (Génesis 3:15). Chaymi pasarqan Abelwanpas, paytaqa wayqen Cainmi wañuchirqan. Enoc yaqa 310 watanpi jina kashaqtinqa Adanqa kausasharqanraqmi (Génesis 5:3-18).

¹⁴ Chaywanpas Enocqa mana manchakuspan “Diospa munayninta ruwaspallapuni kausarqan”, chaymantapas Jehová Dios contra millay rimasqankumantan Diosta defienderqan (Génesis 5:22; Judas 14, 15). Chaykuna ruwasqanmantan Enoctaqa askha runakuna cheqnikurqanku, wañuchiyta imaraqmi munarqanku. Jehová Diosmi ichaqa Enocta chay millay runakunamanta librarqan. Ñaupaqtan ichaqa Enocta Dios nirqan “sonqonpaq jina kasqanta”. Chaymantataq Jehová Diosqa wañuypi Enocta puñuchipurqan (Hebreos 11:5, 13; Génesis 5:24).

w05 1/9 13-17

Sasa tiempokunapi Dioswan pusachikushallasun

“Enocqa Diospa munayninta ruwaspallapunin kausarqan. Jinan paytaqa manaña pipas rikurqanñachu Dios apakapusqanrayku” (GÉNESIS 5:24).

SASA tiempokunapin tiyashanchis. Tukuy chaykunan qallarirqan 1914 watapi Jesús janaq pachapi kamachikuyta qallarisqanmantapachan. Chaymantapachan “tukukuy p’unchaykunapi” kausashanchis, chayraykun kay tiempopiqa yarqaykuna, onqoykuna, terremotokuna, guerrakuna ima runakunata ñak’arichishan (2 Timoteo 3:1; Apocalipsis 6:1-8). Jehová Diosta serviqkunapas chhayna sasachakuykunapin tarikushanchis, jatunña juch’uyña problemakuna kanman chaypas llapanchismi imaymanapi tarikushanchis. Astawanqa qolqeq mana kasqanwan, gobiernokuna mana allinta ruwasqankuwan, wañuchinakuykunaq kasqanwan, onqoykunaq kasqanwan ima. Chaykunan runakunataqa astawan sufrichishan.

² Jehová Diospa testigonkunaqa askha kutipin qatikachasqa karqanku. ¿Imarayku? Diospa kamachikuyninman jina kausasqankurayku, Jesusmanta willasqankurayku ima. Chayqa pasarqan Satanás guerrakunata paqarichisqanwanmi, chaywanmi Dios serviqkunata sufrichirqan (Apocalipsis 12:17). Manaña llapanchischu guerrakunapi tarikunchis chaypas, Diosta serviqkunaqa Satanaswan, kay pachapi millay piensaykunawan ruwaykunawan iman maqanakushanchis (Efesios 2:2; 6:12). Chayraykun tukuy atisqanchista ruwananchis kay pachapi millay piensaykunawan ruwaykunawan ama aysachikunanchispaq. Chayqa pasawasunman llank’anapi, colegiopi otaq maypiña kaspapas Diosta mana serviq runakunawan juñukuspa.

Diospaq jina kausasun, ama Diosta mana serviq runakuna jinachu

³ Apostolkunaq tiemponpi cristianokunapas tukuy atisqankutan kallpachakurqanku kay pachapi millay piensaykunaman ruwaykunaman ama aysachikunankupaq. Chayraykun paykunaqa jujniray karqanku Diosta mana serviqkunamanta. Chaymi Pabloqa kayta nirqan: “Chhaynaqa, Señorpa sutinpin valekuykichis: Amaña waj nacionkunamanta runakuna jinaqa puriychischu, paykunaqa mana valeq yuyayninkuman jinan kausashanku, Arí, paykunaqa tutayasqa yuyayniyoqmi kashanku, karupitaqmi kashanku Diosmanta jamuq kausaymantapas; chhaynapiqa tarikunku Diosmanta mana yachayta munasqankurayku, sonqonku rumiyasqa kasqanrayku iman. Chaymantapas paykunaqa manañan ima juchatapas mana allinpaqchu qhawarinku, chaymi mana p’enqarikuspa juchallikunku; tukuy millakuna kaqkunatapas sinchi munapayaywanmi ruwashanku”, nispa (Efesios 4:17-19).

⁴ Pabloq qelqasqanpin sut’ita reparanchis imaynas chay tiempopi runakunaqa mana p’enqarikuspa juchallikuqku chayta, chhaynan kay tiempopi Diosta mana serviq runakunapas kashanku. Jehová Diosta serviqkunan ichaqa tukuy atisqanchista kallpachakushanchis Diosta mana serviq runakuna jina ama qhelli ruwaykunapi purinanchispaq. Aswanpas may kusisqan kanchis Jehová Diospa munasqanman jina kausaspa. Wakin runakunan ninku: “Imaynapitaq juchasapa runa kashaspa Diospa munasqanman jina kausasunman”, nispa. Bibliaqa sut’itan niwanchis Diospa munasqanman jina kausay atisqanchista, chaypin willawanchis imatas Dios noqanchiswan munan chayta. 700 watapi manaraq Jesús jamushaqtinmi Miqueasqa Diospa yuyaychasqan qelqarqan: “¿Ima ruwanaykitataq payri munan? Payqa chanin kaqta ruwanallaykitan munan, junt’aq kayta munakunallaykitan munan, k’umuykukuywan paypa ladonpi purinallaykitan munan”, nispa (Miqueas 6:8).

¿Imaraykun allinpuni Jehová Dioswan puriy?

⁵ ¿Imaynatan tukuy atiyniyoq Jehová Dioswan purisunman? Chayqa manan juj runamasinchiswan puriy jinachu. Bibliapi “puriy” nisqa rimayqa “jujpa nisqanman jina ruway” ninantan nin. Chaypi nisqanman jina Dioswan puriyqa, paypa munasqanman jina kausaymantan rimashan. Chayraykun kallpachakunanchis Diosta mana serviq runakunamanta jujniray kananchispaq, ¿imarayku? Chayta qatiqpi qhawarisunchis.

⁶ Yachasqanchis jina Jehová Diosmi kamawarqanchis, paymi kausayta qowarqanchis. Chaymantapas imaymanatan qowarqanchis kausananchispaq (Apocalipsis 4:11). Chayraykun Jehová Diosqa derechonpi kashan imatas ruwasunman chayta niwananchispaq. Ichaqa sichus Diospa nisqanman jina imatapas ruwasunchis chayqa kusisqan kasunchis, chaymantapas wawan Jesús wañusqanraykun juchanchiskunamanta perdonasqa kanchis, jamuq tiempopitaq wiñay kausayta chaskisunchis. Chaymantapas Jehová Diosqa sumaq yuyaychaykunatan qowanchis paypa munasqanman jina kausananchispaq, Satanasña kay pachata kamachikushan chaypas, atisunmanmi Diospa consejonkunata kasukuspa thaj kusisqa kausayta (Juan 3:16; 2 Timoteo 3:15, 16; 1 Juan 1:8; 2:25; 5:19). Chaymantapas Diospa munasqanman jina kausasqanchiswanmi iñiq t’aqapipas juj nisqalla thajpi kausasunchis (Colosenses 3:15, 16).

⁷ Jehová Diospa munasqanman jina kausaspan rikuchillanchistaq Diospa imayna kamachikusqanta apoyasqanchista (Génesis 3:1-6). Imayna kausasqanchiswantaqmi rikuchinchis Jehová Dioslla kamachikunanpaq derechoyoq kasqanta apoyashanchis (Salmos 83:18). Chhaynapin Diosmanta mañakusqanchisman jina Diospa sutinta jatunchashanchis, munaynin ruwakunantapas munashanchis (Mateo 6:9, 10). Pikunachus Diospa munasqanman jina kausaqkunaqa yachayniyoq kasqankutan rikuchishanku. ¿Imaraykun chayta ninchis? Paykunaqa manan iskayankuchu Jehová Dioslla “yachayniyoq” kasqanmanta, manan jayk’aq pantaq kasqanmanta ima (Romanos 16:27).

⁸ Sasa tiempokunapi kausashanchis chaypas yaqa llapa runakunaqa manan munankuchu Jehová Dios serviyta. Ichaqa, ¿atikunmanchu kay sasa tiempopi Diospaq jina kausayta? Chaypaq yachasunchis ñaupa tiempomanta Dios sonqo iskay runakunamanta, paykunaqa sasa tiempopiña kausarqanku chaypa junt’aq sonqon karqanku Jehová Diospaq. Paykunan karqanku Enocwan Noewan. Paykunaqa kay tiempopi jina sasa tiempopin kausarqanku, runakunapas millaymi karqanku. Noepa tiemponpiqa millaytan runakunaqa kausaqku, qhelli jucha ruwaypi iman puriqku. Chhaynaña karqan chaypas chay Dios sonqo runakunaqa Diospaq jinan kausarqanku, manan chay millay ruwaykunawanqa aysachikurqankuchu. ¿Imaraykun chhayna karqanku? Chayta yachananchispaqmi kaypi Enocmanta yachasunchis, qatimuq yachachikuypitaq Noemanta yachasunchis.

Enocqa sasa tiempokunapipas Jehová Diospaq jinan kausarqan

⁹ Enocmanta Bibliaqa ñaupaqta willarqan: “Matusalenpa nacesqanmantaqa kinsa pachaj watatawanraqmi Enocqa kausarqan, payqa Diospa munayninta ruwaspallapunin kausarqan”, nispa (Génesis 5:22). Chaypin willashan jayk’a watatawanraqchus Enoc kausarqan chayta. Paymanta rimaspan Biblia nillantaq: “Enocqa Diospa munayninta ruwaspallapunin kausarqan. Jinan paytaqa manaña pipas rikurqanñachu Dios apakapusqanrayku”, nispa (Génesis 5:24). Yaqachus jina Jehová Dios Enoctaqa wañuypi puñuchipurqan, chhaynapi millay runakuna ama ñak’arichinankupaq (Hebreos 11:5, 13). Bibliapi pisitaña Enocmanta willan chaypas, chaypi willasqanpin sut’ita reparanchis sasa tiempokunapi tiyasqanta.

¹⁰ Yachasqanchis jina Adanpa mana kasukusqanwanmi juchaqa pachantinman mast’arikurqan. Bibliapas willanmi Adanpa wawan Caín juj runata wañuchisqanmanta. Payqa wañuchirqan wayqen Abeltan (Génesis 4:8-10). Abel wañupusqan qhepamanmi Adanwan Evawanqa juj wawayoq kallarqankutaq, paytan suticharqanku Set nispa. Setmantan Bibliapi nin: “Setpas wawayoqmi kapullarqantaq, chay wawatan suticharqan Enós nispa. Chay tiempopin runakunaqa Jehová Diospa sutinta oqariyta qallarirqanku”, nispa (Génesis 4:25, 26). Ichaqa, ¿cheqaqpaqpunichu “Jehová Diospa sutinta oqariyta qallarirqanku”? Manan, aswanpas Diosmanta burlakuyta munaspan chaytaqa ruwarqanku, apóstata runakuna jina. Askha watakunañan Enospa nacesqanqa pasarurqan, jinan Cainpa mirayninmanta Lamec runaqa esposankunata nirqan: “K’iriwasqanmantan juj runata wañurachini, saqmawasqanmantan juj waynata wañurachini”, nispa. Chaymantataqmi nillarqanta: “Cainta wañuchiqtataq qanchis kutita castigakunqa chayqa, Lamecta wañuchiqtaqa qanchis chunka qanchisniyoq kutitaraq castigakuchun”, nispa (Génesis 4:10, 19, 23, 24).

¹¹ Kaypi yachamusqanchispin sut’ita reparanchis imaynas Satanaspa piensayninqa Adanpa llapa mirayninkunapi kasharqan chayta. Chhayna millay tiempopin Enocqa Diosta servirqan profeta jina. Chay tiempopi profecía willasqantan tarinchis Judas libropi, chaypin nin: “Jehová Diosmi chunkay-chunka waranqa ch’uya angelninkunawan jamurqan, llapa runakunata juzgananpaq, payta mana manchakuqkunata castigananpaqwan. Diosqa chayta ruwanqa sinchi millay kaqkunata ruwasqankurayku, pay contra millayta rimaq juchasapakuna kasqankurayku iman”, nispa (Judas 14, 15). Enocpa chay willasqanqa Armagedón guerrapin junt’akunqa (Apocalipsis 16:14, 16). Enocpa tiemponpi millay runakunaqa nishutan phiñakurqanku chay willasqanta uyarispa. Chayraykun Jehová Diosqa munakuq kasqanrayku Enocta chay runakunamanta librarqan.

¿Iman Enocta yanaparqan Diospa munayninman jina kausananpaq?

¹² Adanwan Evawanqa Edén huertapi Satanaspa imachus nisqanta kasukuspan Dios contra jatarirqanku (Génesis 3:1-6). Abel wawankun ichaqa paykunamanta jujniray karqan, chaymi Jehová Diosqa payta anchata munakurqan (Génesis 4:3, 4). Adanpa yaqa llapa mirayninkunaqa manan Abel jinachu karqanku, millaymi karqanku. Enocmi ichaqa jujniray kallarqantaq. ¿Imaynapin chayta yachanchis? Enocmanta rimaspan Pablo qelqarqan: “Iñisqanraykun Enocpas apasqa karqan mana ñak’arispa wañunanpaq; Diosmi paytaqa apapurqan, manataqmi maypipas tarisqachu karqan. Manaraq apasqa kashaqtinmi ichaqa Diosqa willarqan sonqonpaq jina kasqanta”, nispa (Hebreos 11:5). Enocqa ñaupa tiempomanta Dios sonqo allin iñiyniyoq runakunamanta jujninmi karqan, payqa allin ejemplon karqan (Hebreos 12:1). Allin iñiyniyoq kasqanmi Enoctaqa yanaparqan Diospa munayninta ruwaspalla kausananpaq, chaytan ruwarqan kinsa pachaq watakuna kausasqanpi.

¹³ Apóstol Pablon Enocpa iñiyninmanta, Dios sonqo juj runakunaq iñiyninkumantawan nirqan: “Iñiyqa imatachus suyashanchis chayta cheqaqpaqpuni jap’iymi, iñiymi sut’ita rikuchisunki mana rikuna kaqkunapas cheqaqpuni kasqanta”, nispa (Hebreos 11:1). Arí, iñiyqa imatachus suyashanchis chaypi confiaymi, manan chaymantaqa iskayananchischu. Imachus suyakusqanchisqa junt’akunqapunin. Chhayna iñiyniyoq kaymi yanapawanchis Dios serviyta ñaupaqman churananchispaq. Chhayna iñiyniyoqmi Enocpas karqan, chaymi yanaparqan Diospa munayninta ruwaspalla kausananpaq, millay runakuna ukhupiña kausarqan chaypas.

¹⁴ Allin iñiyniyoq kanapaqqa Diosmanta cheqaq kaqtan allinta yachana. Ichaqa, ¿ima cheqaq kaqtan Enoc yachanman karqan? (Romanos 10:14, 17; 1 Timoteo 2:4). Payqa yacharqanmi Edén huertapi imachus pasasqanta. Chaymantapas yaqapaschá paymanqa willarqanku Edén huertapi imayna kausay kasqanmanta. Chay kutipaqqa manan pipas chay huertamanqa jaykurqanñachu (Génesis 3:23, 24). Chaymantapas yacharqanchá Adanpa mirayninkunaman Jehová Dios juj promesa ruwasqanta, kay pachaman runakuna junt’aykuspa juj paraisoman tukuchinankutapas (Génesis 1:28). Chaymantapas Enocqa may kusisqan kasharqan warmiq mirayninmanta jamuq Satanaspa umanta ñut’unanmanta. Chay pasanqa chayqa Satanaspa millay ruwayninkunan chinkachisqa kapunqa. Chaytan Jehová Diosqa runakunaman prometerqan (Génesis 3:15). Enocpa profecía willasqanpas Judas libropin tarikun, chaypin willashan mach’aqwaypa mirayninkuna chinkachisqa kananmanta. Enocqa Diospin tukuy sonqo confiarqan, payqa allintan yacharqan Jehová Diosqa “tukuy sonqowan maskhaqninkunaman premiota qoq kasqanta” (Hebreos 11:6). Chhaynaqa, Enocqa manan llapantapunichu Diosmanta cheqaq kaqtaqa yacharqan. Pisitaña yacharqan chaypas yanaparqanmi allin iñiyniyoq kananpaq, sasa tiempokunapi Diospaq jina kausananpaqpas.

Enocpa ejemplonta qatikusun

¹⁵ Sasa tiempokunapitaq kausashanchis chayqa, Enoc jinan kallpachakunanchis Jehová Diospa munasqanman jina kausananchispaq. Chaypaqmi ichaqa Jehová Diosmanta cheqaq kaqta, imachus munasqanmantawan yachananchis. Chaykuna yachasqanchistaqa manan qonqananchischu. Chaymantapas manan yachayllachu yachananchis, aswanpas chay yachasqanchisman jinan kausananchis (Salmos 119:101; 2 Pedro 1:19). Arí, kallpachakunanchismi Jehová Diospa niwasqanchisman jina imatapas ruwananchispaq piensananchispaqpas.

¹⁶ Bibliaqa manan willanchu Enocpa tiempopi juj runakuna Diosta servirqankuchus icha manachus chaytaqa. Yaqapaschá Enocqa sapallan chay tiempopi Diosta servirqan. Kay tiempopipas Jehová Diosta serviqkunaqa pisillan kanchis entero mundontinpi. Ichaqa manan chaywanchu pisipananchis, Jehová Diosqa yanapawasunpunin pipas noqanchis contra jatarimuqtin (Romanos 8:31). Enocqa mana manchakuspan willarqan millay runakuna chinkachisqa kananmanta. Chhaynatan noqanchispas mana manchakuspa Diospa gobiernonmanta allin willakuykunata willamunanchis, jark’asqaña, qatikachasqaña, k’amisqaña kasunman chaypas (Mateo 24:14). Enocqa manan juj runakuna jinachu unayta kausarqan, chaywanpas payqa manan kay pachapi qhapaq kaykunatachu maskharqan. Aswanpas payqa jamuq tiempopi Diospa promesankuna junt’akunanpin piensarqan (Hebreos 11:10, 35). Noqanchispas Enoc jinan Diospa promesankuna junt’akunanpi piensananchis, manan kay pachapi qhapaq kaykuna maskhaypichu piensashananchis. Aswanpas kallpanchiswan imachus kapuqninchiswan iman Jehová Diosta astawan servinanchis (1 Corintios 7:31).

¹⁷ Enocqa iñirqanmi Jehová Diospa willasqan warmiq miraynin jamunanpi. Chay warmiq mirayninqa karqan Jesucriston, jamusqanmantaqa yaqa iskay waranqa watakunañan pasarun. Paypa wañusqanwanmi noqanchispas, Enocpas, juj Dios sonqo runakunapas wiñay kausayniyoq kayta atinchis. Señorninchis Jesucristoqa ñan janaq pachapi kamachikushanña, chayraykun Satanastapas kay pachaman wijch’uykamurqan. Chaymi kay pachapiqa imaymana mana allinkuna pasashan (Apocalipsis 12:12). Kay tiempopiqa imaymanakunan kashan astawan Jehová Diosmanta munayninmantawan yachananchispaq, Enocpa tiemponpin ichaqa mana chaykuna kaqchu. Chayraykun astawan kallpachakunanchis Enoc jina allin iñiyniyoq kananchispaq. Confiananchistaqmi Jehová Diospa promesankuna junt’akunanpi, chaymi yanapawasun Diospa jina kausananchispaq. Chhaynaqa kay sasa tiempokunapi Enoc jina kasun.

2 YACHACHIKUY

“Kay pachaqa chinkachinapaq jinapunin kasharqan”

w02 1/3 5, 6

¿Imaraykun ñaupa tiempopi runakuna jatun parawan chinkachisqa karqanku?

Chay tiempopi runakunaqa imaymana ruwaypin ñauparisharqanku. ¿Imaraykun chayta ninchis? Chay runakunaqa manan kay tiempopi jinachu askha simikunata rimaqku, paykunaqa juj simillatan rimarqanku (Génesis 11:1). Juj simillata rimasqankuraykun paykunaqa imaymana ruwaypi ñauparirqanku, chayta ruwanankupaq imaymana ruway yachaqtaña necesitarqanku chaypas paykunaqa juj yuyayllan imachus yachasqankuman jina ruwaqku. Chaymantapas paykunaqa pachaj más watakunatan kausaqku, chaymi paykunaqa watakunaq pasasqanman jina aswan yachaysapaman tukurqanku.

Wakin runakunan ninku: “Chay tiempopi runakunaqa manan askha watakunachu kausaqku, Bibliapi juj watamanta rimaspaqa juj killamantan rimashan”, nispa. ¿Cheqaqchu kanman chay nisqanku? Chaypaq yachasun Majalalel runamanta. Paymantan Bibliapi nin: “Majalalelqa soqta chunka pisqayoq watanpi kashaspanmi wawayoq kapurqan, chay wawaq sutinmi karqan Jared. [...] Majalalelqa pusaq pachaj isqon chunka pisqayoq watatan kausarqan, jinaspan wañukapurqan”, nispa (Génesis 5:15-17). Sichus juj wata juj killa kanman chayqa, ¿Majalalel pisqa watanpi kashaspachu wawayoq kanman karqan? Manan. Adán perfecto runa kasqanta chinkachisqanmantaqa manan unay watakunaraqchu pasarqan, chayraykun chay tiempopi runakunaqa pachaj-pachaj watakunata kausarqanku. Chhaynaqa, ¿imakunatan ruwarqanku?

Manaraq jatun para chayamushaqtinmi runakunaqa aswan askhaman tukupusharqanku. Chaymi Adanpa wawan Cainqa juj llaqtata jatarichirqan jinaspa suticharqan Enoc nispa (Génesis 4:17). Chay tiempopi runakunaqa imaymana ruwaytan qallarirqanku. Paykunaqa “cobremanta fierromantawan imaymana herramientakuna ruwaytan” qallarirqanku (Génesis 4:22). Chay herramienta ruwasqankutaqa yaqapaschá utilizarqanku wasikunata jatarichinankupaq, p’achakunata ruwanankupaq, chajrapi llank’anankupaq, carpinteriapi llank’anankupaq ima. Chay llank’aykuna ruwasqankumantaqa Bibliapas willashanmi.

Tiempoq pasasqanman jinan chay tiempopi runakunaqa imaymana ruwayta yacharqanku. Paykunaqa fierrokunawan imaymana ruwaytan yacharqanku, allintan chajra llank’aytapas, uywakuna uywaytapas yacharqanku, pintaytapas tocaytapas allintan yacharqanku. Jubalmantan Bibliapi nin: “Paymi qallarichirqan arpa tocayta flauta tocaytapas”, nispa (Génesis 4:21). Arí, paykunaqa imaymana ruwaypin ñauparisharqanku. Ichaqa qonqayllan ch’usaqyachisqa karqanku. ¿Iman pasarqan?

¿Imaraykun ch’usaqyachisqa karqanku?

Chay tiempopi runakuna imaymana ruwaypiña ñauparisharqanku chaypas, taytanku Adanmi Dios contra jatarirqan, Cainpas jatun llaqtataña jatarichirqan chaypas wayqen Abeltan wañuchirqan. Chay tiempopi kausayqa aswan mana allinmanmi tukupusharqan. Chaykunan pasasharqan Adán mana kasukusqanrayku (Romanos 5:12).

Chay tiempopi mana allinkuna yapakusqanwanmi Jehová Diosqa nirqan: “Paykunaqa pachaj iskay chunka watallatawanña kausanqaku”, nispa (Génesis 6:3). ¿Imaraykun chayta nirqan? Bibliapin nin: “Jehová Diosmi rikurqan runakunaq mana allin ruwasqan sinchita yapakusqanta, ima piensasqankupas sonqonkuq ima munasqanpas tukuy tiempo mana allinllapuni kasqantawan. [...] Kay pachaqa millaymanmi tukupurqan”, nispa (Génesis 6:5, 11).

w12 15/4 23 párrs. 5-8

Jehová Dios llaqtanta libran

⁵ Génesis 6:3 texton willan imatachus ruwananpaq Dios decidisqanmanta, nirqanmi: “Espirituyqa manan wiñaypaqchu runapi kashanqa, payqa wañuq runallan, cheqaqtapunin runaqa aychalla. P’unchayninkunapas pachak iskay chunka watalla kachun”, nispa. Chaywan, ¿hayk’a tiempo runa kawsanantachu rimasharqan? Manan. Aswanpas hayk’aqchus kay pachamanta millay kawsayta tukuchinanmantan. Millp’uq paraqa 2370 watapin chayamurqan, manaraq Jesús hamushaqtin; chhaynaqa 2490 watapin Diosqa chayta rimarqan. Chay tiempopaqqa 480 watayoqmi Noé kasharqan (Gén. 7:6). Iskay chunka wata qhepamanmi 2470 watapi Noeqa “churiyarqan Semta, [qhepamantaq] Camta, Jafet-tawan” (Gén. 5:32). Pachak wataraqmi faltarqan Millp’uq para chayamunanpaq. Jehová Diosqa manaraqmi Noeman willarqanraqchu runakuna salvasqa kananpaq ancha importante llank’ay aparinanta. ¿Hayk’a tiempotan suyarqan willananpaq?

⁶ Reparasqanchisman hinaqa, unay watakuna qhepamanñan Noeqa yacharqan imatachus Dios ruwananta. ¿Imaraykun chayta ninchis? Biblian willan arca ruwananpaq Noeta kamachiqtinqa wawankuna kurakña casarasqaña kasqankuta. Diosmi Noeta nirqan: “Ñoqataq qanwan rimanakusaq, qanmi arcaman haykunki warmiykiwan, hinallataq churiykikunapas warmintinkama qanwan kuska haykunqa”, nispa (Gén. 6:9-18). Chayrayku, yaqapaschá Noé arcata ruwananpaq kamachikuyta chaskiqtinqa, 40 otaq 50 watallaña faltarqan Millp’uq para chayamunanpaq.

⁷ Arcata ruwashaqtinkuqa Noepas familianpas tapukurqankuchá imaynata Diospa munaynin hunt’akunanta, Millp’uq para hayk’aq chayanantapas. Ichaqa chayta mana yachashaspapas tukurqankun arca ruwayta. Biblia nin: “Noetaq Diospa tukuy kamachisqanman hina ruwarqan”, nispa (Gén. 6:22). Qanchis p’unchayllaña paramunanpaq faltashaqtinmi Dios willarqan ima fechapi parananta; chay tiempopin Noeqa familiantin animalkunata arcaman haykuchinan karqan. Chhaynapin tukuy imapas listoña kasharqan, “soqta pachak watayoq Noé kashaqtinmi, iskaykaq killapi, chunka qanchisniyoq p’unchaypi manchay chinkay-chinkay ukhumanta llapa pukyukuna t’oqyamurqan, hanaq pacha phawchikunapas kicharikamurqan” (Gén. 7:1-5, 11).

⁸ Millp’uq paramanta willakuyqa Jehová Dios Tiempomanta Munayniyoq, hinallataq Salvaq kasqantan yachachiwanchis. Sapa kutinmi aswan pisillaña faltashan kay millay pacha chinkapunanpaq. Ñoqanchisqa seguron kashanchis tukuy ima yuyaykusqanpas tiemponpipuni hunt’akunanmanta. Arí, Diospa churasqan “chay p’unchayta chay horatawanmi” chayamunqa (Mat. 24:36; leey Habacuc 2:3).

ijwbq yachachikuy 156 párrs. 2-5 recuadro

¿Cuentollachu Noepa tiemponpi jatun paraq chayamusqan?

Cheqaqmi, Bibliapunin willan Noepa kausasqanmanta jatun para chayamusqanmantapas.

◼ Bibliata qelqaqkunan Noemanta willaranku. Esdras, Lucas runakunaqa allintan imatapas investigaqku, paykunan Israel nacionpi runakunaq mirayninmanta qelqasqankupi Noemanta willaranku (1 Crónicas 1:4; Lucas 3:36). Mateo, Lucas runakunapas Noemanta Jesuspa rimasqantan qelqaranku (Mateo 24:37-39; Lucas 17:26, 27).

Profeta Ezequielpas apóstol Pablopas Noé allin iñiyniyoq chanin runa kasqanmantan qelqaranku (Ezequiel 14:14, 20; Hebreos 11:7). Sichus Noemanta willakuy cuentolla kanman karan chayri, ¿qelqankumanchu karan paymanta? Manan ¿riki? Noeqa cheqaqtapunin kausaran; paypas pay jina Dios sonqo runakunapas allin ejemplon kanku (Hebreos 12:1; Santiago 5:17).

◼ Biblian willan jatun para imaynapi chayamusqanta. Cuentokunaqa qallarin “juj kutinsi” nispan, jatun paramanta willakuymi ichaqa mana. Aswanmi Biblia willan ima watapi, ima killapi, ima p’unchaypi chayamusqanta (Génesis 7:11; 8:4, 13, 14). Willanmi Noepa ruwasqan arca ima sayay kasqantapas (Génesis 6:15). Chaykunan sut’ita rikuchin jatun paraq chayamusqanmanta willakuy cheqaqpuni kasqanta.

Jatun para kasqanmanta cuentokuna

Pachantinpin imaymana willakuykuna kan jatun para kasqanmanta, ichaqa manan Bibliaq willasqanwan tupanchu. Noepa mirayninmanta runakunan mirasqankuman jina juj llaqtakunaman ripuranku jinaspa jatun para kasqanmanta willaranku. Ichaqa tiempoq pasasqanman jinan chay willasqankuta cambiapuranku. Wakinmanta yachasun.

Grecia ladopi: Qhariwan warmiwanmi juj jatun paramanta salvakuranku jinaspa kamachisqa karanku kay allpapi yapamanta junt’anankupaq. Chaypaqqa rumikunatan qhepaman wijch’unanku karan, chay rumikunataq warmiman qhariman ima tukupuranku.

India ladopi: Juj challwan juj runaman willaran jatun para chayamunanta, chaypitaq llapa runakuna wañupunanta. Jinan kamachiran juj barcota ruwananpaq. Chay challwan barcota juj ladoman aparan jinaspa chay runa salvakuran.

Babilonia ladopi: Qhariwan warmiwanmi jatun paramanta salvakuranku jinaspa mana wañuq kapuranku, qhepamantaq dioskunaman tukupuranku.

Centroamérica ladopi: Juj runan esposanwan wawankunawan ima jatun paramanta salvasqa karanku, wakin runakunataq challwaman tukupuranku.

it “Noé” párr. 13

Noé

Nemrod Dios contra jatarisqan. Jatun paraq chayamusqan qhepamanqa juj tayta jinan Noeqa karqan (Gén. 10:1-32). Chay tiempopin pantasqa religionqa paqarimurqan, chaykuna kanantan Nemrod pusarisharqan. Dios contra jatarisqanmi sut’ita reparakurqan “cielokama aypaq torreta” ruway munasqanwan, chhaynapi pachantinman ama ch’eqerechisqa kanankupaq. Chhayna piensasqankuqa manan Diospa munasqanman jinachu kasharqan, Diosqa munarqan pachantinman junt’aykunankutan. Chayta ruwaspan Diospa profetan Noé contra jatarishallarqankutaq. Noeqa wañupurqan iskay wata ñaupaqtan manaraq Abrahán naceshaqtin. Jehová Diosmi ichaqa chay Torre ruwaqkuna contra jatarirqan, jinan chay runakunata pachantinman ch’eqerichirqan. Noepas Sempas manataq yanapakurqankuchu chay torre ruwaypi chayqa manan rimayninkuqa cambiarqanchu. Paykunaqa qallariypi rimasqanku simitan rimashallarqanku (Gén. 9:1, 28, 29; 11:1-9).

ijwis yachachikuy 18

Noeqa allin iñiyniyoq kasqantan rikuchirqan

BIBLIAMANTA DIBUJOKUNAWAN YACHANAPAQ

GÉNESIS 5:28–8:22 CAPITULOKUNA

[Escena 1]

[Narración:] NOEQA DIOS SONQO RUNAN KARQAN. PAYQA MILLAY RUNAKUNA UKHUPIN KAUSARQAN. CHHAYNAPI KAUSAYQA SASACHÁ PAYPAQQA KARQAN, CHAY RUNAKUNAQA MANA ALLINKUNATAN RUWAQKU MANAN JEHOVÁ DIOSTAPAS RESPETAQKUCHU.

[Escena 2]

[Lamec:] NOÉ KAY TIEMPOPI KAUSAYQA SASAPUNIN KASHAN. ADANMI JUJ KUTIN NIWARQAN “CHHAYNA MILLAY KAUSAYQA UNAY WATAKUNAÑAN KASHAN” NISPA.

JEHOVÁ DIOSMI ICHAQA NIRQAN TUKUY IMAPAS QANWAN ALLICHAKUNAN KASQANTA.

[Noé:] ¿NOQAWAN, IMAYNATA? ¿IMATA RUWASPAYTAQ NOQARI YANAPAKUYMAN TUKUY CHAYKUNA ALLICHAKUNANPAQRI?

[Escena 3]

[Narración:] JEHOVÁ DIOSQA JUJ JATUN PARAWAN CHAY TIEMPOPI MILLAY RUNAKUNATA CHINKACHINANPAQMI DECIDIKURQAN. NOEMANTAQ WILLARQAN IMAYNATAS PAYPAS FAMILIANPAS CHAY JATUN PARAMANTA SALVAKUNANKU KARQAN CHAYTA.

[Jehová:] JUJ ARCATA RUWAY QANPAQ FAMILIAYKIPAQWAN. CHAY ARCAMANMI JAYKUCHILLANKITAQ IMAYMANA CLASE ANIMALKUNATA, CHHAYNAPI AMA WAÑUNANKUPAQ.

[Escena 4]

[Noé:] LLAPA NIWASQAYKITAN RUWASHAQ.

[Escena 5]

[Narración:] JEHOVÁ DIOSPA NISQANTAN NOEQA ESPOSANMAN, CHURINKUNAMAN, QHACHUNINKUNAMAN IMAN WILLARQAN.

[Escena 6]

[Esposa de Noé:] ¿JAYK’AQPAQTAQ CHAY ARCA RUWAYTARI TUKUNACHIS? ¿JAYK’AQTAQ CHAY JATUN PARARI CHAYAMUNQA?

[Noé:] MANAN YACHANICHU, ICHAQA JEHOVÁ DIOSMI YANAWASUN SALVAKUNANCHISPAQ.

[Escena 7]

[Narración:] CHAY ARCA RUWAYTAQA YAQACHUS JINA TAWA CHUNKA OTAQ PISQA CHUNKA WATAPI TUKURQANKU. PAYKUNAQA JATUN SACH’AKUNATAN WIT’URQANKU, CHAY SACH’AKUNAMANTAN VIGAKUNATA RUWARQANKU, BREAWANTAQ CHAY ARCATA LLUSIRQANKU CHHAYNAPI AMA UNU JAYKUNANPAQ. PAYKUNAQA IMAYMANATAN RUWARQANKU.

[Escena 8]

[Narración:] NOEQA JEHOVÁ DIOSMANTAPAS WILLARQANMI RUNAKUNAMANQA. CHAY RUNAKUNAN ICHAQA MANA PAYTA KASUKURQANKUCHU.

[Escena 9]

[Esposa de Cam:] FAMILIAYMI NIWASHAN “IMATAN RUWASHANKI, AMA TIEMPOYKITA PIERDEYCHU CHAY DIOSMANTA WILLASPA CHAY ARCATA RUWASPA” NISPA.

[Noé:] AMA CHAYKUNAWAN PISIPASUNCHU, ASWANPAS JEHOVÁ DIOSPI CONFIASUN. PAYQA BENDECIWASUNMI TUKUY CHAYKUNA RUWASQANCHISMANTAQA.

[Escena 10]

[Narración:] JEHOVÁ DIOSQA NOETAN KAMACHIRQAN FAMILIANTIN ARCAMAN JAYKUNANKUPAQ. QANCHIS P’UNCHAYLLAPIN IMAYMANA CLASE ANIMALKUNATA CHAY ARCAMAN JAYKUCHINANKU KARQAN.

[Escena 11]

[Narración:] JEHOVÁ DIOSQA CHAY ARCAQ PUNKUNTAN WISQ’ARQAN.

[Escena 12]

[Narración:] CHAY PARAQA TAWA CHUNKA P’UNCHAYMI CHAYARQAN, JINAN UNUQA ASWAN JATUN ORQOKUNATARAQ MILLP’UPURQAN.

[Escena 13]

[Cam:] ¿JAYK’AQTAQ KAYMANTARI LLOQSISUNCHIS?

[Escena 14]

[Jafet:] ¡ÑATAQ JUJ WATAÑA PASARUNQA!

[Escena 15]

[Noé:] JEHOVÁ DIOSMI NIWASUNCHIS JAYK’AQ LLOQSINANCHISPAQQA.

[Noé:] PAYPI TUKUY SONQO CONFIASUN.

[Escena 16]

[Narración:] UNU CH’AKIPUQTINMI JEHOVÁ DIOSQA NOETA KAMACHIRQAN ARCAMANTA LLOQSINANKUPAQ. MANAN CHAY TIEMPOPIQA KARQANCHU MILLAY RUNAKUNAQA.

[Escena 17]

[Narración:] JEHOVÁ DIOSQA JUJ K’UYCHITA RIJURICHISPAN NOETA NIRQAN “MANAÑAN JAYK’AQPAS CHHAYNA JATUN PARATAQA CHAYACHIMUSAQÑACHU” NISPA.

[Narración:] NOEPAS FAMILIANPAS DIOSPI CONFIASQANKURAYKUN CHAY JATUN PARAMANTA SALVAKURQANKU.

[RECUADRO]

¿IMATAN KAY YACHACHIKUYMANTA YACHASUNMAN?

¿IMARAYKUN NOEPAQ SASA KANMAN KARQAN JEHOVÁ DIOSPI CONFIAY?

LEEY: MATEO 24:38, 39; HEBREOS 11:7.

¿IMARAYKUN NOEPAS FAMILIANPAS PACIENCIAKUQ KANANKU KARQAN?

LEEY: GÉNESIS 6:14; 7:6; 8:13-16; HEBREOS 6:12.

¿IMARAYKUN NOQANCHISPAS DIOSPI CONFIANANCHIS, PACIENCIAKUQ IMA KANANCHIS?

LEEY: MATEO 24:36, 37; HEBREOS 10:36-39.

3 YACHACHIKUY

Manan saqemusqantaqa yuyarirqanpaschu

wp17.3 12 párr. 5, willakuy

Munay rijch’ayniyoq warmi

Bibliapiqa allin iñiyniyoq kasqanmantan Saraqa reqsisqa karqan. Ichaqa manan killa nisqa diospichu iñirqan, aswanpas cheqaq Diostan adoraran Jehová sutiyoqta. Chay llaqtapiqa yaqa llapa runan killa diosta adoraq, chaypaqmi jatun torretaraq sayarichiranku. Bibliaqa manan ninchu imaynapi Sara allin iñiyniyoq kasqanta. Yachakunmi papanqa juj tiempo idolokuna adorasqanta. Imaynapichá kanpas, Saraqa Abrahanwanmi casarakurqan, payqa chunka wata kuraqninmi karan, qhepamantaq payqa “llapa chaninpaq jap’isqa kaqkunaq taytan kapuran” (Génesis 17:17; Romanos 4:11). Paykunaqa allin ejemplon karanku casado kausayninkupi, respetoyoq allin rimanakuq ima. Sasachakuykunapi tarikuspapas iskayninkumantan allichaqku. Astawanqa Diosta munakuymi paykunapiqa rikukuran.

[Willakuy]

Sarawan Abrahanwanqa Tarepa wawankunan karqanku, ichaqa sapankankuqpas jujmi mamanku karan (Génesis 20:12). Arí, kay tiemponchispiqa manan allinchu kanman chay jina casarakuyqa, ichaqa yuyarinanchismi chay tiempopi runakunaq kausayninqa jujniray kasqanta. Chay tiempopi runakunaqa cercapiraqmi kasharanku Adán Evaq pierdesqanku perfecto kausaymanta. Chaymi mana ancha tayta-mamakunamantaqa ima onqoypas wawankuman pasaqchu. 400 watakuna qhepatan ichaqa astawanña karunchakapuranku perfecto kausaymanta. Chaymi Moisesman kamachikuy qosqanpi Dios prohibiran familiankuwan casarakunankuta (Levítico 18:6).

wp17.3 13, 14

Munay rijch’ayniyoq warmi

Viajanankupaq preparakushaspan Saraqa ajllanan kanqa imakuna apananta. Asnopi otaq camellopi apayta atikuq cosaskunallatan apananku karan. Askha kaqninkunatachá vendepunan otaq regalanan karan. Chaymantapas saqepunanmi karan llaqtanpi qhapaq kausayninta. Chaykunan kanman: mercadoman otaq tiendakunaman rispa cerealkunata, aychata, frutakunata, p’achakunata rantikuy.

Sarapaqqa aswan sasaraqchá karan wasinta saqey. Sichus wasin Ur llaqtapi arqueologokunaq tarisqanku wasikuna jina karan chayqa, qhapaq kausaynintan pierdenan karan. Wakin wasikunaqa unu pilakunayoqmi karan, 12 más cuartokunayoq ima. Pobre runakunaq wasinpas allin techoyoq perqayoqmi karan, punkunkunapas seguroyoqmi karan. ¿Chhayna segurochu sientekunman karpapi tiyaspa? Manan, aswanpas cuidakunanmi kanqa suwakunamanta, phiña leonkunamanta, osokunamanta, atoqkunamanta ima. Chay animalkunaqa askhan chay tiempopi karan.

¿Pikunamantan Sara despedikunan karan? Llaqtanta parientenkunatawan saqespa karuta ripunankupaq Diospa kamachisqanqa manan facilchu kanman karan. Munakuq sonqo warmitaq karan chayqa, yachasqachá karan hermanonkunaman, sobrinonkunaman, tionkunamanpas, paykunawanqa manañapaschá jayk’aqpas tupanmanchu. Chaywanpas payqa decidisqan kasharan. Sapa p’unchaymi ripunankupaq lliuta alistasharan.

Saraqa q’alatan alistaran ripunanku p’unchaypaq. Abrahanwan Sarawan kuskan rinallantaq karan familiapi tayta Taré, payqa 200 watanpi jinañan kasharan (Génesis 11:31). Familianta cuidaspaqa ocupasqachá Saraqa kashanman. Chaymantapas paykunawanmi rinallantaq karan Lot. Chhaynapin llapallanku ‘Caldea runakunaq llaqtanmanta lloqsinankupaq’ Diospa kamachisqanta kasukunanku karan (Hechos 7:4).

wp17.3 14, 15

Munay rijch’ayniyoq warmi

Chaywanpas, familianqa problemakunapin tarikuran. Canaanpin yarqay karan, chaymi Egiptoman jaykuranku. Chaypin Abrahán juj peligrota reparaspa Sarata niran: “Qanqa sumaq rijch’ayniyoqmi kanki, Egipto runakunan qanta rikuspa ninqaku: ‘Warminmi’, nispa, jinaspanmi noqata wañuchiwanqaku, qantataq mana wañuchisunkikuchu. Chhaynaqa, ninkin panay kasqaykita, qanrayku noqa allin rikusqa kanaypaq, ajinapi mana wañuchiwanankupaq”, nispa (Génesis 12:10-13). ¿Imaraykun Abrahán esposanta chay jinata niran?

Manan jujkunaq nisqanman jinachu Abrahanqa manchali otaq llulla kaspa chaytaqa niran. Cheqaqtan Saraqa papallanmanta hermanan karan. Iskayninkun allinta yacharanku Diospa munaynin junt’akunanpaq juj miray necesitakusqanta, Abrahanwan juj nación sayarinantapas. Chaymi Abrahanpa cuidakunanqa importante karan. Chaymantapas arqueologokunaq tarisqanpin yachakuran ñaupa tiempopi Egipto reykunaqa casada warmikunata jap’ikapunankupaq qosankuta wañuchisqankuta. Chaymi Abrahanqa yachaywan rimaran, Sarataq tukuy sonqowan kasukuran.

Pisi tiempollamantan Abrahanpa piensasqanqa pasaran. Egipto rey Faraonpa kamachikuqninkunan repararanku Saraqa edadniyoqña kashaspapas ancha munay rijch’ayniyoq kasqanta. Faraonman willaqtinkun palacionman apanankupaq kamachikuran. Abrahanqa llakikuranchá, Sarapas sinchi manchasqachá kasharan. Ichaqa manachus jina millaytachu trataranku, aswanpas juj invitasqa runata jinan. Faraonqa yaqapaschá qhapaq kayninkunata qhawarichiyta munaran, Sara admirakunanpaq. Qhepamantaq casarakunankupaq hermanon Abrahanwan rimananpaq (Génesis 12:14-16).

g 1/08 29 párrs. 4, 5

¿Imaynatan familiata umalliqkuna autoridaqniyoq kayninkuta junt’ananku?

Jehová Diosmi esposakunata kamachirqan qosankuta kasukunankupaq respetanankupaq ima. ¿Chaywanchu nisharqan “esposakunaqa ch’inllan qosankuq imachus nisqanta ruwananku” nispa? Chaypaq yachasunchis Saramanta. Payqa tukuy sonqon qosan Abrahanta kasukurqan (1 Pedro 3:5, 6). Chaymantapas liston kasharqan qosanta tukuy imaymanapi yanapananpaq. Chhayna kasqantan rikuchirqan Abrahán munay wasinkuta saqenankupaq nisqanta kasukuspa. Chaymantapas liston kasharqan ima ratupipas visita wasinman chayaqtin wayk’unanpaq (Génesis 12:5-9; 18:6). Chaykunataña ruwarqan chaypas Saraqa imayna kashasqantan, imakunachus llakichisqantan mana manchakuspa Abrahanman willakurqan, manaña qosan llakisqa kashasqanta repararqanchu chaypas. Juj kutinmi Saraqa munasharqan kamachin Agar wawantin wasinmanta ripunankuta. Jehová Dios Sarata wanachinanmantaqa Abrahantan nirqan: “Kasukullay imatachus Sara nishasunki chayta”, nispa. Saraqa kasukushallarqanmi qosanta, chaymi suyarqan qosan kikin kamachin warmita wawantinta wasinmanta qarqonanta (Génesis 21:8-14).

¿Imatan Saramanta yachasunman? Esposakunaqa allintan familia ukhupi imachus ruwanankuta junt’anku, chaychá Jehová Diosqa juj esposata qosakunaman qorqan (Malaquías 2:14). Esposakunaqa atinkumanmi ima yuyaychaytapas qosankuman qoyta, chaykunan qosakunataqa yanapanqa imatapas allinta ruwanankupaq. Chaymantapas esposakunaqa wasipi imaymana ruwaykunatan junt’anku, qolqetapas aswan allintan aypachikunku. Chaykunapiña esposakuna yanapakunku chaypas familiata umalliq qosakunan ima ruwanankupaqpas decidinan kanqa (Proverbios 31:10-31; 1 Timoteo 5:14).

w23.05 24-25 párr. 15-17

Munakuyniykichisqa “Jehová Diospa ninan jina” mana tukukuqmi kanan

¹⁵ Casado kausaypiqa qosapas esposapas respetowanpunin qhawarinakunanku. Imaynan ninaqa mana wayra kaqtinqa ratulla wañurapunman, chhaynatan casado kausaypipas respetanakuy mana kaqtinqa ratulla munanakuyninkuqa chiriyapunman. Ichaqa sichus qosapas esposapas respetowan qhawarinakunqaku chayqa munakuyninkuqa nina jinan raurashallanqa. Respetowan qhawarinakuyqa manan “qosaytaqa otaq esposaytaqa respetanin” niyllachu. Aswanpas qosaykin otaq esposaykin reparanan payta respetowan qhawarisqaykita. Aret hermanonchisqa 25 wata masña Penny esposanwan casarasqa kashanku. Penny hermananchismi nin: “Noqaykuqa repetowanpunin qhawarinakuyku chaymi wasiykupiqa munakuy kan. Ima piensasqaykutapas imayna kashasqaykutapas confianzawanmi willanakuyku, iskayniykun tukuy yuyaywan uyarinakuyku” nispa. Chhaynaqa, ¿imatan qosakunapas esposakunapas ruwananku respetanakusqankuta rikuchinakunankupaq? Chaypaq Abrahanmanta Saramantawan yachasun.

¹⁶ Abrahanqa respetowanpunin Sarata qhawariq. Tukuy yuyaywanmi imachus nisqanta uyariq, allintan reparaq imayna kashasqantapas. Juj kutinmi Saraqa may llakisqa phiñasqa ima kasharqan, jinan chay llakikuyninmanta Abrahanta juchacharqan. Paymi ichaqa mana phiñakurqanchu nitaqmi k’araq simikunawanchu kutichirqanpas. Abrahanqa allintan Sarata reqsirqan, yacharqanmi Saraqa payta respetasqanta ima nisqanpipas yanapasqanta. Chaymi Abrahanqa tukuy yuyaywan Sarata uyarirqan, jinaspa kallpachakurqan chay llakikuyninpi yanapananpaq (Gén. 16:5, 6). ¿Imatan qosakunapas Abrahanmanta yachankuman? Yachasqanchis jina familiapiqa qosan umalliqa (1 Cor. 11:3). Ichaqa manan chayraykuchu payqa munasqanta ruwanan, aswanpas tukuy yuyaymi esposanta uyarinan, imataña ruwaspapas esposanpin ñaupaqtaqa piensanan (1 Cor. 13:4, 5). Yaqapaschá mayninpi esposayki sinchi llakisqa kanman, jinaspa chay llakikuyninmanta piwanpas rimayta munanman. Chhayna kaqtinqa respetowanmi esposaykita qhawarinayki, tukuy yuyaywanmi payta uyarinayki (Leey 1 Pedro 3:7). Dimitri iñiqmasinchisqa Angela esposanwanmi yaqa 30 wata jinaña casarasqa kashanku. Angela hermananchismi nin: “Imapas llakichiwaqtinqa otaq piwanpas rimayta munaqtiyqa tukuy yuyaywanmi qosayqa uyariwan. Mayninpi phiñasqaña kani otaq waqaytaña munani chaypas qosayqa pacienciawanmi uyariwan. Chaypin reparani qosay respetowan qhawariwasqanta”, nispa.

¹⁷ Saraqa Abrahantan yanaparqan imachus ruway munasqanpi, chaypin rikuchirqan Abrahanta respetowan qhawarisqanta (Gén. 12:5). Juj kutinmi kinsa runakuna Abrahanpa kasqanman qonqaylla chayamurqanku. Jinan Abrahanqa imallatapas paykunaman qoyta munarqan, chaymi Sarata nirqan askha t’antakunata ruwananpaq. Saran ichaqa juj ruwaykunapi ocupasqa kasharqan (Gén. 18:6). Imaymana ruwanayoqña Sara kasharqan chaypas usqhayllan Abrahanpa nisqanta kasukurqan. Esposakuna, ¿imaynatan Saraq ejemplonta qatikuwaqchis? Qankunaqa Sara jinan qosaykichista imachus ruway munasqanpi yanapanaykichis, chayta ruwankichis chayqa munakuyniykichisqa astawanmi yapakunqa (leey 1 Pedro 3:5, 6). Ñaupaq kaq parrafopi rimamusqanchis Dimitri hermanonchismi nin: “Iskayniyku jujniraytaña ruwayta munayku chaypas esposayqa imachus ruway munasqaypin yanapawan. Mayninpi imachus ruwasqay manaña allinchu lloqsiruwan chaypas, esposayqa manan chaymantaqa juchachawanchu nitaqmi phiñakunpaschu. Chaypin reparani esposay respetawasqanta. ¡Kusikunin esposay chhayna kasqanwan!”, nispa. Chhaynaqa, sichus casado kausaypi respetanakuy kanqa chayqa sumaqtan munakuyqa t’ikarinqa.

4 YACHACHIKUY

Ñaupaq kutita Diospa guerranpi maqanakuq runa

w89 1/7 5, 6

Abrahanqa Diospa amigon profetan iman karqan

¿Imatan nisunman Elam llaqta rey Kedorlaomerta Abrahán atipasqanmanta? 1800 watakunapi jinaqa pisitan yachakurqan Elam runakunamantaqa. Yachaysapakunaq nisqanman jinaqa manas Elam runakunaqa Babilonia llaqtapi ni Palestina llaqtapipas ima ruwaypipas apoyanmanchu karan. Imaymana tarisqankupin ichaqa allinta yachakurqan allin maqanakuq nación kasqanta. Juj libropin kayta nin: “Elam runakunan 1950 watapi jina manaraq Jesús jamushaqtinmi Ur llaqtataqa ch’usaqyachirqanku. [...] Chaymantataqmi Babiloniapi kamachikuqkunata apoyarqan”, nispa.

Chaymantapas Ur llaqtapi imaymana tarisqankupin rijurirqan Elam nacionta kamachiq reykunaq sutinkuna. Wakin sutikunan rijurirqan “Kudur” otaq “Kedor” nisqa. Elam runakunaq diosankutaqmi karqan Lagamar otaq “laomer” nisqa. Chaykunawanmi allinta yachakurqan Kedorlaomer runa allin reqsisqa rey kasqanta. Chay reypa sutinqa “Siervo de Lagamar” ninantan nin. Chaymantapas chay tarisqankupin rijurirqan llaqtakunata atipaq kinsantin reykunaq sutin. Tudhula (Tidal), Eri-aku (Arioc), Kudur-lahmil (Kedorlaomer) nisqa sutikuna (Génesis 14:1). Custance nisqa sutiyoq runan “Cosas ocultas de la revelación de Dios” nisqa libropi nillarqantaq: “Chay sutikuna tarisqankupin kashallarqantaq Babiloniapi imachus pasasqan. Chay nacionpin Elam runakunapas kamachikuyta qallarirqanku. [...] Chaykuna tarisqankuqa Bibliaq nisqanwanmi tupasharqan, ichaqa chay yachaysapa runakuna manan chhaynachu nisqankuwan imachus pasasqanta mana valeqpaq jina qhawarisharqanku”, nispa.

¿Imanisunmanmi tawa reykuna atipasqankumanta? ¿Ima prueballapas kanchu Transjordaniamanta Neguebmantapas? Arí. “La arqueología de la tierra de Israel” nisqa libropin profesor Yohanan Aharoni nirqan: “Transjordania llaqtapiqa askhan israelitakuna kausarqanku, Neguebtaq 2000 watapi jina ch’usaqyachisqa karqan manaraq Jesús jamushaqtin”, nispa. Juj yachaysapakunaq nisqanman jinaqa tukuy chaykunaqa pasasqa 1900 watakunapi manaraq Jesús jamushaqtinmi. Harold Stigers runa Commentary on Genesis nisqa libronpi nirqan: “Chay tiempopi Neguewan Transjordaniawanqa yaqa igual-llas kasqaku. Ichaqa qonqayllas chay llaqtakunaqa ch’usaqyachisqa kasqaku”, nispa. John Van Seters runapas Abraham in History and Tradition nisqa libronpin kaytan nillarqantaq: “Chaykunaq pasasqan qhepamanqa manan yachakunchu maymanchus chay llaqtakunapi tiyaq runakuna ripurqanku chaytaqa”, nispa.

Génesis 14 capitulopin chaymanta rimashan. Bibliaq willasqanman jinaqa Abrahanqa 1943 watapi manaraq Jesús jamushaqtinsi Canaanpi kasqa. Rey Kedorlaomer llaqtakunata ch’usaqyachisqanqa pasarqan pisi watakuna qhepallatan. Chay qhepamantaq Jehová Diosqa Sodoma Gomorra llaqtakunata ninawan ch’usaqyachirqan. Chaykunaq pasasqanwanmi Jordán mayuq qayllanpi jallp’akunaqa manaña llank’anapaq valepurqanñachu (Génesis 13:10-13; 19:24, 25). Juj ladomanta ejercitokunapas manañan munarqankuñachu chay jallp’akunataqa.

it “Mar Salado” párr. 6

Mar Salado

Sodoma, Gomorra llaqtakuna. Sodoma Gomorra llaqtakunaqa Kachi qochaq uray ladonpin karqan. Chay llaqtakunamanta reykunaqa “Sidin wayq’opi, maypichus Kachi qocha kashan chaypin” guerrapi maqanakuqkunawan kuska kasharqanku, chaymantas Sidim wayq’oqa Kachi qochaman tukupunman karqan (Gén. 14:3). Sodoma Gomorra llaqtapin Lotqa tiyarqan “chay jallp’aqa Jehová Diospa huertan jinan” karqan (Gén. 13:10-12). Kunankamapas chay wayq’oqa askha unuyoqsi, chaypiqa rurunsi trigo, cebada, uva, jujkunapas. Askhas breapas kachipas kan, chaytan Bibliapipas Sodoma Gomorra llaqtakunamanta rimaspa nin (Gén 14:10; 19:24-26).

it “Salem”

Salem

(Thaj).

Chay llaqtapin Melquisedecqa rey jina sacerdote jina karqan (Gén. 14:18). “Salem” sutiqa Jerusalén sutiwanmi jujllachasqa kashan, chayraykun nikun “iskay kuti thaj” nispa. Chaymanta rimaspan Hebreos 7:2 textopipas nishan: “Thaj kayta qoq”, nispa.

Ñaupa tiempo judiokunaq nisqanman jinaqa Salemtan reqsikun Jerusalén nispa, Bibliapipas chhaynatan nillantaq. Abrahanmi “Reypa wayq’on” nisqapi tuparqan Sodoma reywan Melquisedecwan ima. Chay wayq’opin rey Davidpa churin Absalonpas juj “columnata sayarichirqan”, chay wayq’oqa yaqachus jina Jerusalén llaqta qayllapi kasharqan (Gén. 14:17, 18; 2 Sam. 18:18). “Salem” sutiqa “Jerusalén” sutiwanmi jujllachasqa kashan, Salmos librota qelqaqpas “Sión” sutitawan kuskatan usaq (Sal. 76:2). Chaymantapas allinchá kanman karqan Melquisedec rey jina sacerdote jina Davidpa mirayninmanta jamuq reykunaq, jinallataq Leví ayllumanta jamuq sacerdotekunaq servisqankupi serviyqa. Chaymantapas chay llaqtapin Jesucristoqa sacrificiopi jaywasqa karqan, paymi “Melquisedec jina sacerdote” kananpaq ajllasqaña karqan (Heb 3:1; 7:1-3, 15-17).

it “Sumo sacerdote” párrs. 27-28

Sumo sacerdote

Jesucristo sacerdote jina kasqan. Bibliapi Hebreos libropin rimashan, Jesucristo kausarimpuspa janaq pachaman ripusqanmanta. Kunanqa “Melquisedec jina uma sacerdote kapun” (Heb. 6:20; 7:17, 21). Jesucristo Aarompa tiemponmantapas aswan jatun sacerdote kasqanta entiendenapaq Melquisedecmanta yachasun, paymi karqan rey, sacerdote ima. Paytaqa tukuy atiyniyoq Diosmi churarqan chhayna kananpaq, manan herenciamantachu chaytaqa chaskirqan. Kaqllataqmi karqan Jesucristopas, payqa manan Leví ayllumantachu karqan, aswanpas Judá ayllumantan, familianpas rey Davidmantan jamurqan, sacerdote kasqantapas manan Aaronmanta jamusqanraykuchu chaskirqan, aswanpas Dios kikinmi churarqan, imayna Melquisedectapas nombrarqan chhaynata (Heb. 5:10). Salmos 110:4 textopin nin: “Jehová Diosmi juj juramentota ruwan (manan chay ruwasqanmantaqa pesapakunqachu), manan imachus piensasqantaqa cambianqachu, paymi nin: ¡Qanmi Melquisedec jina sacerdote kanki, wiñaypaqmi sacerdote kanki!”, nispa. Chhaynapin Jesucristoqa janaq pachapi Rey jina Sacerdote jina kapun. Chaymantapas Jesucristoqa rey Davidpa mirayninmanta jamusqanraykun Davidman prometesqa Diospa gobiernonta chaskin (2 Sam. 7:11-16). Chayraykun Jesucristoqa Melquisedec jina kapun.

Jesucristo jatun sacerdote kasqanmi rikukullantaq, Leví judiokunamanta kuraj sacerdote kashaspa Melquisedecman diesmota qosqanpi, diesmotaqa Abrahanmi Salem llaqtapi Melquisedec rey jina sacerdote jina kashaqtin qorqan. Chaymantapas Melquisedecmi Levita bendecirqan, chhaynapin “kuraq kaq sullk’a kaqta bendecin” (Heb. 7:4-10). Chaymantapas Bibliapin Melquisedecmanta nillantaq: “Manan yachakunchu pichus taytan karqan chayta ni pichus maman karqan chaytapas, manallataqmi yachakunchu pikunachus ñaupa taytankuna karqan chaytapas”, nispa. Chhaynapin wiñaypaq sacerdote Jesucristota representarqan, paymi kausarichisqa karqan “mana tukukuq kausayta” chaskinanpaq (Heb. 7:3, 15-17).

w12 1/1 6, 7

Abrahanqa valiente mana manchakuqmi karqan

Abrahanqa imaynatas familianpas, kamachin runakunapas Canaán llaqtaman ripunankupaq alistakusqankutan qhawashan (Génesis 12:1-5). Paymi llapankuta uywanan karqan, chayqa maytachá llakichirqan. ¿Atinqachu tukuy necesitasqankutapas mana reqsisqan llaqtapi llapankuman qoyta? ¿Manachu aswan fácil kanman Ur qhapaq llaqtapi paykunata uyway? ¿Iman kanman familianmanta kamachinkunamantapas Abrahán Canaán llaqtapi onqopuqtin otaq wañupuqtinpas? ¿Pin familianta cuidanman? Yaqapaschá tukuy chaykunamanta Abrahanqa llakikurqan. Chhaynaña karqan chaypas payqa ripunanpunin karqan. Abrahanqa liston kasharqan imaña pasaqtinpas Jehová Diospa kamachisqanta kasukunanpaq. Payqa Diospin confiarqan, manan imatapas manchakurqanchu.

¿IMAN MANA MANCHAKUQ KAY? Chayqa imaña kaqtinpas otaq sasaña kaqtinpas ima ruwananchispaqpas listo kaymi. Manan chaywanqa nishanchischu “manan jayk’aqpas manchakuqchu kananchis” nispachu. Mana manchakuqqa kanchis Dios kallpata qowasqanchisraykun, manchaliña kashaspapas.

¿IMAYNATAN ABRAHÁN RIKUCHIRQAN MANA MANACHAKUQ KASQANTA? Allin qhapaq wasinmantan ripunan karqan sasaña kashaqtinpas. Llaqtanpiqa imaymana idolokunatan yupaychaqku. Payqa manan runakunata manchakuspachu Diospa munaynin ruwayta saqepurqan. Aswanpas mana manchakuspan Jehová Diosllata yupaycharqan, “ancha jatun Dios” kasqanrayku (Génesis 14:21, 22).

Ñaupaqtaqa Jehová Diostan kasukurqan qhapaq kayninkunamanta llakikushananmantaqa. Ur llaqtapi qhapaq kayninkunata saqespan payqa mana reqsisqan llaqtaman ripurqan, payqa Jehová Diospi confiaspan chayta ruwarqan. Yaqapaschá mayninpiqa yuyarirqan Ur llaqtapi imaymanankunata saqemusqanta. Chaywanpas Jehová Diospin confiarqan paymanpas familianmanpas ima necesitasqankuta qonanpi. Payqa allintan yacharqan Jehová Diosllata servinan kasqanta, chayta yachaymi paytaqa yanaparqan Diosllata kasukunanpaq.

¿IMATAN ABRAHANMANTA YACHASUNMAN? Noqanchispas Abrahán jinan mana manchakuspa Jehová Diosta kasukunanchis, runakunaña imaymana mana allinkunata ruwashaqtinkupas. Bibliaq willasqanman jinaqa Jehová Diosta serviqkunaqa qonqayllan jark’asqa tarikusunman, yaqapaschá chayta ruwawasunman amigonchiskuna otaq familianchiskuna, paykunaqa yanapayta munaspapaschá chayta ruwawasunman (Juan 15:20). Noqanchisqa allintan yachanchis Diosmanta yachasqanchisqa cheqaq kasqanta, chaymi mana manchakuspa respetowan Diospi iñisqanchista defiendenanchis (1 Pedro 3:15).

Chaymantapas Diosqa payta serviqkunatan prometen mana jayk’aqpas saqerparinanpaq. Chay promesapichus confianchis chayqa, Jehová Diosllapaqñan llank’asunchis manan qolqe maskhaypichu afanakusunchis (Mateo 6:33). Yachasun juj familia imatas ruwarqan astawan Diosta servinanpaq chayta.

Dougwan Beckywanqa iskay juch’uy wawakunayoqmi kanku, paykunaqa maypichus Diosmanta allin willakuykunata manaraq willakusqan llaqtamanmi astakuyta munarqanku. Chaypaqqa Jehová Diosmantan ñaupaqtaqa mañakurqanku, jinaspa alistakuyta qallarirqanku. Dougmi nin: “Mana manchakuqmi kanayku karqan iskaynin wawantin mana reqsisqayku llaqtaman astakunaykupaqqa, manan yacharqaykuchu imaynachus chay llaqtapi tiyanaykutaqa. Chaymantapas chayta ruwanaykupaqqa allintan Abrahanmanta Saramanta yachanayku karqan. Chaypin yacharqayku paykunataqa mana jayk’aqpas Dios saqerparisqanta, chayta yachasqaykun astawan yanapawarqanku Jehová Diospi confianaykupaq”, nispa.

¿Imaynan astakusqanku llaqtapi kausayninku karqan? Dougmi nin: “Imaymana bendicionkunatan chaskirqayku”, nispa. Nillantaqmi: “Kunanqa imachus kapuqnillaykuwanmi kausayku, chayraykun astawan tiempoykuqa kan familiantin kuska predicanaykupaq, parlarinaykupaq, wawaykuwan pujllarinaykupaqpas. Chaykuna ruwasqaykuqa maytan kusichiwanku”, nispa.

Manapaschá llapanchischu paykuna jina juj llaqtakunaman astakusunman. Ichaqa llapanchismi atisunman Abrahán jina Dios serviytaraq ñaupaqman churayta, Diosqa tukuy necesitasqanchistan qowasunchis. Chayta ruwaspaqa Bibliapi nisqanman jinan nisunchis: “Jehová Diosmi yanapawaqniyqa, manan manchakusaqchu”, nispa (Hebreos 13:5, 6).

[Ilustración y recuadro de la página 8]

Diosta kasukuq warmi, allin esposa

Saraqa Diospi allinta iñiq qhariwanmi carasqa karqan, paypas Diospin allinta iñillarqantaq. Bibliapiqa kinsa kutitan willan Saraqa Dios serviq warmikunapaq allin ejemplo kasqanmanta (Isaías 51:1, 2; Hebreos 11:11; 1 Pedro 3:3-6). Bibliapiqa manan Sara allin warmi kasqanmantaqa askha partepichu willan, ichaqa piensasunmanmi imayna warmis karqan chaypi.

Ur llaqtanta saqespa mana reqsisqa llaqtaman ripusun nispa Abrahán niqtin, ¿imanirqanmi Sara? ¿Tapurqanchu: “Imaraykun ripusun, maymanmi ripusun”, nispa? ¿Llakikurqanchu maypi tiyanankumanta, imata mijunankumantapas? ¿Llakikurqanchu “manañapaschá kutimpusaqchu, imay sonqon seqepusaq amigaykunata, parienteykunatapas” nispa? Yaqapaschá chaykunamanta llakikurqan. Chaywanpas payqa Jehová Diospi confiaspa, kasukusqanmanta bendecisqa kananmantan seguro kasharqan (Hechos 7:2, 3).

Saraqa manan Diosta kasukuq warmillachu karqan, payqa allin esposan kallarqantaq. Chaymantapas manan payqa jayk’aqpas qosanta kutipakurqanchu imaynata familianta uywanankumantaqa. Saraqa sonqomantan qosanta respetaq chaymi munakuywan llapa ima ruwasqanpipas qosanta apoyaq. Sonqonpi imayna kasqanmi rikukurqan munay warmi kasqanmantaqa (1 Pedro 3:1-6).

¿Allinchu kay tiempopipas casarasqa warmikunapaq chhayna kay? Jill sutiyoq warmimanta rimasun, payqa kusisqas kinsa chunka watakunaña casarasqa kashan, paymi nin: “Saramanta yachasqaymi yanapawan ima piensasqaytapas qosaywan rimarinaypaq. Ichaqa manan jayk’aqpas qonqanichu qosay noqata familiaytapas umalliq kasqanta. Paymi ima ruwanaykupaqpas decidin, noqataq yanapani tukuy atisqayta”, nispa.

¿Imatawanmi yachasunman Saramanta? Saraqa munay warmiña karqan chaypas, manan jayk’aqpas munay kasqanmantaqa jatunchakurqanchu (Génesis 12:10-13). Payqa imaña kaqtinpas qosan Abrahantan yanaparqan. Paykunaqa manan imallapipas engañanakuqkuchu, paykunaqa karqanku: junt’aq sonqo, k’umuykukuq, munakuq iman, chayraykun casado vidankupas juj bendición karqan.

5 YACHACHIKUY

Sasaña karqan chaypas Diostan kasukurqan

g 5/12 18, recuadro

Bibliaqa profeciakunamanta willaq libron. Ñaupaq kaq parte

ABRAHANQA ALLI REQSISQA RUNAN KARQAN

◼ Ñaupa tiempopi 4000 watakunapi jina manaraq Jesús jamushaqtinmi t’urumanta ruwasqa moldekunata tarirqanku, chay moldekunapis qelqasqa kasqa wakin llaqtakunaq sutin, chay sutikunaqa Abrahapa familianpa sutinkuna jinas kasqa. Chaykunan kaykuna: Péleg, Serug, Nacor, Taré, Harán ima (Génesis 11:17-32).

◼ Génesis 11:31 textopin willashan “Caldea runakunaq Ur llaqtanmanta” Abrahán familiantin ripusqankuta, chaymantapas Irak nacionpa jujnin ladonpis tarisqaku Abrahanpa wasinpa perqankunata. Chaymantapas Bibliapin nillantaq, Abrahanpa taytan Taré, Harán llaqtapi wañukapusqanta, yaqachus jina chayqa kashan Turquía nacionpi. Bibliapin willallantaq esposan Sarapas, Hebronpi wañukapusqanta, chay llaqtaqa Medio Oriente nisqa ladopin kashan (Génesis 11:32; 23:2).

it “Abrahán” párrs. 22, 23

Abrahán

Ñaupa tiempomanta. Jesuswan discipulonkunawanqa setenta más kutikunatan Abrahán sutita usarqanku rimasqankupi qelqasqankupipas. Jesuspas qhapaq runamanta Lazaromantawan rimaspan Abrahanmanta rimallarqantaq (Luc. 16:19-31). Juj kutinmi Jesuspa enemigonkuna jatunchakuspa nirqanku: “Taytaykuqa Abrahanmi”, nispa. Jinan Jesusqa iskay uya kasqankuta sut’ita nirqan: “Abrahanpa wawankunachus kawaqchis chayqa, Abrahanpa ruwasqankunatachá ruwawaqchis”, nispa (Juan 8:31-58; Mat. 3:9, 10). Manan ima familiamanta jamusqaykichu valen, aswanpas apóstol Pabloq nisqanman jinan kanan, paymi nirqan: “Abrahanqa Jehová Diospi iñisqanraykun chaninpaq jap’isqa karqan”, nispa (Rom. 9:6-8; 4:1-12). Chaymantapas Pabloqa sut’itan willallarqantaq Abrahanpa mirayninqa Jesucristo kasqanta jinallataq paywan kuska “prometesqa herenciata chaskiqkunapiwan” (Gál. 3:16, 29). Chaymantapas Pabloqa willallantaqmi Abrahán munakuywan forastero runakunata sumaqta chaskisqanmantapas, chaychá Hebreos 11 capitulopi Jehová Diosta tukuy sonqowan serviqkunawan kuskata Abrahanpa sutintapas qelqarqan. Chaymantapas Apóstol Pablon allinta sut’incharqan Abrahanpa iskaynin warminkunamanta, paykunan karqan Sarawan Agarwan, paykunatan tupanachikurqan Jehová Diospa iskay acuerdo ruwasqanwan (Gál. 4:22-31; Heb. 11:8). Abrahanmanta rimaspan Santiagopas nillarqantaq: “Abrahanqa Jehová Diospi iñisqanraykun chaninpaq jap’isqa karqan”, nispa. Chaymi Abrahanqa “Jehová Diospa amigon” kapurqan (Sant. 2:21-23).

Yachaysapa runakunaq nisqanman jinaqa Abrahanmanta imachus yachakusqanqa tupashanmi Bibliaq willasqanwan. Chaymantapas maypis imapas pasarqan, ima costumbreyoqchus chay tiempopi runakuna karqanku chaykunapas tupashanmi Bibliawanqa. Chaymantapas Het runakunaq camponta rantikusqanpas, Eliezerta herenciata chaskinanpaq ajllasqa kasqanpas, Agar warmita imaynata tratakusqanpas Bibliaq nisqanman jinapunin kashan.

ia 29 párrs. 4, 5

“Llapa iñiqkunaq taytan”

⁴ ¿Pin Abrahamman yachachirqan Jehová Diosmanta? Chay tiempokunapiqa karqanmi hunt’aq sonqowan Diosta serviq runakuna. Hukninmi karqan Sem. Noepa churinkunamanta Biblia rimaspaqa ñawpaqtan Semmanta riman manaña phiwi churichu karqan chaypas, yaqapaschá aswan allin iñiyniyoq kasqanrayku. Millp’uq para kasqan qhepamanpas Noeqa Jehová Diostan nirqan “Sempa Diosnin” nispa (Gén. 9:26). Chaykunawanmi sut’ita reparanchis Semqa Jehová Diosta cheqaq yupaychaytapas anchata respetasqanta.

⁵ Ichaqa, ¿reqsirqanchu Semta Abraham? Reqsinmanmi karqan. Kurakña Sem kashaqtinqa Abrahamqa wawallaraqmi karqan, chhaynaqa makillachá uyarirqan yachaywan rimasqankunata. Semqa tawa pachak wata masniyoqñan karqan, ¿imakunatan chay tiempopi rikurqan? Rikurqanmi mana chanin kawsay sinchita yapakusqanta chay hawa millp’uq para kay pachata hunt’aykusqantapas. Qhepamanmi rikullarqantaq runakuna miraspa llaqtakunata paqarichisqankuta. Payqa rikullarqantaqmi Babel torreta perqasqankutapas, chaytan Nimrod sutiyoq runa Diospa contranpi sayarispa ruwachirqan, chayraykun Diosqa chay perqaypi yanapakuqkunaq rimayninta cambiarqan. Semmi ichaqa mana yanapakurqanchu chay perqaypi, chayraykun paypas familianpas ñawpaqmantapacha runakunapaq Diospa qosqan simita rimashallarqanku, Abrahampas familianmi karqan. Chaykunataqa admirasqachá Abrahamqa uyariq, allin iñiyniyoqtataqchá Semtaqa qhawariq. Abrahammanqa Semmi yachachinman karqan Jehová Diosmanta unay watakuna kuska kawsasqankurayku.

rr 20 párr. 18

Ofrenda jaywasqantan sumaqta chaskirqan

¹⁸ Abrahanqa askha sacrificiokunatan jaywarqan. Ichaqa chay sacrificiokunataqa ruwarqan, ¡sapallan Jehová Diosta jatunchananpaqmi! (Gén. 12:8; 13:18; 15:8-10). Ichaqa ¿imaynan chay sacrificio ruwasqankuna karqan? ¿Listochu kasharqan Abrahán aswan allin kaqta Jehová Diosman sacrificiota jaywananpaq? Chayqa sut’itan rikukurqan munakusqan sapan wawan Isaacta sacrificiopi jaywananpaq listo kashasqanpi. Chay sacrificiota imaynata jaywananpaqmi Jehová Diosqa Abrahanta allinta yachachirqan (Gén. 22:1, 2). Abrahanqa liston kasharqan Jehová Diospa imachus nisqanman jina ruwananpaq. Jehová Diosmi ichaqa jark’arqan wawanta ama wañuchinanpaq (Gén. 22:9-12). Jehová Diosqa chaskirqanmi Abrahanpa yupaychayninta, ¿imarayku? Tukuy sonqomanta ruwasqanrayku. Chayraykun apóstol Pabloqa nirqan: “Abrahanqa Jehová Diospi iñisqanraykun chaninpaq jap’isqa karqan”, nispa (Rom. 4:3).

g88 8/4 25

“Mirayniykiqa cielopi ch’askakuna jinaraqmi kanqa”

Jehová Diosmi Abrahanman prometerqan: “Mirayniykiqa cielopi ch’askakuna jinaraqmi kanqa, lamar-qocha patapi aqo jinaraqmi kanqa”, nispa (Génesis 22:17). Ichaqa juj qelqan Bibliamanta rimaspa nin: “Chay textoqa manachus jina allinchu kashan”, nispa.

Bibliapi ch’askakuna aqo jinaraq waranqa-waranqa millon-millonninpi kasqanmanta willasqanqa tupanmi cientificokunaq nisqanwan. Ñaupa tiempopiqa manan yachakurqanchu chhaynaniraq ch’askakunaq kasqanmantaqa. Bible Review nisqa qelqan nin: “Janaq pachapiqa manan ch’askakunataqa aqota jinaraqchu rikuyta atinchis. Astrónomo nisqa runakunaq nisqanman jinaqa, manas mana telescopio nisqaq yanapayninwaqa rikuyta atisunmanchu askha ch’askakunataqa, ñawinchisqa iskay waranqa otaq tawa waranqa ch’askakunallatan rikunman, chaywanpas janaq pacha ch’aj kallaqtinmi chhaynata rikusunman”, nispa. Chaymanta rimaspan juj diccionariopas nillantaq: “Yaqa soqta waranqa ch’askakunas allinta k’anchan, chaykunataqa manan telescopio nisqallawanchu rikusunman”, nispa.

¿Imaraykun Bibliaq nisqan llapallan cheqaqkama? “Diospa simin qelqapi qelqasqa kaqqa llapanmi Diospa yuyaychasqan” kasqanraykun (2 Timoteo 3:16). Bibliaq nisqan llapallan cheqaq kasqanta mana aceptayta munaspan Bible Review nisqa qelqapiqa nirqan “yaqapaschá Abrahanqa astrónomo karqan” nispa. Chay nisqanku cheqaq kasqanta qhawarichinankupaqtaq nirqanku: “Nínive llaqtapi juj llaqtakunapipas tarirqankun vidrio p’akikunata, chaykunan kanman karqan ch’askakunata qhawanapaq lentes”, nispa. Chay willakuymantan juj tapukuy karqan: “¿Kanmanchu karqan ñaupa tiempopi telescopio nisqa mana rikukuq ch’askakunata rikunapaq?”, nispa.

Ichaqa manan ima pruebapas kanchu ñaupa tiempopi ch’askakunata qhawanankupaq lenteskuna usasqankumantaqa. Ñaupa tiempopi chay telescopio nisqakuna kanmanña karqan chaypas, ¿utilizankumanchu karqan Abrahanpas jinallataq Génesis librota qelqaqpas chay lenteskunata? Jehová Diosqa Abrahanwanqa juj promesallatan ruwarqan, ichaqa askha pruebakunan kashan científico runakunaq nisqanwan tupasqanqa. Profeta Jeremiaspas janaq pachata qhawarispallan nirqan: “Cielopi ch’askakunatapas mana yupayta atikunmanchu, lamar-qochapi aqotapas mana mediyta atikunmanchu”, nispa (Jeremías 33:22).

w16.02 8-12

Abrahamqa Diospa amigonmi karan

“Israel-lláy, qanmi kamachiy kanki, Jacoblláy, qantan ajllakurayki, amigoy Abrahampa mirayninmi kanki” (IS. 41:8)

LLAPANCHISMI necesitanchis munasqa kayta, chaymi familianchiswan amigonchiskunawan kayta munanchis. Ichaqa astawanmi necesitanchis Jehová Diospa munasqan kayta, paywan amigontin kaytapas. Askha runakunan piensanku Diospa mana munakunanpaq, manapuni paywan amigontin kanankupaq. ¿Imarayku? Mana rikukuq tukuy atiyniyoq kasqanrayku. Noqanchismi ichaqa yachanchis paypa amigon kay atisqanchista.

² ¿Imaynapin chayta yachanchis? Biblian willan askha junt’aq sonqo runakuna Diospa amigon kasqankumanta. Paykunamanta yachaymi yanapawasun Dioswan amigontin kananchispaq. ¡May sumaqmi chayqa! Kay estudiopin yachasun Abrahammanta (leey Santiago 2:23). Paymi iñiyniyoq kasqanrayku Diospa amigon karan, Biblian paymanta nin: “Llapa iñiqkunaq taytan”, nispa (Rom. 4:11). Chhaynaqa, ¿imaynatan Abraham jina allin iñiyniyoq kasunman? ¿Imatan ruwasunman Jehová Dioswan aswan amigontin kanapaq? Chaykunatan kay estudiopi yachasun.

¿IMAYNATAN ABRAHAM DIOSWAN AMIGONTIN KAPURAN?

³ Juj kutinmi Abraham juj jatun orqoman wicharan, payqa 125 watanpi jinan kasharan. Qhepantataq churin Isaac riran, payqa 25 watanpi jinan kasharan. Abrahamqa cuchillontin nina jap’ichinantinmi riran, Isaactaq llant’ata q’epiran. Abrahamqa machuña kashaspapas kallpasapan karan, chaywanpas chay viajeqa ancha sasan paypaq karan. ¿Imarayku? Churinta sacrificiopi jaywananpaq Diospa kamachisqanrayku (Gén. 22:1-8).

⁴ Chayta Jehová Dios kamachisqanmi Abrahampaqqa jatun prueba karan. Wakin runakunan ninku: “Ima rumi sonqochá Diosqa chhayna sacrificiota mañananpaqqa, Abrahampas wawanta mana munakusqanraykuchá kasukuran”, nispa. Chhaynata niqkunaqa mana iñiyniyoq runakunan kanku, manataqmi entiendenkuchu iñiyniyoq runata (1 Cor. 2:14-16). Abrahamqa manan kasukuyllachu kasukuran, aswanpas allin iñiyniyoq kaspan Diosta kasukuran. Jehová Diosqa manan pitapas mana allinninpaqqa imatapas mañanchu, chaytan Abrahamqa allinta yacharan. Seguron kasharan kasukuq kaspaqa paypas wawanpas bendecisqa kanankuta. ¿Iman yanaparan chhayna iñiyniyoq kananpaq? Jehová Diosta allinta reqsisqanmi, yanapayninta chaskisqanpiwan. Chaykunamanta yachasun.

⁵ Diostan allinta reqsiran. Abrahamqa Ur llaqtapin naceran; chaypiqa falso dioskunatan adoraqku, taytanpas chay dioskunatan adoraq (Jos. 24:2). Chhaynaqa, ¿imaynatan Abraham Jehová Diosta reqsinman karan? Sem-mi yachachinman karan. Biblian willan Abrahamqa Sempa familianmanta kasqanta, Semtaq Noepa churin karan. Payqa Jehová Diospin anchata iñiran, chaymi familianta Diosmanta yachachiran. Sem wañupuqtinqa 150 watapi jinan Abrahamqa kasharan. Diosta reqsisqanmi Abrahamtaqa yanaparan payta munakunanpaq paypi iñinanpaqpas.

⁶ Diospa yanapaynintan chaskiran. Pitachus allinta reqsispaqa munakunchismi, munakusqanchisraykutaq imatapas ruwasunman. Chaymi Abrahamwan sucederan. Payqa Diosta allinta reqsispan munakuran, anchatataq respetaran (Gén. 14:22). Jinaspapas payqa manapunin Jehová Diosta phiñachiyta munaranchu (Heb. 5:7). Chaymi imapipas Jehová Diosta kasukuq. Sichus Dioswan amigontin kayta munanchis chayqa, paytan anchata respetananchis (Sal. 25:14).

⁷ Jehová Diosmi Abrahamta kamachiran llaqtanta saqespa mana reqsisqan llaqtaman rinanpaq. Paypas esposanpas kuraqñan karanku, wañunankukamataq karpakunapi tiyananku karan. Chaymantapas juj sasachakuykunapin tarikunanku karan. Chaywanpas Abrahamqa kasukuranmi, chaymi Diospa bendecisqan cuidasqan karanku. Iskay kutipin esposanta sinchi munaycha kasqanrayku apapuranku. Chay jawan Abrahamtaqa wañuchinkuman karan. Ichaqa Diosmi milagrota ruwaspa Abrahamtawan Saratawan salvaran (Gén. 12:10-20; 20:2-7, 10-12, 17, 18). Chhayna sasachakuykunapi tarikuspa Diospa yanapasqanwanmi Abrahamqa allin iñiyniyoq karan.

⁸ Noqanchisri, ¿atisunmanchu Diospa amigon kayta? Arí. Chaypaqmi Diosta allinta reqsinanchis, reparananchistaqmi yanapawasqanchista. Abrahampa tiemponpiqa manan Bibliaqa karanchu, noqanchismi ichaqa Bibliayoq kanchis. Chayta estudiaspan Diosta astawan reqsisunman (Dan. 12:4; Rom. 11:33). Chhaynapin astawan Diosta munakusun respetasunpas. Chaymantapas paypa ima nisqantapas kasukuqtinchismi bendeciwasun cuidawasunpas. Chhaynapin Jehová Diospa yanapayninta reparasun, jinaspa kusisqa servisun (Sal. 34:8; Prov. 10:22). Diosta astawan reqsispa, yanapaynintapas chaskispaqa aswan amigontinmi kasunchis.

¿IMAYNATAN ABRAHAM DIOSWAN AMIGONTIN KASQANTA CUIDARAN?

⁹ Allin amigokunaqa qori jina ancha valorniyoqmi kanku (leey Proverbios 17:17). Ichaqa manan adornota jinallachu qhawarinanchis, aswanpas juj plantata jinan piwanpas amigontin kasqanchista cuidananchis. Chaytan Abrahampas ruwaran, payqa anchatan valoraran Dioswan amigontin kasqanta. Ichaqa, ¿imaynatan cuidaran Dioswan amigontin kasqanta?

¹⁰ Diosta kasukuspa, kamachikusqankunatapas respetaspan. Abrahamqa familianwan serviqninkunawanpas viajashaspan Diosmanta mañakuq imatapas decidinanpaq. Manaraq Isaac naceshaqtinmi Jehová Diosqa kamachiran wasinpi kaq llapa qharikunata qhari kayninkuq qarachanta kuchunanpaq. Chay tiempopaqqa 99 watayoqmi Abrahamqa karan. ¿Imatan ruwaran? ¿Sasapaqchu Diospa kamachisqanta qhawariran? ¿Mana allinpaqchu qhawariran chay ruwayta? Manan. Aswanpas Diospi confiaspan chay “kikin p’unchaypi” kasukuran (Gén. 17:10-14, 23).

¹¹ Abrahamqa tukuypin Diosta kasukuran, chaymi amigontin karanku. Tukuy imatan Diosman willaq tapuqtaq kanpas. Ejemplopaq, Sodoma Gomorra llaqtakunata thunichinanpaq Dios willaqtinmi Abrahamqa llakikuran. ¿Imamanta? Chanin runakunata mana chanin runakunawan kuska wañuchinanmanta. Yaqapaschá piensaran sobrinon Lotpi familianpiwan. Ichaqa Jehová Diospa allin juez kasqanpin confiaran. Chaymi payman willaran imayna sientekusqanta. ¿Imaynatan Dios yanaparan? Pacienciawanmi entiendechiran khuyapayakuq kasqanta, chanin runakunata salvaq kasqantapas (Gén. 18:22-33).

¹² Chhaynaqa, ¿imakunan Abrahamta yanaparan Dioswan amigontin kashanallanpaq? Payta allinta reqsisqanmi, yanapayninta chaskisqanpas. Chaymi Abrahamqa Diosta kasukuranpacha Isaacta sacrificiopi jaywananpaq kamachiqtin. Payqa yacharanmi Jehová Diosqa pacienciakuq, khuyapayakuq, sumaq sonqo kasqanta. Manapunin piensaranchu qonqayllamanta millay Diosman tukupunantachu, aswanpas iñiyniyoqmi karan. ¿Imaynapin chayta yachanchis?

¹³ Manaraq orqoman wichashaspan Abrahamqa serviqninkunata niran: “Kaypi asnontin suyashawayku, noqawan churiypiwantaq jaqaykama rispa Diosta yupaychamusaqku, jinaspataq kutimusaqku”, nispa (Gén. 22:5). ¿Imaraykun niran “kutimusaqku” nispa churin wañupunan kashaqtin? ¿Llullakusharanchu chayta nispa? Manan. Abrahamqa confiaranmi Isaacta wañusqanmanta Diospa kausarichimpunanpi (leey Hebreos 11:19). Jehová Diosmi Abrahamta esposantapas yanaparan wawayoq kanankupaq, kuraqña karanku chaypas (Heb. 11:11, 12, 18). Chaymi Abrahamqa yacharan Jehová Diosqa tukuy imatapas ruway atisqanta. Manaña chay p’unchaypi imachus sucedenanta yacharanchu chaypas, Jehová Diospin confiaran. Chaymi Abrahammanta Biblia nin: “Llapa iñiqkunaq taytan”, nispa.

¹⁴ Kunanqa Jehová Diosqa manan wawanchista sacrificiopi jaywananchispaqchu niwanchis. Ichaqa munanmi payta kasukunanchista. Mayninqa kamachikuyninkunatan sasapaq qhawarisunman otaq mana entiendesunmanchu. Yaqapaschá manchakusunman mana reqsisqanchis runata predicayta. Otaq llank’ananchispi colegionchispipas p’enqakusunman Testigo kasqanchismanta (Éx. 23:2; 1 Tes. 2:2). ¿Imatan ruwasunman chhaynapi tarikuspa? Yuyarinanchismi Abrahampa iñiyninta, mana manchakuq kasqantapas. Piensananchistaqmi ñaupa tiempopi junt’aq sonqowan Diosta serviqkunapi, chhaynapin paykunaq ruwasqanta jina ruwaspa Dioswan allin amigontin kasunchis (Heb. 12:1, 2).

DIOSWAN AMIGONTIN KASQANCHISMI KUSICHIWANCHIS

¹⁵ Abrahamqa manan pesapakuranchu Jehová Diosta kasukusqanmanta. ¿Imaynapin chayta yachanchis? 175 watanpi kaspa kusisqa wañukapusqanpin (Gén. 25:8). ¿Imaraykun kusisqa wañukapuran? Tukuy tiempo Dioswan amigontin kasqanraykun. Payqa tukuy kausayninpi imakunachus ruwasqanpi piensaspan kusikuran.

¹⁶ Biblian nin: “Abrahamqa suyasharan Diospa wakichispa sayarichisqan allin teqsiyoq llaqtatan”, nispa (Heb. 11:10). Chay llaqtaqa Diospa gobiernonmi. Abrahammi suyasharan Diospa gobiernon kay pachantinta kamachikamunanta. Chhaynapunitaqmi kanqa. ¡May kusisqan kanqa paraisopi kausaspa, Dioswan aswan amigontin kaspa! Chay orqopi ruwasqan imaynatachus jujkunata yanapasqanmanta yachaspataq anchata kusikunqa. Chay ruwasqanmi representaran Jehová Diospa noqanchisrayku ruwasqanta (Heb. 11:19). Abrahamqa anchatachá llakikuran Isaacta sacrificiopi jaywananmanta. Chay ruwasqanmi ichaqa waranqa-waranqa junt’aq sonqo runakunata yanaparan. ¿Imaynata? Chaywanmi entienderanchis Jehová Dios churinta kay pachaman wañunanpaq kachamuspa, sonqonpi mayta nanachikusqanta (Juan 3:16). Chaytaqa ruwaran munakuwasqanchisraykun, chaymi Abrahampa ruwasqan yanapawanchis Jesuspa sacrificionta valorananchispaq.

¹⁷ Llapanchismi kallpachakunanchis Abraham jina allin iñiyniyoq kananchispaq. Chaypaqmi Jehová Diosta allinta reqsinanchis, yanapawasqanchistapas allinta reparananchis. Sichus Jehová Diosmanta yachashallasun kamachikuyninkunatapas kasukushallasun chayqa, paymi bendeciwasun cuidawasunchispas (leey Hebreos 6:10-12). Chhaynapin wiñay-wiñaypaq Dioswan amigontin kasunchis. Qatimuq estudiopin yachasun Diospa kinsa amigonkunamantawan.

[Recuadro de las páginas 10, 11]

ABRAHAMQA JEHOVÁ DIOSPA AMIGONMI KARAN

UR LLAQTAPI KASHASPA

Abrahamwan Sarawanqa Diosta reqsispan adoraranku

Abrahamqa Diosta kasukuspan Ur llaqtamanta ripuran

CANAÁN LLAQTAMAN RISPA

Jehová Diosqa viajasqankupin Abrahamta Saratawan cuidaran

CANAÁN LLAQTAPI KASHASPA

Abrahamqa Diosta kasukuspan wasinpi kaq llapa qharikunata qhari kayninkuq qarachanta kuchuran

Jehová Diosqa uyariranmi Sodoma llaqta thunichisqa kananmanta Abrahampa tapukusqanta

Jehová Diosmi Abrahamta Saratawan yanaparan wawayoq kanankupaq

Allin iñiyniyoq kasqanraykun Abrahamqa kasukuran Isaacta sacrificananpaq

Abrahamqa ancha kusisqan wañukapuran

6 YACHACHIKUY

Mana manchakuspan mana reqsisqan llaqtaman ripurqan

w97 1/1 30 párr. 2

Isaacpaq esposata maskhaqmi rirqan

Abrahanpa jujnin kamachinmi karqan “wasinpi aswan askha watayoq kamachi” (Génesis 24:2). Bibliapiqa manan ninchu pi kasqanta chaypas, yaqachus jina Eliezer karqan. Paymanta rimaspan juj kutin Abrahanqa nirqan “herenciayta chaskiqpas wasiypi jujnin kamachiymá riki kapunqa” nispa (Génesis 15:2, 3). Chay kutipaqqa Abrahanwan Sarawanqa manaraqmi wawayoqchu karqanku. Isaac tawa chunka watanpi kashaqtinmi Abrahanqa Eliezerta kamachirqan Isaacpaq juj esposata maskhanpunanpaq. Eliezerqa Abrahanpa kamachintaq karqan chayqa kasukunanmi karqan paypa rantinpiña Isaac herenciata chaskinan karqan chaypas, ¿ruwarqanchu chayta Eliezer?

w97 1/1 30 párr. 3

Isaacpaq esposata maskhaqmi rirqan

Abrahanpa tiemponpiqa casarakuspa familiayoq kayqa manan familianllatachu afectaq, aswanpas aylluntintan otaq comunidadnintinta. Chaymantapas tayta-maman churinkupaqqa warmita maskhapuqku. Abrahanpaqmi ichaqa sasa karqan Isaac wawanpaq esposata maskhapuy, Canaán llaqtapi Jehová Diosta mana adoraq runakuna ukhupi tiyasqankurayku, chay llaqtapiqa millay costumbrekunatan ruwaqku (Deuteronomio 18:9-12). Abrahanpa parientenqa tiyasqanmantaqa pachaj-pachaj kilómetro karupin tiyarqan chayqa karqan Mesopotamiapi wichay ladopi kaq llaqtan, chaymantan wawan Isaacpaq warmita maskhanpunan karqan, imaynachus chay tiempopi costumbre kasqanman jina. Manan Abrahanqa Isaacta kachanmanchu karqan chay llaqtapi tiyamunanpaqqa, Jehová Diosmi paymanqa prometerqan: “Kay jallp’atan [otaq Canaán jallp’atan] mirayniykiman qopusaq”, nispa (Génesis 24:7). Chaymi Abrahanqa Eliezerta nirqan: “Llaqtayta rispan familiaykuna ukhumanta juj warmita ajllamunki waway Isaacwan casarakunanpaq”, nispa (Génesis 24:4).

it “Rebeca” párr. 4

Rebeca

Abrahanpa kamachinqa seguron kasharqan mañakusqan uyarisqa kasqanmanta, chaymi Rebecaman regalarqan senqaman churakuna argollata qorimanta iskay pulceratawan (kunanqa yaqapaschá chayqa valenman 1.350 dólares [E.U.A.]). Rebecaqa kusisqan mamitanman, llapa wasinpi kaqkunaman, turan Labanman ima rikuchirqan, paykunataq chayta rikuspa sumaqta chay runata chaskirqanku (Gé 24:22-32). Chay visitakuq runataq manaraq mijunatapas chaskikushaspan imamanchus jamusqanta willakurqan. Chayta uyarispan turan Labanpas taytan Betuelpas Rebecata Isaacwan casarakunanpaq nirqanku. Chay pasaytan Abrahanpa kamachinqa Rebecaman, familianmanpas qorimanta, qolqemanta cosaskunata regalarqan, chaymantapas askha qolqe valeq allin p’achakunatawanmi regalallarqantaq, chaymantataq llapanku kuska mijurqanku (Gé 24:33-54). Chhaynatan chay tiempopiqa tayta mamakuna ruwaqku wawankuta casarachinankupaq. Chhaynapin Rebecaqa Isaacpa prometidanña kapurqan otaq esposan jinaña kapurqan.

wp16.3 14 párr. 9

“Arí, risaqmi”

Betuelpa familianqa sumaqtan Rebecata despachapuranku, Rebecawan kuskan rillarankutaq uywaqnin Débora, sirvientankunapas, jinallataq Eliezerpas runankunapiwan (Génesis 24:59-61; 35:8). Purisqankuman jinan Harán llaqtata saqenpuranku, karutan puriranku 800 kilómetros puriyta. Kinsa semanan puriranku, chayqa sasachá karan. Rebecaqa manan camello sillapi puriyman yachasqachu karan. Bibliaq nisqan jina, familianqa oveja michiqmi karanku, manan camellokunantin puriq comerciantekunachu (Génesis 29:10). Chayllaraq camellopi puriqkunapaqqa sasan, cercallataña purinku chaypas.

w04 15/4 8-11

Rebecaqa Diospa munayninman jinan imatapas ruwarqan

CHURIYKIPAQ juj esposata maskhapunayki kaqtin, ¿imayna warmitan maskhapuwaq? ¿Imakuna ruway yachaqtan maskhawaq? ¿Munay warmitachu, yuyaysapatachu, munakuqtachu, allin llank’aqtachu maskhawaq? Icha ¿jujniraytachu maskhawaq?

Chhaynapin Abrahanpas tarikusharqan. Jehová Diosmi prometerqan Isaacpa churinmanta juj miray jamunanta. Chay tiempopiqa Abrahanqa kuraqñan kasharqan, churinpas solterollaraqmi kasharqan (Génesis 12:1-3, 7; 17:19; 22:17, 18; 24:1). Isaacpa familiantaq Diosmanta bendicionta chaskinan karqan chayqa, Diospaq jina warmitan Abrahanqa Isaacpaq maskhanan karqan. Chay warmiqa Jehová Diosta serviqmi kanan karqan. Chhayna warmiqa manan karqanchu Canaán llaqtapiqa, chaypin Abrahanqa tiyarqan, chaymi juj ladota rinan karqan maskhaq. Chhaynapin Rebecata tarirqan. ¿Imaynatan tarirqan? ¿Diospi iñiq warmichu karqan? Rebecamanta yachaspa, ¿imatan paymanta noqanchis yachanchis?

Isaacpaq jina Dios sonqo warmi

Abrahanmi Eliezerta kacharqan Mesopotamia karu llaqtaman, Eliezerqa kuraqñan karqan juj kamachinkunamantaqa. Paytan kacharqan Isaacpaq esposata maskhanpunanpaq, Jehová Diosta adoraq Abrahanpa parientenkuna ukhumantan maskhamunan karqan. Manapunin cananea warmikunataqa maskhananchu karqan, chaypaqmi Eliezertaqa jurachirqanraq. Chayta ruwasqanwanmi Abrahanqa rikuchirqan nishu importantepuni chay ruway kasqanta (Génesis 24:2-10).

Eliezerqa chunka camellokunantinmi Abrahanpa parientenkunaq tiyasqan llaqtaman chayarqan, jinaspan camellonkunata unuta ujachinanpaq sayachirqan. Chay ratuqa tutayamusharqanñan, chaymi Eliezerqa Diosmanta mañakun: “Kay pujyuq ladollanpi kashasaq llaqtapi tiyaq sipaskuna unuman jamunankukama. Mayqen sipaschus: Ama jinachu kay, p’uyñuykita uraykachikuy unuta ujaykunaypaq, nispa niqtiy: Ujaykuy wiraqocha, camelloykikunamanpas qoykusaqmi unuta, nispa niwanqa chayqa, chay sipasyá kachun Isaac kamachiykipaq ajllakusqayki warmiqa”, nispa (Génesis 24:11-14).

Chay llaqtapi warmikunaqa yacharqankun, ch’akiymanta kaq camelloqa askha unuta ujasqanta (100 litrota imas ujaq). Pichus chunka camellokunapaq unuta orqoqqa maytan kallpachakunan karqan. Sichus jujkuna qhawankuman karqan chay ruwashaqta chayqa, ninkumanchá karqan: “Kay warmiqa llank’aqllañan, pacienciayoqmi, humilde sonqon, chaymi runa masintapas munakun jinallataq animalkunatapas”, nispa.

¿Iman pasarqan? “Manaraq Diosmanta mañakuyta tukushaqtintaq Rebeca sutiyoq sipas llaqtamanta lloqsimurqan rijranpi p’uyñu apaykusqa. Payqa Milcapa wawan Betuelpa ususinmi karqan, Milcataq Abrahanpa wayqen Nacorpa esposan karqan. Rebecaqa ancha munay sipasmi karqan, manataqmi pi qhariwanpas puñurqanraqchu. Paymi chay pujyuman uraykuspa, p’uyñunman unuta junt’achirqan. Kutipushaqtintaq Abrahanpa kamachinqa usqhaylla payman asuykurqan, jinaspa nirqan: Ama jinachu kay, juj chhikan unuykita qoykuway, nispa. Jinan payqa kayqa wiraqocháy, nispa usqhaylla rijranmanta p’uyñuta uraykachirqan, chayta jap’iykuspataq unuta qoykurqan” (Génesis 24:15-18).

¿Isaacpa warmi maskhasqanman jinachu Rebeca karqan?

Rebecaqa Abrahanpa wayqenpa nietanmi karqan, Rebecaqa munay warmi kasqanmantapas ancha sumaq sonqon karqan. Payqa manan manchakuqchu forastero runakunawan rimaytaqa, ichaqa manataqmi sinchi confianzatapaschu piwanpas rimaq. Chhaynallata qhawananmantaqa usqhayllan Eliezerman unuta ujananpaq qorqan. Ichaqa, ¿imatawanmi ruwarqan?

Rebecan nin: “Kayqa wiraqocháy”, nispa. Manan chayllatachu ruwarqan, nillarqantaqmi: “Camelloykikunapaqpas unuta wisiramusaq sajsanankukama ujanankupaq”, nispa. Chaymi “usqhaylla p’uyñunpi kaq unuta uywa ujanaman jich’aykurqan, chaymantataq askha kutita phawaylla unuta wisimurqan llapa camellokuna ujanankupaq”. Chay ruwayqa manan facilchu karqan. Bibliapin nillantaq: “Chaykamataq chay kamachiqa ch’inlla admirasqa qhawasharqan”, nispa (Génesis 24:19-21).

Chay sipas Abrahanpa parientenmanta kasqanta yacharuspan Eliezerqa qonqorikurqan, jinaspa Jehová Diosta agradecekurqan. Chaymantataq sipasta tapurqan wasinpi alojakunmanchu paypas compañaqninkunapas chayta. Chaymi Rebecaqa kusisqa wasinta rirqan, jinaspa taytanman willarqan wasinman visitakuna chayamushasqanta (Génesis 24:22-28).

Eliezerta uyarispan Rebecaq turan Labanpas taytan Betuelpas nirqanku: “Jehová Diospa munayninpitaq kaykuna pasashan chayqa, manan noqaykuqa jark’akuykumanchu, kayqa ñaupaykipin Rebeca kashan. Jehová Diospa nisqanman jina patronniykiq wawanman pusapuy, chhaynapi paypa esposan kananpaq”, nispa. Nillarqankutaqmi: “¿Riwaqchu kay runawan? nispa. Paytaq nirqan: Arí, risaqmi”, nispa. Chaymantapas Abrahanqa Eliezertan nirqan: “Sichus chay warmi mana jamuyta munanqachu chayqa, kay jurasqaykimantan libre kapunki. Ichaqa amapunin wawaytaqa chay llaqtamanqa pusankichu”, nispa. Rebecan ichaqa familiantapas tukuytapas Jehová Diospa makinman saqespa mana reqsisqan qhariwan casarakuq ripurqan. Chay ruwasqanpin rikukurqan Rebecaqa alli iñiyniyoq kasqanta (Génesis 24:29-59).

Rebecaqa Isaacta rikuruspan uma p’istunanwan tapaykukurqan, chaytaqa ruwarqan Isaacta respetasqanraykun. Chaymi Isaacqa Rebecawan casarakapurqan, munakuq, humilde sonqo kasqanraykutaq anchata munakapurqan (Génesis 24:62-67).

Mellizo wawakuna nacen

Rebecaqa chunka isqonniyoq watakunan wawayoq kayta mana atirqanchu. Chaymantan ichaqa iskay mellizo wawakunayoq kapurqan. Chay wawakunata wijsapi apayqa sasan karqan, chaymi Rebecaqa Diosmanta mañakurqan. Noqanchispas sasachakuypi tarikuspaqa Rebeca jinan Diosmanta mañakusunman. Jehová Diosmi Rebecata nirqan: “Iskay nacionkunan wijsaykipi kashan [...] kuraq kaqmi sullk’a kaqta servinqa”, nispa (Génesis 25:20-26).

Rebecaqa sullk’a kaq wawan Jacobtan astawanqa munakurqan, chaytaqa ruwarqan manapaschá Bibliapi nisqanraykullachu. Chay iskaynin wawakunaqa jujniraymi karqanku. Jacobqa “mana juchachana runan karqan”, Esaun ichaqa mana Diospa munasqanman jinachu imatapas ruwarqan, kuraj kaynintapas mijunaraykun vendepurqan, chhaynapin Diospa prometesqan herenciata pisicharqan. Chaymantapas Het runakunaq ususinkunawanmi casarakurqan, chhaynapin Diospa kamachikuyninkunata pisichallarqantaq, chaykunan tayta-mamantaqa anchata llakichirqan (Génesis 25:27-34; 26:34, 35).

Jacobmi bendecisqa karqan

Bibliapiqa manan ninchu Isaac yacharqanchus manachus kuraq kaq sullk’a kaqta servinanta chaytaqa. Rebecawan Jacobwanmi ichaqa yacharqanku sullk’a kaq Diosmanta bendición chaskinanta. Ichaqa Isaacqa Esautan bendecinan karqan sumaq aychayoq mijunata jaywaqtin. Chaymi Rebecaqa usqhaylla Jacobta kacharqan iskay cabrachakunata jap’imunanpaq, jinaspa chaymanta sumaq mijunata wayk’upunanpaq. Chhaynapi Jacob Esaumanta pasachikuspa bendicionta chaskinanpaq. Jacobqa manchasqan kasharqan taytan Isaac reparaspa ñakananmanta, ichaqa Rebecan nirqan. “Wawáy, ama chaymantaqa llakikuychu, noqan qanpa rantiykipi ñakasqa kasaq”, nispa. Chaymantataq Esaupa allin p’achanwan Jacobta p’achachirqan jinaspa papanman kacharqan (Génesis 27:1-17).

Bibliapiqa manan ninchu imaraykuchus Rebeca chaykunata ruwarqan chaytaqa, wakinkunaña mana allinpaq qhawarinku chaypas. Diosqa manan juchachanchu. Isaacpas yachaspaqa astawanmi Jacobta bendecirqan (Génesis 27:29; 28:3, 4). Rebecaqa tukuy chaykunata ruwarqan Jehová Dios iskaynin wawankunamanta imatachus nisqanraykun, chaymi munarqan wawan Jacob Diosmanta bendicionta chaskinanta. Chayqa Jehová Diospa munayninman jinan karqan (Romanos 9:6-13).

Jacob Haranta rin

Esaú wayqenmi Jacobtaqa wañuchiyta munarqan. Chaymi Rebecaqa Jacobta nirqan Haranman ayqekunanpaq, chhaynapi Esaupa sonqon tiyaykunanpaq. Chay pasashasqantan Rebecaqa sumaqllata Isaacman willarqan. Rebecaqa manan ninchu Esaú wayqenta wañuchiyta munashasqantaqa, aswanpas ninmi: “Amapunin Canaán warmikunamanta mayqenwanpas casarakuqta [dejankichu]”, nispa. Isaacqa chaytaqa uyarirqanmi, chaymi Jacobqa mamitanpa familianpa ayllunta rirqan, chhaynapi Dios sonqo warmiwan casarakunanpaq. Chay ripusqanmantaqa manapaschá Rebeca mamitanwanqa Jacobqa tuparqanñachu, ichaqa Rebecaq ruwasqanqa may allinmi karqan Israel nacionpaqqa (Génesis 27:43–28:2).

Rebecaq ruwasqanqa admirakunapaq jinan. Payqa munay warmiña karqan chaypas, sumaq sonqo warmin karqan, chhayna warmitapunin Abrahanpas churinpaqqa maskharqan. Ichaqa chhayna maskhasqan warmimantapas aswan allinraqmi karqan. Rebecaqa allin ejemplon Diosta llapa serviq warmikunapaqqa, payqa karqan: allin iñiyniyoq, k’umuykukuq, mana manchakuspan Diospa kamachikuyninkunata kasukuq, imatapas Diospaq jinapunin ruwaq, imapas qoykukuq, qorpachakuq iman. Jehová Diospas munan serviqnin warmikuna chhayna kanankutan.

Jw.org nisqapi “Dibujokunawan yachanapaq”

Rebecaqa sumaq warmin karqan

FAMILIAPI YACHANAPAQ

Dibujota qhawaspa reparay allinchu kashan icha manachus chayta

Leey Génesis 24: 1-4, 10-23. ¿Imakunan dibujopi mana Bibliaq nisqanman jinachu kashan? Kinsata anotay. Chaymantataq chay dibujota colorwan pintay.

1․․․․․

2․․․․․

3․․․․․

KAY TAPUYKUNAMANTA RIMARIY: ¿Imayna warmin Rebeca karqan? Leey Proverbios 31:17, 27, 29-31; 1 Pedro 4:9. ¿Imaynatan Rebecaq ejemplonta qatikusunman? Leey Proverbios 11:25; Romanos 12:11.

FAMILIAPI RIMARIYCHIS: Juj cuadernochapi qelqay pikunatas yanapayta munawaq chayta. Chaymantataq juj listata ruway imakunapis pitapas yanapariwaq chayta. Chay qhepamantaq familiaykiman chayta qhawachiy. Familiaykiwan rimanakuspan yachanki imatas ruwawaq, jayk’aqsi chayta ruwawaq chayta. Pitapas yanapasqayki qhepamantaq familiaykiwan juñukuy jinaspa willay imaynas kasharqanki jujkunata yanapaspa chayta.

1. Chunka camellokunan kanan manan chunka jujniyoq camellokunachu.

2. Rebecaqa uywa ujanamanmi unuta junt’achirqan manan barril otaq cilindro nisqamanchu.

3. Abrahanpa kamachinqa senqaman churana qori argollata, iskay qori pulserakunatan regalarqan manan juj collartachu.

Chaykunamanta astawan yachayta munanki chayqa “Actividades para la familia” nisqaman jaykuy, chayqa kashan jw.org nisqapin.

7 YACHACHIKUY

Familianraykun wañuy patamanraq churakurqan

w03 15/10 29 párr. 2

Jacobqa anchatan valoraq Diosmanta imapas jamusqantaqa

Jacobqa manan engañaspachu Esaupa herenciantaqa jap’ikapurqan. Manaraq naceshaqtinmi Jehová Diosqa nirqan: “Kuraq kaqmi sullk’a kaqta servinqa”, nispa (Génesis 25:23). Ichaqa yaqapaschá pipas ninman: “Diostaq willarqanña chhayna kananta chayqa, ¿manachu Dios ñaupaqta Jacobta nacechimunman karqan?”, nispa. Chay qhepaman imachus pasasqanmantaqa imaymanatan yachasunman. Jehová Dios pimanpas ima bendiciontapas qonanpaqqa allintan qhawarin Dios sonqo runachus chayta. Chayraykun Jacobqa wayqenpa chaskinan bendicionta chaskirqan, wayqen chay bendicionta pisichasqanrayku. Chaymi pasarqan Diospa llaqtan judío runakunawanpas, paykunapas Esaú jinan Diospa bendicionninta pisicharqanku, chaymi Jehová Diosqa paykunaq rantinpi mana judío runakunaman waj llaqtayoqkunaman chay bendicionta qorqan (Romanos 9:6-16, 24). Kay tiempopipas Diospa amigon kananchispaqqa manan tayta-mama Diosta servisqanraykuchu nitaq mana imata ruwaspachu Dioswanqa amigontin kasunman. Pikunachus Diospa bendicionninta chaskiyta munaqkunaqa tukuy atisqankutan kallpachakunanku Diosta allinta reqsinankupaq, munasqanman jina kausanankupaqpas.

w03 15/10 28, 29

Jacobqa anchatan valoraq Diosmanta imapas jamusqantaqa

Juj mosqoypin Jacobqa rikurqan Diospa angelninkuna janaq pachaman chayaq escaleranta wichashaqta uraykamushaqta ima. Chaywanmi Diosqa Jacobta nisharqan paytapas mirayninkunatapas cuidananta. Jehová Diosmi nirqan: “Pachantinpi nacionkunan qanrayku mirayniykirayku ima bendecisqa kanqaku. Noqaqa qanwanmi kashani, maymanña rinki chaypas noqan cuidasayki, noqan kay jallp’amanpas kutichimpusayki. Manan saqesaykichu qanman prometesqayta junt’anaykama”, nispa (Génesis 28:10-15, willakuy).

¡Chaywanqa may kallpachasqachá Jacobqa kasharqan! Abrahanman Isaacman Jehová Dios imachus prometesqanmi Jacobpa familiantaqa iñiyninkupi kallpachanan karqan. Arí, Jehová Diospa angelninkunan Dios sonqo runakunata imachus necesitasqankupi yanapanqa. Chayta yachaspan Jacobqa Jehová Diosman juj promesata ruwarqan imaña kaqtinpas Diosta junt’aq sonqowan servinanpaq (Génesis 28:16-22).

w03 15/10 31 párr. 1

Jacobqa anchatan valoraq Diosmanta imapas jamusqantaqa

Chay qhepamanmi admirakunapaq jina pasarqan. Diospa angelninmi Jacobwan tutantin jap’inakurqan. Mana atipayta atispataq Jacobpa cinturanpa jujnin ladonta tupaykurqan jinaspa chaka tullunta phawachirqan. Chaywanpas Jacobqa manan kachariyta munarqanchu chay ángel bendecinankama. Jacobmanta rimaspan profeta Oseas nirqan: “Waqaspan rogakurqan bendecinanpaq”, nispa (Oseas 12:2-4; Génesis 32:24-29). Juj kutikunapi algelkunawan tupasqanwanmi Jacobqa yacharqan mirayninkunawan Abrahanwan Diospa rimanakusqan junt’akunanta. Chayraykun payqa chay angelwan jap’inakurqan bendicionta chaskinankama. Chaymi chay kutipi Jehová Diosqa Jacobman Israel sutita churarqan. Chay sutiqa “Dioswan jap’inakun” otaq “Diosmi jap’inakun” ninantan nin.

w95 15/9 21 párr. 5. Nota

Ñaupa tiempopi Diosta serviqkunaq imayna kausasqankuqa kay tiempopipas yanapawanchismi

Canaán llaqtaman Jacob astakusqan watakuna qhepamanmi, ususin Dinaqa chay llaqtapi sipaskunawan juñukuyta qallarirqan, chaytan Jacobqa mana yacharqanchu (Génesis 34:1). Chaymantapas manan yacharqanchu wasinpi yanqa dioskunata yupaychanankupaq cosaskuna kasqantapas. Canaán llaqtamanta wayna Dinata violasqan qhepamanmi Jacobqa kamachikurqan: “Jap’isqaykichis waj dioskunata wijch’uychis, cuerpoykichista ch’uyanchakuychis, p’achaykichistapas cambiakuychis”, nispa (Génesis 35:2-4).

[Nota]

Jacobqa familianwan manaraq imapas pasashaqtinqa imaymanatan ruwarqan familianta cuidananpaq, chhaynapi ama Canaán runakuna jina kanankupaq. Jacobqa juj altartan ruwarqan Diospaq, ichaqa manan igualchu karqan Canaán runakunaq altarninkuwanqa (Génesis 33:20; Éxodo 20:24, 25). Chaymantapas payqa Shejen llaqtaq qallanpin karpakurqan, chaypiqa ununpas karqanmi (Génesis 33:18; Juan 4: 6, 12) Dinaqa allintachá repararqan imaraykus papan chaykunata ruwasharqan chayta. Sut’itachá yacharqan Canaán runakunawanqa manapuni juñukunanchu karqan chayta.

w21.12 25-27 párrs. 10-18

Jesusta uyarishallasun

¹⁰ (Leey Mateo 5:23, 24). Judío runakunaqa anchatan valoraqku Jerusalén templopi Diosman ofrendankuta jaywaytaqa. Chay jinaqa sichus juj judío runa temploman jaykuspa apamusqan animalta sacerdoteman qonanpaqña kashaqtin pay yuyariran jujnin wayqenwan phiñachinakusqanta chayqa, ofrendanta chaypi saqespan wayqenwanraq allipunamunan karan. Jesuspa nisqanman jinaqa, chay ruwaymi aswan importante karan ofrendanta Diosman jaywananmantaqa.

¹¹ Jacobpa ruwasqanta qhawarispan yachasunman hermanonchiskunawan allipunay ancha allinpuni kasqanta. Jacobqa iskay chunka watañan karu llaqtapi tiyasharan, jinan Diosqa jujnin angelninwan willachiran llaqtanman kutipunanpaq (Gén. 31:11, 13, 38). Ichaqa kuraq wayqen Esaumi payta wañuchiyta munaran (Gén. 27:41). Jacobqa sinchi manchasqa llakisqan kasharan, “yaqapaschá wayqeyqa noqawan phiñasqaraq kashan” nispan yuyaykuran (Gén. 32:7). ¿Imakunatan Jacob ruwaran wayqenwan allipunananpaq? Ñaupaqtaqa Jehová Diosmantan sonqomanta mañakuran. Chaymantataq Esauman askha regalokunata apachiran (Gén. 32:9-15). Wayqenwan tupaspataq sumaqllata respetowan payta chaskiykuran. Manan juj kutillatachu nitaq iskay kutillatachu pampakama k’umuykuran aswanpas qanchis kutikaman. K’umuykuspa respetowan wayqenta chaskiykusqanraykun allipunaranku (Gén. 33:3, 4).

¹² Jacobqa wayqenwan allipunananpaqqa ñaupaqtan Diospa yanapayninta mañakuran. Chaymantataq mañakusqanman jina tukuy atisqanta ruwaran wayqenwan tupaqtin payta sumaqta chaskinanpaq. Chaymantapas wayqenwan rimaspaqa manan niranchu: “Manan noqaq juchaychu karan qanpa juchaykin karan”, nispaqa. Jacobqa munaranpunin wayqenwan allipunayta. ¿Imatan Jacobpa ruwasqanmanta yachasunman?

¿IMAYNATAN JUJKUNAWAN ALLIPUNANANCHIS?

¹³ Wiñay kausayman ñanninta riqkunaqa tukuy atisqanchistan ruwananchis hermanonchiskunawan sumaqta kausananchispaq (Rom. 12:18). Chay jinaqa, ¿imatan ruwananchis mayqen hermanonchiswanpas phiñachinakuqtinchis? Jacob jinan Jehová Diosmanta tukuy sonqo mañakunanchis yanapawananchispaq, chhaynapi hermanonchiswan allipunananchispaq.

¹⁴ Chaymantapas qhawarikunanchismi imayna kashasqanchista. Tapukusunmanmi: “¿Listochu kashani disculpakunaypaq, sumaqllata allipunanaypaqpas? ¿Imaynan Jehová Diospas Jesuspas kanqaku wayqeywan otaq panaywan allipunanaypaq kallpachakuqtiy?”, nispa. Chaykunapi piensayqa yanapawasunmi Jesuspa kamachisqanta uyarikunanchispaq, jinaspa k’umuykuspa hermanonchiswan allipunananchispaq. Chaymantapas Jacobpa ejemplonmi yanapawallasunmantaq.

¹⁵ Sichus Jacob wayqen Esauwan tupashaspa payta phiñarikuspa ninman karan “qanpa juchaykin karan” nispa chayqa, manan allipunankumanchu karan, aswanpas astawanraqchá phiñachinakunkuman karan. Chay jinaqa mayqen hermanowanpas allipunanaykipaqqa k’umuykukuqmi kanayki (leey Efesios 4:2, 3). Proverbios 18:19 nin: “Phiñachisqa wayqeman achhuykuyqa aswan sasan perqawan muyuchisqa llaqtaman jaykuymantaqa, wayqekunaq churanakusqanqa wisq’asqa punkuyoq pukara jinan”, nispa. K’umuykuspa perdonta mañakuspaykiqa chay punkutapas kichashawaq jinan kanqa.

¹⁶ Chaymantapas qhawarinanchismi imayna kunkawanchus rimapayasun, imakunatachus nisun chaytapas. Paywan parlashaspaqa kallpachakunanchismi hermanonchispa phiñakuyninta thasnunanchispaq. Yaqapaschá qallariypiqa ima niwasqanchispas sonqonchista k’iriwasunman. Chhayna kaqtinqa manan phiñakunanchischu, nitaq ninanchischu “manan juchaychu karan” nispaqa, mana chayqa manan allipunasunmanchu. Hermanonchiskunawan thajpi kausaymi aswan allinqa mayqenchus mana allinta ruwaran manachus chayta yachanamantaqa (1 Cor. 6:7).

¹⁷ Gilbert hermanonchismanta yachasun, payqa tukuy atisqantan kallpachakuran jujnin familianwan allipunananpaq. Paymi nin: “Iskay wata masñan kallpachakusharani payta sumaqllata rimapayanaypaq, chhaynapi allipunanaykupaq”, nispa. ¿Imatawanmi ruwaran? Paymi nin: “Manaraq paywan rimashaqtiymi Diosmanta mañakurani, chaymi yanapawaran paywan rimashaqtiy ima niwasqanwanpas ama phiñakunaypaq. Liston kasharani payta perdonanaypaq. Chaymantapas manan ‘qanpa juchaykin karan’ nispaqa niranichu, aswanpas yacharanin paywan thajpi kausay aswan allin kasqanta”, nispa. ¿Iman pasaran chayta ruwasqanmanta? Gilbertmi nin: “Kunanqa sumaqtan llapa familiaywan kausashani”, nispa.

¹⁸ Chhaynaqa, ¿imatan ruwananchis mayqen iñiqmasinchiswanpas phiñachinakuqtinchis? Jesuspa allipunananchispaq nisqantan kasukunanchis. Jehová Diosmanmi willakunanchis, jinaspa santo espiritunta mañakunanchis piwanpas phiñachinakusqanchista allichananchispaq. Chayta ruwasun chayqa kusisqan kausasun, Jesusta uyarisqanchistataq rikuchisun (Mat. 5:9).

ijwis yachachikuy 3

Jacobwan Esauwan

BIBLIAMANTA DIBUJOKUNAWAN YACHANAPAQ

GÉNESIS 25-33 CAPITULOKUNA

[Escena 1]

[Narración:] ESAUWAN JACOBWANQA GEMELONTINMI KARQANKU, ESAUN ICHAQA ÑAUPAQTA NACERQAN. TAYTANQA ESAUTAN KURAQ KASQANRAYKU BENDECINAN KARQAN.

[Narración:] ESAUMANQA MANAN IMAPAS QOKURQANCHU CHAY BENDICIONQA.

[Esaú:] CHAY WAYK’USQAYKI MIJUNATA SERVIMUWAY, JINASPA NOQAQ BENDICIONNIYWAN QHEPAKUNKI.

[Escena 2]

[Narración:] JUJ P’UNCHAYMI ESAÚ MANA WASIPI KASHAQTIN, TAYTAN ISAACQA JACOBTA BENDECIRQAN.

[Escena 3]

[Narración:] CHAY QHEPAMANMI ESAUQA YACHARURQAN PAYPA RANTINPI JACOB BENDECISQA KASQANTA.

[Esaú:] ¿¡AYY TAYTAY KUNANRI!? NOQATAWANYÁ BENDECIWAY.

[Escena 4]

[Narración:] CHAYKUNA PASASQAN QHEPAMANMI ESAUQA WAYQENMANTA VENGAKUYTA MUNARQAN.

[Esaú (pensamiento):] ¡KUNAN YACHARUNKI, WAÑURACHISAYKIPUNIN!

[Escena 5]

[Narración:] WAYQEN WAÑUCHINANTA YACHARUSPAN JACOBQA WASINMANTA RIPURQAN. ASKHA WATAKUNA QHEPAMANTAQ WAYQENWAN TUPARQAN.

[Mensajero:] ¡ESAÚ WAYQEYQIN NOQANCHISWAN TUPAQ JAMUSHAN, TAWA PACHAQ RUNAKUNANTINTAQMI JAMUSHANPAS!

[Un siervo de Jacob:] ¡KUNANQA LLAPANCHISTACHÁ WAÑUCHIWASUN!

[Otro siervo de Jacob:] ¿IMATAN KUNAN RUWASUN?

[Narración:] JACOBQA MANCHASQAN KASHARQAN.

[Escena 6]

[Jacob:] ¡TAYTAY JEHOVÁ, WAYQEYMANTA LIBRAWAY! MANCHASQAN KASHANI NOQATAPAS FAMILIAYTAPAS ÑAK’ARICHIWANANKUMANTA.

[Escena 7]

[Jacob:] MANARAQ ESAÚ CHAYARAMUSHAQTIN WAKAKUNATA JUJ UYWAKUNATAWAN APACHISUNCHIS. YAQAPASCHÁ CHAYKUNAWAN SONQON LLAMP’UYANMAN JINASPA PERDONAWANMAN.

[Escena 8]

[Narración:] JACOBMANQA JUJ ANGELMI RIJURIRQAN, JINASPA BENDECIRQAN.

[Narración:] CHAYWANMI JACOBQA SUT’ITA REPARARQAN IMAYNAS JEHOVÁ DIOSQA PAYTA CUIDANAN KARQAN CHAYTA.

[Escena 9]

[Narración:] ESAÚ ASUYKAMUSHAQTINMI JACOBQA QANCHIS KUTITA PAMPAKAMA K’UMUYKURQAN.

[Escena 10]

[Escena 11]

[Narración:] ASKHA WATAKUNA QHEPAMANMI ESAUQA CUENTATA QOKURQAN IMAYNAS WAYQENQA MAY QOYKUKUQ KARQAN CHAYTA. CHAYMI ESAUQA MANAÑA WAÑUCHIYTA MUNARQANÑACHU. ASWANPAS WAYQENTAN ABRASAYKURQAN, JINASPA THAJPI KAPURQANKU.

¿IMATAN YACHASUNMAN JACOBMANTA ESAUMANTAWAN?

¿IMARAYKUN NISUNMAN “ESAUQA SINCHI PHIÑASQAN KASHARQAN JACOBPAQ” NISPA?

LEEY: GÉNESIS 27:41; PROVERBIOS 14:30.

SICHUS WAYQEYKI OTAQ PANAYKI SINCHITA PHIÑAKUSPA QANTA MANA ALLINTA TRATASUNKIMAN CHAYRI, ¿IMATAN QAN RUWAWAQ?

LEEY: 1 PEDRO 3:8, 9.

8 YACHACHIKUY

Manan urmarqanchu qhelli juchaman

g 11/10 15 párr. 2

Confianapaq jina libro. Juj kaq parte

Titulokuna churakusqanku. Imaynapunichus ñaupa tiempopi imapas kasqanqa yachakun, costumbrekunapi, imayna imapas ruwasqankupi, sutikuna churakusqankupi, autoridadkuna imayna reqsisqa kasqankupi iman. Ichaqa, ¿imatan nisunman Génesis Éxodo librokunamanta? J. Garrow Duncan runan “Descubrimientos recientes sobre los orígenes del hebreo” nisqa inglés libropi qelqarqan Génesis libropi Jacobpa wawan Josemanta, Éxodo libromantawan. Chaypin nirqan: “Chay librokunata qelqaqqa allintan yacharqan Egipto runakunaq rimasqanku simita, costumbrenkuta, reypa ñaupanman imayna rinankumantapas”, nispa. Chaymantapas nillarqantaqmi: “Chay tiempopi imayna kasqankuman jinan ima titulotapas churaqku. [...] Ichaqa manan Antiguo Testamentopi jinaqa ima qelqapas kanchu, qelqaqkunapas confianapaq jinan karqanku, chaymi faraón sutipas ima tiempokunapichus kamachikusqankuman jina rujurin”, nispa. Duncan runan nillantaq: “Chay qelqakunata qelqaqqa willarqanmi imaynatas reypa ñaupanman presentakuqku chayta, imaynatas respetowan rimaqku chaytapas”, nispa.

w22.08 26 párr. 2

Diosta serviqkunaqa Jehová Diospa chanin kaynintan munakunchis

² ¿Imaynapin José yacharqan wasanchay juchata Jehová Dios cheqnikusqanta? Chay kutipaqqa manaraqmi ima kamachikuypas karqanraqchu. Moisés Diosmanta chaskisqan kamachikuyta qelqananpaqpas iskay pachaq watakuna jinaraqmi faltasharqan. Chaypin nirqan: “Aman wasanchankichu”, nispa (Éx. 20:14). Manaña ima kamachikuypas karqanraqchu chaypas, Joseqa allintan Jehová Diosta reqsirqan. Chaymi yacharqan imaynatas Jehová Dios wasanchay juchata qhawarisqanta chayta. Joseqa allintan yacharqan Jehová Dios juj warmillatawan juj qharillatawan casarakunankupaq kamasqanta. Chaymantapas Joseqa uyariranchá imaynatas Jehová Dios Sara abuelantapas iskay reykunamanta pakaykusqanta. Chay reykunaqa Sarawanmi puñuyta munarqanku. Chaymantapas yuyarirqanchá imaynatas Jehová Dios Rebecatapas yanaparqan chayta (Gén. 2:24; 12:14-20; 20:2-7; 26:6-11). Chaykunapi yuyaymanaymi Josetaqa yanaparqan imakunas allin imakunataqsi mana allinchu Jehová Diospaq chayta yachananpaq. Joseqa Jehová Diostan munakurqan, munakurqantaqmi chanin kamachikuyninkunatapas. Chayman jinataqmi imatapas ruwaq.

w96 1/5 11 párr. 4

Diospa kaqta Diosman qoychis, Cesarpa kaqtataq Cesarman

⁴ Jehová Diosqa dejallarqanmi ñaupa tiempopi payta serviq runakuna allin autoridadniyoq kanankupaq. Chaymi pasarqan Josewanpas, payqa Egipto nacionpi faraonman qatiq allin autoridadniyoqmi karqan (Génesis 41:39-43). Chaykunaq pasasqanqa Jehová Diospa munayninman jinapunin kasharqan, chaymi Joseta utilizarqan Abrahanpa mirayninkuna kausashanallankupaq chhaynapi munaynin junt’akunanpaq. Yachasqanchis jina Joseqa esclavo jinan Egiptopi vendesqa karqan. Chaymantapas chay tiempopiqa manan karqanchu Moisespa chaskisqan kamachikuypas ni “Cristoq kamachikuyninpas” (Génesis 15:5-7; 50:19-21; Gálatas 6:2).

w07 1/6 28 párrs. 10, 11

Yuyaqkunaqa qhepa wiñaypaqmi saminchay kanku

¹⁰ Yuyaq cristianokunaqa iñiqmasinkutapas yanapankumanmi. Jacobpa churin Josepas pisi simillapin iñiyninta rikuchiran, chaytaqmi qhepaman Jehová Diospa kamachinkunata kallpacharan. Pachak chunka watanpi kashaqtinmi israelitakunata kamachiran Egipto suyumanta lloqsipuqtinku “paypa tullunkunata apapunankupaq” (Hebreos 11:22; Génesis 50:25). Chay kamachikusqanpin israelitakuna yacharanku qhepaman Egipto suyumanta lloqsipunankuta, chaytaqmi paykunata kallpacharan Egipto suyupi kamachi hina unay wata ñak’arishaqtinku.

¹¹ Josepa iñiyninqa Moisestapas kallpacharanmi. Pusaq chunka watanpi kashaqtinmi Josepa tullunkunata Egipto suyumanta horqoran (Éxodo 13:19). Chay tiempopin Josué sutiyoq waynawan reqsinakuran, paymi tawa chunka wata Moisespa kamachin karan (Números 11:28). Sinaí orqotan riysiran, chaypitaq suyaran Kamachikuy Simiyoq iskay p’alta rumikunata apamunankama (Éxodo 24:12-18; 32:15-17). ¡Ancha allin yachaykunatachá Josueqa Moisesmanta yacharan!

w23.01 14-19

3 YACHACHIKUY

Jehová Diosmi yanapawasun allillan kananchispaq

“Jehová Diosmi Josewan kasharqan, chaymi payqa tukuy imapipas allillan kasharqan” (GÉN. 39:2).

KAYKUNAMANTAN YACHASUN

Ima sasachakuypipas tarikuspaqa yaqapaschá piensasunman: “Imapas mana allinkamallan noqapaqqa, kay sasachakuykuna tukupuqtinraqchá thajpas kasaq”, nispa. Ichaqa Josemanta yachaymi yanapawasunchis chhayna sasachakuykunapiña tarikuspapas Jehová Diospa yanapayninwanqa allillan kananchista. Chaymantan kay yachachikuypi yachasunchis.

DIOSTA serviqkunaqa yachanchismi imaymana sasachakuykunapi tarikunanchista, Biblian nin: “Imaymanapi ñak’arispan Diospa gobiernonmanqa jaykusun”, nispa (Hech. 14:22). Ichaqa yachallanchistaqmi imaymana sasachakuyninchiskunaqa mosoq pachapi tukupunanta. Mosoq pachapiqa “manan wañuypas kanqañachu, manañataqmi llakikuypas, waqaypas, ni nanaypas kanqañachu” (Apo. 21:4).

² Manaña llapa sasachakuykunamantachu Jehová Dios librawasun chaypas kallpatan qowasun chaykunata aguantananchispaq. Apóstol Pablopas paywan kaqkunapas imaymana sasachakuykunapin tarikurqanku. Chaymi payqa Roma iñiq t’aqapi cristianokunata nirqan: “Munakuwaqninchispa yanapayninwanmi tukuy chaykunata atipashanchis”, nispa (Rom. 8:35-37). Noqanchistapas Jehová Diosqa yanapawasunmi ima sasachakuypiña tarikuqtinchispas. Kay yachachikuypin yachasunchis imaynatas Jehová Dios Josetapas yanaparqan chayta imaynatas noqanchistapas yanapawasunman chaytapas.

MANA REPARAYLLAN IMA CAMBIOKUNAPAS KANMAN

³ Jacobqa anchatan munakurqan wawan Josetaqa (Gén. 37:3, 4). Chayraykun kuraq wayqenkunaqa Joseta cheqnikuyta qallarirqanku. Jinan Josetaqa madianita negociantekunaman vendepurqanku. Chay runakunaqa Egipto nacionmanmi Joseta aparqanku, chay nacionqa karupiraqmi kasharqan. Chayman chayaspataq Potifarman vendepurqanku. Chhaynan Josepa vidanqa karqan, juj p’unchaymi munasqa wawa karqan qhepa p’unchaymantaq esclavoman tukupurqan (Gén. 39:1).

⁴ Biblian nin: “Mana allin tiempopas, ima mana allinpas llapamanmi qonqaylla chayamun”, nispa (Ecl. 9:11). Noqanchispas Diostaña servishanchis chaypas qonqayllan ima sasachakuykunapipas tarikusunman (1 Cor. 10:13). Otaq Jesusta qatikusqanchisrayku runakuna cheqnikuwasunman qatikachawasunman ima (2 Tim. 3:12). Imapiña tarikusunman chaypas Jehová Diosqa yanapawasunpunin chay sasachakuykunata atipananchispaq. Kunan yachasun imaynatas Josetapas yanaparqan chayta.

⁵ (Leey Génesis 39:2-6). Potifarqa yacharqanmi Joseqa allin llank’aq sumaq rijch’ayniyoq wayna kasqanta. Chaymi repararqan Josewan Jehová Dios kashasqanta tukuy imapi yanapasqantapas. Qhepa tiempomantaq Potifarqa Joseta churarqan payta yanapananpaq wasinpi tukuy ima kaqmantapas encargakunanpaq. Potifarqa imaymana bendicionkunatan chaskirqan Joserayku.

⁶ Juj ratu Josepi piensasun. ¿Imatan pay munashanman karqan? ¿Potifar allin qhawarinantachu munashanman karqan? Yaqapaschá payqa libre kayta munasharqan chhaynapi taytanman kutipunanpaq. Allin llank’anataña patronnin qorqan chaypas manan librechu karqan, patronninpas juj dioskunatan servirqan. Jehová Diosqa manan Potifartaqa nirqanchu Joseta kacharipunanpaqqa. Aswanpas astawanraqmi imaymana sasachakuykunapi tarikurqan.

SASACHAKUYKUNAQA ASTAWANMI YAPAKUNMAN

⁷ Bibliapin willan Potifarpa esposan nishutapuni Joseta qhawapayasqanta, sapa kutinsi mat’ipayaq paywan puñunanpaq. Ichaqa Joseqa manan chay warmitaqa kasurqanchu, chaywanmi chay warmiqa nishutapuni phiñakurqan jinaspa Joseta tumparqan: “Paymi noqata abusawananpaq jamusqa”, nispa (leey Génesis 39:14, 15). Potifarqa creerqanmi warminpa nisqantaqa jinaspa Joseta carcelman wisq’achirqan, chaymi Joseqa askha watakuna carcelpi wisq’asqa kasharqan (Gén. 39:19, 20). ¿Imaynan José chaypi kashanman karqan? Chay wisq’asqanku carcelqa tutayaq laqha ukhun karqan, chaypi kayqa nishu llakikunapaqmi karqan (Gén. 40:15). Bibliaq willasqan jina Josetaqa fierro cadenawanmi chakintapas kunkantapas watarqanku (Sal. 105:17, 18). Jinaspapas astawanmi Joseqa imaymana sasachakuykunapi tarikusharqan; confianapaq esclavo kasqanmantan presoman tukupurqan.

⁸ Noqanchispas yaqapaschá imaymana sasachakuykunapi tarikurqanchis, maytaña Jehová Diosmanta mañakusunman karqan chaypas manapaschá chayqa tukukurqanchu. Saqrataq kay pachata kamachishan chayqa Jehová Diosqa manan llapa sasachakuykunamantachu juj milagropi librawasun (1 Juan 5:19). Chhaynaña chaypas Jehová Diosqa allintan yachan imayna kashasqanchista, payqa noqanchisraykun llakikun (Mat. 10:29-31; 1 Ped. 5:6, 7). Jinaspapas, paymi niwanchis: “Manan jayk’aqpas saqesaykichu, manan jayk’aqpas wijch’usaykichu”, nispa (Heb. 13:5). Jehová Diosqa atiytan qowasun ima sasachakuytapas aguantananchispaq, imaynan Josewanpas ruwarqan jinata.

⁹ (Leey Génesis 39:21-23). Jehová Diosmi Josetaqa yanaparqan ima ruwasqanpas allinkama lloqsinanpaq imaymana sasachakuykunapiña tarikurqan chaypas. Carcelpi guardia umalliqpas allintan Josetaqa qhawarirqan, chaymi chay guardiaqa Joseta churarqan presokunata qhawananpaq. Bibliapin nin: “Chaymi guardia umalliqa manaña llakikuqchu payman encargasqa kaqkunamantaqa”, nispa. Chaywanmi Joseqa manaña chay llakikuyllapichu piensarqan. Paytaqa Potifarpa warminta violayta munasqanmantan tumparqanku, chaywanpas confiashallarqankun paypiqa. ¿Imarayku? Génesis 39:23 nisqan jinapas “Jehová Diosmi Josetaqa tukuy imapi yanapasharqan, chhaynapi ima ruwasqanpas allinkama lloqsinanpaq”.

¹⁰ Jujmanta Josepi piensasun: ¿Imaynan pay carcelpi kashanman karqan? ¿Ima ruwasqanpas allinkama lloqsinanpichu piensashanman karqan? Manachá. ¿Imatan pay munashanman karqan? Payqa libre kaytachá munasharqan, chaychá jefenwanpas allinpi kayta munarqan chhaynapi kacharipunanpaq. Jinaspapas presomasintan Joseqa nirqan: “Kaymanta lloqsipuspaqa amayá qonqawankichu. Khuyapayaykuwankiyá, jinaspa noqamanta faraonman willanki”, nispa (Gén. 40:14). Ichaqa chay runaqa qonqarapurqanmi. Jinaspa iskay watamantaraq yuyarirqan Josepa nisqanta, jinan Josemanta faraonman willarqan (Gén. 40:23; 41:1, 14). Chaywanpas Jehová Diosmi Josetaqa yanapashallarqan chaymi ima ruwasqanpas allinkama karqan.

¹¹ Carcelpi José kashaqtinmi Jehová Diosqa Egipto rey faraonta mosqochirqan. Faraonqa yachaytapunin munasharqan imaninanmi chay mosqokusqan chayta. Jinan yacharurqan Joseqa mosqoykunata sut’inchaq kasqanta, jinaspa Joseta wajachimurqan. Jehová Diospa yanapayninwanmi Joseqa faraonpa mosqokusqanta sut’incharqan, jinaspa faraonman willarqan imachus ruwananta. Chayta nisqanmantan faraonqa anchatapuni admirakurqan, chayraqmi yacharqan Jehová Dios Josewan kashasqanta, jinan Joseta mijuykunamanta encargakuqta churarqan (Gén. 41:38, 41-44). Tiempowanmi yarqay wata chayamurqan, jinan mana Egiptopipas, ni Josepaq tiyasqan Canaán llaqtapipas mijuy kapurqanchu. Mijuykunamanta encargakuq kasqanraykun Joseqa familianta yanapayta atirqan, chay familianmantan Mesiasqa jamunan karqan.

¹² ¿Imaynatan Jehová Dios Joseta yanaparqan? Josetan Potifarwan allinpaq qhawarichirqan, esclavoña José karqan chaypas. Carcelpi jefenpas confiarqanmi Josepiqa chaymi juj presokunamanta encargakuqta churarqan. Faraontapas mosqoycharqanmi chhaynapi José chay mosqokusqanta sut’inchananpaq, jinaspapas atiytan Joseman qorqan faraonpa mosqokusqanta sut’inchananpaq. Chaymantapas mijuykunamanta encargakuqmi Joseqa kapurqan (Gén. 45:5). Sut’in kashan, Jehová Diosmi Josetaqa yanaparqan ima ruwasqanpas allinkama kananpaq. Mana allintaña Joseta wayqenkuna ruwarqanku chaypas Jehová Diosqa chay mana allintan allinman tukuchirqan chhaynapi munayninta junt’ananpaq.

¿IMAYNATAN KUNANPAS JEHOVÁ DIOS YANAPAWANCHIS ALLILLAN KANANCHISPAQ?

¹³ ¿Imatan Josemanta yachasunman? ¿Llapa sasachakuykunamantachu Dios librawanchis? Manan. Llapapas qonqaymi ima sasachakuypipas tarikusunman (Ecl. 8:9; 9:11). Ichaqa Jehová Diosqa ima sasachakuypipas tarikuqtinchisqa makillan qhawamushawanchis uyarintaqmi mañakusqanchistapas (Sal. 34:15; 55:22; Isa. 59:1). Chaymantapas payqa kallpatan qowasunchis chay sasachakuyninchiskunata aguantananchispaq chhaynapi allillan kananchispaq.

¹⁴ Jehová Diosninchisqa necesitasqanchis ratupin sonqochawanchis kallpachawanchis ima (2 Cor. 1:3, 4). Chaytan Turkmenistán nacionmanta Eziz hermanonchispas rikurqan. Paytaqa Diospi iñisqanraykun iskay wata carcelpi kananpaq juchacharqanku. Paymi nin: “Juzgawananku p’unchaypin juj hermano Isaías 30:15 textota leepuwarqan, chaypin nin: Thajlla kaspan, noqapi confiaspallan kallpayoqqa kankichis, nispa. Chay simikunan noqataqa yanapawarqan thajlla kanaypaq Jehová Diosllapi confianaypaqpas. Carcelpi kashaspaypas maytan chay textoqa yanapawarqan”, nispa. Yaqapaschá noqanchistapas chhaynata Jehová Dios yanapawarqanchis, ¿imaynan sientekurqanchis chayta reparaspa?

¹⁵ Kikin ratupiqa manapaschá reparakusunmanchu imaynata Jehová Dios yanapashawasqanchista. Chaymi pasarqan Tori hermananchiswanpas. Paypa wawanqa cáncer onqoywanmi wañukapurqan, Masonqa soqta watakunan chay onqoywan ñak’arirqan. Chaywanmi Tori hermananchisqa sinchi llakisqa kasharqan. Paymi nin: “Manachus jina mayqen mamapas kay nanaytaqa aguantanmanchu. Noqanchisqa imaynapas kashasunmanraqchá wawaykiq sufrisqanta rikuspan ichaqa mana imanakuytapas atinkichu”, nispa.

¹⁶ Tiempowanmi Tori hermananchisqa repararqan Jehová Dios tukuy chaykunata aguantananpaq yanapasqanta. Paymi nin: “Waway onqoshaqtinqa Jehová Diosmi sumaqta yanapawarqan. Mayninpiqa nishutan wawayqa onqorapuq, manan visita chaskinallanpaqpas kallpan kaqchu. Hermanokunan ichaqa iskay horata jina viajamuqku hospitalman jamunankupaq chhaynapi yanapawanankupaq kallpachawanankupaq ima. Qolqetapas qoykuwaqkun, manan imaykupas faltawarqankuchu”, nispa. Jehová Diosmi Tori hermananchistapas Mason wawantapas yanaparqan chay sasachakuyta aguantanankupaq (qhaway “Jehová Diosmi tiempollanpi imachus necesitasqaykuta qowarqanku” nisqata).

JEHOVÁ DIOS IMAYNATA BENDECIWASQANCHISPIN PIENSANANCHIS

¹⁷ (Leey Salmos 40:5). Orqoman wichashaspaqa sama-samarispan purinchis ¿riki? Sapa samarispaqa imakunas kashan chaytan qhawarikuchis ¿riki? Chhaynatan juj ratu sayaykunanchis imaynatas Jehová Dios yanapashawanchis chaypi piensananchispaq. Yaqapaschá p’unchay manaraq tukushaqtin tapukusunman: “¿Ima bendicionkunatan kay p’unchay Jehová Diosmanta chaskirqani? ¿Imaynatan kay p’unchay yanapawarqan kay sasachakuyniyta aguantanaypaq?”, nispa. Chayta ruwaspaqa sapa p’unchaymi reparasun imaynata Jehová Dios bendeciwasqanchista.

¹⁸ Maytachá munashanchis Jehová Diosqa jujpaqkama sasachakuyninchiskunata tukupunanta (Filip. 4:6). Allintan reparananchis Jehová Dios imaynata yanapashawasqanchista. Manaña sasachakuyninchis tukunmanchu chaypas Jehová Diosqa kallpatan qowasunchis chay sasachakuykunata aguantananchispaq. Chaymi chaykunamanta Jehová Diosta “gracias” ninanchis, chaytachus ruwasunchis chayqa reparasunmi imapas allillan lloqsiwananchispaq Jehová Dios yanapawasqanchista, imaynan Josewan ruwarqan jinata (Gén. 41:51, 52).

[18 paginapi recuadro]

“Jehová Diosmi tiempollanpi imachus necesitasqaykuta qowarqanku”

Masonpiqa qanchis watanpi kashaqtinmi cáncer onqoyta tarirqanku, soqta watakunan chay onqoyniyoq kasharqan. Sapa kutinsi paytaqa hospitalman apaqku. Hermanokunaq nisqan jina Masonqa hospitalmanta sapa lloqsispaqa kusisqas Diosmanta willaq lloqsiq. Wañupunan p’unchaykamapas payqa chhaynallatapunis ruwaq.

Mason wañupuqtinqa 700 más runakunas payta watukuq risqaku, profesorninkuna compañeronkuna ima. Jujnin profesoran manaraq wañupushaqtin Masonta watukuq risqa, jinas nisqa: “Maytan munayman wawaykunapas Mason jina allin iñiyniyoq kanankuta”, nispa. Chaymantapas nirqanmi pisqa wataña chay llaqtapi tiyasqanta ichaqa manas wasinmanqa mayqen testigollapas visitaq risqachu. Qhepantin p’unchaysi ichaqa iskay testigokuna wasinman risqaku, juñunakuyman invitaqtinkun chay profesoraqa nisqa rinanpaq.

Masonpa mamitan Tori hermananchismi nirqan: “Maytan munarqani Jehová Dios wawayta chay onqoymanta librananta, ichaqa manan librarqanchu, chaymi piensaq kani manaña Jehová Dios munakuwanankupaq. Ichaqa manan chhaynachu karqan, Jehová Diosqa ladollaykupin kasharqan, tiempollanpitaqmi imachus necesitasqaykutapas qowarqanku”, nispa.

9 YACHACHIKUY

Jehová Diospi iñisqankuraykun Moisesta cuidarqanku

g04 8/4 4, 5

¿Karqanpunichu Moisés?

Askha yachaysapa runakunan ninku ñaupa tiempopi imachus pasasqanqa cuentolla kasqanta. Christianity Today nisqa revistan nin: “Chaykunamanta yachaq runakunaq nisqanman jinaqa Egipto nacionpi israelitakuna jayk’a watachus tiyasqankumantaqa manan ima pruebapas kanchu”, nispa. Ichaqa chhaynataña ninku chaypas askha willakuykunan kashan imatachus Bibliapi nin chaymanta. James K. Hoffmeier runan Israel in Egypt nisqa libronpi nin: “Yachaysapa runakunaq nisqanman jinaqa lamar-qocha patapi tiyaq Mediterráneo oriental nisqamanta askha runakunan Egipto nacionman rirqanku ch’akiriy tiempo kaqtin. Chayqa pasarqan 1800-1540 watakunapi manaraq Jesús jamuchaqtinmi. Chaykuna pasasqanwanmi wakin israelitakunaqa Egiptopi qhepakapurqanku”, nispa.

Chaymantapas Bibliapiqa willashanmi imaynatas Egipto nacionpi israelitakuna askha watakuna esclavo jina karqanku chaymanta. Moses—A Life nisqa libropin nin: “Egipto nacionpi tarisqanku juj dibujopin rikukun, imaynatas Egiptopi israelitakunaqa esclavo jina adobekunata ruwarqanku chayta. Chaykunan rikuchiwanchis Bibliapi willasqanqa cheqaqpuni kasqanta”, nispa.

g04 8/4 5, 6

¿Karqanpunichu Moisés?

Jokébed Moisesta canastapi churasqanmanta willakuyqa cheqaqmi karqan. ¿Imaynapin chayta yachanchis? Chay canastaqa papiromanta ruwasqan karqan. Chaymanta rimaspan Cook runapas nirqan: “Egipto nacionpiqa papiro plantamantaqa ruwallaqkupuni juch’uy barcokunata”, nispa.

Ichaqa admirakunapaqmi karqan Egipto nacionpi kamachikuq faraonqa chayllaraq naceq wawachakunata wañuchinankupaq leyta orqomusqanqa. George Rawlinson runan willakun: “Chay tiempopiqa qholla wawachakunata wañuchiyqa normalmi karqan, chaymi askha llaqtakunapi chayta ruwaqku”, nispa. Arí, kay tiempokunapipas jaqay tiempokunapi jinan askha runakunata wañuchirqanku. Manchakunapaq wañuchinakuykunamantaña Bibliapi willan chaypas tukuy chaykunaqa cheqaqmi.

w03 1/11 8 párrs. 3, 4

Jehová Diospa sonqonta kusichiq warmikuna

³ Segunda guerra mundial pasasqan qhepamanmi Alemania nacionpi Nuremberg llaqtapi juiciokuna aparikurqan, chay juiciokunapin kasharqanku runata wañuchiqkuna. Paykunan defiendekurqanku “kamachisqallatan ruwarqayku” nispa. Chaypaq yachasunchis ñaupa tiempopi hebrea warmikunata onqochiq iskay warmikunamanta, paykunan karqanku Sifrawan Puawan. Paykunaqa kausarqanku Egiptopi millay kamachikuq faraón kamachikushaqtinmi. Israel runakuna astawan yapakusqankuraykun chay faraonqa chay iskaynin warmikunata kamachirqan llapa hebreo qhari wawa naceqkunata wañuchinankupaq. ¿Imatan ruwarqanku chay warmikuna? “Chay onqochiq warmikunan ichaqa mana kasukurqankuchu Eqipto reypa kamachisqanta, aswanmi Diosta manchakusqankurayku jinallata qhari wawakunata kausachirqanku”. ¿Imaraykun chay warmikuna chayta ruwarqanku? Paykunaqa “Diosta manchakusqankuraykun” chayta ruwarqanku (Éxodo 1:15, 17; Génesis 9:6).

⁴ Arí, chay warmikunaqa Jehová Diospin confiarqanku, chaymi Jehová Diosqa faraonmanta paykunata cuidarqan (2 Samuel 22:31; Éxodo 1:18-20). Ichaqa manan chayllatachu Diosqa paykunapaq ruwapurqan. Chaymantapas Siframan Puamanwanmi wawakunata qorqan, chaymantapas sutinkun Bibliapi qelqasqa kashan chhaynapi qhepa wiñaykuna paykunamanta yachanankupaq. Chay Faraonpa sutinmi ichaqa chinkasqa kapun (Éxodo 1:21; 1 Samuel 2:30b; Proverbios 10:7).

it “Partera”

Wawa onqochiq warmikuna

Hebreo simipiqa “partera” nisqa simiqa ya·ládh otaq onqochiq ninantan nin. Chay warmikunaqa, hebreo warmikunatan wawata onqokusqankupin yanapaqku, chaymantapas nacemuqtinmi puputichanta kuchuqku, bañaqku ima (qhaway NACIMIENTO nisqata). Chay tiempopiqa naceq qholla wawakunataqa kachiwanmi jawiqku, chaymantataq juj telawan k’uyuqku (Ezeq. 16:4).

Juj warmiq onqokunan p’unchay chayamuqtinqa llapa familiankun chaypi kaqku, astawanqa kuraq warmikuna. Mayninqa manan juj warmi onqokuyta atiqchu, chaymi chay onqochiq warmikunaqa allinta yachananku karqan, allin experienciayoq iman kananku karqan. Chhayna warmikunaqa pisillan kaqku. Yachasun Benjamin imayna nacesqanmanta, Raquel “onqokuyta mana atispa sufrishaqtinmi onqochiqnin warmiqa nirqan: “Ama manchakuychu, kay wawatapas onqokullankin”, nispa. Raquelmi ichaqa wawata onqokushaspa wañukapurqan (Gén. 35:16-19). Tamarmantañataq yachasun, paypas sufrirqanmi mellizo wawankunata onqokushaspa, paykunan karqanku Perezwan, Zerahwan. Onqochiqnin warmiqa atenton kasharqan mayqensi ñaupaqta nacemunqa chayta qhawananpaq. Zérah makinta orqoramuqtin jinan onqochiqnin warmiqa usqhaylla wawaq makinman juj puka q’aytuta watarqan, chhaynapi mayqensi phiwi wawa karqan chayta yachananpaq, ichaqa Perezmi ñaupaqta nacemurqan, chay jawan Tamarqa k’irisqa tarikurqan (Gén. 38:27-30).

Egipto nacionpi israelitakuna esclavo kasqanku tiempopin onqochiq warmikunaqa wañuy patapi tarikurqanku. Faraonmi Sifrata, Puatawan wajachimurqan. Chaypin kamachirqan llapa qhari hebreo wawakuna naceqtinqa wañuchinankupaq. Yaqachus jina chay iskaynin warmikunaqa llapa onqochiq warmikunaman willananku karqan chay kamachikuyta. Ichaqa ¿imatan ruwarqanku? Chay onqochiq warmikunaqa manan kasukurqankuchu Egipto reypa kamachisqanta, aswanmi Diosta manchakusqankurayku jinallata qhari wawakunata kausachirqanku. Chayta yachaspan faraonqa paykunata nirqan: “¿Imaraykun mana wañuchirqankichischu qhari wawakunata?”, nispa. Chay warmikunataq nirqanku: “Paykunaqa kallpasapa warmikunan kanku, manaraq chayashaqtiykun onqorakapunkuña”, nispa (Éx. 1:15-19). Chay warmikunaqa Jehová Diosta manchakusqankuraykun mana kasurqankuchu faraonpa kamachisqanta. Chay ruwasqankumantan Jehová Diosqa bendecirqan, chaymi familiayoq wawakunayoq kapurqanku (Éx. 1:20, 21).

ijwia yachachikuy 7 párrs. 14-18

“Jehová Diosman takisun”

Miriamqa pusaq chunka watanpi jinan kasharqan Moisés Egiptoman kutimuqtinqa. Jehová Diosmi Moisesta kamachirqan Egiptomanta Israel runakunata orqomunanpaq, chaytaqa ruwanan karqan Aaronwan kuskan. Yachasqanchis jina Aaronmi faraonwanqa rimarqan Israel runakunata kacharipunanpaq. Askha kutipiña faraón Moisesta Aarontawan mana kasurqanchu chaypas Miriamqa kallpacharqanchá paykunataqa. Bibliapi willasqanman jinaqa Jehová Diosqa Egiptomanmi chunka ñak’ariykunata chayachimurqan. Chaymi chunka kaq ñak’ariywan Israel runakunata Egiptomanta orqomurqan. Piensasun imaynan Míriam kashanma karqan chayta rikuspa. Payqa tukuy sonqowanchá yanapakurqan llapa Israel runakuna Egiptomanta lloqsinankupaq (Éxodo 4:14-16, 27-31; 7:1–12:51).

Egiptomanta lloqsimusqanku qhepallamanmi paykunaqa Puka lamar-qochaq patanpi wisq’asqa jina kasharqanku. Chaypin Miriamqa rikurqan lamar-qocha patapi Moisés taunanta oqarishaqta. Chayllamanmi lamar-qochaqa iskayman kicharikurqan, chaynintan Israel runakunaqa Moisespa qhepanta rirqanku. Miriamqa chayta rikuspaqa astawanraqchá Jehová Diospi confiarqan. Chaypin sut’ita yacharqan Jehová Diosqa imatapas ruwanmanmi munaynin junt’akunanpaq chayta (Éxodo 14:1-31).

Juj lado chimpaman chayasqanku qhepallamanmi lamar-qochaqa jujmanta kutiyapurqan, chhaynapin faraonpas ejercitonpas wañurqanku. Chaypin Miriamqa yachallarqantaq chay atiyniyoq ejercitomanta Jehová Dios aswan atiyniyoq kasqanta. Llapa Israel runakunapas kusikuymantan Jehová Diosman takirqanku. Miriampas llapa warmikunatan kallpachasharqan takinankupaq. Paymi nirqan: “Jehová Diosman takiychis, atipasqanwanmi ancha jatunchasqa kashan. Caballokunatan soldadokunantinta lamar-qochaman wijch’uykun”, nispa (Éxodo 15:20, 21; Salmos 136:15).

Miriamqa manachá jayk’aqpas qonqarqanchu chay kutipi imachus rikusqantaqa. Chaypin Bibliaqa willan Diospa profetisan kananpaq. Chay kutikamaqa manan Míriam jinaqa juj profetisaqa karqanchu. Chay tiempopiqa payllan Jehová Diosta servirqan profetisa jina (Jueces 4:4; 2 Reyes 22:14; Isaías 8:3; Lucas 2:36).

Kay yachachikuypin sut’ita yachanchis Jehová Dios noqanchiswan kashasqanta. Chaymantapas payqa yachashanmi imakunatas payrayku ruwashanchis chayta, pacienciakuq kasqanchista, jatunchay munasqanchista ima; anchatataqmi chayta valoran. Wayna-sipasña, kuraqkunaña, qhariña, warmiña kanchis chaypas llapanchismi kallpachakunchis Jehová Diospi iñisqanchista rikuchinanchispaq. Payqa munanmi paypi iñinanchista, imachus paypaq ruwasqanchistapas manan qonqanqachu aswanpas bendeciwasunmi (Hebreos 6:10; 11:6). Chhaynaqa, kallpachakusun Míriam jina allin iñiyniyoq kananchispaq.

w03 1/11 8, 9 párrs. 3-5

Jehová Diospa sonqonta kusichiq warmikuna

⁴ ¿Arí, chay warmikunaqa Jehová Diospin confiarqanku, chaymi Jehová Diosqa faraonmanta paykunata cuidarqan (2 Samuel 22:31; Éxodo 1:18-20). Ichaqa manan chayllatachu Diosqa paykunapaq ruwapurqan. Chaymantapas Siframan Puamanwanmi wawakunata qorqan, chaymantapas sutinkun Bibliapi qelqasqa kashan chhaynapi qhepa wiñaykuna paykunamanta yachanankupaq. Chay Faraonpa sutinmi ichaqa chinkasqa kapun (Éxodo 1:21; 1 Samuel 2:30b; Proverbios 10:7).

⁵ ¿Kanmanchu kay tiempopi Sifrá jina Puá jina warmikuna? Ari kanmi. Diosmanta willakuyta jark’akusqan askha nacionkunapin hermanakunaqa Diosmanta willashanku, carcelman wisq’achisqa kaytapas wañuchisqa kaytapas mana manchakuspan chayta ruwashanku (Hebreos 11:23; Hechos 5:28, 29). Paykunaqa chaykunata ruwanku Diostapas runamasinkutapas munakuspan. Chay hermanakunamanta wakinqa sinchi jark’asqa cheqnisqa iman tarikunku, chaywanpas Diosmantaqa willashallankun (Marcos 12:30, 31; 13:9-13). Imayna Sifratapas Puatapas Jehová Diosqa yanaparqan chhaynatan kay tiempopi Diospa munayninta ruwaq warmikunatapas yanapashan. Chaymi Jehová Diosqa “paykunaq sutinkuta kausay libropi qelqanqa”, sichus tukukuykama chhaynallata ruwanqaku chayqa (Filipenses 4:3; Mateo 24:13).

10 YACHACHIKUY

Tukuy imata saqespan Diosta servirqan

w20.03 30

¿Yacharankichu?

Bibliapi nisqanmantapas, ¿iman rikuchillantaq Israel runakuna Egiptopi esclavo kasqankuta?

Bibliapin willan Joseta Egiptoman apasqanku qhepata Jacobpas familianpas Egiptoman jaykusqankuta. Jinan Gosén llaqtapi tiyaranku, chayqa Nilo mayu lamar-qochawan tupasqanpin tarikuran (Gén. 47:1, 6). Bibliaq nisqanman jinaqa Israel runakunaqa “askhayaspanku aswan kallpayoq karanku”. Chaymi Egipto runakunaqa manchakuspanku kamachinkuman tukuchipuranku (Éx. 1:7-14).

Bibliaq willasqanta mana creeq runakunan ninku: “Chayqa cuentollan”, nispa. Ichaqa imaymana tarikusqanmi rikuchin Sempa mirayninkuna Egiptopi esclavo kasqankuta.

Egipto llaqtaq wichay ladonpi jasp’ispankun tariranku ñaupa tiempomanta juch’uy llaqtakunata. Ñaupa tiempomanta yachaq John Bimson nin: “Chaypin tarikuran Sempa mirayninkuna tiyasqankumanta 20 más juch’uy llaqtakunata”, nispa. Chaymantapas James Hoffmeier niran: “1800-1540 watakuna ukhupin Egiptoman jaykumuranku Asia ladomanta Sempa mirayninkuna”, nispa. Paymi nillantaq: “Chay willakuymi tupan Israel runakunaq machulankuna Egiptoman jaykumusqankuwan. Génesis libropin willashan Abrahanpas, Isaacpas, Jacobpas Egiptoman mijunata, unuta, q’achuta maskhaspa jaykusqankuta”, nispa.

Egipto llaqtaq uray ladonpin tarillarankutaq qelqa k’uyukunata. Jujnin k’uyuqa 2000-1600 watakunamantan karan, chaypin qelqasqa kasharan chay llaqtapi tiyaq esclavokunaq sutin. Jinaspa 40 más sutikuna Sempa mirayninmanta karan, paykunan llank’aranku mijunata wayk’uspa, p’achata ruwaspa, chajrapi llank’aspa ima. Chaymi Hoffmeier nin: “Egipto llaqtaq uray ladonpi Sempa mirayninkuna 40 más kasqanraykun yachanchis Egiptoq tukuy llaqtankunapi askha esclavokuna kasqanta, astawanqa wichay ladopi”, nispa.

Ñaupa tiempomanta yachaq David Rohl qelqaran: “Wakin esclavokunaq sutinqa yaqachus jina Bibliapi qelqasqa sutikuna jina kashan”, nispa. Chay qelqa k’uyupin tarikuran Isacar, Aser, Sifrá nisqa sutikunata (Éx. 1:3, 4, 15). Chaymi Rohl runaqa kayta niran: “Chaykunan sut’ita rikuchin Israel runakuna Egiptopi esclavo kasqankuta”, nispa.

Ñaupa tiempomanta yachaq Bimson niran: “Imaymanata tarikusqanwanmi sut’ita yachakun Israel runakuna Egiptopi esclavo kasqankuta lloqsimusqankutapas”, nispa.

[Willakuy]

Sem runaqa Noepa kinsantin wawankunamanta jujninmi karan. Yaqachus jina Sempa mirayninkunapi tarikuran: Israel runakuna, Elam runakuna, Asiria runakuna, Caldea runakuna, Siria runakuna, Árabe runakunapas.

w02 15/6 10 párrs. 2-5

Egiptopi qhapaq kaykunamantapas aswanraqmi

Bibliapin nin: “[Jokebedmi] chay wawata apaspa uywampurqan. Chay wawa wiñaruqtintaq faraonpa ususinman entregapurqan, jinan payqa wawanta jina uywakapurqan”, nispa (Éxodo 2:9, 10). Bibliapiqa manan ninchu jayk’a tiempos Moisés tayta-mamanwan tiyarqan chaytaqa. Wakin runakunan ninku “ñuñunan tiempollan uywarqan” nispa. Chayqa yaqapaschá karqan kinsa wata otaq iskay wata, otaq kanmanmi karqan más tiempopas. Éxodo libropiqa tayta-mamanwan “wiñasqallantan” willan. Imaynaña karqan chaypas Amramwan Jokebedwanqa allintachá Moisesmanqa yachachirqanku imayna hebreo runakuna kasqankumanta, imaynata Jehová Diostapas serviymantawan. Chayqa tiempowanmi rikukunan karqan, iñiyninpi, munakuyninpi, chanin runa kayninpi ima.

Faraonpa ususinman qopuqtinkuqa “Moisesqa Egipto runakunaq tukuy yachayninman jina uywasqan karqan” (Hechos 7:22). Chay yachachikuyqa karqan imaynatachus Egipto llaqtapi kamachikunman chaypaqmi. Chaypiqa yachachirqanku matematicasmanta, geometriamanta, arquitecturamanta, construccionmanta, cienciamanta, juj ruwaykunamantawan. Chaymantapas faraonpa familianqa Egipto llaqtapi religionmanta yachanantachá munallarqankutaq.

Moisesqa allin autoridadniyoqkunaq wawankuna jinachá allin educacionta chaskirqan. Chaypiqa “juj llaqtakunamanta Egiptoman apasqa kamachikuqkunaq wawankun allin educacionta chaskirqanku, jinaspa llaqtankuman kutipuspa allin kamachiq kanankupaq, reypa nisqanman jina ruwanankupaqwan” (The Reign of Thutmose IV, de Betsy M. Bryan). Yaqachus jina palaciopi wawa uywaqkunaqa allinta yachachiqku waynachakunata palaciopi oficialkuna kanankupaq. Wakin qelqakunapin willakun chay tiempopi Egiptopi faraón jina kamachikuqkunaqa kuraqña kaspapas munaqkus “palaciopi uywasqa wawa” ninata.

Moisespaqqa jatun pruebachá karqan palaciopi tiyayqa. Payqa allin atiyniyoq qhapaq runachá karqan, allin wasipi imachá tiyarqanpas. Chaymantapas qhelli kausaypi puriyqa normalchá chaypiqa karqan. ¿Imaynatan chaykunata Moisés qhawarinman karqan? ¿Pitan kasukunman karqan? ¿Jehová Diostachu kasukurqan, hebreo runakunaq wayqen jinachu portakurqan, icha Egipto runakuna jinachu tukupurqanpas?

it “Egipto, egipcio” párr. 28

Egipto nacionmanta

Wañusqakunamanta costumbre. Egipto llaqtaq religion-ninpiqa anchatan cuidaqku wañusqakunaq cuerponta, chaypi runakunaqa wañupusqan pasayta imaynapi tarikunanpin llakikuqku. Chay tiempopiqa jatun creencian karqan wañuqninkuq alman juj animalpa cuerponpi kausarimpunanpi. Chaymi paykunaqa allinta wañuqninkuq cuerponta waqaychaqku, chhaynapi alman kutirimuqtin jaykunanpaq. Chaymantapas creenciankuraykun Egiptopi runakunaqa balsamowan wañuqninkuq cuerponta pasaqku. Wañuqninkuta enterrasqanku sepulturatapas “wañuqniykuq wasin” niqkun. Qolqesapakunaq sepulturanqa munay allin ruwasqan karqan, chaypi qhapaqkunaq cuerponta churanankupaq. Chaypiqa churaqku imaymana alajakunata, p’achata, mueblekunata, mijuykunata, chaymantapas churallaqkutaqmi wañusqakunaq libronkuta, chhaynapi mana allin espiritukunamanta pakaykunanpaq (GRABADO, vol. 1, pág. 533). Ichaqa chay librokunaqa manan sepulturakunata suwaqkunamantaqa pakaykurqanchu, chaymi tiempowanqa llapa qhapaq runakunaq sepulturanmanta suwakapurqanku.

it “Madián”

Madián

2. Abrahanpa churin Madianpa mirayninkunatan nikun “Madián” otaq “madianitakuna” nispa (Núm. 31:2, 3). Bibliapin ichaqa mayninpi “Madián runakunata Ismael runakuna” nikullantaq (tupanachiy Gén. 37:25, 27, 28, 36; 39:1; Juec. 8:22, 24 textokunawan). Chhaynataqa yaqapaschá nikun Abrahanpa churinkuna Ismaelwan Madianwan yaqa kaq costumbrekunallayoq kasqankurayku, chaymantapas iskaynin ayllukunaq wawankus casarakurqanku. Chaymantapas yaqachus jina Cainpa mirayninmanta kaqkunata madianitakuna nikullaqtaq, ejemplopaq, Moisespa cuñadon Hobabta. Ichaqa Cainpa mirayninkunaqa manaraq Madián naceshaqtinmi llaqta jina reqsisqa karqanku (Gén. 15:18, 19; Núm. 10:29; Juec. 1:16; 4:11; qhawallaytaq ISMAELITAS; QUENITA nisqata).

Madián runakunaqa Abrahanpa miraynintaq karqanku chayqa, yaqachus jina rimasqanku simipas hebreo rimayman rijch’akurqan. Gedeonpas manan sasachakurqanchu Madián runakunaq rimasqanta entiendenanpaqqa (Juec. 7:13-15; 8:18, 19). Ichaqa yaqapaschá Madián runakunaq rimasqanku simita yacharqan, ¿imarayku? Israel runakuna qanchis watakunata Madián runakunaq jap’isqan kasqankurayku (Juec. 6:1).

11 YACHACHIKUY

“Faraonpa ñaupanman riy”

g04 8/4 7-9

¿Karqanpunichu Moisés?

Moisesmi Madián llaqtamanta puririrqan faraonwan rimaq, chhaynapi Israel runakunata libreta kacharipunanpaq. Chay faraón mana kasukusqanraykun Jehová Diosqa Egipto nacionman chunka ñak’ariykunata chayachimurqan. Chunka kaq ñak’ariywanmi Egipto runakunaq phiwi wawanku wañurqan, chay pasasqanwanmi faraonqa Israel runakunata kacharipurqan (Éxodo 5-13 capitulokuna).

Askha runakunan chay tiempopi imachus pasasqantaqa yachanku. Ichaqa, ¿cheqaqpunichu chaykuna pasanman karqan? Wakinmi ninku “chayqa cuentollan” nispa. Chay willakuypiqa manan rijurinchu faraonpa sutinqa. Hoffmeier sutiyoq yachaysapa runaq nisqanman jinaqa manas Egiptopi qelqaq runakunaqa qelqaqkuchu faraonpa enemigonkunaq sutintaqa. Paymi nin: “Manan mayqen yachaysapa runapas neganmanchu Tuthmosis III runa jatun ejercitoyoq Meguidopi kasqanmantaqa. Meguidó Qadés llaqtakunamanta reykunaq sutinqa manan yachakunchu”, nispa. Chaymantapas faraonpa sutinqa manan yachakullantaqchu, ¿imarayku? Diospa sutin allin reqsisqa kananpaq.

Imaynaña karqan chaypas, wakin yachaysapa runakunan nillankutaq: “Egiptopi imachus pasasqanqa manan jayk’aqpas pasarqanchu”, nispa. Homer W. Smith runa nin: “Egiptopi imachus pasasqanqa manan allin reqsisqachu [...]. Yaqapaschá Egiptopi imachus pasasqantaqa yapa-yapayuspa willarqanku, chaytaqa Palestinaman juj juch’uy grupochalla ayqekusqankumantan willarqanku”, nispa.

Egiptopiqa manan imatapas tarikurqanchu chay tiempopi imachus pasasqanmantaqa, aswanpas chay qelqasqankutan paykunaqa cambiaqku otaq ch’usaqyachipuqku, chaytaqa ruwaqku allin qhawarisqa kayta munaspan. Chaymi pasarqan Tuthmosis III runa kamachikuyta qallariqtin, payqa Hatshepsut runaq imachus ruwasqantan borrapurqan. John Ray yachaysapa runan nin: “Llapa ima ruwasqantan borrapurqanku, obeliscos nisqa torrekunata ruwasqantapas perqakunawanmi tapapurqanku, munumentokuna ruwasqantapas qonqapurqanku. Sutinpas qonqasqan kapurqan”, nispa. Kay tiempokunapipas wakinqa chaytan ruwayta munarqanku mana allin ruwasqankuta pakanankupaq.

w14 15/4 8 párr. 1

¿Mana rikuna Diosta rikushawaqpas hinachu kawsashanki?

FARAONQA atiyniyoq reymi karqan, Egipto runakunapas diosta hinan yupaychaqku. Egipto llaqtamanta willaq libro nisqan hina, “aswan yachayniyoq atiyniyoq” runata hinan qhawarirqanku. Faraonqa runakunata manchachinanraykun mach’aqwayniyoq coronata ruwachikurqan, chay mach’aqwayqa picananpaq listollañapas kashanman hinan karqan. Chaywanmi rikuchirqan reypa enemigonkunaqa kaq rato wañuchisqa kanankuta. Moisesqa mancharikurqanchá Jehová Dios kayta niqtin: “Rey Faraonman riy, paymanmi kachasqayki Egipto suyumanta Israel llaqtayta horqomunaykipaq”, nispa (Éx. 3:10).

it “Dioses y diosas” párrs. 24-26

Dioskuna, diosakuna

Chunka ñak’ariykuna. Egipto nacionman ñak’ariykuna chayachimusqanwanmi Jehová Diosqa Egiptopi dioskunata p’enqaypi qhepachirqan, chhaynatan chay nacionman juicionta chayachimurqan (Éx. 12:12; Núm. 33:4; GRABADOS, vol. 2, pág. 530). Ñaupa kaq ñak’ariy chayamuqtinmi Egiptopi Nilo mayupas llapa unupas yawarman tukurqan, chaywanmi dios-Nilo Hapita p’enqaypi qhepachirqan. Chaymantapas Nilo mayupin challwakuna wañurqan, chaywanmi p’enqaypi qhepachillarqantaq, ¿imarayku? Egiptopiqa wakin challwakunatan ch’akichiqku jinaspan adoraqku (Éx. 7:19-21). K’ayrapas Egiptopiqa wawakunayoq kayta kausarimpuyta iman representaq, chaymi suticharqanku diosa-rana Heqet nispa, ichaqa askha k’ayrakunaq wasikunaman junt’aykusqanwanmi chay diosata pisicharqan (Éx. 8:5-14). Kinsa kaq ñak’ariywanmi Egiptopi watuq sacerdotekunata pisicharqan, ¿imarayku? Paykunaqa manan atirqankuchu ñut’u jallp’ata ch’uspiman tukuchiyta (Éx. 8:16-19). Layqa ruwaykuna paqarichiqtan suticharqanku dios Thot nispa, chay diospas manan chay watuq sacerdotekunata yanapayta atirqanchu.

Diospa llaqtan Egipto llaqtamanta t’aqasqa kasqanqa reparakurqan tawa kaq ñak’ariy chayamusqanmantan. Chay kutipin Jehová Diosqa Egipto runakunaq wasinman phuyuta jinaraq tankayllukunata junt’aykachirqan, Gosén llaqtapi tiyaq Israel runakunan ichaqa mana imanasqapaschu karqanku (Éx. 8:23, 24). Chaymantan juj ñak’ariy chayamullarqantaq, chay kutipin millay onqoywan uywakuna wañurqan, chaywanmi pisicharqan diosa-vaca Hator, Apis, diosa-cielo Nut nisqa diosakunata (Éx. 9:1-6). Chaymantan juj ñak’ariyñataq chayamullarqantaq, chaymi karqan ch’upu onqoy, chaymi runakunata animalkunata jap’irqan, chaywanmi Thot, Isis, Ptah nisqa dioskuna pisichasqa karqanku, paykunatan runakunaqa qhawariqku onqoykunata jampiqta jina (Éx. 9:8-11). Chaymantan Jehová Diosqa Egiptopi nishuta chijchita chijchichimurqan. Chaypin pisicharqan rayo t’ojaykunata contralaq nisqa dioskunata, paymi karqan Reshpu nisqa dios, paysi contralaq rayo t’ojaykunata, Thot nisqa diostaqsi controlaq parata rayo t’ojaykunata ima (Éx. 9:22-26). Chaymantan Jehová Diosqa Egiptoman chayachimullarqantaq langostakunata, chaywanmi p’enqaypi qhepachirqan chaypi kaq dioskunata, Egipto runakunaq nisqanman jinaqa Min nisqa sutiyoq diosninkus llapa cosechankuta protegenanpi creeqku, ichaqa manan chay ruwayta atirqanchu (Éx. 10:12-15). Chaymantan Diosqa llapa Egipto nacionta laqhayachirqan, chaypin p’enqaypi qhepachirqan Ra, Horus, Thot nisqa dioskunata, paykunaqa intimanta killamanta dioskunan karqanku; yachaysapakunaq nisqanman jinaqa paykunaqa controlaqkus intita, killata, ch’askakunata ima (Éx. 10:21-23).

Egipto runakunaq phiwi wawankuq wañusqanwanmi chay nacionpi kaq dioskunapas diosakunapas p’enqayman churasqa karqanku (Éx. 12:12). Egipto nacionpi kamachikuqkunapas dios jina kanankupaqmi qhawarikuqku, Ra otaq Amón-Ra dioskunaq wawankunapaq qhawarikusqankurayku. Chay tiempopin rimaykuna karqan imaynas Ra otaq Amón-Ra dioskuna reinawan puñusqankumanta. Chayraykus wawankuqa dioskunaq wawan karqan. Chaytan ruwaqku Ra otaq Amón-Ra dioskunata jatunchanankupaq. Chay kutipi faraonpa phiwi wawan wañusqanwanmi yachakurqan chay dioskunapas wañupusqanta (Éx. 12:29). Chay pasasqanqa llakikunapaqmi karqan Egipto runakunapaqqa. Chaypi dioskunanpas manan ima ruwaytapas atirqankuchu Egipto runakunaq phiwi wawankuta salvanankupaq (qhawallaytaq AMÓN núm. 4).

it “Éxodo” párrs. 46-51

Israel runakunaq prometesqa jallp’aman purisqanku

Israelitakunaq imaynatachus lamar-qochata pasasqanku. Israelitakunaqa tutapin lamar-qochataqa pasarqanku, chay lamar-qochaq t’aqakusqanqa manan ñañullachu kanman karqan. Yaqapaschá juj kilómetro otaq chhikan más anchonman kanman karqan. Israelitakunaqqa carretankupas cosasninkupas animalninkupas askhan karqan, chaychá pusaq kilómetro cuadradosta jina juñukuqku. Chayraykuchá chhaynaniraq anchonta pasarqanku. Sichus juj kilómetro y medio ancho pasananku kanman karqan chayqa pisqa kilometrota jinan wachuchakunkuman karqan, sichus iskay kilómetro y medio anchon kaqtintaq kinsa kilometrota jinan wachuchakunkuman karqan. Chhaynata pasankuman karqan chayqa askha horapin lamar-qochata chimpankuman karqan. Sichus paykuna mancharikunkuman karqan manataq ordenpichu pasankuman karqan chayqa, manan phawayllachu chimpayta atinkuman karqan.

Sichus Jehová Dios mana phuyuta churanmanchu karqan chayqa, Egipto soldadokunan askha israelitakunata wañuchinkuman karqan (Éx. 15:9). Israelitakuna chay lamar-qocha chaupinta pasashaqtinkun Diospa churasqan phuyuqa kuyurirqan, chayta rikuruspan Egipto soldadokunaqa israelitakunaq qhepanta phawarqanku. Chay pasasqanku ch’aki pampaqa anchochá karqan, chaychá Faraonpa ejercitonqa israelitakunata kutichimpunankupaq usqhaylla phawarqanku. Ichaqa illarimuyta jinan Jehová Diosqa Egipto soldadokunata paykunapurata pantachiyta qallarirqan, “carretankunaq ruedankunatapas lloqsichirqanmi, chaymi mana faciltachu purirqanku” (Éx. 14:24, 25).

Illarimuyta jinan israelitakunaqa Puka lamar-qochata ña pasarqankuña. Chay qhepamanmi Jehová Diosqa Moisesta nirqan: “Makiykita lamar-qochaman jaywariy chhaynapi Egipto runakunata, carretakunata, caballopi soldadokunatawan unu millp’unanpaq”, nispa. Chhaynapin chay lamar-qochaqa kichasqa kasqanmanta jujmanta kaqman kutiykapurqan, Egipto soldadokunaqa chayta rikuspan qhepaman kutiyta qallarirqanku, ichaqa llapankutan unu millp’upurqan. Chaykunawanmi yachanchis chay lamar-qocha kichasqa kasqanqa anchopuni kasqanta, sichus mana anchochu kanman karqan chayqa manachá faciltachu israelitakunaqa pasayta atinkuman karqan. Chhaynapin faraonqa llapa ejercitontin wañupurqan manan pipas salvakurqanchu.

Sut’in kashan, manan chhayna inundacionqa ch’ura pampapiqa kanmanchu karqan. Sichus ch’ura kanman karqan chayqa manan wañuqkunapas qocha patakunapiqa kanmanchu karqan. Bibliapiqa sut’itan willashan: “Israel runakunaqa rikurqankun Egipto runakunaq ayanta lamar-qocha patapi”, nispa (Éx. 14:22-31; MAPA y GRABADO, vol. 1, pág. 537).

Aytikuq lamar-qocha unuqa juj perqa jinan sapanka ladopi sayarqan. Chhaynapin Israel runakunaqa pasayta atirqanku (Éx. 15:8). Wakin runakunan ichaqa ninku chay unuqa chullunkuman tukusqanta (BC; CI; MK; Val, 1989), chaykunaq pasasqanmantan askha librokunapi willakun (NC, NBE, Val jujkunapas) queso jina cuajasqanta. Wakintaq ninku chuchuman tukusqanta (LT) (Ga). Job 10:10 textopipas willanmi lecheta cuajanamanta. Ichaqa manan chaywanqa nishanchischu chay perqa jina sayashaq unuqa chuchuman tukupusqanta, aswanpas gelatina jinamansi parecekunman karqan. Ichaqa manan imapas chay t’aqasqa unutaqa jark’arqanchu. Moisés qhawashaqtinqa juj wayrapas lamar-qochapi unuta iskayman t’aqarunman jinas kasqa, chhaynapi ch’aki pampanta israelitakuna pasananpaq.

Chay iskayman t’aqasqa lamar-qochaqa anchon karqan, chhaynapin yaqa kinsa millón israelitakunaqa juj tutallapi facilta pasarqanku. Pasayta tukuqtinku jinataqmi chay gelatina jinaman parecekuq unuqa unumanpuni tukurqan, chhaynapin faraonpas ejercitonpas unuq millp’usqan wañupurqanku, Israel runakunataqmi chay pasasqanta qhawasharqanku. Jehová Diosqa chhaynatan chay atiyniyoq llaqtamanta israelitakunata salvarqan. Chaypin junt’akurqan Moisespa nisqan: “Kay Egipto runakunataqa manañan jayk’aqpas rikunkichisñachu”, nispa (Éx. 14:13).

w05 15/5 20-25

Jehová Diospa kamachikuyninta kasukusun

“Reqsichiway ñanniykikunata, chhaynapi qanta reqsinaypaq” (ÉXODO 33:13).

MOISESQA faraonpa wasinpin wiñarqan, Egipto nacionpi yachachikuykunaman jinataqmi educasqa karqan. Payqa allintan yacharqan hebreo runa kasqanta, chaymi 40 watanpin kashaspa llaqtamasinkuna qhawariq rirqan. Chaypin rikurqan imaynatas juj Egipto runa juj hebreo runata nishuta maltratasqanta, chaymi payqa chay Egipto runata wañuchirqan. Chayta ruwaspan payqa piensaykurqan Jehová Dios llaqtanta librananpaq ajllasqanta (Hechos 7:21-25; Hebreos 11:24, 25). Chay ruwasqanta yachaspan Egipto runakunaqa suwata jina Moisestaqa qhawarirqanku, chaymi payqa usqhaylla ayqekunan karqan (Éxodo 2:11-15). Moisestaqa Jehová Diosmi utilizanan karqan llaqtanta Egiptomanta orqonanpaq, ichaqa Jehová Diosmantan imaymanata yachanan karqan. ¿Listochu kashanman karqan yachananpaq? (Salmos 25:9).

² Moisesqa 40 watan ovejata michispa kausarqan. Payqa manan phiñasqallachu kasharqan hebreo llaqtamasinkuna ruwasqanta mana valorasqankumantaqa, aswanpas Dios llank’ay qosqanpin tukuy atisqanta ruwarqan. Manaña runakunaq rikusqanchu imatapas ruwasharqan chaypas, Jehová Diosmi paytaqa yanapasharqan imayna kasqanta cambiananpaq. Chayraykun santo espirituq yanapayninwan qhepaman khaynata nirqan: “Moisesqa kay pachantin runakunamantapas aswan llamp’u sonqo runan karqan”, nispa (Números 12:3). Ichaqa chaytaqa manan pay kikin jatunchakunanpaqchu nirqan, aswanpas Jehová Diosta jatunchaspan. Sichus noqanchispas Moisés jina llamp’u sonqo kasunchis chayqa Jehová Diosqa bendeciwasunmi (Sofonías 2:3).

Juj llank’anata chaskin

³ Juj p’unchaymi Jehová Diosqa juj angelta utilizaspa Moiseswan rimarqan, chaytaqa ruwarqan monte Horeb nisqapin, chayqa Sinaí wayq’opin kashan. Chaypin pay nirqan: “Allintan rikuni Israel llaqtay Egipto jallp’api may sufrisqanta. Uyarinin sinchita llank’achisqanku jawa mañakamuwasqankutapas. Allintan yachani may llakipi tarikusqankutapas. Chaymi Egipto runakunaq makinmanta libraq uraykamusaq, jinaspa pusamusaq juj jatun jallp’aman, sumaq jallp’aman, maypichus lechepas mielpas askha kan chayman”, nispa (Éxodo 3:2, 7, 8). Jehová Diosqa llaqtanta libramunanpaqmi yuyaykurqan, chaytaqa Moiseswanmi ruwanan karqan, ichaqa Diospa nisqanman jinan imapas ruwakunan karqan.

⁴ Chaymantapas Jehová Diospa angelninmi nillarqantaq: “Chayraykun qanta faraonman kachasayki, qanmi Israel llaqtayta Egiptomanta orqomunki”, nispa. Chayta niqtinmi Moisesqa nirqan: “¿Pitaq noqari kani faraonpa ñaupanman rinaypaq, Israel runakunata Egiptomanta orqomunaypaqpas?”, nispa. Ichaqa manan sapallanchu kasharqan, Jehová Diosmi paywan kasharqan, chaymi nirqan: “Qanwanmi noqa kashasaq”, nispa (Éxodo 3:10-12). Jehová Diospa atiyninwanmi Moisesqa imaymana milagrokunata ruwarqan, chhaynapi Diospa kachamusqan kasqanta yachanankupaq. Aarón wayqenmi paypa rantinpi rimanan karqan, ichaqa Jehová Diosmi ima rimanankutapas ninan karqan (Éxodo 4:1-17). ¿Atirqanchu Moisés chay kamachikuy junt’ayta?

⁵ Qallariypiqa Israel runakunaqa creerqankun Moisestapas Aarontapas (Éxodo 4:29-31). Tiempoq pasasqanman jinan ichaqa Israel runakunaqa Moisesta Aarontawan nirqanku: “Qankunaq causaykichispin faraonpas kamachinkunapas cheqnikuwanku”, nispa (Éxodo 5:19-21; 6:9). Israelitakunaqa Egiptomanta ripushaspan faraonpa ejerciton qhepankuta jamushasqanta rikuspa mancharikurqanku. Paykunaqa Puka lamar-qochaq ñaupanpin kasharqanku chaymi mana maymanpas ayqeyta atispa Moisesta juchacharqanku. ¿Imatan chhaynapi tarikuspa ruwawaq karqan? Israelitakunaqqa manan karqanchu barconku ayqenankupaq, ichaqa Moisesqa Jehová Diospa kamachisqanman jinan israelitakunata kamachirqan karpakusqankuta oqarinankupaq. Chayllamanmi Jehová Diosqa juj milagrota ruwarqan, Puka lamar-qochatan iskayman t’aqarqan, chhaynapi ch’aki pampanta israelitakuna chay qochata pasanankupaq (Éxodo 14:1-22).

Librasqa kanankumantaqa sutintan jatunchananku karqan

⁶ Jehová Dios Moisesta kamachishaspaqa allintan entiendechirqan sutinta jatunchananku kasqanta. Chaymantapas Diospa sutintan respetanan karqan. Chaymi Moisesqa Diosta tapurqan imachus sutin kasqanta, chaymi Diosqa kutichirqan: “Noqan Kasaq Imachus Munasqayman Jina”, nispa. Chaymantapas Moisesqa Israelitakunatan ninan karqan: “Ñaupa taytaykichis Abrahanpa Diosnin, Isaacpa Diosnin, Jacobpa Diosnin Jehová Diosmi qankunaman kachamushawan, nispa. Chaymi sutiyqa, chay sutiwanmi wiñay-wiñaypaq yuyarisqa kasaq”, nispa (Éxodo 3:13-15). Chaymi kunankamapas Diostaqa Jehová sutiwan pachantinpi serviqninkunaqa reqsinku (Isaías 12:4, 5; 43:10-12).

⁷ Moiseswan Aaronwanqa Jehová Diospa sutinpin faraonman rirqanku, jinaspa imachus willanankuta willarqanku. Faraonmi ichaqa sinchita jatunchakuspa paykunata nirqan: “¿Pitaq Jehovari siminta kasunaypaq, Israel runakunata kacharinaypaqpas? Manan reqsinichu Jehovataqa, manataqmi Israel runakunataqa kacharisaqchu”, nispa (Éxodo 5:1, 2). Faraonqa k’ullu sonqo, llullakuq, millay runan karqan, chaywanpas Jehová Diosqa sapa kutinmi Moiseswan imachus ruwananta willachirqan (Éxodo 7:14-16, 20-23; 8:1, 2, 20). Moisesmi ichaqa sinchi phiñasqata faraonta rikurqan. ¿Jujmanta kutinmanchu karqan? Israelitakunaqa maytan munasharqanku kacharichisqa kanankuta, faraonmi ichaqa mana munarqanchu. ¿Imatan ruwasunman noqanchis chhaynapi tarikuspa?

⁸ Moisesqa kaytawanmi faraonman nirqan: “Hebreo runakunaq Diosnin Jehová Diosmi nin: Llaqtayta kachariy adorawananpaq”, nispa. Chaymantapas kaytawanmi nirqan: “Mana chayqa qanta, kamachiykikunata, llaqtayki runakunata iman castigasaq, chhaynapin yachanki kay pachapiqa mana pipas noqa jina kasqanta. Noqaqa ñachá qantapas llaqtaykitapas millay onqoywan castigaymanña karqan. Ñachá kay pachamantapas chinkapuwaqña karqan. Ichaqa atiyniyta rikuchinaypaq, lliu kay pachapi sutiy reqsisqa kananpaqwanmi jinallata kausachishayki”, nispa (Éxodo 9:13-16). Jehová Diosqa faraonmanmi atiyninta rikuchinan karqan castigota chayachispa, chhaynapi jujkunapas pi kasqanta reqsinankupaq. Saqrapas chaytaqa rikunanmi karqan, chaymi Jesuspas nirqan: “Kay pachapi kamachikuq”, nispa (Juan 14:30; Romanos 9:17-24). Yachasqanchis jina Jehová Diospa sutinqa pachantinpin reqsisqa kanan karqan. Dios pacienciawan aguantasqanraykun Egiptomanta runakunapas israelitakunawan kuska Diosta adorapurqanku salvakurqanku ima (Éxodo 9:20, 21; 12:37, 38). Chay tiempomantapachan Jehová Diospa sutinta reqsispa millonninpi runakuna payta adorashanku.

Sasa kamachina llaqta

⁹ Hebreo runakunaqa allintan reqsirqanku Diospa sutintaqa, Moisespas Diospa sutinta oqarispan paykunawan rimaq. Ichaqa wakin israelitakunaqa manan respetowanchu chay sutita qhawarirqanku. Egipto nacionmanta Jehová Dios orqomusqan qhepallamanmi, ch’in orqopi mana unuta tarirqankuchu. ¿Imatan ruwarqanku? Moisés contran jatarirqanku. Mijunamantapas rimapakurqanku. Moisés Aarón contra rimapakuspaqa Jehová Dios contran rimapakusharqanku (Éxodo 15:22-24; 16:2-12). Jehová Diosmi Sinaí orqopi Moisés kashaqtin israelitakunaman juj leyta qorqan. Chaytapas paykunaqa manan kasukurqankuchu, aswanpas juj qorimanta idolotan ruwarqanku “Diostan adorashayku, Diospaqmi fiestata ruwapushayku” nispa (Éxodo 32:1-9).

¹⁰ Jehová Diosqa israelitakunataqa terco mana endienteq runakunata jinan qhawariq. ¿Imaynatan Moisés chay llaqtata pusarinman karqan? Payqa Jehová Diostan rogakurqan: “Diosnilláy sonqoykipaq jinataq kani chayqa, reqsichiway ñanniykikunata, chhaynapi qanta reqsinaypaq sumaq qhawariwasqaykipas ama pisiyananpaq”, nispa (Éxodo 33:13). Kay tiempopipas Diosqa llaqtantaqa umalliqkunawanmi pusarishan, paykunaqa k’umuykukuqmi kanku, manan israelitakuna jinachu. Aswanpas paykunaqa khaynatan mañakunku: “Cheqaq simiykiman jina kausachiway, chayta yachachiway”, nispa (Salmos 25:4). Umalliqkuna Bibliaq nisqanta allinta reqsinku chayqa, Jehová Diospa nisqanman jinan tukuy imatapas ruwanku.

Imatan Jehová Dios llaqtanmanta munan

¹¹ Sinaí orqopin Jehová Diosqa Moisesman willarqan imas pasanan karqan israelitakuwan chayta. Chay qhepamanmi Diosqa Moisesman qorqan juj p’alta rumipi qelqasqa chunka kamachikuykunata. Orqomanta uraykamuspan rikurqan imaynatas israelitakuna qorimanta ruwasqa idolota adorasqankuta. Chaymi Moisesqa sinchi phiñasqa kaspa chay apamusqan tablakunata pampaman chanqarqan, jinan chay rumimanta ruwasqa tablakunaqa p’akikapurqan. Jehová Diosmi ichaqa jujmanta Moisespa ruwasqan tabla rumipi qelqarqan chay chunka kamachikuykunata (Éxodo 32:19; 34:1). Kaqllatan qelqarqan ñaupaq kamachikuykunata jina, Moisesqa chay kamachikuykunaman jinan ruwanan karqan. Diosqa allintan sut’incharqan imayna Dioschus pay chayta, imaynatas Moisespas chayta yachaspa Diospa representantin jina portakunan karqan chayta. Kay tiempopi cristianokunaqa manan ñaupa tiempopi leekunaman jinañachu kausanchis, ichaqa Jehová Dios Moisesman kamachikuykuna qosqanqa manan cambianchu imaynatachus Diosta adoranamantaqa (Romanos 6:14; 13:8-10). Wakinmanta yachasun.

¹² Noqanchisqa Jehová Diosllatan adorananchis. Israel nacionqa allintan yacharqan Jehová Diosllata adorana kasqanta (Éxodo 20:2-5). Paykunaqa imaymanatan rikurqanku Jehová Dios cheqaq kasqanta (Deuteronomio 4:33-35). Chaymi Jehová Diosqa payllata adoranankutan munarqan, manan munarqanchu idolokunata adoranankuta ni layqa ruwaykunapi purinankutapas. Diostaqa manan jawa sonqollachu adorananku karqan, aswanpas paykunaqa tukuy sonqowan, tukuy almawan, tukuy kallpawan iman munakunanku karqan (Deuteronomio 6:5, 6). Tukuy chaykunaqa sut’itan reparakunan karqan imaynachus kausasqankupi (Levítico 20:27; 24:15, 16; 26:1). Jesús kikinpunin yachachiwarqanchis imaynatas Jehová Diosta adorananchis chayta (Marcos 12:28-30; Lucas 4:8).

¹³ Jehová Diospa kamachikuyninkunata llapallanta kasukusun. Israelitakunaqa yuyarinankun karqan Jehová Dioswan rimanakusqankuta, chaypin prometekurqanku payllata imapipas kasukunanku kasqanta. Paykunaqa libren karqanku imatapas munasqankuman jina ruwanankupaq, ichaqa Diospa kamachikuyninkunataqa llapantan kasukunanku karqan. Chayta ruwaspan munakuyninkuta rikuchirqanku, ichaqa chay ruwasqankuqa paykunaq allinninpaqmi karqan, chaymantapas qhepa wiñaykunapaq iman (Éxodo 19:5-8; Deuteronomio 5:27-33; 11:22, 23).

¹⁴ Diosmanta yachayta ñaupaqta churasun. Israelitakunaqa llakikurqankun familianku imata mijunankumanta, chaywanpas manan saqenankuchu karqan Jehová Diosmanta yachaytaqa. Manan paykunaqa wasipi imachus ruwaykunallamanchu qokunanku karqan. Jehová Diosqa kamachirqanmi payta adoranankupaq semanapi juj p’unchayta orqonankupaq. Chay p’unchayqa Jehová Diosllatan adorananku karqan, manan imatapas ruwanankuchu karqan (Éxodo 35:1-3; Números 15:32-36). Chaymantapas sapa watanmi tiempota orqonanku karqan jatun juñunakuykunaman rinankupaq (Levítico 23:4-44). Chaykunaman rispankun paykunaqa astawan yacharqanku imakunatas Jehová Dios ruwarqan, ima kamachikuykunatas qorqan chaykunata. Jehová Diosta munakusqankuraykun yacharqanku manchakuyta, astawanqa yacharqanku paypa nisqanman jina kausaytan (Deuteronomio 10:12, 13). Diospa kamachikuyninkunaqa kay tiempopipas llapanchistan yanapawanchis allin kananchispaq (Hebreos 10:24, 25).

Jehová Dios imayna kasqanta yachasun

¹⁵ Moisesqa allintan yacharqan Jehová Dios imayna kasqanta, chaymi yanaparqan Israel llaqtata pusarinanpaq. Éxodo 34:5-7 textopin Jehová Diosqa Moisesta nirqan: “Jehová Diosmi kani, Jehová Diosmi kani. Noqaqa khuyapayakuq, sumaq sonqo Diosmi kani, pacienciakuq, mana tukukuq may jatun munakuyniyoq Diosmi kani, llapa rimasqayta junt’aq Diosmi kani. Noqaqa waranqa-waranqa miraykaman mana tukukuq munakuyta rikuchishallani; perdonanin mana kasukuqtapas, mana allin ruwaqtapas, juchallikuqtapas, ichaqa manapunin jinallataqa qhawasaqchu castiganapaq jina kaqtaqa. Taytakunataqa castigasaqmi juchankumanta, chay castigoqa chayanqan wawankunaman, nietonkunaman, nietonkunaq wawankunamanpas”, nispa. Chaykuna nisqanpi allintapuni yuyaymanasun, jinapas tapukusun: “¿Imatan yachani Jehová Dios imayna kasqanmanta? ¿Imaynatan Jehová Dios munakuq sumaq sonqo kasqanta rikuchirqan? ¿Imaynatan umalliqkunapas Jehová Dios jina munakuq sumaq sonqo kayta rikuchinkuman? ¿Imaynatan Jehová Dios imayna kasqanmanta yachay yanapawasunman imakunachus ruwasqanchispi?”, nispa.

¹⁶ Jehová Diosqa “khuyapayakuq, sumaq sonqo Diosmi”. Chaykunamanta astawan yachanaykipaqqa Perspicacia libropin tariwaq “khuyapayakuq” nisqa temata. Maskhallawaqtaqmi Índice de las publicaciones Watch Tower, programa CD-ROM Watchtower Library nisqakunapipas. Chaymantapas “khuyapayakuymantaqa” kashallantaqmi juj librokunapipas. Jehová Diosqa khuyapayakuq kasqantaqa imakunachus ruwasqanwanmi rikuchirqan. ¿Imaynapin chayta yachanchis? Israelitakuna ch’inneq aqo pampanta prometesqa jallp’aman rishaqtinkun Diosqa paykunata tukuypi cuidarqan, manan mijunankutapas faltachirqanchu, astawanqa paykunataqa iñiyninkupin yanaparqan (Deuteronomio 1:30-33; 8:4). Juchankutapas pampacharqanmi. Tukuy chaykuna ruwasqanwanmi rikunchis payqa ancha khuyapayakuq kasqanta. Chhayna khuyapayakuqmi kananchis kay tiempopi Diosta serviqkunapas (Mateo 9:13; 18:21-35).

¹⁷ Jehová Diospa khuyapayakuq kayninqa sumaq sonqo kaywanmi tupan. Diccionarioyki kan chayqa chaypi maskhay “khuyapayakuq” nisqa palabrata chaytataq tupanachiy Bibliawan. Bibliapiqa willashanmi imaynas Jehová Diosqa anchatapuni pisichasqa runakunata khuyapayan chayta (Éxodo 22:26, 27). Yaqa llapa nacionkunapi runakunan juj nacionkunamanta runakunata mana allinta qhawarinku, chaymi Diosqa israelitakunata yuyarichirqan paykunapas forastero jina Egiptopi kasqankuta. Chaymi paykunaqa llapa runakunawan khuyapayakuq kananku karqan (Deuteronomio 24:17-22). Kay tiempopirí, ¿imaynan kanchis Jehová Diosta serviqkuna? Sichus khuyapayakuq sumaq sonqo kasun chayqa juj nisqallan kasunchis, chhayna kasqanchista rikuspan juj runakunapas Diospa llaqtanman jaykumuyta munanqaku (Hechos 10:34, 35; Apocalipsis 7:9, 10).

¹⁸ Israelitakunaqa interesakunankun karqan juj nacionniyoq runakunapi, ichaqa cuidakunankun karqan mana allin ruwayninkuwan samaykachikunankumanta, mana chayqa Diosta munakuyninkun pisiyapunman karqan (Éxodo 34:11-16; Deuteronomio 7:1-4). Kay tiempopipas cuidakunanchismi mana allin ruwaykunamanta. Chaymi ch’uya Diosta serviqkuna jina tukuy imapipas ch’uyatapuni kausananchis (1 Pedro 1:15, 16).

¹⁹ Moisesqa allintan entiendenan karqan Diospa kamachikuyninkunata. Jehová Diosqa manaña munanchu juchallikunanchista chaypas, payqa manan usqhayllachu phiñakun mana allin ruwasqanchiskunamantaqa. Chaymi askha runakuna suyashan Diosman kutirikunankuta, chhaynapi paypa kamachikuyninkunata yachanankupaq kasukunankupaq ima. Jehová Diosqa perdonanmi sichus juj runa juchanmanta pesapakun chayqa. Chaymantapas Jehová Diosqa Moisestan nillarqantaq israelitakuna mana allin ruwasqankurayku wawankupas mana allinkunapi tarikunankuta. Jehová Diospa kamachikuyninkunaqa yanapawanchismi allin kaqta ruwananchispaq.

²⁰ Jehová Diosmanta kamachikuyninkunamantawan allinta yachananchispaqqa Bibliatan allinta estudiananchis yuyaymanananchis ima. Jehová Dios imayna kasqanta allinta yachasunchis. Chaymantapas yachanallanchistaqmi Jehová Dios imayna kasqanmanta. Kallpachakunanchistaqmi pay jina khuyapayakuq sumaq sonqo kananchispaq. Chaykunata ruwasun chayqa manan juchaman faciltachu urmasun, hermanonchiskunatapas sumaqtan munakuywan qhawarisunchis, runakunatapas allintan yachachisun Diosta munakunankupaq.

12 YACHACHIKUY

Mana manchakuspan tukuy sonqowan Diosta servirqan

w06 15/6 16 párrs. 1, 2

“Uvas chajrata pakaykuy”

PROMETESQA jallp’ata qhawariqmi rirqanku chunka iskayniyoq qhamiyaqkuna. Moisesmi paykunataqa nirqan chay jallp’aman chayaspa imachus rurusqanta apamunankupaq. ¿Ima rurutan apamurqanku? Paykunaqa Hebrón wayq’o qayllapin tarirqanku uvas k’allmata, jinaspan “wit’urqanku uvas ch’ampantinta, chaytan iskaymantaraq juj k’aspipi apamurqanku”. Nishutapunis chay wayq’opiqa imapas ruruq, chaymi paykunaqa “chay wayq’ota suticharqanku Escol” nispa otaq “uvas k’allma wayq’o” nispa (Números 13:21-24; willakuy).

Juj runas Palestina llaqtata 1800 watakunapi jina visitasqa, jinaspas nin: “Escol wayq’opiqa, otaq uvas k’allma wayq’opiqa [...], kunanpas nishutan uvasqa rurun, chay uvaskunaqa aswan allin jatuchachaq uvaskunan Palestina llaqtantinmantaqa”, nispa. Escol wayq’opiña jatuchachaq uvas rururqan chaypas, chay tiempopiqa Palestina llaqtantinpis uvasqa allinta ruruq. Egipto llaqtamanta qelqakunapin nin: “Faraonkunaqa askhanpin Canaán llaqtamanta vinota juj nacionkunaman vendeqku”, nispa.

w11 1/3 15

“Lechepas mielpas” askhan karqan

ISRAEL llaqtata Egiptomanta Jehová Dios orqomuspan nirqan “jatun jallp’aman, sumaq jallp’aman, maypichus lechepas mielpas askha kan chayman” apananpaq (Éxodo 3:8).

Prometesqa jallp’apin israelitakunaqa uywarqanku wakakunata, ovejakunata cabrakunata ima, chaymi askha lechenkupas kaq. ¿Kaqchu mielninkupas? Wakin runakunaq nisqanman jinaqa manas miel de abejatachu mijuqku, aswanpas juj clase misk’itas mijujku, chay misk’itaqa higosmanta uvasmantas ruwaqku. Ichaqa sapa kuti mielmanta Bibliapi willaspaqa riman salqa wanqoyroq mielninmantan (Jueces 14:8, 9; 1 Samuel 14:27; Mateo 3:1, 4). Chhaynaqa, ¿askhanpipunichu miel karqan Israel llaqtapi?

Arí, askhanpipunis kaq, chaytan yachakurqan unay tiempomanta mielpa kasqanta tarispa. Universidad Hebrea niqamanta profesor Amihai Mazar runamanta rimaspan nirqanku: “Chay mielkunaq wasinqa sinchi unay tiempomantan [...]. Año mil, manaraq Jesús jamushaqtin watakunamantaraqmi”, nispa.

Arqueólogo nisqa runakunan tarirqanku kinsa chunka más colmenas nisqata, chayqa kaq kinsa patayoqsi, llapanpiqa pachaj más jinas kaq. Chaymantapas wañusqa abejakunata cerata imas tarirqanku. Allin yachaq runakunan ninku: “Chaypiqa media toneladata jinas mieltaqa watantinpi orqoqku”, nispa.

Ñaupa tiempopiqa maytapunis abejaq mielnintaqa valoraqku. Cera nisqatataq usaqku cueropaq, jinallataq fierrokunapaq. Chaymantapas qelqanapaq imas imaymanata ruwaqku: juj maderamanta tablatas cerawan pasaqku, chaytataq unuyachispa jujmanta utilizallaqkutaq. Chaymantapas, ¿imaninkun arqueólogo runakuna chay colmena tarisqankumanta?

“Bibliapiqa manan ninchu chay tiempopi Israel runakuna apicultura nisqata ruwasqankumantaqa, ichaqa juj willakuypiqa ninmi: “Tel Rehov nisqapi colmenakunata tarispan repararqanku apicultura nisqata ruwasqankuta, chaymantapas reparakurqanmi allinta mielta orqoyta yachasqankuta. Chay ruwaykunataqa yacharqankuñas ñaupaq kaq templo [Salomonpa templon] ruwakushaqtinqa. Chhaynapin yachanchis Biblia mielmanta willasqanqa abejakunaq mielninmanta willasqanta”, nispa.

w04 15/10 17 párrs. 11, 12

“Puririy kay jallp’aq k’uchunmanta k’uchunkama”

¹¹ Mapataqa usanchis maymanpas chayananchispaqmi, ichaqa ¿yanapawasunmanchu imaynata runaq piensasqanta yachanapaq? Chaypaq israelitakunamanta yachasun, paykunaqa Sinaí orqomantan prometesqa jallp’aman rirqanku. Chay viajetaqa saya-sayarispan purirqanku, jinaspan Qadés (Qadés-barnea) nisqaman chayarqanku. Deuteronomio 1:2 textopi nisqanman jinaqa chunka jujniyoq p’unchaysi purinanku karqan yaqa 270 kilometrota jina. Qadesmanta Moisesqa chunka iskayniyoq qhamiyaqkunatan prometesqa jallp’aman kacharqan (Números 10:12, 33; 11:34, 35; 12:16; 13:1-3, 25, 26). Chay qhamiyaqkunaqa wichay ladomanmi purirqanku Négueb nisqa ch’usaq pampanta pasaspa, chaymantapas Beer-seba nisqa llaqtatan pasarqanku chaymantataq Hebrón nisqa wayq’oman chayarqanku, chayqa karqan prometesqa jallp’a qayllapiñan (Números 13:21-24). Chunka qhamiyaqkunaq nisqanta uyarispan israelitakunaqa tawa chunka watata ch’in niq aqo pampapi purirqanku (Números 14:1-34). ¿Imayna iñiyniyoq kasqankun chaypi rikukurqan, confiarqankuchu Jehová Diospi? (Deuteronomio 1:19-33; Salmos 78:22, 32-43; Judas 5).

¹² Piensaykuy israelitakunaq purisqankupi. Sichus israelitakuna allin iñiyniyoq kankuman karqan, chaymantapas kasukunkuman karqan Josuepa Calebpa nisqanta chayqa, ¿chhayna karutachu viajankuman karqan prometesqa jallp’aman chayanankupaq? Manan, Qadés nisqaqa 16 kilometropi jinas kasharqan Isaacpa Rebecaq tiyasqanmantaqa, Beer-lahai-roí nisqataq 95 kilometropi jina Beer-seba llaqtamanta kasharqan, chayqa prometesqa jallp’amanta qayllallañan kasharqan (Génesis 24:62; 25:11; 2 Samuel 3:10). Sichus allinta yachasunchis israelitakunaq Egiptomanta Sinaí orqokama viajasqankuta, chaymantataq 270 kilometrota Qadés nisqaman chayanankupaq chayqa, reparasunmi prometesqa jallp’aman chayanankupaq qayllapi kashasqankuta. Noqanchispas paraisoman chayananchis qayllapiñan kashanchis. ¿Imatan kay willakuymanta yachasunman? Apóstol Pablon israelitakunaq mana kasukusqankumanta yachananchispaq khaynata niwanchis: “Tukuy atisqanchista kallpachakusun chay samana p’unchayman jaykunanchispaq, mana chayqa paqtapas paykuna jina mana kasukuqman tukusunman”, nispa (Hebreos 3:16–4:11).

w06 1/10 18 párr. 11

Diospi iñiymi payta manchakuymi tanqawasun allin kaqta ruwananchispaq

¹¹ Iñiyninchisqa astawanmi yapakunqa Bibliata leeqtinchis, kamachikuyninkunata kasukuqtinchis, mañakusqanchista Dios kutichimusqanta rikuqtinchis, kausayninchispi Diospa yanapayninta rikuqtinchis ima (Salmos 34:8; 1 Juan 5:14, 15). Chaymi Josuewanpas Calebwanpas pasaran, paykunaqa astawanmi Diospi iñiranku munakuq kasqanta vidankupi rikuspanku (Josué 23:14). Paykunaqa tawa chunka watan ch’inneqpi mana wañurankuchu Diospa prometesqanman jina (Números 14:27-30; 32:11, 12). Chaymantapas paykunaqa yanapakurankun Canaán allpata Israel runakuna jap’ikapunankupaq. Chay qhepamantaq paykunaqa unayta Diospa prometesqan allpapi kusisqa tiyaranku. Rikusqanchis jina, Jehová Diosqa sumaqtan bendecin paypi confiaq mana manchakuq runakunataqa (Josué 14:6, 9-14; 19:49, 50; 24:29).

w06 1/10 16-19 párrs. 1-12

Allin iñiyniyoq kay, Diosta manchakuy iman yanapawanchis mana manchakuq kananchispaq

ISRAEL nacionqa liston kasharqan 1473 watapi prometesqa jallp’aman jaykunanpaq. Moisesmi ichaqa sasachakuypi tarikunankuta nirqan: “Uyariway Israel llaqta, Jordán mayuta chimpanayki patapiñan kashanki, chay mayuta chimpaspan chinkachinki qanmanta aswan kallpayoq jatun nacionkunata, muyuriqninpi jatun perqakunayoq llaqtakunata, qanmanta aswan kallpasapa, aswan jatun runakunata, Anacpa churinkunata. Yachasqayki jina paykunamantan rimanku: ¿Pitaq Anacpa churinkunatari atipanman?”, nispa (Deuteronomio 9:1, 2). Arí, chay runakunaqa guerrapi allin maqanakuq, allin reqsisqa runakunas kasqaku. Canaán llaqtamanta ejercitokunapas allin armasqas kaqku, carretankunaq llantanpipas cuchillokunas kaq (Jueces 4:13).

² Israel nacionqa ñaupaqpiqa esclavon karqanku, chaymantapas tawa chunka watan ch’in neqpi purirqanku. Runakunaq qhawarisqanman jinaqa cananeo runakunataqa manan atipayta atinkumanchu karqan. Ichaqa Moisesqa allin iñiyniyoqmi karqan; payqa rikurqanmi imaynatachus Jehová Dios paykunata pusarisharqan chayta (Hebreos 11:27). Chaymi Israel llaqta runakunata nirqan: “Jehová Diosniykin ñaupaykita chimpanqa [...], paymi llapa chay nacionkunata ñut’unqa”, nispa (Deuteronomio 9:3; Salmos 33:16, 17). Moisespa wañukapusqan qhepatan Jehová Diosqa Josuemanñataq prometerqan: “Kunanqa qan llapa kay Israel runakunata chimpachiy Jordán mayu chimpaman, jinaspa jaykuychis prometesqay jallp’aman. Kausasqayki tiempopiqa manan pipas qan contraqa jatarinqachu. Imaynan Moiseswan kasharqani chhaynatan qanwanpas kasaq”, nispa (Josué 1:2, 5).

³ Jehová Diospa yanapayninta chaskinanpaqqa Josueqa Diospa palabrantan sapa p’unchay leenan karqan, jinaspa chaypi piensanan karqan, jinaspataq chayman jina kausanan karqan. Chaykunata kasukuqtintaq Jehová Dios kayta prometerqan: “Ima ruwasqaykipas allinmi kanqa, allin yuyaywantaqmi imatapas ruwanki. Noqan kamachiyki: ¡Kallpachakuy, ama manchakuychu!, nispa. Aman khatatatankichu, noqa Jehová Diosniykiqa qanwanmi kashasaq maytaña riqtiykipas”, nispa (Josué 1:8, 9). Josueqa Jehová Diostan kasukurqan chaymi kallpachakurqan, manataqmi imatapas manchakurqanchu, chhaynapin ima ruwasqanpas allin karqan. Ichaqa yaqa llapa runakunan mana Jehová Diostachu kasukurqanku, chaymi mana allinpi tarikuspa ch’in niq pampapi wañupurqanku.

Mana iñiyniyoq, mana kasukuq runakuna

⁴ Israel runakuna primera vez Canaán llaqtaman chayashaqtinkun Moisesqa chunka iskayniyoq runakunata kacharqan prometesqa jallp’ata qhawarimunankupaq, jinan chunka runakunaqa manchasqa kutimuspa nirqanku: “Manan atisunmanchu chay runakunawan maqanakuq riytaqa, paykunaqa noqanchismanta aswan kallpasapa runakunan kanku. [...] Chaypin rikumuyku nefilim runakunamanta jamuq Anacpa churinkunata. Paykunaq ñaupanpiqa t’isku-t’isku jinallan rikukapuyku”, nispa. ¿Nisqankuman jinapunichu kanman karqan? Manan chhaynachu karqan. ¿Nefilim runakunaq mirayninmantachu Anacpa churinkuna kanman karqan? Manapunin chhaynachu karqan. Chhaynata piensasqankuwanqa llapa Israel runakunallatan mancharichirqanku, chaywantaq Egiptopi esclavo kasqankumanraq kutipuyta munarqanku (Números 13:31–14:4).

⁵ Josuewan Calebwanmi ichaqa maytapuni munasharqanku prometesqa jallp’aman jaykuyta, chaymi nirqanku: “Chay runakunaqa [otaq cananeo runakunaqa] t’anta khamuy jinallan noqanchispaqqa kanqa. Paykunaqqa manan pipas yanapaqninku kanchu, noqanchiswanmi ichaqa Jehová Dios kashan. Ama paykunataqa manchakuychischu”, nispa (Números 14:9). ¿Yanqachu chayta rimankuman karqan? Manan yanqachu karqan. Paykunaqa rikurqankun imaynatachus Jehová Dios Egiptopi runakunata diosninkutapas pisichasqanta; chaymantapas rikullarqankutaqmi imaynatachus faraonta ejercitontinta Puka lamar-qochapi wañuchisqantapas (Salmos 136:15). Chaykunata rikushaspapas yanqatapunin chay chunka qhamiyaqkuna jinallataq paykunata kasukuq runakunapas manchakurqanku. Chaymi Jehová Diosqa may sonqo nanasqa nirqan: “¿Jayk’aqkaman kay runakuna mana respetawanqakuchu? Khaytukuytañan milagrokunatapas paykunaq ñaupanpi ruwani, ¿manapunichu chaywanpas noqapi confianqaku?”, nispa (Números 14:11).

⁶ Jehová Diosqa sut’itan paykunata nirqan: manchali, mana iñiyniyoq kasqankuta. Allin iñiyniyoq kaypas mana manchakuq kaypas may allinmi; chaymi apóstol Juanqa cristiano iñiq t’aqakunata nirqan: “Kay pachatapas atipankun; iñiyninchiswantaqmi kay pachataqa atipanchispas”, nispa (1 Juan 5:4). Kay tiempopipas Josúe jina Caleb jinan askha Jehová Diospa testigonkunaqa Diospa gobiernonmanta willashanchis: wayna-sipasña, kuraqña, kallpasapaña, pisi kallpaña kanchis chaypas. Manan juj enemigollanchispas kanchu Diosmanta willananchista upallachiqqa (Romanos 8:31).

“Noqanchisqa manan qhepaman kutiqchu” kanchis

⁷ Kay tiempopi Jehová Diosta serviqkunaqa mana manchakuspan Pablo jina allin willakuykunata willanchis, paymi nirqan: “Noqanchisqa manan qhepaman kutipuspa wañuyman rishaq t’aqamantachu kanchis, aswanpas iñispa kausayta tariqkuna t’aqamantan kanchis”, nispa (Hebreos 10:39). Apóstol Pablo “mana qhepaman kutipuspa” nispaqa nisharqan manan juj tiempolla chhayna kananchismantachu, mayninpiqa manchakunchismi imamantapas (1 Samuel 21:12; 1 Reyes 19:1-4). Bibliamanta willaq diccionariopi nisqanman jinan, Pablopas nillarqantaq “ama qhepaman kutipuspa”, “cheqaqkaqta yachaspa ñaupaqllaman purispa” nispa. Chaymantapas kallantaqmi juj rimay “barcoq velanta doblaymanta chhaynapi sayananpaq”. Ichaqa Diosta serviqkunaqa manapunin ima sasachakuyña kaqtinpas Diosta serviypiqa sayasunmanchu. Aswanpas Jehová Diostan servishallanchis, yachanchismi Jehová Dios mukuwasqanchista, yachallanchistaqmi paypa yanapayninwan ima ruwaytapas atisqanchista (Salmos 55:22; 103:14). ¿Chhaynachu iñiyniyki kashan?

⁸ Juj kutinmi apostolkunaqa reparakurqanku iñiyninkupi pisipashasqankuta, chaymi Jesusmanta mañakurqanku: “Yanapawayku aswan iñiyniyoq kanaykupaq”, nispa (Lucas 17:5). Chay mañakusqankumanqa Pentecostés 33 watapin kutichimurqan, chaypin paykunamanqa prometesqan santo espirituta qomurqan, chhaynapi Diospa Palabranta imachus munasqantawan astawan entiendenankupaq (Juan 14:26; Hechos 2:1-4). Chaymi paykunaqa allin iñiyniyoq kaspa mana predicakusqan llaqtakunaman chayarqanku jark’asqaña kaspapas. Chaymi Bibliapiqa nirqan: “Chay allin willakuykunataqa pachantinpiñan willakun”, nispa (Colosenses 1:23; Hechos 1:8; 28:22).

⁹ Noqanchispas, sichus iñiyninchis wiñananta munanchis chayqa mana saqespan Bibliata leenanchis jinaspa chaypi piensananchis, chaymantapas Jehová Diosmantan mañakunanchis santo espiritunta qowananchispaq. Josué jina, Caleb jina, qallariypi cristianokuna jinan noqanchispas cheqaq kaqta yachasqanchista yuyayninchispi sonqonchispi allinta waqaychananchis. Chhaynallapin allin iñiyniyoq kasunchis, chaytaq kallpata qowasun Diosta servispa ñaupaqllaman purishananchispaq (Romanos 10:17).

Allin iñiyniyoq kayqa manan yanqa creellachu

¹⁰ Ñaupa tiempopi Diosta serviqkunaqa allin iñiyniyoq mana manchakuq kasqankutan rikuchirqanku, chhaynaqa karqanku manan Diospi creesqankuraykullachu (Santiago 2:19). Chaymi noqanchispas Jehová Diosta allinta reqsinanchis, paypitaq tukuy sonqo confiananchis (Salmos 78:5-8; Proverbios 3:5, 6). Chayqa tukuy sonqomanta Bibliaq nisqanta kasukuymi (Isaías 48:17, 18). Allin iñiyniyoq kayqa Jehová Diospi confiaymi, payqa junt’anqapunin promesankunataqa, “payta tukuy sonqowan maskhaqninkunamanpas premiotaqa qonqapunin” (Hebreos 11:1, 6; Isaías 55:11).

¹² Jehová Diosqa anchatan khuyapayarqan Josueta Calebtawan, chaymi yuyarichiwanchis salmistaq kay nisqanta: “Rimasqaykikunatawan sutiykitawanmi jatuncharqanki”, nispa (Salmos 138:2). Chhaynan: Jehová Dios ima promesatapas ruwaspaqa sutinpiwanmi chaypi kashan, junt’akuqtintaq chay promesaqa jatunchasqa kapun, “piensasqanchismantapas mana creey atiyraq” kapun (Efesios 3:20). Kaypin yacharunchis: Jehová Diosqa manan saqerparinchu payta servispa “anchata kusikuqkunataqa” (Salmos 37:3, 4).

w93 15/5 26-29

¿Tukuy sonqowanchu Jehová Diosta qatikushanki?

“CHANIN runakunaqa león jinan mana manchakunkuchu” (Proverbios 28:1). Paykunaqa allin iñiyniyoqmi kanku, confiankun Bibliaq nisqanpipas, imapiña tarikuspapas paykunaqa Jehová Diosta servispa ñaupaqllaman purishanku.

Jehová Dios israelitakunata Egiptomanta orqomusqan pasayta Sinaí orqopi kashaqtinkun, chayqa karqan 1500 watakunapi manaraq Jesús jamushaqtinmi, chaypin karqanku iskay runakuna león jina mana manchakuq. Paykunaqa sasachakuypi tarikuspapas Jehová Diosmanmi junt’aq sonqo karqanku. Jujninmi karqan efraimita Josué, chay qhepamanmi paytaqa Moisés rantinpi llank’ananpaq nombrarqan (Éxodo 33:11; Números 13:8, 16; Deuteronomio 34:9; Josué 1:1, 2). Jujtaq karqan Caleb, Jefunepa churin, payqa Judá ayllumantan karqan (Números 13:6; 32:12).

Calebqa Jehová Diospa munayninman jinapunin kausarqan, tukuy sonqowantaqmi chaytaqa ruwarqan. Chaymi payqa nirqan: “Noqaqa Jehová Diostan tukuy sonqo kasukurqani”, nispa (Josué 14:8). 1975 watamanta “Serafín de Ausejo” nisqa Biblian nin: “Noqaqa tukuy sonqon servirqani Yavé nisqa Diosniyta”, nispa. 1964 watamanta “Agustín Magaña” nisqan nin: Calebqa “tukuy sonqon Diosta kasukurqan otaq Jehová Diospa munayninta ruwaspan karqan”, nispa. Diospa Simin Qelqa nisqa Bibliapipas khaynantan nin: “Ñoqataqmi Diosniy Señor Diospaq tukuy sonqo karqani”, nispa. ¿Personaykiri imaninkitaq chaymanta? ¿Jehová Diosta tukuy sonqochu kasukushanki?

Prometesqa jallp’ata qhamiyaq rinku

Jehová Diosmi Egipto nacionpi esclavo kasqankumanta Israel runakunata orqomurqan. Chaypin repararqan imaynatas Moisespa nisqanman jina imatapas ruwarqanku chayta. Chaymantapas yachallaytaq imaynatas Calebpas Jehová Diospa llaqtanpi confiarqan chayta.

Iskay wataña ch’in pampanta purimushaqtinkun Israel runakunaqa Parán nisqaman chayarqanku Qadés-barnea nisqa parteman, chaypin paykunaqa qhepakurqanku. Chaymantaqa cercallañan kasharqan prometesqa jallp’aman jaykunankupaq. Chaypi kashaqtinkun Moisesqa Diospa kamachisqanman jina chunka iskayniyoq qhamiyaqkunata prometesqa jallp’aman kacharqan. Jehová Diospa nisqanman jinan Moisesqa nirqan: “Négueb wichayman riychis, chaymantan orqo-orqoman wichankichis. Allintan qhawamunkichis chay jallp’a imayna kasqanta, chaypi tiyaqkuna kallpasapachus kanku icha manachus chayta, askhachus icha pisillachus kanku chaytawan. Qhawamullankichistaq tiyasqanku jallp’a allinchus icha manachus chayta, karpakunallapichus tiyanku icha muyuriq perqayoq llaqtapichus tiyanku chaytawan. Qhawamullankichistaqmi chay jallp’a llank’anapaq jinachus icha q’ara jallp’achus chayta, sach’akunapas kanchus icha manachus chaytapas. Aman manchakunkichischu, aparikamunkichismi chay jallp’api wiñaq wakin rurukunatapas, nispa. Chay tiempoqa ñaupaqta poqoq uvasta cosechay tiempon kasharqan”, nispa (Números 13:17-20).

Chay chunka iskayniyoq qhamiyaq runakunan prometesqa jallp’ata qhawaq rirqanku, chaytaqa ruwarqanku tawa chunka p’unchaykunan. Jinan paykunaqa Hebrón llaqtapi juj jatunkaray runata rikurqarku. Escol wayq’oman chayaspataq rikurqanku chaypi imaymana mijuykuna rurusqanta. Chaymi paykunaqa uvas k’allmata wit’urqanku uvas ch’ampantinta, nishuta llasaqtintaq chayta iskaymanta aparqanku (Números 13:21-25).

Prometesqa jallp’ata qhawamusqanku qhepamantaq chay chunka iskayniyoq qhamiyaqkunaqa wakin israelitakunaman willarqanku: “Chayaykun kachawasqaykiku jallp’amanqa, chaypiqa cheqaqtan lechepas mielpas askha kasqa. Kaymi kashan jallp’aq rurun. Chaypi tiyaq runakunan ichaqa kallpasapakuna kasqaku, llaqtakunapas jatunkunan kasqa, muyuriqnintin perqasqataqmi kasqapas. Chaypin tiyasqaku Anac runakunapas. Négueb wichaypiqa Amalec runakunan tiyashanku; orqo-orqo wichaypitaq Het runakuna, Jebús runakuna, amorreo runakuna ima tiyashanku; lamar-qocha patapi, Jordán mayu qayllapiwantaq Canaán runakuna tiyashanku”, nispa (Números 13:26-29). Chunka qhamiyaqkunan ichaqa mana munarqankuchu Diospa kamachisqanman jina prometesqa jallp’aman riyta.

“Noqanchiswanmi [...] Jehová Dios kashan”

Calebqa mana manchakuq Dios sonqo runan karqan, chaymi payqa Jehová Diospi confiaspa israelitakunata kallpacharqan, jinaspa nirqan: “Jaku kunanpacha risun chay runakunawan maqanakuq; atipasunpunin chay runakunataqa, jallp’ankutapas qechusunpunin”, nispa. Chunka qhamiyaqkunan ichaqa mana munarqankuchu, jinan nirqanku: “Chay llaqtakunapi tiyaq runakunapas sinchi jatunkaray runakunan kasqaku. Chaypin rikumuyku nefilim runakunamanta jamuq Anacpa churinkunata”, nispa. Mana iñiyniyoq kasqankuraykun chay qhamiyaqkunaqa t’isku-t’isku jina chay runakunaq ñaupanpi qhawarikurqanku (Números 13:30-33).

“Calebwan Josuewanmi ichaqa paykunata nirqanku: Noqanchiswanmi ichaqa Jehová Dios kashan. Ama paykunataqa manchakuychischu”, nispa. Chaytapas paykunaqa manan uyarikurqankuchu. Rumiwan ch’aqeyta munasqankuta rikuspan Jehová Diosqa pay contra rimapakuq israelitakunata nirqan: “Jefunepa churin Calebwan, Nunpa churin Josuewan imallan jurasqay jallp’amanqa jaykunqaku; manan qankunaqa mayqenniykichispas chaymanqa jaykunkichischu. Wawaykichiskunan chay jallp’amanqa jaykunqaku; enemigonchiskunachá apakapunqaku nisqaykichis wawakunan wijch’uykuwasqaykichis jallp’ataqa reqsinqaku. [...] Wawaykichiskunaqa uywata michispan tawa chunka wata kay ch’inneqkunapi purinqaku, [...] llapaykichis wañunaykichiskaman paganqaku. Canaanta riqkunaqa tawa chunka p’unchaymi chay jallp’ata qhamiyaq rirqanku, chay p’unchaykunaman jinan qankunaqa tawa chunka wata juchaykichismanta cuentata qonkichis, sapanka p’unchaymantan juj wata kanqa. Chhaynapin yachankichis imas noqa contra sayariy chayta”, nispa (Números 14:9, 30-34).

Dios sonqollapunin kasharqan

Tawa chunka watan israelitakunaqa Dios contra rimapakusqankurayku ch’in pampapi purirqanku, chaypin wañurqankupas. Calebwan Josuewanmi ichaqa tukuy sonqo Diosta servisharqanku. Moab pampaman chayaspankun Moiseswan sacerdote Eleazarwan, pikunachus guerrapi maqanakunankupaq jina kaqkunata 20 watankumanta wichayman llapa qharikunata ajllarqanku. Chaypin Diosqa sapanka ayllumanta juj umallita churarqan, paykunan yanapakurqanku jallp’a rakiypi. Paykunamantan kashanku: Caleb, Josué, Eleazar ima (Números 34:17-29). 79 watanpiña Caleb kasharqan chaypas, payqa Dios sonqon mana manchakuqmi karqan.

Manaraq Canaán llaqtaman jaykushaqtinkun Moiseswan Aaronwanqa Sinaí orqoq qayllanpi llapa Israel runakunata listapi qelqarqanku, chaypin karqanku 603.550 guerrapaq jina kaqkuna. Tawa chunka wata qhepatan ichaqa guerrapaq jina kaqkunaqa pisiyarqan, paykunan karqanku 601.730 soldadokuna (Números 1:44-46; 26:51). Chay ejercitotan Josueqa umallisharqan, chaypin kashallarqantaq Calebpas. Paykunan prometesqa jallp’ata maqanakuq jaykurqanku jinaspa chaypi tiyaqkunata atiparqanku. Arí, Jehová Diosmi paykunata yanaparqan chay guerrata atipanankupaq, Josuewan Calebwanqa tukuy sonqon Diospi confiarqanku.

Jordán mayuta chimpasqanku qhepamanpas Josuewan Calebwanqa kuraqña kashaspankupas tukuy atisqankutan ruwarqanku chay guerrapi maqanakunankupaq. Soqta wataña prometesqa jallp’ata jap’ikapunankupaq maqanakusharqanku chaypas, askharaqmi jallp’aqa kasharqan jap’ikapunankupaq. Jehová Diosqa chaypi tiyaq runakunatan chinkachirqan, chaymantataq llapa Israel runakunaman jallp’ata rakinankupaq kamachikurqan (Josué 13:1-7).

Jehová Diostan servishallarqan

Calebqa machuyanankaman guerrakunapi maqanakurqan, paymi jatarispa Josueta nirqan: “Cadés-Barneamanta kay jallp’a qhawaqta Jehová Diospa kamachin Moisés kachamushawaqtinqa tawa chunka wataypin noqaqa kasharqani, kutispaqa imachus kaqllatan noqaqa willakurqani. Noqawan riq wakin runakunaña mana allinta willakusqankuwan llaqtamasinchiskunata mancharichirqanku chaypas, noqaqa Jehová Diostan tukuy sonqo kasukurqani”, nispa (Josué 14:6-8). Arí, Calebqa Jehová Diostan tukuy sonqo kasukurqan, munayninta iman ruwarqan.

Calebmi nillantaq: “Chay p’unchaymi Moisesqa jurawarqan: Jehová Diosniyta tukuy sonqowan kasukusqaykiraykun llapa purimusqayki jallp’akunata qanwan wawaykikunapiwan jap’ikapunkichis, nispa. Chaytan Jehová Diosqa Moisesman prometerqan ch’in pampakunallapiraq purishaqtinchis. Chaymantapachaqa tawa chunka pisqayoq watañan pasarun, Jehová Diospa promesanman jinataqmi noqaqa kausashallaniraq. Kunanqa pusaq chunka pisqayoq wataypiñan kashani. Chaywanpas Moisespa kachamuwasqanchis p’unchaypi jinan kallpayqa kaqlla kashan. Guerrapaqpas imapaqpas kallpayqa kashallanmi, manan pisiyanchu. Chhaynaqa chay p’unchaypi Jehová Diospa prometewasqan orqo-orqo jallp’ata qopuway. Chay kutipi uyarisqaykiman jina, Anac runakunaña chay jatun llaqtakunapi kashan chaypas, Jehová Diospa yanapayninwanqa atillasaqmi chay runakunata chinkachiyta, Jehová Diospa prometesqanman jina”, nispa. Jinan Calebqa Hebrón llaqtata chaskirqan, chaymi herencian karqan (Josué 14:9-15).

Calebqa kuraqñataq kasharqan chayqa, yaqapaschá sasa kanman karqan chay llaqtapi runakunata atipay. ¿Imarayku? Chay llaqtapi runakuna jatunkaray kasqankurayku. Caleb 85 watanpiña kasharqan chaypas paypaqqa manan sasachu karqan chay llaqtata atipayqa. Tiempowanmi Calebqa Hebrón llaqtapi tiyaqkunata atiparqan. Calebpa sullk’a wayqenpa wawan Otnielmi Debir llaqtata atiparqan. Chaymantataq levita runakuna chay llaqtakunapi tiyapurqanku, Hebrón llaqtataq tukupurqan pakakunapaq llaqtaman (Josué 15:13-19; 21:3, 11-16; Jueces 1:9-15, 20).

Jehová Diosta tukuy sonqo servishallay

Calebwan Josuewanqa noqanchis jina runallan karqanku. Chaywanpas paykunaqa Jehová Diostan tukuy sonqo servirqanku. Israelitakuna mana kasukusqankurayku tawa chunka wataña ch’in pampapi purirqanku chaypas, paykunaq iñiyninqa manan pisiparqanchu. Chhaynallataqmi kay tiempopi Jehová Diosta serviqkunapas kashanku, manan ima sasachakuypas Jehová Dios serviyninkutaqa jark’anchu. Satanasña imaymanata ruwashan Diosmanta t’aqawananchispaq chaypas Jehová Diosmanmi jap’ipakunku, jinaspa munayninman jina kausanku.

Jehová Diospa testigonkunaqa askha kutipin Jesuspa wañupusqanta yuyarisqankurayku mana allin tratasqa wañuchisqa ima karqanku (1 Corintios 11:23-26). Juj hermanan segunda Guerra Mundial aparikushaqtin campo de concentración nazi nisqapi imachus pasasqanta willakun.

Paymi nin: “Llapa hermanokunan rimanakurqayku 11 horas tutata p’acha t’aqsana cuartopi juñukunaykupaq. Chaypin juñukurqayku 105 runakuna Jesuspa wañupusqanta yuyarinaykupaq. Chaypin sayashaqlla kasharqaku chaupiykupitaq kasharqan banca patapi t’antapas vinopas. Chaypiqa velachallapin kasharqayku chhaynapi ama reparachikunaykupaq. Ñaupa tiempopi cristianokuna jinan, t’oqopipas kashaykuman jinan tarikurqayku. Chay juñunakuyqa munaymi karqan. Chaypin jujmanta Jehová Diosman promesa ruwasqaykuta yuyarirqayku, nirqaykutaqmi imaña kaqtinpas sutinta jatunchanayku kasqanta”, nispa.

Qatikachasqaña kasunman chaypas Jehová Diosqa kallpantaqa qowasunpunin payta servinanchispaq, chhaynapi paypa sutinta jatunchananchispaq (Filipenses 4:13). Chayta ruwaspaqa Jehová Diostan kusichishanchis, chaytan ruwarqan Calebpas. Calebqa Jehová Diosta tukuy sonqonwan servisqanraykun noqanchispaq allin ejemplo, chaymi juj waynata yanaparqan tukuy tiemponwan Diosmanta willananpaq. Chaymi pasarqan 1921 watapi. Paymi nin:

“Precursor kanaypaq allin llank’anataña saqenay karqan chaypas, manan chay ruwasqaymantaqa pesapakurqanichu. Diosman promesa ruwasqaywanqa manan imatapas pisitachu ruwasharqani, aswanpas Diosmanmi entregasqa kasharqani. Caleb imachus ruwasqantan yuyarirqani, payqa Josuewan kuskan prometesqa jallp’aman jaykurqan. Josuemantan Bibliapi nin: Noqaqa Jehová Diostan tukuy sonqo kasukurqani, nispa (Jos. 14:8). Chay ruwasqanqa may allinpunin karqan. Noqapas Jehová Diosta tukuy sonqo kasukuspayqa kusisqan kasaq, allillanmi kasaq. Astawanqa allin cristianon kasaq”, nispa.

Yachasqanchis jina Calebqa Diosta tukuy sonqo servisqanraykun askha bendicionkunata chaskikurqan. Chhaynatan kay tiempopi Diosta serviqkunapas Jehová Diosta tukuy sonqonkuwan servisqankurayku bendicionkunata chaskishanku.

13 YACHACHIKUY

Jehová Diospa kamachisqanman jinan ruwarqan

w09 1/12 17 párr. 4, willakuy

Allinlla kananchistan Dios munan

Jehová Diosmi nirqan: “Moisespa qosqasuyki kamachikuykunata llapantapuni hunt’ay”, nispa (Josué 1:7). Chaypi nisqan hina Josueqa Diospa qelqankunawanmi kallpachakunan karqan mana manchakuq kananpaq. Chay qelqakunataqa manan hap’inallanchu karqan. ¿Imatawanmi ruwanan karqan?

[Willakuy]

Chay tiempopaqqa Moisespa qelqasqan librokunallan karqan, chaykunan karqan: Génesis, Éxodo, Levítico, Números, Deuteronomio, Job, huk otaq iskay salmo qelqakunapiwan.

w18.10 17 párrs. 5-7

Umalliqninchis Jesuspi confiashallasun

⁵ Jordán mayuta chimpamusqanku qhepamanmi Josueqa Jericó llaqtaq qayllanpi juj espadayoq runawan tuparan. Josuemi payta tapuran: ‘¿Llaqta-masiykuchu kanki? Icha, ¿enemigoykuchu?’, nispa. Chay runaqa Jehová Diospa ejercitonta umalliqmi kasqa, payqa liston kashasqa Diospa llaqtanta defiendenanpaq (leey Josué 5:13-15). Chay angeltan Jehová Diosqa utilizaran Josuewan parlananpaq, juj kutikunapipas chay angeltan utilizallarantaq juj runakunawan parlananpaq (Éx. 3:2-4; Jos. 4:1, 15; 5:2, 9; Hech. 7:38; Gál. 3:19).

⁶ Jericó llaqtata jap’ikapunankupaqpas Jehová Diosqa willaranmi imachus ruwanankuta. Diospa wakin kamachisqanqa manapaschá allinpaq jinachu karan. Ejemplopaq, angelmi kamachiran llapa soldadokunaq qhari kaynin qarachata kuchunankupaq. Chay causan soldadokunaqa askha p’unchaykuna mana guerraman rinankupaq jinachu kasharanku. Wakinqa tapukurankuchá: “¿Allinchu kanman maqanakuy tiempopi chayta ruway?”, nispa (Gén. 34:24, 25; Jos. 5:2, 8).

⁷ Soldadokunapas tapukurankupunichá: “¿Imaynatan familiayta defiendesaq enemigoyku atacawaqtinku?”, nispa. Jericó llaqtamanta runakunan ichaqa sinchi manchasqa kaspa Israel llaqtata mana atacarankuchu, aswanmi llaqtankuq punkuta allin-allinta wisq’akamuranku ama pipas jaykunanpaq ni lloqsinanpaqpas (Jos. 6:1). ¡Chayta yachaspankun Israel runakunaqa astawanraq Jehová Diospi confiaranku!

w15 15/11 15

Leeqkunaq tapukusqan

¿Imakunan rikuchiwanchis Jericó llaqta pisi tiempollapi thunisqa kasqanta?

▪ Biblian willan Israel soldadokuna Jericó llaqtata thunisqankumanta (Jos. 6:10-15, 20). Soqta p’unchaymi llaqtata muyumuqku, p’unchaypi hukllata. Qanchis kaq p’unchaymi ichaqa qanchis kutita llaqtata muyurqanku. Jehová Diosmi Jericó llaqtaq hatun perqankunata urmayachirqan, chhaynapin Israel soldadokuna chay llaqtaman phawaykurqanku. ¿Iman rikuchiwanchis Bibliaq chay willasqan cheqaq kasqanta?

Ñawpa tiempopi soldadokunaqa manan kaq ratochu huk llaqtata atipanankupaqqa phawaykuqku. Ñawpaqtaqa llaqtaq muyuriqninpis kaqku llaqtamanta mana pipas ayqenanpaq. Unay tiempo kaqtinkuqa llaqtapi mikhuysi tukukapunman. Soldadokuna llaqtaman phawaykuspaqa llapa munasqankutas apakuqku, mikhuy kaqtinqa mikhuytawan. Chaymi cientificokunaqa chay llaqtakunaq urmasqanta estudiaspanku mana tarisqakuchu ima mikhuytapas otaq pisillata tarisqaku. Huk revistan ichaqa willan Jericó llaqtapi askha mikhuy tarisqankumanta. Nirqanmi: “Manan hayk’aqpas Palestina llaqtakunaq raqayninpiqa askha mikhuytaqa tariqkuchu”, nispa

Jehová Diospa hark’asqanraykun Israel soldadokunaqa mana ima mikhuytapas Jericó llaqtamanta apakurqankuchu (Jos. 6:17, 18). Biblian nillantaq cosecha tiempoq pasasqallanman Israel soldadokuna chay llaqtaman phawaykusqankuta. Chaysi chay llaqtapiqa askha mikhuy kasqa (Jos. 3:15-17; 5:10). Cientificokuna chay llaqtapi askha mikhuyta tarisqankun rikuchin, Bibliaq nisqan hina chay llaqtaqa pisi tiempollapi thunisqa kasqanta.

w98 15/9 21 párr. 8

¿Cheqaq Diosta jinachu Jehová Diosta qhawarinki?

Jehová Diosmi willachirqan Jericó llaqtata jujmanta jatarichiq runa castigasqa kananta. Leey chaymanta willaq profeciata jinaspa reparay imaynatas junt’akurqan chayta. Josué 6:26 textopin nin: “Chaymantataq Josueqa runakunata jurachirqan: Jericó thunisqata wajmanta sayarichiqqa Señor Diospa ñakasqan kachun. Teqsita sayarichiqtinmi kuraj churin wañunqa, punkukunata churaqtinmi sullk’a churin wañunqa”, nispa. Chay profeciaqa quinientos watakuna qhepamanmi junt’akurqan. Chaymi 1 Reyes 16:34 textopi nin: “Ajabpa tiemponpin Betelmanta Hielqa Jericó llaqtata wajmanta sayarichirqan. Teqsinkunata churaspanmi phiwi churin Abiramta sacrificiopi jaywarqan, punkunkunata churaspataq sullk’a churin Segubta sacrificiopi jaywarqan, chaymi junt’akurqan Nunpa churin Josuewan Señor Diospa willachisqan simi”, nispa. Chay profeciaqa cheqaq Jehová Dios willachisqanraykun junt’akurqan.

w02 1/12 9-12

Josuepa yuyarisqankuna

JEHOVÁ DIOSMI nirqan: “Kamachiy Moisesqa wañukapunñan. Kunanqa qan llapa kay Israel runakunata chimpachiy Jordán mayu chimpaman, jinaspa jaykuychis prometesqay jallp’aman”, nispa (Josué 1:2). ¡Chay kamachikuyqa manan facilchu karqan Josuepaqqa! Payqa yaqa tawa chunka watakuna jinan Moisespa kamachin karqan, chaymantataq mana kasukuq Israel runakunata prometesqa jallp’aman apaykunan karqan.

Josueqa chaykunapi piensaspapaschá yuyarirqan ñaupaqpi imaymana pruebakunapi tarikusqanta. Chay yuyarisqanqa maytachá yanaparqan, noqanchistapas chayqa yanapawasunmanmi.

Esclavo kashaspan comandante kapurqan

Josueqa yuyarirqanchá askha watakuna Egipto llaqtapi esclavo kasqanta (Éxodo 1:13, 14; 2:23). Bibliapiqa manan ninchu imaynachus Egiptopi kausaynin karqan chaymantaqa, ichaqa yaqapaschá payqa allinta imatapas organizaq, chaychá payqa hebreo runakunata Egiptomanta ayqenankupaq yanaparqan. Bibliapin nin: “Paykunawan kuskan rillarqankutaq juj runakunapas, chay runakunapas askhallañan karqanku”, nispa (Éxodo 12:38).

Josueqa Efraín ayllumanta miraymi karqan. Elisamá abuelonsi chay ayllupiqa umalliq karqan, yaqachus jina pay pusarirqan Israel nacionmanta kinsa ayllukunamanta kaq 108.100 ejercitopi runakunata (Números 1:4, 10, 16; 2:18-24; 1 Crónicas 7:20, 26, 27). Egiptomanta lloqsimusqanku qhepallamanmi Amalec runakuna atacarqanku, chaypin Moisesqa Josueta ajllarqan soldadokunata preparananpaq (Éxodo 17:8, 9a). ¿Imaraykun Josueta ajllarqan, papanpas abuelonpas kashaqtin? Juj qelqaq nisqanman jinaqa, “Moisespa qhawarisqanman jinaqa Josuemi karqan allin preparasqa allin maqanakuqkunata ajllananpaq. Josueqa allin reqsisqa, allinpaq qhawarisqan karqan Efraín ayllumanta, paypis llapa runakunapas confiaqku”.

Josueqa Moisespa nisqanman jinapunis imatapas ruwarqan, payqa Jehová Diospin confiarqan, payqa seguron kasharqan guerrapi maqanakuspa atipanankumanta, manaña Israel runakunaq experiencian karqanchu chaypas. Josueqa Moisespa kay nisqanpin confiarqan “noqataq paqarin jaqay moqo patata risaq Diospa varanta aparikuspa” nisqanpi. Josueqa yuyarirqanmi Jehová Dios chay tiempopi pachantinmanta jatun llaqtata atipasqanta. Qhepa p’unchaypas Moisesqa makinta wichayman oqarillarqantaq Israel runakuna guerrapi ama atipachikunankupaq; chhaynapin Amalec runakunataqa atiparqanku. Chaymantataq Jehová Dios Moisesta nirqan juj librota qelqananpaq, chaytataq Josueman willarqan, chaypin nirqan: “Amalec runakunatan llapanta kay pachamanta chinkachisaq, manan pipas paykunataqa yuyarinqachu”, nispa (Éxodo 17:9-14). Chay nisqanqa junt’akurqanmi; Jehová Diosmi lliuta chinkachipurqan.

Moisesta yanapaq

Chay experiencia pasasqankuqa astawanchá paykunataqa jujllacharqan. “Josueqa wayna kasqanmantapachan Moisesta yanaparqan” wañupunankama, chayqa karqan yaqa tawa chunka watakunan (Números 11:28).

Chay ruwaypi llank’asqanqa jatun responsabilidadmi karqan. Ejemplopaq: Moiseswan, Aaronwan, wawankunawan, Israelmanta 70 umalliqkunapiwan iman Jehová Diospa atiyninta qhawaq Sinaí orqoman wichaqtinkupas yaqachus jina Josueqa chaypi kasharqan. Josueqa Moisespa yanapaqnintaq karqan chayqa, paywan kuskachá wicharqan, yaqachus jina Moisés Jehová Dioswan tupaq phuyu ukhuman jaykuqtinpas payqa karullapi suyasharqan. Chaymantapas yaqachus jina Josueqa Moisesta tawa chunka p’unchay tawa chunka tutatawan Sinaí orqopi suyarqan, rimanakuy iskaynin p’alta rumikuna apaykusqa Moisés kutiyamuqtinqa chaypichá kasharqan (Éxodo 24:1, 2, 9-18; 32:15-17).

Israel runakuna qorimanta torillota ruwakuspa ídolo yupaychayman urmasqanku pasaytapas Josueqa Moisestan yanapashallarqan, payqa karpanta oqarispan jawapi karpakurqan. Moisesqa Jehová Dioswanmi uya-uyapura rimaq. Bibliapin nin: “Karpa-karpaman Moisés jaykuqtinqa Nunpa churin Josuemi Moisespa karpanpi qhepakuq”, nispa. Yaqapaschá Josueqa Israel runakuna qhelli kashaspa jaykunankumanta cuidaq. ¡Josueqa tukuy sonqopunin llank’aynintaqa junt’arqan! (Éxodo 33:7, 11).

Estudioso Josefo runaq nisqanman jinaqa Moisesqa 35 watakunas Josuemantaqa kurajnin karqan, chhaynaqa maytachá iñiyninpipas yanaparqan. Paykunaqa profesorwan alumnontin jinan karqanku. Chaymantapas nikullantaqmi, Josueqa “allin yachayniyoqmi kapurqan, chaymantapas confianapaq jinan karqan” nispa. Kay tiempopiqa manan kanchu Moisés jina profetakunaqa, ichaqa Jehová Diospa testigonkunaq iñiq t’aqanpiqa kashanmi kuraj iñiqmasikuna, paykunaqa allin experienciayoq, iñiyninkupipas allin poqosqa kasqankuraykun allinta yanapawasunman, kallpachawasunman ima . ¿Valorankichu paykunata? ¿Yanapachikushankichu paykunawan?

Canaán llaqtata qhawarimuq

Israel llaqta kamachikuy simita chaskisqan qhepatan Josueqa vidanpi juj decicionta tomanan karqan, paymi rinan karqan prometesqa jallp’ata qhawariq. Chay willakuytaqa allintan yachanchis. Chunka iskayniyoq qhamiyaqkunan rikurqanku chay jallp’apiqa “lechepas mielpas askha kasqanta”, imayna Jehová Diospa prometesqanman jina. Ichaqa chunka qhamiyaqkunan pisi iñiyniyoq kasqankurayku chaypi kaq runakunata mana atipanankupaq piensaykurqanku. Josuewan Calebllawanmi llapa Israel runakunata rogarqanku ama manchakunankupaq, kallpacharqankun Jehová Dios paykunawan kashasqanta yuyarinankupaq. Llaqtantinmi paykuna contra jatarirqanku jinaspa maqaytaraq munarqanku, imataraqpaschá ruwankuman karqan sichus Jehová Dios mana atiyninta rikuchimunmanchu karqan chayqa. Mana iñiyniyoq kasqankuraykun Diosqa nirqan 20 watankumanta kuraj kaqkuna mana Canaán jallp’aman jaykunankupaq, ichaqa Josuewan, Calebwan, levitakunawan imallan jaykunanku karqan (Números 13:1-16, 25-29; 14:6-10, 26-30).

Israel runakunaqa rikurqankun Egipto llaqtapi Jehová Dios atiyninwan imaymana ruwaykuna ruwasqanta. Chayta yuyarisqanchá Josuetaqa yanaparqan mana jujkuna jinachu iñiyninmanta iskayananpaq. Chaymantapas Josueqa allintachá yuyarqan Jehová Dios llapa promesankunatapas junt’asqanta, jinaspapas allintachá chaykunapi piensarqan. Watakuna qhepamanmi payqa nirqan: “Jehová Diospa rimasqanqa llapallanpunin junt’akurqan, qankunaq allinniykichispaqmi payqa llapa prometesqanta junt’arqan, manan jujpas mana junt’asqaqa karqanchu”, nispa (Josué 23:14). Chayraykun Josueqa confiarqan jamuq tiempopaq promesankunatapas Jehová Diosqa junt’ananpi (Hebreos 11:6). Noqanchispas kaykunapin piensananchis: “Bibliata estudiasqaymantapachan Diospa promesanta suyakushani, chayllapiñataq piensashanipas, ¿chay yanapawanchu Diospi astawan confianaypaq? ¿Confianichu manchay ñak’ariy p’unchaypipas Dios llaqtantawan kuskata pakaykuwananpi?”, nispa.

Josueqa manan allin iñiyniyoq kasqallantachu rikuchirqan, rikuchillarqantaqmi mana manchakuq kasqantapas, Calebtawan Josuetawanqa llapa Israel runakunan maqayta munarqanku. Chhaynapi tarikuspa, ¿mancharikuwaqchu karqan? Josueqa manan mancharikurqanchu; aswanpas iskayninkun rikuchirqanku Diospi confiasqankuta. Yaqapaschá noqanchispas chhaynapi tarikusunchis, jinaspa Diospi confiasqanchista rikuchinanchis kanqa.

Qhamiyaqkunaq nisqankuman jinaqa, Josuepa sutinqa karqan Hosea nisqas (otaq “Salvaq”), ichaqa Moisesmi Diospa sutinman rijch’akuqta juj silabatawan yapaykusqa, chaymi sutinqa cambiakapusqa Jehosúa otaq Josué (“Jehová Diosmi Salvaqniyqa”) nispa. Septuaginta nisqa Bibliaqa “Jesús” nispan churan (Números 13:8, 16, willakuy). Sutinman jinan Josueqa llapa runakunaman willarqan Jehová Dios salvaq kasqanta. Chhaynata sutinta cambiasqankuqa manan yanqallachu karqan. Moisés anchatapuni Josueta valorasqanmi chaypiqa rikukurqan, chaymantapas allintan tuparqan pay israelitakunata prometesqa jallp’aman apaykunanpaq jinapuni kasqanwan.

Israelitakunaqa tawa chunka watakunatan ch’inneq ch’aki pampapi purirqanku, chaypin tayta-mamankupas wañupurqan. Chaykamaqa imaymanatachá Josueqa ruwarqan, chaytaqa manan yachanchischu. Payqa rikurqanchá Corewan, Datanwan, Abirampiwan Diosta mana kasukusqankumanta castigasqa kasqankutaqa, rikullarqantaqchá chay runakunata qatikuqkunapas, llapa Baal de Peor nisqata adoraqkunapas imayna castigasqa kasqankutapas. Chaymantapas Josueqa maytachá llakikurqan Moisés Meribá nisqapi Jehová Diosta mana jatunchaspa unuta orqosqanmanta mana prometesqa jallp’aman jaykunanta yachaspaqa (Números 16:1-50; 20:9-13; 25:1-9).

Moisespa rantinpi llank’ananpaq nombrasqa

Moisesqa wañupunanpaq pisillaña kashaqtinmi Jehová Diosta nirqan: “Qanyá juj runata ajllay kay runakunata umallinanpaq. [...] [Chhaynapi] ama mana michiqniyoq ovejakuna jina kanankupaq”, nispa. ¿Imanirqanmi Jehová Dios chaymanta? Llapa runaq ñaupanpin Josueta umallinanpaq churarqanku, paypiqa Diospa espiritunmi junt’a kasharqan, chaymi llapapas payta kasukunanku karqan. ¡Chayqa may allinmi karqan! Jehová Diosmi Josuetaqa allinta reqsirqan, allin iñiyniyoq yachayniyoq kasqanta. Israel llaqtaqa allin umalliqniyoqmi karqan (Números 27:15-20). Chhaynaña kaqtinpas Moisesqa yacharqanmi Josué imaymana sasachakuypi tarikunanta, chaymi nirqan: “Kallpachakuy, ama manchakuychu”, nispa. Jehová Diosmi Josuewan kashanan karqan (Deuteronomio 31:7, 8).

Diosmi Josuetaqa nirqan: “Kamachiy Moisespa qosqasuyki llapa kamachikuykunata kasukuy. Amapunin chay kamachikuykunamantaqa t’aqakunkichu pañamanpas lloq’emanpas, chhaynapin maytaña rinki chaypas allin yuyaywan imatapas ruwanki. Kay kamachikuy qelqamantaqa rimashallankipunin, tuta-p’unchaymi chaykunata leenki, chaykunapitaq piensashallanki. Chhaynapin chay kamachikuykunaman jina kausanki, chhaynapitaqmi ima ruwasqaykipas allin kanqa, allin yuyaywantaqmi imatapas ruwanki. Noqan kamachiyki: ¡Kallpachakuy, ama manchakuychu!, nispa. Aman khatatatankichu, noqa Jehová Diosniykiqa qanwanmi kashasaq maytaña riqtiykipas”, nispa (Josué 1:7-9).

¿Qonqanmanchu Josué karqan Jehová Diospa chay simikuna nisqanta? Manan. Chaymantapas payqa allin experienciayoqmi karqan. Paypa makinpiqa allillanmi Israel llaqtaqa karqan. Ichaqa chaywanpas imaymana sasachakuykunapin tarikunanku karqan, chaypunitaqmi pasarqanpas, manan facilchu karqan: Jordán mayutan sinchi paray tiempopi pasananku karqan. Chaytaqa Jehová Diosmi kamachirqan: “Kunanqa qan llapa kay Israel runakunata chimpachiy Jordán mayu chimpaman”, nispa. Chhaynaqa, ¿imapin tarikurqanku? (Josué 1:2).

Josueqa imaymanapin tarikurqan: Jericó llaqtatan ch’usaqyachinanku karqan, enemigonkunatan pisi-pisimanta atipanan karqan, jallp’atan t’aqanan karqan. Tukuy chaykuna ruwasqanpin rikukurqan payqa Diosllawanpuni purishasqanta. Wañupunanpaq pisillaña kashaqtinmi Josueqa llapa Israel runakunata juñuspa yuyarichirqan imaynata Jehová Dios enemigonkuq makinmanta salvasqanta, imayna sumaqta paykunata cuidasqanta, chayrayku tukuy sonqo Jehová Diosta servinanku kasqantawan. Chayta uyarispan Israel runakunaqa llapallanku, juj nisqalla Jehová Diosta servinankupaq yuyaykurqanku. Chaymi “Josuepa tiemponpipas, wañupusqan qhepaman umalliqkunaq tiemponpipas Jehová Diospa tukuy imapas ruwasqanta rikuq Israel runakunaqa Jehová Diosllata servirqanku”, Josuepa ejemplonta qatikuspa (Josué 24:16, 31).

Josueqa noqanchispaqpas juj allin ejemplon, noqanchispas pay jinan imaymanapi tarikunchis iñiyninchisrayku. Ichaqa kallpachakushanallanchismi imapiña tarikuspapas Jehová Diospa chaskisqan kananchispaq, promesankunata chaskinanchispaqpas. Josueqa imatapas allintan ruwarqan allin iñiyniyoq kasqanrayku. Noqanchisqa manapaschá Dios atiyninwan imaymana ruwasqankunata rikunchischu, ichaqa Josué libropin kashan qelqasqa Jehová Dios atiyninwan imaymana ruwasqan. Chaymi Jehová Diosqa niwanchis Josueta jina, sichus sapa p’unchay palabranta leesun kasukusuntaq chayqa yachayta atiyta iman qowasun.

¿Mayqen hermanopas jayk’aqllapas sonqoykita k’irirqanchu? Piensasun Josuepa tawa chunka watakunata ch’in niq pampanta purispa israelitakuna imaymanata nispa sonqonta k’irisqankupi. ¿Sasachu qanpaq Diospi iñisqaykita defiendey? Yuyariy Josuepa Calebpa ruwasqankuta, paykunaqa allin iñiyniyoq kasukuq kasqankuraykun askha bendicionkunata chaskirqanku. Josueqa manapunin iskayarqanchu Jehová Dios llapa promesankunata junt’ananpi. Munasunmanmi noqanchispas chhaynata noqanchismanta rimanankuta (Josué 23:14).

Bibliapi kaq runakunamanta hojakuna

Josué

BIBLIAPI KAQ RUNAKUNAMANTA 1

KAYKUNAWAN ASTAWAN YACHAY

JOSUÉ

ASTAWAN YACHANAPAQ. Josueqa Nunpa churinmi karqan. Payqa Moisestan yanapaq, Moisés wañukapusqan qhepamantaq payñataq Israel nacionta pusarirqan (Éxodo 33:11; Deuteronomio 34: 9; Josué 1: 1, 2). Josueqa mana manchakuspan Israel runakunata prometesqa jallp’aman pusaykurqan. Payqa confiarqanmi Diospa promesankunapi, kasukurqanmi llapa kamachikuykunatapas, payqa Dios sonqo runapunin karqan.

TAPUYKUNA

A. ¿Imata ruwaspan Josuepas runankunapas Jericó llaqtaq perqankunata thunirqanku?

B. Kaypi junt’apay Josuepa nisqanta, paymi nirqan: “Noqawan wasiypi kaqkunapiwanmi ichaqa …”

C. ¿Ima sutikunawanmi Josueta reqsikullantaq?

KUTICHIYNIN

A. Paykunaqa Jehová Diospa kamachisqanman jinan Jericó llaqtata muyuykurqanku (Josué 6:1-27).

B. “… Jehová Diosllata servisaqku”, nispa (Josué 24:15).

C. Hosea, Jehosúa (Números 13:8, 16).

[Línea de tiempo]

4026 wata manaraq Jesús jamushaqtin (a.e.c.) Adán kamasqa kasqan

1500 watapi jina kausarqan a.e.c.

1 wata Jesuspa jamusqan qhepaman (e.c.)

98 watapi J.j.qh Bibliamanta último libro qelqakuyta tukukun

[Mapa]

Egipto nacionmanta prometesqa jallp’aman purisqan

EGIPTO

PROMETESQA JALLP’A

14 YACHACHIKUY

Jehová Diostan llaqtanmantapas ñaupaqman churarqan

w13 1/11 12, 13

“Imachus ruwasqanraykun chaninpaq jap’isqa karqan”

Rahabqa ramera warmin karqan. Wakin runakunan ichaqa mana chayta creeyta munankuchu, paykunan ninku: “Payqa alojamientota atiendeqllan karqan”, nispa. Bibliapin ichaqa mana pakaspa sut’ita willan Rahab imayna warmi kasqanta (Josué 2:1; Hebreos 11:31; Santiago 2:25). Yaqapaschá Canaán llaqtapiqa Rahabpa llank’ananqa allillan karqan. Chaywanpas Rahabtaqa conciencianqa juchacharqanchá. Chay concienciatan Jehová Diosqa qowarqanchis allin kaqta mana allin kaqta reparananchispaq (Romanos 2:14, 15). Rahabqa yaqapaschá piensaykurqan chay ruwasqanqa mana allin kasqanta. Kay tiempopipas Rahab jinan askha warmikuna tarikushanku, paykunaqa familiankuta uywanankuraykupaschá chaykunapi llank’anku.

Rahabqa maytachá munarqan allinta kausayta. Tiyasqan llaqtapin ichaqa millayta kausaqku, sinchi millay ruwaykunatan ruwaqku (Levítico 18:3, 6, 21-24). Chay ruwaykunamanmi ichaqa chay llaqtapi religionkuna tanqaqku. Templokunapin paykunaqa millay ruwaykunata ruwaqku, Baal diosta, Mólek diosta adoranankupaqpas wawakunatan kausashaqllata sacrificiopi jaywaqku.

Jehová Diosqa allintan yacharqan Canaán llaqtapi chaykuna ruwasqankuta. Chaymi payqa nirqan: “Chay jallp’aqa qhellin kashan, chaymi noqaqa chaypi tiyaqkunata castigasaq. Chay jallp’an chay runakunata aqtumunqa”, nispa (Levítico 18:25). ¿Imaynatan chayta ruwanan karqan? Israel runakunatan Diosqa nirqan: “Payqa chay suyukunatan pisimanta-pisi qayllaykichismanta wikch’unqa”, nispa (Deuteronomio 7:22, Diospa Simin Qelqa). Jehová Diosqa ñaupaqmantañan Abrahanpa mirayninkunaman prometerqan chay jallp’ata qonanpaq. Chaytan “mana jayk’aq llullakuq Diosqa prometerqan” (Tito 1:2; Génesis 12:7).

Chaymantapas Jehová Diosqa willarqanmi wakin llaqtakuna chinkachisqa kananta (Deuteronomio 7:1, 2). Payqa “pachantinmanta juez kashaspan” allinta yacharqan wakin llaqtakunapi tiyaq runakunaqa millay kasqankuta, imatapas mana allinta ruwaq kasqankutawan (Génesis 18:25; 1 Crónicas 28:9). Chhayna runakunan karqan Jericó llaqtapipas. Ichaqa, ¿imaynan Rahab kashanman karqan llaqtan chinkachisqa kananta yachaspa? Rahabqa uyarirqanchá imaynatas Jehová Diosqa Israel nacionta Egiptopi esclavo kasqankumanta orqomurqan chayta. Yacharqanchá imaynatas Jehová Diosqa atiyninwan Egipto nacionta atiparqan chaytapas. Chhaynatan Jehová Diosqa Jericó llaqtatapas atipanan karqan, chaymantapas chaypi tiyaq runakunaqa mana kasukuqmi karqanku (Hebreos 11:31).

it “Prostituta” párr. 16

“Ramera warmi”

Rahab. Ramera warmiña Rahab kashaspapas Diospi iñisqantan rikuchirqan, chaymi chaninpaq jap’isqa karqan (Sant. 2:25). Josuepa kachasqan iskay qhawaqkunaqa Rahabpa wasinpin alojakurqanku (Jos. 2:1). Paykunaqa manan qhelli ruwaypi piensaspachu chay wasipiqa qhepakurqanku. Chaymanta rimaspan C. F. Keil y F. Delitzsch nisqa runa Commentary on the Old Testament nisqa libropi qelqarqan: “Ramera warmiq wasinman jaykuspaqa manan pipas reparanmanchu karqan chaypi iskay Israel runakuna kasqantaqa. Chaymantapas chay wasiqa jatun perqakuna ruwasqanku patapitaq kasharqan chayqa, facil-llatan chaymantaqa ayqemunkuman karqan. Ichaqa Diospunichá chay iskay qhawaqkunataqa chay rameraq wasinmanqa pusarqan, chhaynapi imachus munasqan junt’akunanpaq. Chay warmiqa allintachá sonqonpi jap’ikurqan imaynatachus Dios llaqtanta atiyninwan salvamurqan chayta. Chaymi Diospi confiaspa chay iskay qharikunata wasinpi pakarqan, wañuy patapiña tarikurqan chaypas”, nispa (1973, vol. 2, “Joshua”, pág. 34). Arí, Israel runakunaqa kamachisqan kasharqanku Jericó llaqtata chinkachinankupaq, ¿imarayku? Chaypi tiyaq runakuna mana allinkunata ruwasqankurayku. Chaymi Jehová Diosqa chay llaqtata atipanankupaq yanaparqan. Rahabtapas bendecirqanmi. Chhaynaqa manan nisunmanchu “chay iskay qharikunaqa puñurqanku Rahabwanqa” nispaqa. Chaymantapas manan nisunmanchu “Rahabqa chay qhepamanqa ramera warmi jinan llank’ashallarqan” nispapas (Lev. 18:24-30).

it “Lino” párrs. 2-4

Lino

Ñaupa tiempokunamantaraqmi lino nisqa plantaqa karqan, k’aspinmantataqmi telata tejeqku. Lino plantaqa (Linum usitatissimum) wiñaq 30 centímetros otaq juj metrota jinan. Chay plantaqa askha ramakunayoqmi, k’aspinqa ñañullan, raphinkunapas largon. Sapanka ramanpin kan juj t’ika pisqa hojayoq, chay t’ikaqa k’anchaq azulmi (maynillanpin yuraq). (GRABADO, vol. 1, pág. 544.)

Lino plantaqa t’ikananpaq listoña kashaqtinmi cosechakun (Éx. 9:31). Chaytaqa ruwakun saphinmanta t’iraspan otaq azadon nisqa herramientawan, chaymantataq ch’akichinku. Jericó llaqtapi Rahabpa wasin patapipas ch’akinanpaqchus jinan kasharqan (Jos. 2:6).

Yaqachus jina hebreo runakunaqa lino telata ruwanankupaqqa preparaqku Plinio el Viejo runaq Historia Natural nisqapi nisqanman jinan payqa apostolkunaq tiemponpin kausarqan (XIX, III, 17, 18), chaymantapas kashallantaqmi juj cuadro Beni Hasán (Egipto) nisqapi. Lino plantamantaqa ramankunatan orqoqku unu ukhupitaq rumiwan ñit’ichiqku mana pataman tuytumunanpaq. Unupi allinta chulluspan mana valeqninqa ismupuq, chhaynapin ajllaqku valeqnillanta. Chaymantataq unumanta limpiollataña orqokuq, jinaspa jujmanta ch’akichiqku allinta ch’akinankama. Chaymantataq p’alta rumipi k’ullumanta ruwasqa combowan takaqku, jinaspataq ñaqch’awan ajllaqku. Chay ajllasqankutataq puskaqku ichaqa kuti-kutirispan rumi patapi takaqku, chhaynapi allinnillan qhepananpaq, mana valeqtataq ninapi kanapuqku (qhawallaytaq Isa. 42:3; 43:17; Mt. 12:20).

w04 1/12 9 párr. 1

Josué libromanta allin yachachikuykuna

Bibliamanta tapuykukunaq kutichiynin:

2:4, 5 ¿Imanaqtinmi Rahab reypa kachamusqan runakunata engañaran? Rahabqa Jehová Diospin iñiran, chaymi Jericó llaqtata qhawamunankupaq Josuepa kachasqan runakunata yanaparan. Manataqmi reypa kachamusqan runakunaman willaranchu maypichus pakakushasqankuta (Mateo 7:6; 21:23-27; Juan 7:3-10). Aswanpas reypa kachamusqan runakunatan engañaran juj ladopi maskhamunankupaq, chaykuna ruwasqanmantan Jehová Diosqa Rahabta chanin warmipaq qhawariran (Santiago 2:24-26).

w09 15/5 6-8

¿Maypin kananchis qespichisqa kanapaq?

JEHOVÁ DIOS hatun taripay p’unchayninpi [Armagedonpi] millay runakunata tukuchispa, ¿chanin runakunatapas wañuchinqachu? Proverbios 2:21, 22 texto niwanchis: “Chanin kawsaqkunaqa kay suyupin [Hallp’api] tiyanqaku, mana huchallikuqkunapas kaypin kashanqaku, millay runakunan ichaqa kay suyumanta wikch’usqa kanqaku, wasanchaqkunapas chaymanta t’irasqan kanqaku”, nispa.

Chhayna kaqtinqa ¿imaynapin qespisqa kanqaku chanin runakuna? ¿Mayllapipas pakaykunkumanchu? ¿Maypin kananku millay runakunaq tukukunan p’unchaypi? Chay tapuykunata kutichinapaq qhawarisun tawa willakuykunamanta.

Huk cheqaspin pakaykusqa karanku

2 Pedro 2:5-7 texton willan Noé Lot ñawpa runakunata Diospa imayna qespichisqanmanta, ninmi: “Manallataqmi Diosqa ñawpa runakunatapas pampacharqanchu, aswanmi unuwan millp’uchirqan llapa waqllisqa millay runakunata, ichaqa chanin kawsaymanta willaq Noellatan qespichirqan, wakin qanchis runakunatawan kuskata. Hinallataq Sodoma Gomorra llaqtakunatapas thunisqa kanankupaq huchachaspa usphaman tukunankukama ruphachirqan, ahinapi chay qhepata kawsaq millay runakuna wananankupaq. Ichaqa chanin runa Lot-tan qespichirqan, chay waqllisqa runakunaq millay kawsayninkuwan llakichisqa kashasqanmanta”, nispa.

¿Imaynapin millp’uq para unumanta Noé qespichisqa karan? Diosmi Noeta niran: “Llapan kawsaqtan p’uchukachipusaq, paykuna hawa kay pacha mana chanin-kaywan hunt’a kashasqanrayku, kunanqa kay pachatawan kuskata paykunata p’uchukachipusaq. Ciprés sach’a kurkumanta arcata ruway”, nispa (Gén. 6:13, 14). Chaymi Noeqa Diospa kamachisqanman hinan arcata ruwaran. Manaraq qanchis p’unchayta Millp’uq Para chayamushaqtinmi Jehová Diosqa Noeta kamachisqa familiantin uywakunantin arcaman haykunanpaq. Qanchis p’unchaytaq arcaq punkun wisq’akuran, hinan kay pachapi “sinchita pararqan tawa chunka p’unchayta tawa chunka tutatawan” (Gén. 7:1-4, 11, 12, 16). Noeqa familiantinmi “unumanta qespichisqa karqanku” (1 Ped. 3:20). Paykunaqa arca ukhullapin kananku karan qespichisqa kanankupaq. Kay Hallp’apiqa manan maypipas tarinkumanchu karan pakaykusqa kanankupaq (Gén. 7:19, 20).

Lot-mi ichaqa hukniray kamachikuyta chaskiran, iskay angelkunan niranku qespisqa kananpaq tiyasqan llaqtamanta lloqsinanpaq. Ñawpaqtan kamachiranku Sodoma llaqtapi tiyaq llapa familianta maskhamunanpaq, chaymantataq kayta kamachiranku: “Kaymanta horqollayña. Kay llaqtataqa thunisaqkun”, nispa. Lot-pas familianpas ‘orqo-orqomanmi ayqenanku’ karan qespisqa kanankupaq (Gén. 19:12, 13, 17).

Noemanta Lotmanta yachasqanchisqa kaytan sut’inchawanchis: “Señorqa yachanmi payta manchakuqkunata sasachakuymanta qespichiyta, mana chanin runakunatataq taripay p’unchaypi ñak’arichisqa kanankupaq waqaychayta” (2 Ped. 2:9). Qespisqa kananpaqqa arcamanmi Noeqa haykunan karan Lot-taq Sodoma llaqtamanta lloqsinan karan. Ichaqa ¿huk cheqaspipunichu kana qespichisqa kanapaq? ¿Qespichinmanchu Jehová Dios chanin runakunata maypiña tarikuqtinkupas? Chay tapuyta kutichinapaq yachasun iskay willakuykunamantawan.

¿Huk cheqaspi pakakuspallachu qespisunman?

Manaraq chunka kaq ñak’ariyta apamushaspan Jehová Diosqa israelitakunata kamachisqa wasi punkunkuq k’aspinkunata Pascua fiestapi ñak’asqanku corderoq yawarninwan ch’aqchunankupaq. Chhaynapin Jehová Diosqa Egipto runakunata wañuchinanpaqña kashaqtin, kamachinkunaq punkunpi yawarta rikuspa chay wasipi mana pitapas wañuchinanchu karan. Chay tutapachan “Señor Diosqa Egipto suyupi llapa phiwita wañurachirqan, kamachikuy tiyananpi tiyaq rey Faraonpa phiwinmanta carcelpi tiyaqpa phiwinkama, hinallataq uywakunaq ñawpaq wachasqantapas”. Chaypi qhawarisqanchis hina israelitakunaqa manan maymanpas rinankuchu karan phiwi churinku qespisqa kananpaq (Éxo. 12:22, 23, 29).

Kunanqa yachasun Jericó llaqtapi tiyaq Rahab sutiyoq rabona warmimanta. Israelitakunan Prometesqa Hallp’ata hap’ikapunankupaqña kasharanku, chaymi Rahabqa reparasqa llaqtanpas thunichisqa kananta. Paymi qhamiyaq israelitakunaman willaran paykuna hawa llaqtamasinkuna sinchi manchasqa kasqankumanta. Wasinpin paykunata pakaykuran hinaspan valekuran paytapas familiantapas ama wañuchinankupaq. Rahabpa wasinqa karan kikin llaqta perqa patapin, chaymi paykunaqa niranku wasinman llapa familianta huñunanpaq. Chay wasimanta lloqsispaqa wañunkumanmi karan wakin runakunawan kuska (Jos. 2:8-13, 15, 18, 19). Chay qhepamanmi Jehová Diosqa Josueta niran, Jericó llaqtaq perqankuna thunikamunqa, nispa (Jos. 6:5). Rahabqa kikin llaqtaq perqan patapitaq tiyaran chayqa manapas qespisqa kananpaqmi qhawarikuran. ¿Imaynapin qespichisqa kanman karan?

Jericó llaqta thunisqa kananpaqqa llapa sacerdotekunan pututunkuta tocaranku wakin israelitakunataq qapariranku. Josué 6:20 texton willan: “Pututunkutan tocarqanku, Israel runakunataq chayta uyarispa hina qaparirqanku, chaymi llaqta muyuriq perqaqa thunikamurqan”, nispa. Perqaq thunikusqantaqa manan pipas atiranñachu tatichiyta. Jehová Diosmi ichaqa tatichiran manaraq Rahabpa wasinman chayashaqtin. Chay qhepamanmi Josueqa iskaynin qhamiyaqkunata kamachiran: “Phawaychis chay rabona warmiq wasinta, hinaspa pusarqamuychis wasinpi llapan kaqkunatawan, prometesqaykichisman hina”, nispa (Jos. 6:22). Rahabpa wasinpi kaqkunaqa llapallankun qespisqa karanku.

¿Imapaqmi aswanpas kallpachakuna?

¿Imatan yachasunman Noeta, Lot-ta, Moisespa tiemponpi israelitakunata, Rahabta, Jehová Dios qespichisqanmanta? ¿Huk cheqaspi kaspallachu qespichisqa kasunman, millay runakunaq tukukunan p’unchaypi?

Noeqa qespisqa karan arcapi kaspallan. Ichaqa ¿imaraykun chaypi karan? Jehová Diospi hap’ipakusqanraykun, kasukusqanraykun. Biblian willan: “Noetaq Diospa tukuy kamachisqanman hina ruwarqan”, nispa (Gén. 6:22; Heb. 11:7). Ñoqanchispas ¿Diospa tukuy kamachisqanman hinachu ruwashanchis? Noeqa ‘chanin kawsaymanta willaqmi’ karan (2 Ped. 2:5). Manaña runakuna uyariyta munankuchu chaypas, ¿Noé hinachu ñoqanchispas rawrashaq sonqowan willamushanchis?

Lot-pas Sodoma llaqtamanta lloqsispallan mana wañuranchu. Hinaspapas chanin runan karan Diospa ñawpaqenpi, paytaqa anchatan llakichiran Sodoma Gomorra llaqtakunapi millay runakunaq kawsaynin. Kay tiempopipas chay llaqtakunapi hinan askha runakuna qhelli ruwaykunapi kawsanku. ¿Ñoqanchistapas Lot-ta hinachu millay kawsay llakichiwanchis, icha yacharakapunchisñachu chhayna kawsayman? ¿Tukuy sonqowanchu kallpachakushanchis “mana qhelliyoq, mana k’amiykuna, paywan thak-kaypi” kananchispaq? (2 Ped. 3:14, Edición 1988.)

Israelpi phiwi churikunapas, Rahabpas wasinku ukhupin kananku karan qespisqa kanankupaq, chaypaqqa Jehová Diospin iñinanku karan, kasukunanku karan (Heb. 11:28, 30, 31). Israelpi tayta mamakunaqa mancharisqachá karanku Jehová Diospa angelnin Egipto runakunata ‘sonqo nanayta waqachisqanta’ uyarispa. Phiwi churinkuta qhawaspallañachá karanku (Éxo. 12:30). Rahabpas mancharisqachá llapa familianwan tarikuran wasin ukhupi. Perqakunaq thunikusqanta uyarispa wasinmanta mana lloqsinanpaqqa Jehová Diospin tukuy sonqonwan hap’ipakunan karan.

Saqraq munaychakusqan pachaqa tukukunqañan. Ichaqa manaraqmi yachanchischu “Señor Diospa k’arak phiñakusqan p’unchaypi” imayna pakaykusqa kanamanta (Sof. 2:3). Ichaqa maypiña kaqtinchispas imaynapiña tarikuspapas qespisqan kasunman. Chaypaqqa Jehová Diospin iñinanchis kasukunanchistaqmi. Chay p’unchay chayamunankamaqa profeta Isaiaspa rimasqan ‘wasikunata’ chaninpaq qhawarinanchis.

“Wasiykiman haykuy”

Isaías 26:20 texton nin: “Phaway, llaqtalláy, wasiykiman haykuy, ukhumantataq allintapuni wisq’akamuy, pakarikamuy huk tiempota Señor Diospa phiñakuynin thaninankama”, nispa. Kay profeciaqa yaqapaschá hunt’akuran manaraq Cristo kay Hallp’aman hamushaqtin 539 watapi, chay watapin medo persa runakuna Babilonia suyuta atiparanku. Kamachikuq Ciros chay llaqtapi tiyaq runakunata kamachisqa wasinkumanta mana lloqsinankupaq soldadonkunatapas kamachisqas hawapi puriq runakunata wañuchinankupaq.

Chay ‘wasikunaqa’ yaqapaschá tupan teqsimuyuntinpi Jehová Diospa testigonkunaq pachaq waranqamanta aswanraq iñiq t’aqakunaman. Chay iñiq t’aqakunaq huñunakuyninqa anchatan yanapawanchis kawsayninchispi, ‘manchay ñak’ariypipas’ yanapawallasunmi (Apo. 7:14). Diospa llaqtantan kamachikun “wasiykiman haykuy” “Diospa phiñakuynin thaninankama”, nispa. Chayraykun huñunakuykunata chaniyoqpaq qhawarinanchis, manataqmi iñiq t’aqamanta karunchakunanchischu. Apóstol Pabloq nisqanman hinan kasukunanchis: “Hukkuna hukkunawan kallpachanakusunchis aswanta munanakunanchispaq, allin ruwaykunatapas ruwananchispaq. Ama huñunakuyninchista saqesunchu, imaynan wakinkuna saqenku hinataqa, aswanpas astawanraq kallpachanakusun, Señorpa kutimunan p’unchay qayllaykamushasqanta yachashaspanchisqa” (Heb. 10:24, 25).

ijwis yachachikuy 11

Rahabqa llapa kamachisqankutan kasukurqan

BIBLIAMANTA DIBUJOWAN YACHANAPAQ

JOSUÉ 2, 6 CAPITULOKUNA

[Escena 1]

[Narración:] JEHOVÁ DIOSQA ISRAEL RUNAKUNATAN KAMACHIRQAN PROMETESQA JALLP’AMANTA LLAQTAKUNATA THUNINANKUPAQ. CHAYMI JOSUEQA ISKAY ISRAEL RUNAKUNATA KACHARQAN JERICÓ LLAQTATA QHAWAMUNANKUPAQ.

[Mamá de Rahab:] RAHAB, MANACHU YACHANKI. LLAPA RUNAKUNAN RIMASHANKU ISRAEL RUNAKUNA KAY LLAQTAMAN PHAWAYKAMUNANKUMANTA.

[Rahab:] AMA LLAKIKUYCHU MAMITAY, MANAN IMAPAS PASANQACHU.

[Escena 2]

[Narración:] CHAY ISKYA ISRAEL RUNAKUNAQA RAHABPA WASINMANMI CHAYARQANKU.

[Espía 1:] GRACIAS MIJUNACHAYKIMANTA. PAQARINMI TUTALLAMANTA PASAPUSAQKU.

[Hombre armado 1:] ¡RAHAB!

¡CHAY ISKAY RUNAKUNATA ENTREGAWAYKU, KUNALLANMI WASIYKIMAN JAYKURAMUNKU! PAYKUNAQA KAY LLAQTATA QHAWAQMI JAMUSHANKU.

[Escena 3]

[Escena 4]

[Rahab:] JAMUYCHIS.

[Escena 5]

[Narración:] RAHABQA PAKARQANMI CHAY ISKAY ISRAEL RUNAKUNATA. PAYKUNATAN PAKARQAN WASIN PATAPI LINO CHHALLA UKHUPI.

[Rahab:] KUNALLANMI KAYPI KASHARQANKU, ICHAQA ÑAN PASAPUNKUÑA. YAQASUNA JAQAYNINTA RISHANKU.

[Rahab:] ¡PHAWAYLLA RIYCHIS! ¡YAQAPASCHÁ TARPARUWAQCHISRAQ!

[Escena 6]

[Rahab:] ¡ÑAN PASAPUNKUÑA!

[Escena 7]

[Rahab:] JEHOVÁ DIOSNIYKICHISQA CHEQAQ DIOSMI, PAYMI JANAQ PACHAPI KAY PACHAPI DIOSQA.

[Rahab:] JEHOVÁ DIOSPA SUTINPI JURAWAYCHIS, KAY JERICÓ LLAQTATA PHAWAYKAMUSPAQA AMAN NOQATAPAS NI FAMILIAYTAPAS IMANAWANKIKUPASCHU.

[Espía 2:] AMA PIMANPAS WILLANKICHU IMARAYKUS JAMURQAYKU CHAYTAQA, CHAYTA RUWANKI CHAYQA QANTAPAS FAMILIAYKITAPAS MANAN IMAPAS PASASUNKICHISCHU.

[Espía 1:] ICHAQA KAY PUKA WASQHATA VENTANAYKIMANTA WARKUMUNKI. FAMILIAYKIPAS KAY WASIKI UKHUPIN KASHANANKU KAY LLAQTATA PHAWAYKAMUSHAQTIYKUQA.

[Escena 8]

[Narración:] ISRAEL RUNAKUNAQA QANCHIS P’UNCHAYMI JERICÓ LLAQTATA MUYUYKURQANKU, P’UNCHAYPI JUJ KUTITATAQ MUYURQANKU. QANCHIS KAQ P’UNCHAYPITAQ QANCHIS KUTITA MUYURQANKU.

[Narración:] CHAYMANTATAQ SACERDOTEKUNAQA OVEJA WAQRATA TOCARQANKU, ISRAEL SOLDADOKUNATAQ FUERTETA QAPARIRQANKU. CHAY QHEPALLAMANTAQ JERICÓ LLAQTAQ PERQANKUNAQA THUNIKURQAN, JINASPA LLAPA RUNAKUNATA WAÑUCHIRQANKU.

[Escena 9]

[Espía 1:] ¡ALLINPUNI RAHAB! ¡LLAPA KAMACHISQAYKUTAN KASUKURQANKI!

[Rahab:] ¡ARÍ! ¡JEHOVÁ DIOSPA YANAPAYNIWANQA ALLILLAN KASHAYKU!

[Narración:] RAHABPA MIRAYNINMANTAN JESUSQA JAMURQAN (LEEY MATEO 1:1, 5). QATIMUQ WILLAKUYPIN YACHASUNCHIS JUJ WARMIMANTA. PAYPAS DIOS SONQO WARMI KARQAN, PAYPA MIRAYNINMANTAN JESUSPAS JAMURQAN.

[RECUADRO]

¿IMATAN KAY YACHACHIKUYMANTA YACHASUNMAN?

¿IMA KAMACHIKUYKUNATAN RAHAB KASUKUNMAN KARQAN SALVAKUNANPAQ?

LEEY: JOSUÉ 2:14, 18-20.

¿IMARAYKUN RAHAB MANA MANCHAKU KANAN KARQAN CHAY KAMACHIKUYKUNATA KASUKUNANPAQ?

LEEY: JOSUÉ 2:3, 22.

¿IMARAYKUN NISUNMAN “DIOSPA KAMACHIKUYNINKUNATA KASUKUYQA ALLINMI” NISPA?

LEEY: DEUTERONOMIO 5:29; PROVERBIOS 3:1, 2.

15 YACHACHIKUY

Sasachakuypi tarikuspapas kuskallan kasharqanku

ia 45 párr. 23, willakuy

“Maytachus qan rinki, chaytan ñoqaqa risaq”

²³ Rutpas Noemipas pisi-pisimantan Belén llaqtapi kawsayman yachakapushanku, Rutmi ichaqa yuyaykushan imawan kawsanankumanta. Qhellapakuymanta otaq pallapakuymanta Jehová Diospa qosqan Kamachikuy Simipi nisqantan Rutqa yacharqorqan, chayqa karqan wakchakunapaq mana piniyoq kaqkunapaq yanapaymi. Cosechay tiempopin ichhuqkunaq qhepanta atinkuman qhellakuyta otaq pallapakuyta. Pallapakullankumantaqmi cantonpi wiñaqtapas (Lev. 19:9, 10; Deut. 24:19-21).

[Willakuy]

Chay yanapayqa may allinmi karqan, Rutpa nacionninpiqa manan chhaynachu karqan. Chay ladokunapiqa viudakunatan millayta trataqku. Huk qelqan nin: “Yaqa llapa viudakunan wawankuq yanapaynillanwan kawsaqku. Wawanku mana kaqtintaq kamachi kanankupaq vendekuqku, cuerponkuta vendekuspa kawsaqku otaq wañukapullaqkuña”, nispa.

ia 53 párrs. 17, 18

“Ancha allin warmi”

¹⁷ Boozmi tapun: “¿Pin kanki?”, nispa. Rutqa yaqapaschá khatatataspa kutichin: “Ñoqaqa kamachiyki Rutmi kani. Qanqa parienteymi kanki, yanapawanaykin kani, chayrayku ñoqawan imachus ruwanaykita hunt’ay”, nispa (Rut 3:9). Wakin Bibliata t’aqwiqkunan ninku Rutpa ruwasqanpas rimasqanpas Boozwan puñunanpaq hina kasqanta. Ichaqa kaykunatan mana reparankuchu: Ñawpaqtaqa, Rutqa chay tiempopi ruwakusqanman hinan ruwasharqan, chaykunataqa manan kay tiempopi entiendekunchu. Chhaynaqa manan allinchu kanman kay tiempopi qhelli kawsaypa kasqanman hina Rutpa ruwasqanta huchachayqa. Chaymantapas Boozpa imachus nisqanmi rikuchin Rutpa kawsayninqa allin kasqanta, sumaq simikunawan ninapaq hina kasqantapas.

¹⁸ Boozqa sumaq misk’i simiwanmi nin: “Señor Diosmi saminchasunki, ususíy, munakuq sonqowan kay ruwasqaykiqa aswanraqmi suegraykipaq ruwasqaykimantaqa. Manan waynakunatachu qhawakurqanki, wakchaña qhapaqña kaqtinkupas”, nispa (Rut 3:10). Rutqa ‘munakuq sonqo’ kasqantan rikuchirqanña Noemiwan Israel llaqtaman hamuspa cuidananpaq chaypi qhepakuspapas. Kay kutipipas rikuchishallantaqmi. Boozqa yachanmi Rutqa wiñaymasinwan casarakuy atisqanta qhapaqña otaq wakchaña kaqtinpas. Ichaqa Rutqa manan Noemillapaqchu allinta ruwapuyta munan aswanpas Noemipa wañupuq qosanpaqwanmi. ¿Imaynatan chayta ruwan? Israel llaqtapi sutin mana chinkananpaq tukuyta ruwaspa. Sut’itan reparakun Rutpa sumaq sonqo kasqanwan munakuq kasqanwan Boozpa admirakusqanqa.

w16.11 3

Rimasqanqa sonqoman chayaq jinan karqan

JESUSQA warmikunawan rimaspaqa “ususiy” nispan paykunata niq. Juj kutinmi Jesusqa chunka pusaqniyoq wataña millay espiritukunaq onqochisqan warmita nirqan: “Ususíy, onqoyniykimantan kacharichisqa kanki”, nispa (Luc. 13:10-13). Mamanwan rimaspapas Jesusqa “mamay” nispan nirqan. Chay tiempopiqa chhaynata ninakuspan respetanakusqankuta rikuchiqku (Juan 19:26; 20:13).

Bibliapiqa willashanmi imaynatas wakin warmikunata munakuywan rimaykuqku chayta. Chhaynatan Jesuspas munakuywan rimaykurqan chunka iskayniyoq wataña yawar apaywan onqoq warmita. Chay warmiqa kamachikuypi nisqanman jinaqa qhellin kasharqan, chaymi payqa mana juj runakunamanqa asuykunanchu karqan (Lev. 15:19-27). Ichaqa chay warmiqa mana ima ruwaytapas atisharqanchu. Bibliaq willasqanman jinaqa “payqa askha doctorkunawanñan jampichikusqa, sinchitan ñak’arichisqaku, tukupusqañan lliu imantapas, manataqmi qhaliyasqachu, aswanpas astawanraqmi onqopusqa” (Mar. 5:25, 26).

Chay warmiqa mana reparachikuspallan Jesuspa ladonman asuykurqan, jinaspa jawa p’achanpa puntanta llamiykurqan. Jinan kaq ratu yawar apayninqa ch’akipurqan. Chay warmiqa mana reparachikunanpaqmi piensaykurqan, ichaqa Jesusmi tapukurqan: “¿Pin llamiykamuwan?”, nispa (Luc. 8:45-47). Jinan chay warmiqa manchasqa qhatatataspa Jesuspa ñaupaqenpi qonqorikurqan jinaspa “lliuta willarqan” (Mar. 5:33).

Chay warmita sonqochaykunanpaqta Jesusqa munakuywan nirqan: “¡Ususíy, kallpachakuy!”, nispa (Mat. 9:22). Wakin yachaysapakunaq nisqanman jinaqa hebreo rimaypi griego rimaypi “ususiy” nisqa pitapas rimaykuspaqa “munakuywan, sumaq sonqowan” rimaykuymantan rimashan. ¿Imaynatan Jesús chayta ruwaq? Payqa sumaq simikunawanmi sonqochaykuq, paymi nirqan: “Ususilláy, iñiyniykin qhaliyachisunki, ama llakikuspalla ripuy, qhaliñan kapunki chay ñak’arichiq onqoyniykimantaqa”, nispa (Mar. 5:34).

Boaz sutiyoq runapas chhayna simikunawanmi Moab llaqtayoq Rut-ta rimaykurqan. Rutqa manchasqa llakisqa ima kasharqan, ¿imarayku? Payqa mana reqsisqa runakunaq chajranpi cebadata pallapakusharqan. “Ususiy” nispa Rut-ta nisqanwanqa Boaz kallpacharqan cebada pallapakuypi llank’ashanallanpaq. Jinan Rutqa Boazpa ñaupanpi qonqorikuspa pampakama k’umuykuspa nirqan: ¿Imaraykutaq khuyapayaykuwankiri? Waj llaqtayoqña kashaqtiypas, ¿imaraykutaq sumaqtari qhawariwanki?”, nispa. Chaymi Boazqa sumaqllata nirqan: “Runakunan allinta willawanku qosaykiq wañupusqanmantapacha suegraykipaq imaymana ruwapusqaykita”, nispa. Paymi nillarqantaq: “Chay ruwasqaykimantaqa Jehová Diosmi kutichipusunki”, nispa (Rut 2:8-12).

Jesuspas Boazpas allin ejemplon kanku iñiq t’aqapi umalliqkunapaq. Mayninpiqa iskay umalliqkunan juj hermanata kallpachanankupaq juñukunkuman, Diosmanta mañarukuspataq tukuy yuyaywan uyarinkuman hermanaq imachus willakusqanta. Umalliqkunaqa liston kashananku Bibliawan sonqochanankupaq kallpachanankupaq ima (Rom. 15:4).

w23.03 14

Leeqkunaq tapukusqan

¿Imaraykutaq Boazpa “amigo” nisqan runari: “Rutwan casarakuqtiyqa herenciaychá pisiyapunman”, nispa nirqan? (Rut 4:1, 6).

Sichus ñaupa tiempopi juj runa manaraq wawayoq kashaspa wañupuq chayqa, kaykunatan qhawarinanku karqan. ¿Iman jallp’ankunawan pasanan karqan? ¿Wañupusqanwanchu familianpa sutin chinkapunan karqan? Tukuy chaykunaqa Jehová Diospa Moisesman qosqan kamachikuykunapin sut’inchakurqan.

Sichus juj runa wañupuqpas otaq jallp’antapas vendepuq wajchayapusqanrayku chayqa, wayqenmi otaq mayqen qaylla familianpas chay jallp’ata rantikapuyta atiq. Chhaynapin wañuqpa familianpa jallp’anqa mana chinkaqchu (Lev. 25:23-28; Núm. 27:8-11).

Ichaqa, ¿imatan ruwaqku wañuqpa sutin ama chinkananpaq? Wayqenmi wañuqpa viudanwan casarakuq, jinaspa wawayoq kapuq. Chhaynapin wañuqpa sutinqa mana chinkaqchu, wañuq runaq jallp’anpas paykunapaqmi qhepaq. Chaytan nikuq cuñadowan casarakuy nispa. Chay kamachikuy kasqanwanmi viudakunaqa manaña wajchayaypiñachu tarikuqku (Deut. 25:5-7; Mat. 22:23-28). Rutpas chay costumbreman jinan qosanpa familianwan casarakurqan.

Yachasun Noemimanta. Paypa qosanmi karqan Elimélec. Qhepamanmi ichaqa Noemipa qosan iskaynin wawankuna ima wañukapurqanku, chaymi manaña pipas karqanchu familianta uywananpaq (Rut 1:1-5). Tiempowanmi Noemiqa Judá aylluman kutipurqan, jinaspa qhachunin Rutwan wañuq qosanpa familian Boazta nichimurqan jallp’anta rantikapunanpaq (Rut 2:1, 19, 20; 3:1-4). Ichaqa manan Boazchu aswan qaylla parientenkuqa karqan, jujraqmi karqan (Rut 3:9, 12, 13). Paytan Boazqa “amigo” nispa nirqan.

Qallariypiqa chay runaqa “noqa rantikapusaq” nirqanmi (Rut 4:1-4). Chay runaqa allintan yacharqan Noemí kuraqña kasqanrayku manaña wawayoq kananta. Chaymi askha qolqepaqña chay jallp’a karqan chaypas, jinata rantikapuyta munarqan chhaynapi paypaq chay jallp’a kapunanpaq. Yaqapaschá chay piensasqanqa paypaqqa allin jina kasharqan.

Ichaqa Rutwan casarakunanta yacharuspan chay runaqa manaña chay jallp’ata rantikapuyta munarqanchu, nirqanmi: “Chhayna kaqtinqa manan atiymanchu, herenciaychá pisiyapunman”, nispa (Rut 4:5, 6). Ichaqa, ¿imaraykutaq chay runari rantikuytaña munashaspari manaña rantikuyta munarqanchu?

Sichus chay runa otaq mayqen parientenpas Rutwan casarakunman karqan chayqa, chay wawapaqmi Elimelecpa jallp’anqa kapunan karqan. ¿Imaynapitaq chaywanri chay runaq jallp’anri “pisiyapunman” karqan? Chaymantaqa manan Bibliaqa willanchu, ichaqa yaqapaschá kaykunarayku kanman karqan.

• Chay runaqa yaqapaschá piensanman karqan chay jallp’ata rantikuyqa qolqe pierdey kananpaq. Elimelecmanta rantikusqan jallp’aqa Rutpa wawanpaqmi kapunan karqan, manañan paypaqñachu kanan karqan.

• Chay runaqa yacharqanmi chay jallp’ata rantikuspaqa Noemitawan Rut-tawan uywanan kasqanta.

• Sichus chay runa Rutwan askha wawakunayoq kanman karqan chayqa, chay wawakunapaqwan paypa wawankunapaqwanmi herencianmanta qopunan karqan.

• Sichus chay runa mana wawakunayoqchu kanman karqan chayqa, herencianpas rantikusqan jallp’apas Rutpa wawanpaqmi kapunan karqan, jinaspa Elimelecpaq sutinpitaqmi chay herencianpas kapunan karqan manañan paypa sutinpiñachu. Chay runaqa herencianta chinkachiyta manchakuspan Noemita mana yanapayta munarqanchu. Aswanpas Boazta nirqan chay jallp’ata rantikapunanpaq. Paymi qatimuq libraqnin parientenqa karqan. Boazqa chay jallp’atan rantikurqan, ¿imarayku? Paymi nirqan: “Chhaynapi wañuqpa herencian mana chinkananpaq paymanta jamuq mirayninpas mana chinkananpaqwan”, nispa (Rut 4:10).

Rikusqanchis jina, chay runapaqqa sutinwan herencianwan imallan aswan allinqa karqan jujkunata yanapaymantaqa. Ichaqa chaykuna ruwasqanqa yanqapaqmi karqan, sutinpas chinkapurqanmi. Sichus pay Noemita yanapanman karqan chayqa, Boaz jinan Jesucristoq ñaupa taytankunamanta jujnin kanman karqan. Chay runaqa payllapi piensasqanraykun, jujkunatapas mana yanapayta munasqanraykun chay bendicionta chinkachipurqan (Mat. 1:5; Luc. 3:23, 32).

w21.11 8-13

45 YACHACHIKUY

Jujkuna-jujkunawan tukuy tiempo munanakushallasun

“Khuyapayanakuychis, llakipayanakuychis” (ZAC. 7:9)

KAYKUNAMANTAN YACHASUN

Jehová Diospa munakuyninqa mana tukukuqmi. Iñiqmasinchiskunawanpas chhayna munanakunanchistan Jehová Diosqa munan. Chhayna munanakuymantan kunan astawan yachasunchis. Chaypaqmi ichaqa yachasunchis Rutpa Noemipa Boazpa ejemplonkunamanta.

¿IMARAYKUN jujkuna-jujkunawan tukuy tiempo munanakunanchis? Biblian nin: “Munakuynillayoqpuni kashay, cheqaqllapipuni kashay [...]. Jinan allin qhawarisqapas ‘allinmi’ nisqapas kanki, Diospa ñaupaqenpipas runakunaq qayllanpipas. Llakipayakuq runaqa pay kikinpaqmi allinta ruwan, sinchi millay runan ichaqa pay kikinpaq mana allinta ruwan”, nispa (Prov. 3:3, 4; 11:17; 21:21).

² Proverbios textokunapi leemusqanchis jina kinsa razonkunan kan hermanonchiskunata tukuy tiempo munakunanchispaq. Ñaupaqtaqa Jehová Diosmi allinpaq qhawariwasun. Iskaypitaq noqanchispa allinninchispaq kanqa, chhaynapin hermanonchiskunawan allin amigontin kasunchis. Kinsapitaq wiñay kausayta chaskikusunchis. Chhaynaqa kasukushallasun Jehová Diospa kamachiwasqanchista. Jehová Diosmi niwanchis: “Khuyapayanakuychis, llakipayanakuychis”, nispa (Zac. 7:9).

³ Kay yachachikuypin tawa tapuykunaman kutichisunchis: ¿Pikunatan tukuy tiempo munakunanchis? ¿Imaynatan Rut libro yanapawasunman iñiqmasikunata tukuy tiempo munakunanchispaq? ¿Imaynatan rikuchisunman iñiqmasikunata tukuy tiempo munakusqanchista? ¿Imaynatan tukuy tiempo munakuq kay yanapawasunman?

¿PIKUNATAN TUKUY TIEMPO MUNAKUNANCHIS?

⁴ Ñaupaq yachachikuypi yachamusqanchis jina Jehová Diosqa payta munakuq runakunallatan tukuy tiempo munakun (Dan. 9:4). Efesios 5:1 nin: “Dios jina kaychis paypa munasqa wawankuna kasqaykichisrayku”, nispa. Chay textoq nisqan jina Jehová Dios jinan llapa hermanonchiskunata tukuy tiempo munakunanchis (leey Marcos 10:29, 30).

⁵ Hermanonchiskunata tukuy tiempo munakunanchispaqqa allintan entiendenanchis imas tukuy tiempo munakuy chayta. Chayraykun kunan yachasunchis imas tukuy tiempo munakuy chayta, imataqsi kay tiempopi runakunapaq munakuy chaytapas.

⁶ Kay tiempopi wakin runakunaqa askha watakunan juj empresallapi llank’anku. ¿Chayraykuchu nisunman: “Chay runaqa llank’ananta munakusqanraykun chayllapi llank’ashan”, nispa? Manan. Runakunaqa trabajota necesitasqankuraykun juj empresapi jubilakunankukama llank’anku. Paykunaqa manapaschá dueñotapas reqsinkuchu, jinaspapas juj aswan allin trabajo kaqtinqa ripunkumanmi.

⁷ Noqanchisqa manan juj empresapi llank’aq runakuna jinachu obligasqa hermanonchiskunataqa munakunchis. Aswanpas David jinan paykunataqa tukuy sonqowan munakunchis. Davidqa tukuy sonqomantan amigon Jonatanta munakuran, amigonpa papanña payta wañuchiyta munaran chaypas. Davidqa amigon Jonatanta munakusqanraykun wawan Mefiboset-tapas yanapashallaran, tukuy sonqomantataqmi munakuranpas (1 Sam. 20:9, 14, 15; 2 Sam. 4:4; 8:15; 9:1, 6, 7).

⁸ Kunanmi yachasunchis Rut libromanta. ¿Imaynatan Rut libromanta yachay yanapawasunman iñiqmasikunata tukuy tiempo munakunanchispaq? ¿Imaynatan rikuchisunman iñiqmasikunata tukuy tiempo munakusqanchista? Chaykunata allinta entiendenanchispaqmi Rut libromanta yachay yanapawasunchis.

¿IMAYNATAN RUT LIBRO YANAPAWASUNMAN IÑIQMASIKUNATA TUKUY TIEMPO MUNAKUNANCHISPAQ?

⁹ Rut libropin willashan Noemimanta, Rutmanta, Boazmantawan. Boazqa Noemiq familianmi karan. Payqa tukuy sonqowanmi Jehová Diosta munakuran. Noemiqa Israel llaqtapi sinchi yarqay kaqtinmi qosanpiwan iskaynin qhari wawankunapiwan Moab llaqtaman ripuranku. Ichaqa qosan Elimelecmi wañukapuran. Iskaynin wawankunataq Moab warmikunawan casarakapuranku, chay qhepamanmi ichaqa paykunapas wañukapuranku (Rut 1:3-5; 2:1). Chhayna sasachakuykunapi tarikusqanraykun Noemiqa sinchi llakisqapuni kasharan. Payqa piensaranmi Jehová Dios chay llakikunaman churananpaq. Chaymi niran: “Ama Noemí niwaychischu, aswanpas Mara niwaychis, anchatapunin Tukuy-atiyniyoq Diosqa muchuchishawan”, nispa (Rut 1:13, 20, 21).

¹⁰ ¿Phiñakuranchu Jehová Dios Noemiq nisqanwan? Manan. Payqa entienderanmi sufrisqanrayku chhaynata nisqanta. Jehová Diosqa yachanmi sinchi llakisqa kaspa comunta imatapas rimarunanchista (Ecl. 7:7). Jehová Diosqa manan Noemitaqa saqerpariranchu, aswanpas sumaqtan yanaparan (1 Sam. 2:8.) Chaymi Rut-ta kallpacharan Noemita yanapananpaq. Rutqa suegrantan kallpacharan, iñiyninpipas allintan yanaparan. ¿Imatan Rutpa ruwasqanmanta yachasunman?

¹¹ Tukuy tiempo munakuq kaymi yanapawanchis iñiqmasinchiskunata kallpachananchispaq. Rut jinan askha hermanonchiskuna kallpachakunku sinchi llakisqa tarikuq iñiqmasinchiskunata yanapanankupaq (Prov. 12:25; 24:10). Apóstol Pablon niran: “Wayqeykuna, kallpachaykikun mana kasukuqkunata anyanaykichispaq, llakisqakunata sumaqta rimapayaspa kallpachanaykichispaq, pisipaqkunatapas yanapanaykichispaqwan; chaymantapas lliuwan pacienciakuq kaychis”, nispa (1 Tes. 5:14).

¹² ¿Imaynatan sinchi llakisqa tarikuq iñiqmasinchiskunata yanapasunman? Paykunata uyarispan. Chaymantapas ninanchismi paykunata munakusqanchista. Chaykunata ruwasunchis chayqa Jehová Diostan kusichisunchis. Jehová Diosqa kusikunmi sinchi llakisqa tarikuq iñiqmasinchiskunata kallpachasqanchista rikuspaqa (Sal. 41:1). Proverbios 19:17 nin: “Wajcha runaman manuyqa Señor Diosman manuymi, Señor Diosmi manusqantaqa kutichipunqa”, nispa.

¹³ Qosanpas iskaynin qhari wawankunapas wañupusqanku qhepamanmi “Noemiqa uyariran Señor Diosqa llaqtanta yuyarimuspa mijuy qomusqanta”. Chaymi Moab llaqtamanta iskaynin qhachuninkunapiwan Israel llaqtaman kutipuranku (Rut 1:6). Iskaynin qhachuninkunatan Noemiqa kinsa kutita niran llaqtanman kutipunankupaq. Chaymi qhachunin Orfaqa suegranta much’aykuspa llaqtanman kutipuran. Rutmi ichaqa manapuni suegranta saqeranchu, payqa tukuy sonqomantan Noemita munakuran (Rut 1:7-14). Orfaqa suegranta kasukuspan llaqtanman kutipuran. Rutmi ichaqa suegranta tukuy sonqomanta munakusqanrayku Noemiwan qhepakuran (Rut 1:16, 17).

¹⁴ Tukuy tiempo munakuq hermanokunaqa paykunapuran yanapanakunku. Jehová Diosta serviqkunaqa ñaupa tiempopi jinan tukuy tiempo munanakunku. Juj llaqtayoqña kanku manaña allintachu reqsinakunku chaypas tukuy sonqowanmi munanakunku. Paykunaqa sasachakuykunapi tarikuspan usqhaylla yanapanakunku. Terremoto pasaqtinpas unu lloqlla kaqtinpas usqhayllan yanapanakunku. Iñiq t’aqapi juj hermano qolqewan pisichikuqtinpas atisqankuman jinan kaqninkuwan yanapanku. Jehová Diospa testigonkunaqa ñaupa tiempopi Macedonia llaqtamanta cristianokuna jinan kanku (2 Cor. 8:3). Chay cristianokunaqa tukuy atisqankutan kallpachakuranku ima kaqninkuwanpas iñiqmasinkuta yanapanankupaq. Chhayna munanakusqanchista rikuspan Jehová Diosqa anchatapuni kusikun (leey Hebreos 13:16).

¿IMAYNATAN RIKUCHISUNMAN IÑIQMASINCHISKUNATA TUKUY TIEMPO MUNAKUSQANCHISTA?

¹⁵ Rutwan Noemiwan tukuy sonqowan munanakusqankumantaqa imaymanatan yachasunman. Chaymantan kunan astawan yachasunchis.

¹⁶ Ama pisikallpayasunchu. Noemiqa manan munaranchu qhachunin Rut paywan kuska Judá aylluman rinanta, chaywanpas Rutqa manapunin suegranta saqeranchu. Chaymi Noemiqa manaña imaniranpasñachu (Rut 1:15-18).

¹⁷ ¿Imatan chaymanta yachasunman? Llakiq ñit’isqan hermanonchiskunata yanapananchispaqqa pacienciayoqmi kananchis. Sichus juj iñiqmasinchista yanapayta munashanchis paytaq mana munanmanchu chayqa manan pisipananchischu. Aswanpas tukuy sonqomanta payta munakusqanchisraykun yanapashanallanchis, jinaspapas paywan kuskan kananchis. Yaqapaschá tiempowanqa munallanqa yanapananchista (Gál. 6:2).

¹⁸ Manan ima nisqankuwanpas usqhayllachu phiñakunanchis. Noemiqa Belén llaqtaman chayaspan vecinankunawan tuparan. Jinaspa niran: “Kaymantaqa imaymanantinmi rirani, Señor Diosmi ichaqa mana imayoqta kutichimpuwan”, nispa (Rut 1:21). Yaqapaschá Rutqa suegranpa nisqanta uyarispa phiñakunman karan, ichaqa manan phiñakuranchu. Aswanpas imaymanatan ruwaran Noemita yanapananpaq sonqochananpaq ima. Rutqa Noemiwan kuskan waqaran, askha p’unchaykunataqmi suegranwan kuska puriran Judá ayllukama. Chaywanpas Noemiqa niranmi: “Señor Diosmi ichaqa mana imayoqta kutichimpuwan”, nispa. Chayta uyarispaqa yaqapaschá Rutqa ninman karan: “Noqarí, ¿manachu imapas kani?”, nispa. Rutqa yaqapaschá llakikuran suegranpa nisqanta uyarispa, ichaqa manan phiñakuranchu. Aswanpas suegranta tukuy sonqowan munakusqanraykun yanapashallaran, manataqmi paymantaqa t’aqakuranchu.

¹⁹ ¿Imatan chaymanta yachasunman? Yaqapaschá llakipi tarikuq iñiqmasinchisqa comunta imatapas niwasunman jinaspa sonqonchista k’iriwasunman. Chhaynapi tarikuspaqa manan usqhayllachu phiñakunanchis, aswanpas yanapashanallanchismi. Jinaspapas Jehová Diospa yanapaynintan mañakunanchis llakisqa hermanonchista yanapananchispaq sonqochananchispaq ima (Prov. 17:17).

²⁰ Llakisqa tarikuq iñiqmasinchiskunata kallpachasun. Rutqa tukuy sonqowanmi Noemita munakuran, chaymi paytaqa kallpachallaqpuni. Ichaqa Rutpas necesitaranmi kallpachasqa kayta. Chaymi Jehová Diosqa Boazwan payta kallpacharan. Boazmi niran: “Señor Diosmi chay ruwasqaykimanta kutichipusunki, Israelpa Diosninmi junt’asqata qopusunki, paypa waqaychasqan kanaykipaq jamusqaykirayku”, nispa. Chay nisqanta uyarisqanqa anchatachá Rut-taqa kallpacharan. Chaymi niran: “Sumaqtan qhawariykuwanki, sonqochaykuwanki, kamachiykiman sumaqta rimaykuwaspayki”, nispa (Rut 2:12, 13).

²¹ ¿Imatan chaymanta yachasunman? Iñiq t’aqapi hermanokunata kallpachaqkunapas necesitankun kallpachanata. Boazqa sumaqtan Rut-ta kallpacharan suegranta yanapasqanmanta. Chhaynatan umalliqkunapas iñiq t’aqapi kallpachaq hermanokunata kallpachananku. “Allintan chay iñiqmasinchista yanapashanki” nispan ninanku. Chayta ruwanqaku chayqa kusisqan iñiq t’aqapi yanapakushallanqaku (leey Isaías 32:1, 2).

¿IMAYNATAN TUKUY TIEMPO MUNAKUQ KAY YANAPAWASUNMAN?

²² Tiempowanmi Boazqa Rut-tawan Noemitawan uywakapuran. Paykunamanqa llapa necesitasqankutan qoran (Rut 2:14-18). Chhayna yanapasqanta rikuspan Noemiqa niran: “Boazqa Señor Diospa saminchasqan kachun. Diosqa may khuyapayakuqmi wañuqkunapaqpas kausaqkunapaqpas”, nispa (Rut 2:20). Noemiqa sinchi llakisqa kashaspan niran: “Jehová Diosmi muchuchishawan”, nispa. Tiempowanmi ichaqa manaña llakisqachu karan, chaymi ancha kusisqapuni niran: “Diosqa may khuyapayakuqmi”, nispa.

²³ Noemiqa repararanmi Jehová Diosqa qhachunin Rutwan yanapashasqanta. Rutqa manapunin suegrantaqa saqeranchu (Rut 1:16). Chaymantapas repararanmi Boazwan yanapachishasqanta. Boazqa sumaqtan Rut-tapas Noemitapas qhawariran (Rut 2:19, 20). Chaykunata reparaspaqa yaqapaschá niran: “Jehová Diosqa manan jayk’aqpas saqerpariwaranchu, payqa tukuy tiempon yanapawashallaran”, nispa (leey Salmos 136:23, 26). Noemiqa anchatachá kusikuran Rutpas Boazpas mana pisipaspa payta yanapasqankumanta. Paykunapas anchatachá kusikuranku Noemita kusisqata rikuspa.

²⁴ Rut libropi yachamusqanchis jina tukuy tiempon hermanonchiskunataqa munakushanallanchis. Chaymi paykunataqa mana pisipaspa kallpachananchis sonqochananchis ima. Umalliqkunapas iñiq t’aqapi kallpachaq hermanokunatan kallpachananku. Chaykunata ruwananchispaq kallpachakusunchis chayqa llakisqa tarikuq hermanonchiskunata kusisqata rikuspan noqanchispas kusikusunchis (Hech. 20:35). Chhaynaqa kallpachakushallasun Jehová Dios jina hermanonchiskunata tukuy tiempo munakunanchispaq. Chhaynata munanakusunchis chayqa Jehová Diostan kusichisunchis (Éx. 34:6; Sal. 33:22).

ijwis yachachikuy 12

Rutqa allin amigan karqan

BIBLIAMANTA DIBUJOKUNAWAN YACHANAPAQ

RUT 1-4 CAPITULOKUNA

[Escena 1]

[Narración:] NOEMIQA MOAB LLAQTAPIN TIYARQAN, CHAYPIN QOSANQA WAÑUKAPURQAN. JUJ KUTINMI PAYQA ISRAEL NACIONMAN KUTIPUNANPAQ DECIDIKURQAN. NOEMIQA ISKAY QHACHUNIYOQMI KARQAN, PAYKUNAN KARQAN RUTWAN ORPAWAN. PAYKUNAQA MOAB LLAQTAMANTA KARQANKU, PAYKUNAN NOEMITA COMPAÑARQANKU.

[Escena 2]

[Escena 3]

[Escena 4]

[Escena 5]

[Narración:] KARUCHATAÑA PURIMUSHAQTINKUN NOEMIQA PAYKUNAWAN RIMARQAN.

[Noemí:] USUSIYKUNA QOSAYKICHISQA WAÑUKAPUNÑAN. AMAJINACHU MOAB LLAQTAYKICHISMAN KUTIPUYCHIS, CHAYPI JUJMANTA CASARAKUYCHIS. KUTIPUYCHIS FAMILIAYKICHISMAN.

[Escena 6]

[Orpá:] MANAN KAYMANTAQA RIPUYTA MUNANICHU. RUT NOEMIQA ALLINTAN NIWASHANCHIS KUTIPUNANCHISPAQ.

[Escena 7]

[Orpá:] MOABQA LLAQTANCHISMÁ KASHAN RIKI. TAYTA-MAMANCHISKUNAPAS FAMILIANCHISKUNAPAS AMIGONCHISKUNAPAS MOABPI KASHANKU. NOQAQA KUTIPUSAQMI WASIYMAN.

[Rut:] ORPÁ CHEQAQTAN NISHANKI, ICHAQA NOEMIPAS FAMILIANCHISMÁ KASHAN RIKI. CHAYMANTAPAS ADORASQAN JEHOVÁ DIOSPAS MUNAKUQLLAÑAN, MOABPI DIOSKUNAN ICHAQA MANA CHHAYNACHU KANKU.

[Escena 8]

[Noemí:] ¡RUT QHAWARIY! ORPAQA LLAQTANMAN DIOSNINKUNAMANMI KUTIPUSHAN. QANPAS PAYWAN KUSKA KUTIPUY.

[Escena 9]

[Rut:] MANAN. NOQAQA MANAN SAQESAYKICHU.

[Escena 10]

[Rut:] MAYTAÑA RINKI CHAYPAS, QANWANMI RISAQ.

[Escena 11]

[Rut:] LLAQTAYKIN LLAQTAY KANQA.

[Escena 12]

[Rut:] DIOSNIYKIPAS DIOSNIYMI KANQA.

[Escena 13]

[Narración:] ISRAEL NACIONMAN CHAYASPA JINAN RUTQA CEBADA QHELLAPAKUQ PURIRQAN. PAYQA BOASPA CHAQRANPIN QHELLAPAKURQAN. CHHAYNAPIN RUTPAS NOEMIPAS MIJUYNIYOQ KARQANKU.

[Escena 14]

[Boaz:] ¿PITAQ CHAY SIPASRI?

[Encargado de los cosechadores:] PAYQA MOAB LLAQTAMANTAN, NOEMIWANMI JAMUSQA. PAYQA CH’ISIYAQMI CHAYPI LLANK’ASHAN.

[Escena 15]

[Boaz:] RUT, JEHOVÁ DIOSMI BENDECISUNKI. KAY LLAQTAPIQA LLAPANKUN YACHANKU ALLIN WARMI KASQAYKITA.

[Escena 16]

[Narración:] BOAZQA RUTWANMI CASARAKAPURQAN, JINASPA JUJ WAWAYOQ KAPURQANKU. CHAY WAWANKUTAN SUTICHARQANKU ABED NISPA. OBEDPA JAWAYNINMI KARQAN ISRAEL NACIONPI JUJ ALLIN REQSISQA REY. ¿PIN KANMAN KARQAN CHAY REY? (LEEY RUT 4:22.)

[RECUADRO]

¿IMATAN KAY YACHACHIKUYMANTA YACHASUNMAN?

¿IMAKUNATA RUWASPAN RUT RIKUCHIRQAN NOEMIPA ALLIN AMIGAN KASQANTA?

LEEY: RUT 1:14, 16, 17; 2:11, 12.

¿IMATA RUWASPAN JEHOVÁ DIOS RIKUCHIRQAN RUT-TAPAS NOEMITAPAS MUNAKUSQANTA?

LEEY: RUT 4:13-15.

¿IMAKUNATA RUWASPAN RIKUCHIWAQ ALLIN AMIGO KASQAYKITA?

LEEY: PROVERBIOS 17:17; 18:24.

16 YACHACHIKUY

“Arí, risaqmi”

w15 1/8 12 párr. 6

Israelpaq juj mama jina jatarimurqan

Israelitakunaqa Sísara nisqa sutita uyarispallaraqmi mancharikuqku. Canaán llaqtapi runakunaqa religionninkupipas costumbrenkupipas millay runakunamantas reqsisqa kaqku. Templokunapipas wawakunatas sacrificiopi jaywaqku, qhelli ruwayta imas chaypi ruwaqku. Piensaykuy, ¿imaynan kausay kanman Canaán runakunaq makinpi kaspa? Profetiza Deboraq takisqanman jinaqa, manchakuysi kaq juj llaqtaman viajaypas, manañas juch’uy llaqtakunapipas tiyarqankuñachu (Jueces 5:6, 7). Chay tiempopi runakunaqa sinchi manchasqas tiyaqku, bosquekunapis pakakuqku, orqo wayq’okunapi ima; manas chajrankupipas llank’aqkuñachu, manchakuqkus wawankuta secuestranankumanta, esposankuta violanankumanta ima.

[Nota]

Deboraq takisqanpin reparakun imaynas Sisaraqa gerrakunapi atipamuspa warmikunata apamuq chayta. Wakin kutikunapi atipamuspataq sapanqa soldadonman iskay warmikunata qoq (Jueces 5:30). Chay takipin reparakullantaq imaynas chay tiempopi runakunaqa warmikunataqa wawayoq kayta atisqanraykulla allinpaq qawariqku chayta. Chaypaschá Canaán llaqtapiqa warmikuna violayman yachasqa karqanku.

w86 1/6 31 párrs. 6-8

Leeqkunaq tapukusqan

◼ ¿Jayk’a juezkunan karqanku Sansón jina Gedeón jina?

Israelpi jayk’a juezkunachus kasqanqa imaynatachus wakin israelitakunata qhawarisqankuman jinan karqan. Ichaqa chunka iskayniyoq juezkunan Josuepa tiemponmanta Samuelpa tiemponkamaqa karqanku.

Moisespa Josuepa tiemponpipas wakin umalliqkunas ayllunkupi juez jina kaqku, llaqtamasinkunata uyarinankupaq, chaymantapas juiciokunapi imas decidiqku (Éxodo 18:21, 22; Josué 8:33; 23:2). Josuepa wañukapusqan qhepamansis Israel llaqtaqa Diosmanta karunchakapusqa, jinaspa chay causa juj llaqtakuna Israel llaqtata ñak’arichisqaku. Jueces 2:16 textopin nin: “Chayta rikuspan Jehová Diosqa enemigonkunamanta paykunata librananpaq juezkunata churaq”, nispa. Jehová Diosqa ñaupaq kaq jueztan churarqan Otnielta, paymi karqan “libraq” nisqa (Jueces 3:9). Chay qhepamanmi juezkuna karqan: Ehúd, Samgar, Baraq, Gedeón, Tolá, Jaír, Jefté, Ifzan, Elón, Afdón, Sansón ima.

Chunka iskayniyoq juezkunaq kasqanmantapas Bibliapiqa willanmi Deborapas, Elipas Samuelpas juez kasqankumanta (Jueces 4:4; 1 Samuel 4:16-18; 7:15, 16). Deborataqa profetisa nispan ñaupaqtaqa nikuq, payqa Baraq juezwanmi kuska llank’arqan, ichaqa Baracmi Israel llaqtata ñak’ariymanta libraypiqa umallirqan. Kaqllataqmi Elipas uma sacerdote karqan, payqa manan Israel llaqtata “librananpaqchu” guerrapi umallirqan (Nehemías 9:27). Deborawan Eliwan juezña Israel llaqtapi karqanku chaypas, chay chunka iskayniyoq juezkunaqa jujniraymantapunin juez jina qhawarisqa karqanku. Hechos 13:20 textopin nin: “Diosqa juezkunata paykunapaq churarqan profeta Samuelpa tiemponkama”, nispa. Chay tiempokunatan sutichakun “juezkunaq tiempon” nispa. Chay juezkunaq wawankunan ichaqa manaña juezkunachu karqanku (1 Samuel 8:1).

w15 1/8 13 párr. 1

Israelpaq juj mama jina jatarimurqan

Israelitakunaqa iskay chunka watakunatan Canaán millay runakunaq makinpi karqanku, chaymantan Jehová Diosqa sonqonkuta llamp’uyachiqtinku yanaparqan. Débora Baracpiwan takipi nisqanku jina: “Chaypachan noqa Débora jatarimurqani. Chaypachan Israelpa maman jina jatarimurqani”, nispa. Deboraqa Lapidoj sutiyoq runawansi casarakusqa. Manan yachakunchu wawayoqchus karqanku manachus chayqa, payqa “Israelpa maman jinas” karqan, Jehová Diosmi paytaqa ajllasqa Israel nacionta mama jina cuidananpaq. Chaymi Deboraqa wajachimurqan mana manchakuq juez Baracta Sisarawan maqanakunanpaq (Jueces 4:3, 6, 7; 5:7).

w05 15/1 25 párr. 5

Jueces libromanta allin yachachikuykuna

5:20 ¿Imaynapin janaq pachamanta ch’askakuna Baracta yanaparanku? Bibliapiqa manan willanchu angelkuna Baracta yanaparankuchus manachus chaytaqa. Ichaqa ch’askakunata qhawaqkunaqa manan allintachu Sisaraman willaranku imachus pasananta. Jehová Diosmi ichaqa Baracta yanaparan Sisarawan maqanakushaqtin.

w17.04 27-32

Liston kashananchis Jehová Diosta maypipas servinapaq

“Israel runakunan kikinkumanta maqanakuyman rirqanku, chaykunamanta Señor Diosta yupaychaychis” (JUEC. 5:2)

UNAY watakuna ñaupaqtan kinsa runakuna Jehová Diosta serviq Jobwan rimaranku. Jujninmi karan Elifaz, paymi niran: “Diospaqri, ¿imapaqtaq runari valenman? Yachayniyoqña kaspapas, ¿ima allintaq Diospaqri kanman? ¿Ima allintaq kanman Tukuy-atiyniyoqpaqri chanin runa kasqaykiri? ¿Ima allintaq kanman Diospaqri mana juchachana kasqaykiri?”, nispa (Job 22:1-3). Chaykunata nispaqa mana valeqta jinan Elifazqa runakunata qhawarichisharan. Bildadpas chhaynatan rimallarantaq, paypa nisqanman jinaqa Diospaqqa manas pipas allinqa kanmanchu (leey Job 25:4).

² Paykunaqa munasharanku Diospa ñaupanpi mana valeqta jina Job qhawarikunantan. Arí, thutata kuruta jina qhawarikunantan munasharanku (Job 4:19; 25:6). Chaykuna rimasqankuta yachaspaqa yaqapaschá nisunman: “Juch’uyaykukuq runakunachá karanku”, nispa (Job 22:29). Jehová Diosqa tukuy atiyniyoqmi, chaymi noqanchisqa mana jayk’aqpas paywanqa comparakusunmanpaschu. Chayta entiendenapaq kaypi piensasun. Yaqapaschá jayk’aqllapas juj jatun orqo pataman seqaranchis otaq avionpi viajaranchis, chaykunamanta lliuta qhawariqtinchisqa manan runaqa rikukunpaschu. ¿Chhaynatachu Dios rikun payta servinanchispaq kallpachakusqanchista? Manan. Elifazpas, Bildadpas, Zofarpas llullakuspan rimasharanku, chaymi Diosqa Elifazta niran: “Sinchi phiñasqan qanpaqpas amigoykikunapaqpas kashani”, nispa. Jobmantataq kusisqa niran: “Kamachiy Job”, nispa (Job 42:7, 8). Chhaynaqa atisunmanmi juchasapa runakunaña kanchis chaypas Diosta kusichiyta.

¿IMATAN DIOSMAN QOSUNMAN?

³ Eliuqa uyarisharanmi chay kinsa runakuna Jobwan rimasqankuta. Paykuna rimayta tukuqtinkun Eliuqa Jobta tapuran: “¿Ima allintataq Diosri qanmanta chaskin?”, nispa (Job 35:7) ¿Imaraykun chayta tapuran? ¿Manachu ima ruwasqanchispas Diospaq valen? Manan chhaynachu. Sichus chay kinsa runakuna jina rimashanman karan chayqa Diosqa Eliutapas phiñakunmanchá karan. Aswanmi payqa chay nisqanwan rikuchisharan imaynas Diosqa mana noqanchismantaqa imatapas necesitanchu chayta. Arí, manan ima ruwasqanchispas Diostaqa qhapaqmanpas ni wajchamanpas tukuchinmanchu. Aswanmi Jehová Dios noqanchisman kausayta qowanchis; chaymantapas munakuq kayta, khuyapayakuq kayta iman yachachiwanchis. Rikushantaqmi chayman jinachus kausashanchis icha manachus chayta.

⁴ Jehová Diosqa rikushanmi imaynatas serviqninkunata qhawarishanchis chayta, imataña serviqninkunapaq ruwapunchis chaypas paypaqpas ruwashasunman jinatan Diosqa chayta qhawarin. Proverbios 19:17 textopin nin: “Wajcha runaman manuyqa Señor Diosman manuymi, Señor Diosmi manusqantaqa kutichipunqa”, nispa. Chay textopi nisqan jina Jehová Diosqa tukuy imataña kamaran chaypas, noqanchiswanpas manu kashanman jinan sientekun pitapas yanapaykuqtinchisqa; chayman jinataqmi imaymana bendicionkunatapas qowanchis. Jesús kikinpunin chaytaqa willaran (leey Lucas 14:13, 14).

⁵ Jehová Diosqa anchatan kusikun serviqninkuna munaynin junt’akunanpaq yanapakusqankumanta. Maytachá kusikuran profeta Isaías sutinpi rimamunanpaq listo kashaqtinpas. Dios invitaqtinmi payqa niran: “Noqan kaypi kashani, noqata kachaway”, nispa (Is. 6:8-10). Kay tiempopipas askha iñiqmasikunan Isaías jina listo kashanku Diospa llaqtanpi imaymana llank’anakunata chaskinankupaq. Chaywanpas yaqapaschá tapukusunman: “¿Allinpaqchu Dios qhawarishanman paypaq imapas ruwasqayta? Yanapakuymanña manaña chaypas, ¿manachu Jehová Dios ruwachinqapuni chay llank’anata?”, nispa. Chay tapuykunata entiendenapaq yachasun Baracmanta Deboramantawan, paykunaqa Diosta serviqkunan karanku.

DIOS YANAPAN MANA MANCHAKUNANKUPAQ

⁶ Baracqa Israel llaqtapi ejército umalliqmi karan, Deborataq profetiza karan. Paykunaq tiemponpin Israel llaqtaqa 20 wataña Canaán llaqtapi rey Jabinpa makinpi kasharan. Chay reypa soldadonkunaqa sinchi millaymi karanku, chaymi campokunapi tiyaq Israel runakunaqa manchakuqku wasinkumanta lloqsiytapas. Rey Jabinpa guerrapaq carretankunapas isqon pachajmi karan. Israel runakunaqmi ichaqa mana ima armankupas karanchu defiendekunankupaq (Juec. 4:1-3, 13; 5:6-8).

⁷ Jabinpa ejercitonqa facíl venceyta jinatachá qhawarisharan israelitakunataqa. Ichaqa Jehová Diosmi profetisa Deborawan Baracman willachiran imachus ruwananta, niranmi: “Tabor orqoman rispa, Neftalí ayllumanta Zabulón ayllumantawan chunka waranqa runakunata juñumuy. Noqataq pusamusaq rey Jabinpa soldadonkunaq umallin Sisarata soldadonkunantinta carretankunantinta Cisón mayupi qankunawan maqanakunanpaq, chaypin qankunawan paykunata atipachisaq”, nispa (Juec. 4:4-7).

⁸ Chayta kasukuspan Baracqa lliuman chayta willachiran, jinan 10.000 runankuna Tabor orqopi juñukuranku, paykunawan kuskan Baracqa Taanac wayq’oman jaykuranku enemigonkunawan maqanakuq (leey Jueces 4:14-16). ¿Yanaparanchu Dios paykunata? Arí, yanaparanmi. Qonqayllan fuerteta para jich’arikamuran, jinan lliu t’uru kapuran. Chhaynapin israelitakunaqa Sisaraq ejercitonta atiparanku. Sisaran ichaqa ayqekuran, jinan Baracqa 24 kilómetrota jina Harosetkama qatiparan. Manaña carretantin phawayta atispan Sisaraqa chakillapiña phawaran Zaananimkama. Chaypin Jaelpa karpanpi pakakuran. Sisaraqa sinchi sayk’usqan kasharan, chaymi misk’ita puñurapuran, jinan Jaelqa mana manchakuspa wañuchiran (Juec. 4:17-21). Chhaynatan Jehová Diosqa llaqtanta libraran enemigonkunamanta.

MANAN LLAPANKUCHU YANAPAKUYTA MUNARANKU

⁹ Jueces 4 capitulopi imachus willasqanmantaqa 5 capitulopin astawan willashan. Jueces 5:20, 21 textopin nin: “Janaq pachamantan qoyllurkuna maqanakamuran, tiyasqankumantan Sísara contra sayarimuran. Cisón mayuqa llapantañan apapuran”, nispa. ¿Angelkunachu chay guerrapi yanapankuman karan? ¿Cielomantachu rumikuna urmayamunman karan? Bibliaqa manan chaytaqa willanchu. Ichaqa Jehová Diosmi israelitakunataqa yanaparan, paymi fuerteta parachimuran. Chhaynapin 900 carretakunaqa manaña puriyta atirankuchu. Chaymantapas kinsa kutitan Jueces 4:14, 15 textopi willashan Jehová Dios israelitakunata yanapasqamanta. Chhaynaqa manan 10.000 israelitakunamanta mayqenpas ninmanchu karan: “Noqaykuq kallpaykuwanmi atipayku”, nispaqa.

¹⁰ Chay guerra tukukusqan qhepamanmi Deborawan Baracpiwan takiranku Jehová Diosta jatunchanankupaq. Chay takisqanku wakin partepin nishan: “Meroz llaqtata ñakaychis, runankunatapas ñakallaychistaq, Señor Diosta mana yanapasqankumanta, Señor Dioswan atiyniyoq contra mana maqanakusqankumanta”, nispa (Juec. 5:23).

¹¹ Meroz llaqtaqa ñaskasqa kasqanmantapaschá ch’usaqman tukupuran, manan yachakunchu maypichus karan imaynachus karan chayta. Chay llaqta runakunaqa uyarirankuchá guerrapaq runakuna necesitakusqantaqa, ichaqa manan paykunaqa Baracta yanapaq rirankuchu. Chaymantapas yaqapaschá Sisaraqa ayqekushaspa chay llaqtanta pasaran, chayta rikushaspapas manan imatapas paykunaqa ruwarankuchu. Chay runata jap’inkuman karan chayqa Jehová Diosqa bendecinmanmi karan paykunata. Manan paykunaqa Jael jinachu karanku. (Juec. 5:24-27).

¹² Jueces 5:9, 10 textopi willasqan jina, manan llapa runakunachu Baracta yanapaq riranku. Chaymi Deborawan Baracpiwanqa paykunawan riq runakunamanta niranku: “Israelpi umalli runakunawanmi sonqoyqa kashan, paykunamantakama auqa-tinkuyman [otaq guerraman] riq runakunawanpas”, nispa. Paykunaqa manan “yuraq asnopi puriqkuna, qompi chusi patapi tiyaqkuna” jinachu karanku. Chay runakunaqa ancha allinpaq qhawarikuspan mana guerraman rirankuchu, yaqapaschá niranku: “Imamantaq noqari chayman rishayman”, nispa. Baracwan kuska riqkunan ichaqa Tabor orqo rumi-rumi qhatakunapi, Cisón wayq’opi ima enemigonkuwan maqanakuranku. Wakin runakunataq Diospa invitasqanña kasharanku chaypas mana rirankuchu. ¿Imatan chay yachachiwanchis? Noqanchispas allintan reparakunanchis sonqomantachus Diosta servishanchis icha manachus chayta.

¹³ Baracwan kuska riqkunaqa rikurankuchá Jehová Diosqa tukuy atiyniyoq kasqanta. Chaymantapas “Diospa jatun atipasqanmantaqa” willarankuchá jujkunaman (Juec. 5:11). Rubén, Dan, Aser ayllu runakunan ichaqa uywankuwan, barconkuwan, juj ruwaykunapi ima ocupasqa kasharanku (Juec. 5:15-17). Ichaqa yachamusqanchis jina, manan llapa ayllukunachu chhayna karanku. Zabulón, Neftalí ayllu runakunaqa wañuytapas mana manchakuspan Deborawan Baracwan ima riranku (Juec. 5:18). Llapa chay ayllukunaq imaynachus kasqankumantaqa imaymanakunatan yachasunman.

JEHOVÁ DIOSTA ALABAYCHIS

¹⁴ Kay tiempopiqa manan guerramanraqchu rinanchis Diosta apoyananchispaqqa. Chhaynaqa, ¿imaynatan pay apoyasqanchista rikuchisunman? Tukuy sonqo predicaspa. Chaymantapas Diospa llaqtanpiqa imaymana ruwanakunan kashan, chaykunapi yanapakunanchispaqmi listo kashananchis. Chay ruwaykunapin wakin hermanokunapas yanapakushanku, paykunamanta wakinmi kanku precursor regular, wakintaq Betelpi llank’ashanku, wakintaq juñunakuna wasi ruwaykunapi yanapakushanku. Umalliqkunapas imaymana ruwaykunapin yapakushanku, wakinmi hospitalkunapi rimanankupaq encargasqa kanku, wakintaq asambleakuna aparikunanmanta encargasqa kanku. Jehová Diosqa rikushanmi paypaq tukuy ima ruwasqanchistapas, manataqmi jayk’aqpas chaytaqa qonqanqachu (Heb. 6:10).

¹⁵ Llapanchismi allinta qhawarikunanchis imaynas sonqonchis kashan Jehová Diospaq chayta. ¿Ima ruwana kaqtinpas “jujkunayá ruwashachunku” ninchischu? Icha ¿apuraychu chaypi yanapakunchis? ¿Barac, Débora, Jael, 10.000 runakuna jinachu tukuy atisqanchista ruwashanchis Diosta servinanchispaq? Icha, ¿imaymanakunata tariypiraqchu afanasqa kashanchis? Yaqapaschá askha qolqeyoq kayta munaspa karu llaqtata otaq waj nacionta riyta munashanchis. Chhayna kaqtinqa, ¿Diosmanta mañakuspachu familianchispi iñiq t’aqapi imaraq ñaupaqta piensarinchis? Icha, ¿apuraychu chayman pasanchis?

¹⁶ Jehová Diospa gobiernonta apoyayqa manan ima ruwaywanpas igualakunmanchu. Saqran ichaqa Adán Evaq tiemponmantapacha munashan llapa runakuna Diospa contranpi kananchista. Diospa gobiernonta apoyaspan ichaqa Saqraman rikuchisun Dioswan kay munasqanchista. Iñiyninchis junt’aq sonqo kasqanchis iman yanapawasun Jehová Diosta tukuy sonqowan servinanchispaq, chayta ruwaspataq payta kusichisun (Prov. 23:15, 16). Chaymantapas Diosta tukuy sonqo servisun chayqa razonwanmi Diosqa Satanaspa ima k’amisqanmanpas kutichinqa (Prov. 27:11). Chhaynaqa tukuy sonqo Jehová Diosta servisun, chhaynapin payqa kusikunqa noqanchiswan.

¹⁷ Pisi tiempomantaqa Diospa gobiernonta apoyaq runakunallan kay pachapiqa kausanqaku. ¡Maytachá munashanchis chay p’unchay chayamunanta! Débora jina, Barac jinachá chay p’unchay chayamunanta mañakushanchis, paykunan niranku: “Señor Diosniy, chay jina wañuchisqapuni kachun llapan auqaykikunaqa [otaq enemigoykikunaqa]. Qan munakuqtaq k’ancharichun, inti jinaraq wach’irichunku”, nispa (Juec. 5:31). Chay nisqankuqa Satanaspa kamachisqan runakunata Jehová Dios chinkachiqtinmi junt’akunqa. Chaypiqa manan noqanchischu guerrata ruwasun, aswanmi noqanchisqa karullamanta qhawasun imaynatachus Jehová Dios librawasun chayta (2 Crón. 20:17). Chay p’unchay chayamunankaman ichaqa Diospa munaynin ruwaypi ocupasqa kashananchis.

¹⁸ Israel runakuna Jabinpa soldadonkunata guerrapi vencesqanku qhepamanmi Déboraqa Baracpiwan takiyta qallariranku. Ichaqa manan runakunatachu jatuncharanku aswanmi Jehová Diosta; nirankun: “Israel runakunan kikinkumanta maqanakuyman riranku, chaykunamanta Señor Diosta yupaychaychis”, nispa (Juec. 5:1, 2). Noqanchispas chay runakuna jinan listo kashananchis maypipas Jehová Diosta servinanchispaq. Chhayna kasun chayqa jujkunapas noqanchis jinan Diosta astawan servinqaku.

w03 15/11 28-31

Baracqa allin iñiyniyoq kaspan juj atiyniyoq ejercitota atiparqan

CHAY atiyniyoq ejercitoqa askha soldadokunayoq allin armasqa iman kasharqanku, maqanakunankupaqpas liston kasharqanku. Juj ladomanta ejercitotaq pisilla karqanku, manan armankupas karqanchu.

Baracwan, Deborawan, 10.000 israelitakunawan iman chhayna sasachakuypi tarikusharqanku. Enemigonkutaq karqan Canaán runakuna Sisaraq umallisqan. Paykunaqqa askhan guerrapi maqanakunanku carronkupas karqan, chay carrokunaq llantanpiqa afilasqa cuchillokunas kaq. Chay guerrataqa ruwarqanku Tabor orqopin, Cisón wayq’opi imas. Chay guerrapin ichaqa israelitakuna atiparqanku Barac allin iñiyniyoq kasqankurayku. Qhawarisunchis imakunan pasarqan manaraq chay guerra qallarishaqtin chaymanta.

Israel runakunan Jehová Diosmanta mañakurqanku

Jueces libropin willashan askha kutipi israelitakuna Diosmanta karunchakusqankumanta, chayrayku imaymana ñak’ariykunapi tarikusqankumantawan. Sapa kuti sonqomanta Jehová Diosta mañakuqtinkun payqa libraqta kacharqan, chaymantan ichaqa jujmanta Diosmanta karunchakullarqankutaq. “Ehúd wañupuqtinmi Israel runakunaqa jujmanta ruwarqanku Jehová Diospa cheqnisqan mana allin ruwaykunata”, Ehudqa juez kaspan Moab llaqtaq makinmanta paykunata librarqan. Chay qhepamanqa “paykunaqa waj dioskunatan ajllakurqanku”. ¿Imapin chaymanta tarikurqanku? “Jehová Diosqa Israel runakunatan entregarqan Canaán rey Jabinman, payqa Azor llaqtapin rey karqan. Soldadonkunaq umallintaq karqan Arósej-Ha-Goyimpi tiyaq Sísara. Rey Jabinqa isqon pachaj fierro carretakunayoqmi karqan, llantanpi cuchillokunayoq; paymi Israel runakunata iskay chunka wata sinchita sufrichirqan. Chaymi Israel runakunaqa jujmanta Jehová Diospa yanapayninta mañakullarqankutaq” (Jueces 4:1-3; 5:8).

Bibliapin willan imaynas Israel llaqta runakuna tiyasharqan chayta: “Jaelpa p’unchayninkunapiqa, ch’inmi ñankunaqa kaq. Viajaqkunapas juj ladontan puriqku. Israelpiqa manañan kapurqanchu juch’uy llaqtachakunaqa”, nispa (Jueces 5:6, 7). Israel llaqta runakunaqa sinchitan manchakuqku Canaán runakunataqa. Juj allin estudiaq runan nin: “Manchakuywanmi Israel runakunaqa dominachikurqanku, chaymi mana piniyoq jina llapankupas kausaqku”, nispa. Chaymi israelitakunaqa jujmanta Jehová Diospa yanapayninta mañakuyta qallarirqanku.

Jehová Diosmi juj umalliqta churarqan

Israel runakunaqa sinchi sasachakuypin tarikusharqanku Canaán runakunaq ñak’arichisqan, Diosmi profetisa Deborawan willachirqan kamachikuyninkunata, juicionkunata ima. Chhaynapin Jehová Diosqa Deborata Israel llaqtaq mamanta jina qhawarichirqan (Jueces 4:4; 5:7).

Deboran Baracta wajachimurqan, jinaspa nirqan: “Jehová Diosmi nisunki: Phaway Tabor orqota riy, Neftalí ayllumanta Zabulón ayllumantawan chunka waranqa runakunata pusarikuspa. Noqan Jabinpa soldadonkunaq umallin Sisarata pusamusaq Cisón wayq’oman llapa carretakunantinta soldadokunantinta, jinan makiykiman entregasayki”, nispa (Jueces 4:6, 7). “Jehová Diosmi nisunki” nisqanwanmi Deboraqa sut’ita nisharqan mana paychu Baracta kamachishasqanta. Deboraqa Jehová Diospa kamachikusqallantan rimasharqan. ¿Imanirqanmi Barac?

Baracmi nirqan: “Noqawan kuska rinki chayqa risaqmi, mana rinki chayqa manan risaqchu”, nispa (Jueces 4:8). ¿Imaraykun Barac mana kaq ratuchu kasukurqan Jehová Diospa kamachisqanta? ¿Manchali kasqanraykuchu? ¿Manachu Jehová Diospi confiarqan? Manan chhaynachu karqan. Baracqa manan mana kasukuqchu karqan. Aswanpas payqa Jehová Diospa kamachikusqanta junt’ananpaqqa manan kallpallanpichu confiakurqan. Payqa rikuytan munarqan Jehová Dios paykunawan kashasqanta, chhaynapi paypas runankunapas confianzawan maqanakuq rinankupaq. Chaywanmi yachanchis Baracqa kasukuq kasqanta, iñiyninpipas allin kallpachasqa kayta munasqanta.

Barac imaynachus kasqanqa Moisesman, Gedeonman, Jeremiasman iman rijch’akun, paykunapas manan kallpallankupichu confiakurqanku Jehová Diospa kamachikuyninkunata junt’anankupaqqa. Ichaqa manan chayraykuchu Diosqa qhawarirqan mana iñiyniyoqta jina (Éxodo 3:11–4:17; 33:12-17; Jueces 6:11-22, 36-40; Jeremías 1:4-10). ¿Imanisunmanmi Débora imayna kasqanmanta? Manan payqa Jehová Dios atiy qosqanwanchu munasqanta ruwarqan, aswanpas k’umuykukuywanmi Diosta servirqan. Chaymi Baracta nirqan “arí, risaqmi” nispa (Jueces 4:9). Deboraqa liston kasharqan wasintapas saqespa Baracwan kuska guerraman rinanpaq. Deboraqa allin ejemplon noqanchispaq iñiyninpi mana manchakuq kayninpipas.

Baractan qatipakurqanku allin iñiyniyoq kasqankurayku

Israel llaqtaq ejercitonqa Tabor orqopin juñukurqan. Chay orqoqa allin lugarmi karqan, chay orqollapipunis tupaqku Neftalí ayllumanta Zabulón ayllumanta runakunaqa. Israel runakunaqa Jehová Diospa kamachikusqanman jinan 10.000 runakuna chay orqoman rirqanku, Déborawan Baracwan ima.

Baracwan riq runakunaqa allin iñiyniyoqmi kananku karqan. Jehová Diosmi prometerqan Canaán runakunata atipanankupaq, ichaqa israelitakunaqa manan armayoqchu karqanku. Jueces 5:8 textopin nin: “Tawa chunka waranqa Israel runakunaqqa manan ima jark’apakuna escudonkupas kaqchu, manan juj lanzankupas kaqchu”, nispa. Chaywanmi yachanchis israelitakunaqa mana armayoq risqankuta. Allin armasqaña rinkuman karqan chaypas manan atipayta atinkumanchu karqan, ¿imarayku? Enemigonkuqa allin espadakunayoq, allin guerra carrokunayoq iman karqanku. Sisaraqa, Barac runankunantin Tabor orqoman wichasqankuta yachaspaqa usqhayllachá soldadonkunata, guerra carronkunata Cisón wayq’opi juñurqan (Jueces 4:12, 13). Sisaraqa manan yacharqanchu tukuy atiyniyoq Jehová Dioswan maqanakunantaqa.

Baracmi Sisaraq ejercitontaqa ch’usaqyachirqan

Maqanakunanku p’unchay chayamuqtinmi Deboraqa Baracta nirqan: “Jatariy, kunan p’unchaymi Jehová Dios Sisarata makiykiman entregasunki. Jehová Diosqa qanwanmi kashan”, nispa. Baracqa runankunantinmi Tabor orqomanta uraykamunanku karqan Cisón wayq’okama, Sisaraq carronkunaqa allintan chay wayq’opiqa phawaykachankuman karqan. ¿Imaynan kashawaq karqan Baracpa ejercitonpi kashaspa? ¿Tukuy sonqomantachu kasukuwaq karqan Jehová Diosmanta chay kamachikuy jamusqanta yachaspa? Baracwan 10.000 runankunawanqa chaytan ruwarqanku. “Jehová Diosmi sinchita mancharichirqan Sisarata, soldadonkunata, carretakuna manejaqkunatawan” Baracpa ñaupaqenpi (Jueces 4:14, 15).

Jehová Diospa yanapayninwanmi Baracqa Sisarata soldadonkunantinta mancharichispa ayqerichirqan. Bibliapiqa manan llapa imakunachus pasasqanmantaqa willanchu. Ichaqa Baracpa Deborapa takinpin nin: “Cielokunan ch’aqchurikamurqan, phuyukunan sut’urimurqan”, nispa. Yaqapaschá sinchita paramurqan chaywantaq Sisaraq guerrapi maqanakunan carrokunaqa t’urupi manaña puriyta atirqanchu, chayraykuchá Baracqa paykunata mancharichirqan. Chhaynapin guerrapi maqanakunanku armankuqa mana imapaqpas valepurqanchu. Sisaraq runankunaq wañusqa cuerponmantan takipi nin: “Cisón mayun paykunata aparqan”, nispa (Jueces 5:4, 21).

¿Imaynapin chay pasanman karqan? Cisón wayq’oqa ch’akis karqan, maynillansi unuqa chayninta pisilla phawaq. Nishuta paramusqanwansi ichaqa chay wayq’opi unuqa sinchita phawaq. Jujkunan rimanku, primera guerra mundial kashaqtinsi chay wayq’opiqa quince minutota parasqallanwan sinchi t’uru kapurqan, chaywansi ejercitopi soldadokunaqa mana ima ruwaytapas atiqkuchu. Guerrakunamanta willaq qelqaq nisqanman jinaqa 1799 watapi 16 abril killapis Napoleón, turcos nisqa runakunawan maqanakurqan Tabor orqopi, chaypis “askha soldadokuna escapashaspa wañupurqanku, Cisón wayq’omanta sinchita unu phawamusqanwan”.

Historiador judío Flavio Josefoq nisqanman jinapas, Sisaraq ejercitonwan Baracpa ejercitonwanqa ñas tupanankuña kashasqa, chayllamansi “janaq pachamanta raqhaqaqayta qallarimuspa chijchi chayamusqa, sinchi parantin; wayrataq Canaán runakuna ladoman parata apaspa mana ñawinkutapas qhawarichirqanchu, chhaynapi mana imatapas rikuyta atirqankuchu”.

Jueces 5:20 textopin nin: “Cielomantapachan ch’askakuna maqanakamurqan; ñanninkumantan Sisarawan maqanakamurqanku”, nispa. ¿Imaynatan ch’askakuna Sísara contra maqanakurqanku? Wakin runakunaqa chaytan qhawarinku Jehová Diospa yanapayninta jina. Wakinñataq ninku “angelkunaq yanapayninmi, meteoritokunan urmaykamurqan otaq Sisaraq layqa runankunaq nisqankun mana junt’akunchu” nispa. Bibliapiqa manan ninchu imaynatachus ch’askakunaq maqanakusqantaqa, ichaqa entiendenchismi Israel runakunaq Diospa yanapayninta chaskisqankuta. Imaynaña karqan chaypas, israel runakunan chay guerrapiqa atiparqanku. “Baracqa Arósej-Ha-Goyimkaman qatiykurqan carretakuna manejaqkunata soldadokunata ima. Chaypin Sisaraq llapa soldadonkunata wañuchirqanku, manan jujpas kausarqanchu” (Jueces 4:16). ¿Iman pasarqan Canaán soldadokunaq umallin Sisarawan?

“Juj warmiq makinpin” millay runa wañurqan

Bibliapin nin: “Sisaraqa chakillapin escapakurqan Jaelpa karpankama, Jaelqa Heberpa esposanmi karqan. Azor llaqta rey Jabinwan Heberpa familianwanqa sumaqpin kausasharqanku”, nispa. Jaelmi Sisarataqa karpanman jaykunanpaq nirqan, jinaspa lecheta ujachirqan chaymantataq puñuruqtin tapaykurqan. “Jinan Heberpa warmin Jaelqa estacata martillotawan” jap’irqan, chaykunaqa karpapi tiyaqkunapaqqa kallaqpunin. “Jinaspa chay estacawan Sisaraq umanpi takaspa pampakama pasarachirqan, chhaynapin Sisaraqa wañupurqan” (Jueces 4:17-21).

Chaymantataq Jaelqa Baracwan tupaq lloqsirqan, jinaspa nirqan: “Jamuy kaypin kashan maskhasqayki runaqa”, nispa. “Baractaq jaykuspa Sisarata wañusqata rikurqan, estacawan umanpi sat’isqata”. ¡Chay pasasqanqa maytachá Baracpa iñiynintaqa kallpacharqan! Chaytaqa ñaupaqmantañan profetisa Deboraqa willasqa: “Manan chay guerraqa qanpa sutiykipichu atipasqa kanqa, Jehová Diosqa juj warmiq makinmanmi Sisarata entreganqa”, nispa (Jueces 4:9, 22).

¿Traicionerachu karqan Jael? Jehová Diosqa manan chhaynatachu qhawarirqan. “Karpakunapi tiyaq llapa warmikunamantapas aswan jatunchasqa kachun” nispan Baracpa Deborapa guerrapi atipasqanku takipiqa nirqan. Chay takipi nisqanmi astawanraq entiendechiwanchis imaynapi Sisaraq wañusqanta. Bibliapin nin: “Sisaraq mamanmi qhawapakamusharqan: ¿Imaraykutaq manari chayamunraqchu?”, nispa. Palacionpi yachaysapa warmikunan nisharqanku: “Guerrapi qechusqankutachá rakinakushanku; jujta iskayta imachá sapanka qhariman warmita qoshanku. Sisaramanchá qoshanku teñisqa telakunata; arí, chaytachá payman qoshanku. Bordasqa p’achakunatachá payman qoshanku; qechuqmasinkunamanpas iskay-iskaytachá bordasqa p’achata qoshanku”, nispa. Chaytaqa Sisaraq mamanpa sonqonta tiyaykachinankupaqmi nirqanku (Jueces 5:24, 28-30).

¿Imatan noqanchis chaymanta yachasunman?

Baracmanta yachayqa imaymanapin yanapawasunman. Chaypin yachanchis Jehová Diosmanta llapa karunchakuqkunaqa imaymana ñak’ariykunapi tarikusqankuta. Ichaqa sichus sonqomanta arrepientekuspa Diosman kutirikusun chayqa imaymana ñak’ariykunamantan salvakusun. Chaymantapas yachananchismi kasukuq kayta. Mayninpiqa yaqapaschá mana gustonchispaqchu Diospa kamachikuyninkunaqa kanman, ichaqa allinninchispaqmi chaykunaqa (Isaías 48:17, 18). Baracqa Jehová Diospi iñisqanraykun mancharichispa “ejercitokunatapas phawachirqan”, kasukurqanmi Diospa kamachikuyninkunatapas (Hebreos 11:32-34).

Deboraq Baracpa takinpin kay sumaq rimaykunawa tukun: “Jehová Diosníy, chhaynata wañuchunku enemigoykikuna, qanta munakuqkuna ichaqa inti jina k’ancharichunku”, nispa (Jueces 5:31). ¡May sumaqchá kausayqa kanqa Bibliapi chay nisqan junt’akuqtinqa!

17 YACHACHIKUY

“Llapa warmikunamantapas aswan jatunchasqa kachun”

w19.09 8, 9 párrs. 3-6

Armagedonqa kusikunanchispaqmi kanqa

³ (Leey Apocalipsis 16:14, 16). Armagedón nisqa simiqa juj kutillatan Bibliapi rijurin. Hebreo rimaypitaq “Meguidó orqo” ninanta nin (Apo. 16:16, willakuyta qhaway). Meguidó llaqtaqa Israel nacionpin tarikuran (Jos. 17:11). Llapa nacionkunamanta reykunan juñukuspanku Diospa llaqtan contra jatarinqaku, chaytan Armagedón nispa nikun (Apo. 16:14). Ichaqa kay yachachikuypin Armagedonmanta rimaspa rimallasuntaq Diospa guerranmanta, chayqa qallarinqa reykuna Diospa llaqtan contra juñukusqanku qhepamanmi. Armagedonqa manan juj llaqtachu. ¿Imanaqtinmi chayta ninchis? 1) Meguidó orqoqa manan kanchu. 2) Israelpi tarikuq Meguidó llaqtaqa juch’uyllan, chaypiqa manan pachantinmanta ‘llapa reykunaqa’ ejercitonkunawanqa jaykunkumanchu. 3) Armagedón guerraqa qallarinqa llapa reykuna pachantinpi tiyaq hermanonchiskuna contra phawaykuqtinkun. Diospa guerran manaraq qallarishaqtinmi imaymanakuna pasanqa chaytan Armagedón nispa nikun. Chaymanta astawanraq yachasun.

⁴ ¿Imaraykun Jehová Dios jatun guerranta comparan Meguidó llaqtapi pasasqanwan? Meguidó llaqtaq wayq’onpi askha guerrakuna aparikusqanrayku. Mayninpin chay guerrakunapi Jehová Dios llaqtanta yanaparan. Juj kutinmi Meguidó qayllapi mayuwan juez Baracta yanaparan Sísarata Canaán ejercitontawan ch’usaqyachinanpaq. Jinan Baracpas profetisa Deborapas Jehová Diosta agradecekuranku enemigonkuta vencesqankumanta. Chaymi takispa niranku: ‘Janaq pachamantan qoyllurkuna [Sísara contra] maqanakamurqanku. Cisón mayun llapanta apapuran’, nispa (Juec. 5:19-21).

⁵ Baracwan Deborawanmi takiyta tukushaspa niranku: “Wañuchisqapuni kachun llapan auqaykikunaqa. Qan munakuqtaq k’ancharichun, inti jinaraq wach’irichunku”, nispa (Juec. 5:31). Armagedonpipas Jehová Diospa enemigonkunan wañuchisqa kanqaku, serviqninkunan ichaqa salvakunqaku. Ichaqa, ¿imapin jujniray Armagedonwan Baracpa maqanakusqan guerrawan? Diospa serviqninkunaqa manan Armagedonpi maqanakunqakuchu nitaq armantinchu kanqaku. Aswanpas paykunaqa confianqaku Jehová Diospi ejercitonpi ima, chaymi mana manchakunqakuchu (Is. 30:15; Apo. 19:11-15).

⁶ ¿Imaynatan Jehová Dios enemigonkunata Armagedonpi ch’usaqyachinqa? Yaqapaschá terremotokunawan, chijchikunawan otaq rayokunawanpas (Job 38:22, 23; Ezeq. 38:19-22). Otaq enemigonkuna paykunapura wañuchinakunqaku (2 Crón. 20:17, 22, 23). Otaq angelninkuna enemigonkunata wañuchinqa (Is. 37:36). Imataña ruwanqa chaypas ch’usaqyachinqapunin enemigonkunataqa. Llapa enemigonkunan chinkachisqa kanqaku, chanin runakunataq salvakunqaku (Prov. 3:25, 26).

it “Heber” núm. 2

Héber

2. Quenita runa Heberqa Jaelpa qosanmi karqan (Jaelmi Sisarataqa wañuchirqan, Sisaraqa rey Jabinpa ejercitonta umalliqninmi karqan) Hobab runaq mirayninmanta, Moisespas paypa qataynin karqan. Yaqachus jina Heberqa wakin quenita runakunamanta t’aqakunman karqan, jinaspa Hazor llaqtamanta rey Jabinta apoyanman karqan (Jue. 4:11, 17, 21; 5:24).

w08 1/10 18, 19 párrs. 12-15

Jehová Diosqa kutichinmi sonqomanta mañakusqata

¹² Salmistaqa anchatan confiaran Jehová Dios enemigonkunaq yuyaykusqanta qolluchinanpi, chaymanta yachasunchis. 83 Salmo qelqapin willashan iskay kutipi Israel runakuna enemigonkunata atipasqanmanta. Iskaynin maqanakuymi aparikuran Meguido llaqtaq qayllanpi, chay cheqasmi Meguido wayq’o pampa karan. Chay wayq’ontan Cisón mayu uraykamun chaymi ch’akiriy tiempopiqa alayrilla rikukun mayninta unuq purisqan. Paray tiempopin ichaqa kay mayu phoqchispa Meguido pampata hunt’aykun, chayraykupaschá suticharanku: “Meguido mayu”, nispa (Jue. 4:13: 5:19).

¹³ Meguido llaqtaq chimpanpin (chunka phisqayoq kilometrota rispa) Moré moqo tarikun. Juez Gedeonpa tiemponpin Madián runakuna, Amalec runakuna, Intiq lloqsimunan ladomanta runakunapas chaypi huñukuranku Diospa llaqtanwan maqanakunankupaq (Jue. 7:1, 12). Gedeonqa 300 runakunallawanmi maqanakuq riran, ichaqa Jehová Diospa atiyninwanmi atiparanku chay hatunkaray ejército runakunata. ¿Imatan ruwaranku atipanankupaq? Jehová Diospa kamachisqanman hinan awqankuta muyuykuranku p’uyñu aparisqakama, p’uyñu ukhupitaq nina k’anchayta pakasqata aparanku. Gedeonpa kamachisqanta kasukuspataq p’uyñukunata p’akiqtinku nina k’anchay rikhuriran, waqrakunata tocaspataq niranku: “¡Señor Diospa atiyninwan! ¡Gedeonpa kallpanwan maqanakusun!”, nispa. Chayta uyarispan enemigokunaqa sinchita mancharikuspa paykunapura wañuchinakuyta qallariranku. Mana wañuqkunaqa Jordán mayutan chimparanku ayqekunankupaq. Chaykamaqa askha Israel runakunan hamuranku chay ayqekuq runakunata qatinankupaq. Llapanpiqa 120.000 soldadokunatan wañuchiranku (Jue. 7:19-25; 8:10).

¹⁴ Moré moqo wichay ladopin (soqta kilometrota hina purispa) tarikun Tabor orqo, chayqa Meguido wayq’oq hukkaq ladonmi karan. Chay orqopin juez Barac chunka waranqa Israel soldadokunata huñuran Hazor llaqtamanta rey Jabinpa soldadonkunawan maqanakunanpaq, comandante Sísaran chay soldadokunataqa umalliran. Jabinpa soldadonkunaqa isqon pachak carretakunantin soldadokunantin iman puririmuranku, sapanka carretakunaq ruedanpitaq karan fierromanta kuchillokuna. Israel soldadokunan ichaqa mana allin armasqa huñukuranku Tabor orqopi, chaykamataq Sísaraq ejercitonqa Cisón wayq’oman puririmuranku. Hinan, “Señor Diosqa q’aqcharqan Sisarata, soldadonkunata, carretakunapi phawaqkunatawan”. Qonqaylla paramuqtinmi Cisón mayu phoqchimuran chaypaschá t’uru kaqtin carretakunaqa mana puririyta atirankuchu. Chaymi Israel runakunaqa llapa chay ejercitota wañuchiranku (Jue. 4:13-16; 5:19-21).

¹⁵ 83 Salmota qelqaqqa Jehová Diosta rogakun paypa tiemponpi Israel llaqtata amenazaq nacionkunata kaqllatataq ruwananpaq. Khaynatan mañakuran: “Madián runakunata hina paykunata ruway, Cisón mayupi Sisaratawan Jabintawan ruwasqaykita hina, chaykunan Endorpi wañurarqanku, hallp’a wanumanmi tukupurqanku”, nispa (Sal. 83:9, 10). Tukukuypi Jehová Dios Satanaswan qatikuqninkunawan ima maqanakusqantan sutichakun Har-magedón, nispa, chayqa “Meguido Orqo ninanmi”. Chay sutin yuyarichiwanchis ñawpaq tiempopi Meguido llaqtaq qayllanpi maqanakuykuna aparikusqanta. Chay guerrakunapiqa Jehová Diosmi atiparan, chaywanmi yachanchis Har-magedón guerrapipas Jehová Dios atipananta (Apo. 16:13-16).

w15 1/8 15 párr. 2

Israelpa maman jinan jatarimurqani

Chay qhepallamanmi Baracqa Sisarata qatipamuspa Heberpa karpakusqanman chayarqan. Chaypin Heberpa esposan Jaelqa Baracman Sisarata wañusqata rikuchirqan, umanpi estacawan sat’isqata. Baracqa chaypin rikurqan Deboraq imachus willasqan junt’akusqanta. Deboraq willasqanman jinaqa juj warmis Sisarataqa wañuchinan kasqa, chaytaqmi pasarqanpas. Kay tiempopi yachaysapa runakunan Jaelpa imachus ruwasqanmanta mana allinta rimarqanku, Baracwan Deborawanmi ichaqa Jaelpa ruwasqanta allinpaq qhawarirqanku. Chaymi Jehová Diospa yanapasqan juj takipi nirqanku: “Llapa warmikunamanta Jael aswan jatunchasqa kachun”, nispa (Jueces 4:22; 5:24). Deboraqa manan envidiakurqanchu Jaelta jatunchasqankumantaqa, aswanpas payqa kusisqan kasharqan Jehová Diospa willasqan junt’akusqanmanta.

ijwbq yachachikuy 161

¿Imatan yachasunman Bibliaq willasqan wakin warmikunamanta?

Biblian kutichin

Bibliaqa askha warmikunamantan willan, paykunamantaqa imaymanatan yachasunman (Romanos 15:4; 2 Timoteo 3:16, 17). Kaypin yachasunchis pisillapi wakin warmikunaq imaymana ruwasqankumanta, wakinpaq ruwasqankunan yanapawasunman, wakinpataq mana (1 Corintios 10:11; Hebreos 6:12).

Abigail

¿Pin karan? Abigailqa Nabalpa esposanmi karan, Nabalqa qhapaq millay runan karan. Abigailqa allin yuyayniyoq k’umuykukuqmi karan, chaymantapas munay rijch’ayniyoq Dios sonqo warmin karan (1 Samuel 25:3).

¿Imatan ruwaran? Abigailqa allin yuyayniyoq warmin karan, chaymi allinkaqta ruwaran. Payqa Nabalwanmi tiyaran Davidpa enemigonkunamanta pakakusqan llaqtapi. David chay llaqtapi tiyashaspaqa Nabalpa uywankunatan suwakunamanta cuidaqku. Juj p’unchaymi Davidqa runankunata kacharan Nabalmanta mijunata mañakamunankupaq, Nabalmi ichaqa sinchita coleraspa mana qomuranchu. Chaymi Davidpas sinchita coleraspa runankunantin Nabal wañuchiq riranku (1 Samuel 25:10-12, 22).

Abigailqa qosanpa mana allin ruwasqantan yacharuran. Chaymi uskhaylla runankunata kamachiran Davidman runankunamanwan mijunata apanankupaq. Abigailtaq runankunaq qhepanta rispa Davidpa khuyapayayninta mañakuran (1 Samuel 25:14-19, 24-31). Davidqa manan mijuna apasqallantachu rikuran, aswanpas k’umuykukuq warmi kasqantan. Chaymi Davidqa Abigailpa nisqanta uyariran, jinaspan repararan Jehová Dios mana allin ruwananmanta jark’ashasqanta (1 Samuel 25:32, 33). Chay qhepallamanmi Nabalqa wañupuran, jinan Abigailqa Davidpa esposan kapuran (1 Samuel 25:37-41).

¿Imatan Abigailmanta yachanchis? Abigailqa munay rijch’ayniyoq qhapaqña kashaspapas k’umuykukuq warmin karan. Thaj kausay kananpaqmi Abigailqa jujpa juchanmanta perdonta mañakuran. Abigailqa sasapiña tarikuspapas sumaq simiwan, mana manchakuspa, allin yuyaywan iman allicharan.

▸ Abigailmanta astawan yachayta munanki chayqa “Allin yuyayniyoq warmi” nisqa yachachikuyta qhaway.

Ana

¿Pin karan? Anaqa Elqanaq esposanmi karan Samuelpa mamitan, Samuelqa Israel llaqtapin allin reqsisqa profeta karan (1 Samuel 1:1, 2, 4-7).

¿Imatan ruwaran? Anaqa unay watakunaña casarasqa kashaspapas mana wawayoqmi karan, chaymi Diospa yanapayninta mañakuran. Elqanaqqa juj esposanpas karanmi sutinmi karan Peniná, paywanmi ichaqa wawayoq karan. Ana mana wawayoq kasqanmantan Peninaqa burlakuq, chaymi Anaqa Jehová Diosmanta mañakuran. Chaypin payqa prometeran: ‘Juj qhari wawata qoykuway, chay qowasqaykitaqa qanllamantaqmi pasaqta qopusqayki’, nispa. Chay wawaqa Diosta adorana karpapin servinan karan (1 Samuel 1:11).

Jehová Diosqa uyariranmi Anaq mañakusqanta, chaymi juj qhari wawata qoran, sutinmi karan Samuel. Anaqa prometesqanta junt’ananpaqmi Samuelta aparan Diosta adorana karpapi servinanpaq (1 Samuel 1:27, 28). Sapa watanmi Anaqa Samuelpaq p’achata apaq. Jinan Jehová Diosqa Anata bendeciran pisqa wawawan, qhari wawankunan karan kinsa warmi wawankunataq iskay (1 Samuel 2:18-21).

¿Imatan Anamanta yachanchis? Anaqa llakikuyninkunataqa aguantaran tukuy sonqomanta Jehová Diosmanta mañakuspallan. 1 Samuel 2:1-10 textopin kashan Ana Jehová Diosta agradecekusqanmanta. Chaypin rikunchis payqa allin iñiyniyoq kasqanta.

▸ Anamanta astawan yachayta munanki chayqa “Sonqontan Diosman kicharirqan” nisqa yachachikuyta qhaway.

▸ ¿Imaraykun Dios jinallata qhawaran iskay kinsa warmiyoq otaq qosayoq kanankuta? Chaymanta astawan yachayta munanki chayqa “¿Aprueba Dios la poligamia?” nisqa yachachikuyta qhaway.

Dalila

¿Pin karan? Dalilaqa Sansonpa enamoradanmi karan, Sansonqa Israel llaqtapi juezmi karan (Jueces 16:4, 5).

¿Imatan ruwaran? Filistea llaqtamanta umlliqkunan Dalilaman qolqeta qoranku Sansonta traicionananpaq. Jehová Diosmi Sansontaqa utilizaran Filistea runakunaq makinmanta israelitakunata salvananpaq. Sansonqa kallpasapan karan, chaymi enemigonkunapas mana atipayta atirankuchu, chay kallpataqa Jehová Diosmi qoran (Jueces 13:5). Chaymi Filistea runakunaqa Dalilaq yanapayninta mañakuranku.

Filistea runakunan Dalilaman qolqeta pagaranku, imarayku Sansón kallpasapa kasqanta willananpaq. Payqa chay qolqetaqa chaskikuranmi, chaymi sapakutilla Sansonta tapuspa rimarichiran imarayku kallpayoq kasqanta (Jueces 16:15-17). Dalilaqa Filistea runakunaman willaran imarayku kallpayoq kasqanta, jinan paykunaqa Sansonta jap’ispa carcelman wisq’aranku (Jueces 16:18-21).

¿Imatan Dalilamanta yachanchis? Dalilaqa qolqe sonqo payllapaq munaq warmin karan, chaymi Jehová Dios serviqta traicionaran. Manapunin chay warmi jinaqa kanachu.

Débora

¿Pin karan? Deboraqa Jehová Diospa llaqtanpi profetisan karan. Paywanmi Jehová Diosqa Israel llaqtanman willachiran imaynata paykuna pura problemankuta allichanankupaq (Jueces 4:4, 5).

¿Imatan ruwaran? Deboraqa mana manchakuspan Jehová Diospa serviqninkunata yanaparan. Jehová Diosmi Deborata niran Baracta ninanpaq Israelmanta soldadokunata Canaán soldadokunawan maqanakuqta apananpaq (Jueces 4:6, 7). Baracñataq Deborata niran paywan rinanpaq, Deborataq mana manchakuspa Baracwan riran (Jueces 4:8, 9).

Diospa yanapayninwanmi israelitakunaqa guerrapi atiparanku. Chayraykun Deboraqa juj takita ruwaran, jinaspa Baracwan guerrapi atipasqankumanta takiranku. Chay takipin Deboraqa niran mana manchakuq warmi Jaelpa yanapayninwan Canaán soldadokunata atipasqankuta (Jueces, capítulo 5).

¿Imatan Deboramanta yachanchis? Deboraqa jujkunaraykun imatapas ruwaq, payqa valienten karan. Jujkunatan yanapaq Diospa munasqanman jina ruwanankupaq. Kasukuqtinkutaq, “allinmi ruwasqaykichis” niq.

▸ Deboramanta astawan yachayta munanki chayqa “Me levanté como madre en Israel” nisqa yachachikuyta qhaway.

Ester

¿Pin karan? Esterqa Judá llaqtamanta sipasmi karan, paytan Persia llaqtamanta rey Asuero reina kananpaq ajllaran.

¿Imatan ruwaran? Reina Esterqa rey Asueroq esposan kasqanraykun llaqtanta ch’usaqyachisqa kananmanta salvaran. Esterqa llapa Judá llaqtamanta kaqkunata wañuchinankupaq Persia llaqtapi juj leyta orqosqankutan yacharuran. Chaytaqa Hamán millay runan ruwasharan (Ester 3:13-15; 4:1, 5). Esterqa vidantapas wañuypataman churaspan primon Mardoqueoq yanapasqan, rey Asueroman Hamanpa ruwashasqanta willaran (Ester 4:10-16; 7:1-10). Chaymi rey Asueroqa Esterta niran Mardoqueowan juj leyta orqonankupaq, chaywan judiokuna defiendekunankupaq. Chhaynapin judiokunaqa enemigonkuta atiparanku (Ester 8:5-11; 9:16, 17).

¿Imatan Estermanta yachanchis? Reina Esterqa juj allin ejemplon noqanchispaqqa, mana manchakuq kasqanrayku, k’umuykukuq kasqanrayku ima (Salmos 31:24; Filipenses 2:3). Payqa reypa esposanña karan chaypas, jujkunaq yanapaynintan maskharan. Qosantaqa respetowanmi rimapayaran, ichaqa chayta ruwananpaqqa valienten kanan karan. Payqa manan manchakuranchu judía kasqanta willakunanpaqqa, Judá llaqtamanta runakunataña wañuchinanku karan chaypas.

▸ Estermanta astawan yachayta munanki chayqa “Diospa llaqtantan yanaparqan”, “Allin yuyaywan mana manchakuspa ruwaq” nisqa yachachikuykunata qhaway.

Eva

¿Pin karan? Evaqa Diospa ñaupaq kaq kamasqan warmin karan, Bibliapipas paymantan ñaupaqtaqa willan.

¿Imatan ruwaran? Evaqa Diospa kamachikusqantan mana kasukuranchu. Kaqllatataq ruwaran Adanpas, paykunaqa mana juchayoq ch’uyan karanku. Jehová Diosqa paykunataqa kamaran paykunallamanta imatapas ruway atiqtan, chaymantapas paykunaqa munakuq yachayniyoq iman kananku karan (Génesis 1:27). Evaqa yacharanmi chaupi kaq sach’amanta mijujtinkuqa wañunanku kasqanta. Satanasmi ichaqa payta engañaran “manapunin wañunkichu” nispa. Nillarantaqmi Diosta mana kasukuqtinqa allin kananta. Chaymi Evaqa sach’aq rurunta mijuran, qosanmanpas mijuchillarantaq (Génesis 3:1-6; 1 Timoteo 2:14).

¿Imatan Evamanta yachanchis? Evamantan yachanchis munapayayqa mana allinman apawananchista. Evataqa sinchita munapayasqanqa Diospa kamachikuyninta mana kasukuymanmi aparan (Génesis 3:6; 1 Juan 2:16).

Jael

¿Pin karan? Jaelqa Heberpa esposanmi karan, payqa manan Israel llaqtamantachu karan. Payqa valienten karan Diospa llaqtanta yanapananpaq.

¿Imatan ruwaran? Jaelqa Canaánmanta Sisaratan carpanman jaykuchiran. Sisarataqa Israel llaqtamanta runakunan guerrapi maqanakuspa atiparanku, chaymi payqa pakakusharan. Jaelqa karpanmanmi samananpaq pasaykachiran. Puñushaqtintaq wañuchiran (Jueces 4:17-21).

Jaelpa ruwasqanwanmi Deboraq kay willasqan junt’akuran: “Señor Diosmi juj warmiwan Sisarata wañuchinqa”, nispa (Jueces 4:9). Valiente kasqanraykun Bibliapiqa Jaelmanta nin: “Karpa-karpapi tiyaq warmikunamantapas aswan saminchasqa kachun”, nispa (Jueces 5:24).

¿Imatan Jaelmanta yachanchis? Jaelqa payllamantan yuykuran jinaspan allin kaqta ruwaran. Chaypin yachanchis Diosqa imatapas ruwanmanmi willachisqanta cumplinanpaqqa.

Jezabel

¿Pin karan? Jezabelqa Ajabpa esposanmi karan, Ajabqa Israel llaqtaq reyninmi karan. Jezabelqa manan Israel llaqtamantachu karan, manataqmi Jehová Diostapas adoraranchu, aswanpas Canaán llaqtaq Baal diosnintan adoraran.

¿Imatan ruwaran? Reina Jezabelqa mana khuyapayakuq millay warmin karan. Payqa Baal diosta qhelli ruwaykunata ruwaspa adoranankutan munaran. Chaymi Jehová Dios adoraqkunataqa tukuchiyta munaran (1 Reyes 18:4, 13; 19:1-3).

Jezabelqa munasqanta chaskinanraykun llullakuspa runata wañuchiran (1 Reyes 21:8-16). Jezabelqa Diospa willachisqanman jinan wañuran manataqmi p’ampasqapaschu karan (1 Reyes 21:23; 2 Reyes 9:10, 32-37).

¿Imatan Jezabelmanta yachanchis? Jezabelqa payllapaq imatapas munaq mana p’enqarikuq warmin karan. Chaymi paypa sutinqa mana allin ruwaykunawan tupan: mana p’enqarikuq kaywan, qhelli jucha ruwaywan, mana controlakuq kaywan. Chaymi paytaqa mana qatikunanchischu.

Lotpa esposan

¿Pin karan? Bibliaqa manan willanchu Lotpa esposanpa sutintaqa. Aswanmi willawanchis iskay ususinkuna kasqanmanta, paykunaqa Sodoma llaqtapin tiyaranku (Génesis 19:1, 15).

¿Imatan ruwaran? Lotpa esposanqa manan kasukuranchu Diospa kamachikuyninta. Jehová Diosmi Sodoma llaqtata thuninan karan, juj llaqtakunatapas qhelli juchapi kausasqankumanta. Diosqa Lot-ta familiantawan munakusqanraykun iskay angelninkunata kachamuran, Lot-ta familiantawan chay llaqtamanta orqonanpaq (Génesis 18:20; 19:1, 12, 13).

Angelkunan Lot-ta niranku ama qhepankuta qhawarikunankupaq. Mana kasukuqtinkutaq wañunanku kasqanta (Génesis 19:17). Lotpa esposanmi ichaqa qhepanta qhawarikuspa “kachi qaqaman tukurapuran” (Génesis 19:26).

¿Imatan Lotpa esposanmanta yachanchis? Lotpa esposanta pasasqanmi yuyarichiwanchis qhapaq kayta maskhaymantaqa, aswan importanteqa kanan Diosta kasukuymi. Chaymi Jesuspas niran: “Lotpa esposanta imachus pasasqanta yuyariychis”, nispa (Lucas 17:32).

Lea

¿Pin karan? Leaqa Jacobpa ñaupaq kaq esposanmi karan, sullk’antaq Raquel karan, Jacobpaq juj kaq esposan (Génesis 29:20-29).

¿Imatan ruwaran? Leaqa Jacobpaqmi soqta qhari wawakunata wachakuran (Rut 4:11). Jacobqa Raquelwanmi casarakuyta munaran manan Leawanchu. Ichaqa paykunaq taytan Labanmi Leata Jacobman qoran Raquelpaq rantinpi. Jacobmi ichaqa cuentata qokuran mana Raqueltachu qosqanta, chaymi Labanwan rimaq riran engañasqanmanta. Labantaq Jacobta niran costumbrenkuman jinaqa kuraqraq ñaupaqta casarakunan kasqanta. Juj semana qhepatataq Raquelwan casarakuran (Génesis 29:26-28).

Jacobqa Raqueltan astawanqa munakuran Leamantaqa (Génesis 29:30). Leaqa hermananwanmi Jacobta qechunakuranku. Jehová Diosqa yacharanmi Lea imayna sientekusqanta, chaymi soqta qhari wawata juj warmi wawatawan qoran (Génesis 29:31).

¿Imatan Leamanta yachanchis? Leaqa Jehová Diosmanmi llakikuyninkunata willaran, chhayna sasachakuypiña tarikuspapas repararanmi Diospa yanapayninta (Génesis 29:32-35; 30:20). Lea imayna familianpi kausasqanmi reparachiwanchis iskay kinsa warmiyoq otaq qosayoq kayqa llakita apamusqanta, Diosqa jinallatan qhawaran ichaqa juj tiempollapaq. Diosqa munan casarakuspa juj qhariwan otaq juj warmillawan tiyanankutan (Mateo 19:4-6).

▸ Leamanta astawan yachayta munanki chayqa “Dos hermanas rivales ‘edificaron la casa de Israel’” nisqa yachachikuyta qhaway.

▸ ¿Imaraykun Dios jinallata qhawaran iskay kinsa warmiyoq otaq qosayoq kanankuta? Chaymanta astawan yachayta munanki chayqa “¿Ima ninmi Dios askha parejayoq kaymanta?” nisqa yachachikuyta qhaway.

María (Martaq, Lazaroq hermanan)

¿Pin karan? Mariaqa Jesuspa amiganmi karan, imayna Lazaropas Martapas karanku jina.

¿Imatan ruwaran? Mariaqa respetaranmi Diospa churin Jesustaqa. Mariaqa iñiranmi Jesús hermanon Lazarota kausarichinpunanpi, Jesús Lazarota kausarichimpusqantaqa rikuranmi. Juj kutinmi Mariataqa hermanan Marta phiñakuran mijuna wayk’uypi mana yanapasqanmanta, Mariaqa Jesuspa rimasqantan uyarisharan; chaymi Mariataqa Jesús felicitaran Diosmanta yachay munasqanmanta (Lucas 10:38-42).

Juj kutinmi Mariaqa Jesusta sumaqta chaskiran “sinchi valorniyoq sumaq q’apaq jawinantin, chaytataq Jesuspa umanman jich’aykuyta qallariran” (Mateo 26:6, 7). Jujkunan ichaqa niranku ‘sinchi valorniyoq sumaq q’apaq jawinata usuchishasqanta’. Jesusmi ichaqa niran: “Maypiña allin willakuykuna kay pachantinpi willakunqa chaypas, yachakullanqataqmi kay warmiq ruwasqanmantapas, chhaynapi yuyarisqa kananpaq”, nispa (Mateo 24:14; 26:8-13).

¿Imatan Mariamanta yachanchis? Mariaqa allin iñiyniyoqmi karan. Chaymi Dios serviynintaqa imamantapas ñaupaqman churaran. Payqa k’umuykukuqmi karan Jesustapas anchatan respetaran. Chaymi sinchi valorniyoq sumaq q’apaq jawinawan jich’aykuran, payqa manan jayk’a valesqanpichu piensaran.

María (Jesuspa mamitan)

¿Pin karan? Mariaqa Judá llaqtamanta sipasmi karan. Payqa mana qhariwan puñuspan Jesusta wachakuran, Diospa wawanta, chayqa juj milagron karan.

¿Imatan ruwaran? Mariaqa k’umuykukuywanmi Diosta kasukuran. Mariaqa Josewanmi casarakunanpaq rimanasqa kasharan, juj angelmi niran: “Qanmi onqoq rijurinki, jinan juj qhari wawata onqokunki”, nispa; payqa karan Diospa prometesqan wawan (Lucas 1:26-33). Mariaqa tukuy sonqomantan chay kamachikuytaqa kasukuran. Jesuspa nacesqan pasaytaqa Mariaqa Josewan tawa qhari wawayoq karan, warmi wawankunapas karanmi. Chhaynapin Mariaqa manaña virgenñachu otaq doncellañachu kapuran (Mateo 13:55, 56). Payqa Diospa wawanpa mamitanña karan chaypas, manan jayk’aqpas jatunchakuranchu. Payqa chhaynallapunin karan Jesús kay pachapi kashaqtinpas, iñiq t’aqapipas.

¿Imatan Mariamanta yachanchis? Mariaqa anchatan Diospi iñiran chaymi Diospa kamachisqanta kasukuran. Payqa allintan Diospa palabranmanta yacharan. Mariaqa yaqa 20 kutita jinas rimanman karan Lucas 1:46-55 textomanta.

▸ Mariamanta astawan yachayta munanki chayqa “Imakunatan yachasunman Jesuspa mamitanmanta” nisqa yachachikuyta qhaway.

María Magdalena

¿Pin karan? María Magdalenaqa Jesuspa qatikuqninmi karan.

¿Imatan ruwaran? María Magdalenaqa Jesuswan kuska discipulonkunawan kuska iman viajaq. Payqa kaqninkunatapas qoqmi Jesusman discipulonkunamanpas (Lucas 8:1-3). Jesustapas wañupunankama compañaran, wañuchipuqtinkupas payqa chaypin kasharan. Paymi ñaupaqtaqa tuparan Jesuswan kausarimpusqan pasaytaqa (Juan 20:11-18).

¿Imatan María Magdalenamanta yachanchis? María Magdalenaqa tukuy kaqninkunawanmi predicacionpi Jesustaqa yanaparan, tukuy tiemponwanmi Jesusta qatikuran.

Marta

¿Pin karan? Martaqa karan Lazaroq, Mariaq hermananmi. Kinsantinkun Betania llaqtapi tiyaranku, Jerusalenpa qayllanpi.

¿Imatan ruwaran? Martaqa Jesuspa amiganmi karan. Chaymi Bibliaqa nin: “Jesusqa munakuranmi Martata, ñañanta, Lazarotawan”, nispa (Juan 11:5). Martaqa sumaqtan pitapas wasinpi chaskiq. Juj kutinmi Jesús Martata visitaran, jinan ñañan Mariaqa Jesuspa rimasqanta uyarisharan, Martataq mijunata wayk’usharan. Chaymi Martaqa Jesusta niran María wayk’uypi yanapananpaq, Jesusmi ichaqa Martata sumaqllata corregiran (Lucas 10:38-42).

Lázaro onqosqa kashaqtinmi Martaqa ñañanpiwan Jesusta wajachimuranku, paykunaqa manan iskayarankuchu Jesús Lazarota jampinanmantaqa (Juan 11:3, 21). Lazaron ichaqa wañukapuran. Martaqa Jesuswan rimasqanpin rikuchiran kausarimpuy promesapi iñisqanta, payqa confiaranmi Jesús Lazarota kausarichimpunanpi (Juan 11:20-27).

¿Imatan Martamanta yachanchis? Martaqa kallpachakuranmi wasinpi sumaqta pitapas chaskinanpaq. Payqa sonqomantan uyarikuran pipas consejota qoqtinqa. Payqa rimaranmi imayna sientekusqanmanta, iñisqanmantapas.

▸ Martamanta astawan yachayta munanki chayqa “Ñoqaqa iñinin” nisqa yachachikuyta qhaway.

Míriam

¿Pin karan? Miriamqa Moisespa, Aaronpa hermananmi karan. Payqa ñaupaq kaq profetizan karan.

¿Imatan ruwaran? Miriamqa profetisan karan, Diospa willachimusqantan jujkunaman willaq. Israel llaqtapiqa allin qhawarisqa warmin karan. Diosmi Puka qochapi Egiptomanta soldadokunata wañuchiran, chay qhepatan payqa Dios llaqtanta salvasqanmanta jujkunawan takiyta qallariran (Éxodo 15:1, 20, 21).

Chay qhepamanmi ichaqa Miriamqa Aaronwan, Moisesmanta mana allinta rimayta qallariranku. Paykunaqa jatunchakuspa envidiakuspa iman chaytaqa ruwaranku. “Señor Diostaq chayta uyariran” chaymi paykunata castigaran (Números 12:1-9). Miriamtaqa lepra onqoywanmi castigaran, paymi ñaupaqtaqa Moisesmanta mana allinta rimaran. Moisesmi ichaqa Jehová Diosmanta mañakuran jampinanpaq, Diosqa uyarimuranmi. Miriammi ichaqa qanchis p’unchay sapaqpi wisq’asqa kanan karan (Números 12:10-15).

Bibliapin nishan Miriamqa wanachiyta chaskikusqanta. Watakuna pasaytan Jehová Dios willaran allinkuna ruwasqanmanta, chaymi Israel llaqtata niran: “Kacharichimurayki, Moiseswan, Aaronwan, Miriampiwanmi pusachimurayki”, nispa (Miqueas 6:4).

¿Imatan Miriammanta yachanchis? Miriammantan yachanchis Diosqa hermanonchiskunata ima nisqanchista uyarisqanta. Chaymantapas yachanchismi Diospa sonqonpaq jina kanapaqqa manan jatunchakuqchu nitaq envidiakuqpaschu kananchis. Yaqapaschá jujkunamanta mana allinta rimaspa, mana allinta qhawarichisunman.

Rahab

¿Pin karan? Rahabqa qhelli kausaypi puriq warmin karan, payqa Jericó llaqtapin tiyaran, tiempowantaq Jehová Diosta adorayta qallariran.

¿Imatan ruwaran? Rahabqa llaqta qhawariq iskay israelitakunatan pakaran. Payqa Jehová Dios Israel llaqtanta salvasqanmantan uyariran, ñaupaqtaqa Egiptomanta chaymantataq amorreokunamanta.

Rahabqa llaqta qhawariqkunatan yanaparan, chaymantan paykunata niran paytawan familiantawan Jericó llaqtata thuniqtinku salvanankupaq. Llaqta qhawariqkunan niranku Rahab kaykunata ruwananta. Ñaupaqta, manan pimanpas willananchu karan israelitakuna Jericó llaqtata thuninankuta. Iskay kaq, Rahabqa familiantinmi wasinmanta mana lloqsinankuchu karan maqanakuy tukunankama. Kinsa kaq, wasin ventanamanta puka waskhata warkunan karan, chhaynapi wasinta reqsinankupaq. Rahabqa tukuy nisqankunata kasukuran chhaynapi Jericó llaqtapi runakunata wañuchiqtinku familiantin salvakuran.

Tiempowantaq Rahabqa juj israelitawan casarakuran, chhaynapin mirayninmanta rey Davidpas Jesucristopas naceran (Josué 2:1-24; 6:25; Mateo 1:5, 6, 16).

¿Imatan Rahabmanta yachanchis? Bibliapin nin Rahabqa allin iñiyniyoq kasqanmanta (Hebreos 11:30, 31; Santiago 2:25). Paymanta yachaspan reparanchis Jehová Dios khuyapayakuq, mana pimanpas sayapakuq, payman confiaqkunata bendiceq kasqanta, imaynaña ñaupaqpi karanku chaypas manan qhawanchu.

▸ Rahabmanta astawan yachayta munanki chayqa “Fue declarada justa por obras” nisqa yachachikuyta qhaway.

Raquel

¿Pin karan? Raquelqa Labanpaq ususinmi karan, Jacobpaqtaq munakusqan esposan karan.

¿Imatan ruwaran? Raquelqa Jacobwanmi casarakuran chaymantataq iskay wawayoq karanku, paykunawanmi Israel llaqtapiqa chunka iskayniyoq ayllukuna karanku. Biblian willan Raquelqa papanpa ovejankunata michishaspa Jacobta reqsisqanta (Génesis 29:9, 10). Leamantaqa ‘Raquelmi munay sijlla karan’ (Génesis 29:17).

Jacobqa Raquelmanta enamorakuran, chaymi Labanpaq qanchis watata llank’ananpaq nisqanta kasukuran, jinaspa Raquelwan casarakunanpaq (Génesis 29:18). Labanmi ichaqa Leata ñaupaqta qoran, chaymantañan Raqueltaqa casarakunanpaq qoran (Génesis 29:25-27).

Jacobqa anchatan munakuran Raquelta iskaynin wawankunatawan, Leatan ichaqa wawakunantinta pisillata munakuran (Génesis 37:3; 44:20, 27-29). Chayraykun iskaynin warmikunaqa cheqninakuranku (Génesis 29:30; 30:1, 15).

¿Imatan Raquelmanta yachanchis? Raquelpaqqa sasaña karan chaypas, manan iskayaranchu Dios mañakusqanta uyarinanpiqa (Génesis 30:22-24). Chaypin yachanchis askha warmiyoq otaq askha qosayoq kayqa problemakunata familiapi paqarichisqanta. Raquelta pasasqanmi reparachiwanchis Jehová Diospa kamachikuyninkuna kasukuy ancha allin kasqanta, Biblian nin: “Diospa jujllachasqantaqa ama pipas t’aqachunchu”, nispa (Mateo 19:4-6).

▸ Raquelmanta astawan yachayta munanki chayqa “Dos hermanas rivales ‘edificaron la casa de Israel’” nisqa yachachikuyta qhaway.

Rebeca

¿Pin karan? Rebecaqa Isaacpa esposanmi karan, wawankutaq mellizokuna karanku, Jacobwan Esauwan.

¿Imatan ruwaran? Rebecaqa Diospa munaynintan ruwaran paypaq sasaña kaqtinpas. Juj p’unchaymi Rebecaqa pozo patata riran, jinan juj runa qayllaykuspa niran: ‘Valekuykin chhikallanta p’uyñuykimanta unuta ujarichiway’, nispa. Chaymi Rebecaqa usqhaylla unuta jaywaran payman camellonkunamanpas (Génesis 24:15-20). Chay runaqa Abrahanpa kamachinmi karan, karu llaqtatataq Isaacpaq esposata maskhaq riran, Isaacqa patroninpaq churinmi karan (Génesis 24:2-4). Abrahanpa kamachinqa Diosmantan mañakuran allin warmita tarimpunanpaq. Rebecata rikuspan repararan allin llank’aq, wasinpipas sumaqta chaskikuq kasqanta, chaypin yuyaykuran: “Diosmi kay sipastaqa Isaacpaq ajllakun”, nispa (Génesis 24:10-14, 21, 27).

Rebecaqa yacharuranmi imarayku chay runa jamusqanta, chaymi riran Isaacwan casarakunanpaq (Génesis 24:57-59). Tiempowantaq Rebecaqa mellizo wawayoq karan, Diosmi niran: “Kurajkaqmi sullk’akaqta servinqa”, nispa (Génesis 25:23). Isaacmi Esauta bendecinan karan, jinan Rebecaqa Jacobta ‘cabra qarawan p’istuykuran’ Isaac bendecinanpaq. Chaytaqa Rebecaqa ruwaran Diospa munaynin kasqanraykun (Génesis 27:1-17).

¿Imatan Rebecamanta yachanchis? Rebecaqa k’umuykukuq, allin llank’aq, wasinpipas sumaqtan pitapas chaskiq. Chay jina warmi kasqanraykun, payqa allin esposa, allin mama, Diostapas tukuy sonqowanmi serviq.

▸ Rebecamanta astawan yachayta munanki chayqa “Arí, risaqmi” nisqa yachachikuyta qhaway.

Rut

¿Pin karan? Rutqa Moab llaqtamantan karan, payqa llaqtanta diosninkunatapas saqespan Jehová Dios serviq Israel llaqtata ripuran.

¿Imatan ruwaran? Rutqa suegran Noemitan munakuran. Noemiqa qosantin iskaynin wawakunantinmi Moab llaqtaman ripuranku, Israel llaqtapi yarqay kasqanrayku. Chaymantan iskaynin wawankunaqa Moab warmikunawan casarakuranku, sutinkun karan Rut, Orpá ima. Tiempowantaq qosanpas wawankunapas wañukapuranku. Chhaynapin kinsantin warmikunaqa viuda kapuranku.

Noemiqa Israel llaqtatan kutipunan karan manaña yarqay kapusqanta yachaspa. Rutpas Orpapas Noemiwanmi ripuyta munaranku, jinan Noemiqa niran: “Tayta-mamaykichisman kutipuychis”, nispa. Orpan ichaqa kutipuran (Rut 1:1-6, 15). Rut-taq suegranwan ripuran, Noemipa Diosninta adoraq (Rut 1:16, 17; 2:11).

Rutqa allin qhachunmi, allin llank’aq warmin karan, chaymi Belén llaqtapiqa ancha allinpaq qhawariranku. Boazqa qhapaq runan karan, paymi Rut allin llank’aq kasqanmanta admirakuran, chaymi askha mijuykunata qoran paypaq Noemipaqwan (Rut 2:5-7, 20). Tiempowantaq Rutqa Boazwan casarakuran, chhaynapin mirayninmanta rey Davidpas Jesucristopas naceranku (Mateo 1:5, 6, 16).

¿Imatan Rutmanta yachanchis? Rutqa llaqtanta familiankunatapas saqespan Noemita munakusqanrayku, Jehová Diostapas munakusqanrayku ripuran. Payqa allin llank’aq Dios munakuq warmin karan, sasakunapiña tarikuran chaypas.

▸ Rutmanta astawan yachayta munanki chayqa “Maytachus qan rinki, chaytan ñoqaqa risaq” “Ancha allin warmi” nisqa yachachikuytawan qhaway.

Sara

¿Pin karan? Saraqa Abrahanpa esposanmi karan, Isaacpa mamitan.

¿Imatan ruwaran? Saraqa Ur qhapaq llaqtatan saqepuran qosanman Dios prometesqanpi iñisqanrayku. Diosmi Abrahanta niran Ur llaqtamanta Canaán llaqtaman ripunanpaq. Jehová Diosmi prometeran familianta ancha jatun suyuman tukuchinanpaq, chaymantapas askha bendicionkunata chaskinanpaq (Génesis 12:1-5). Saraqa 60 watanpiñan kashanman karan chay tiempopaqqa. Chaymantapachan karpakunapi tiyaranku.

Karpakunapi tiyayqa peligroson karan, Sarawan Abrahanwanqa Diospa kamachikuyninkunatan kasukuranku (Génesis 12:10, 15). Saraqa manan wawayoq kayta atiranchu, chaymi sinchita llakikuran. Ichaqa Diosmi prometeran miraynin bendecisqa kananta (Génesis 12:7; 13:15; 15:18; 16:1, 2, 15). Tiempowantaq Jehová Dios willachiran Sara qhari wawayoq kananta. Chaypiqa 90 watayoqñan karan wawayoq kananpaqqa, qosanpas 100 watayoqñan karan, chaywanpas Jehová Diospa prometesqan jinan wawayoq karanku (Génesis 17:17; 21:2-5). Chay wawaq sutinmi karan Isaac.

¿Imatan Saramanta yachanchis? Saramantan yachanchis Diosqa prometesqantaqa cumpleqpuni kasqanta, mayninpiqa mana atikuqña kanman chaypas (Hebreos 11:11). Kay tiempopi esposakunapaqpas allin ejemplon, casado kausaypi respeto kananpaq (1 Pedro 3:5, 6).

▸ Saramanta astawan yachayta munanki chayqa “Munay rijch’ayniyoq warmi” “Sara, reykunaq maman” nisqa yachachikuykunata qhaway.

Sulamita

¿Pin karan? Sulamitaqa munay rijch’ayniyoq sipasmi karan, Cantar de los Cantares libropin paymanta willashan. Biblian ichaqa sutinta mana willanchu.

¿Imatan ruwaran? Sulamita sipasqa tukuy sonqomantan munakuran oveja michiq pastorninta (El Cantar de los Cantares 2:16). Sulamita munay rijch’ayniyoq kasqanmi rey Salomonpa sonqontaqa suwaran, chaymi imaymanata ruwaran paywan kananpaq (El Cantar de los Cantares 7:6). Jujkunaña tanqaranku Salomonwan casarakunanpaq chaypas, Sulamita sipasqa manan munaranchu. Payqa oveja michiq pastornillantan munakuran (El Cantar de los Cantares 3:5; 7:10; 8:6).

¿Imatan Sulamitamanta yachanchis? Sulamitaqa munay rijch’ayniyoqmi karan, reyña paymanta enamurakuran chaypas manan jatunchakuranchu. Paytaqa manan jujkunaq nisqankupas nitaq qhapaq kayta munachisqankupas sonqontaqa cambiaranchu. Sulamitaqa manan sonqonwan atipachikuranchu, chaymi mana qhelli juchaman urmaranchu.

Biblian askha warmikunamanta willan, ¿ima watakunapin kausaranku?

Eva

Millp’uq para (2370 wata manaraq Jesús jamushaqtin, m.J.j.)

Sara

Lotpaq esposan

Rebeca

Lea

Raquel

Israelitakuna esclavo kasqankumanta librasqa kasqanku (1513 wata m.J.j.)

Míriam

Rahab

Rut

Débora

Jael

Dalila

Ana

Israel llaqtapi ñaupaqkaq rey (1117 wata m.J.j.)

Abigail

La sulamita

Jezabel

Ester

María (Jesuspaq maman)

Jesuspa bautisakusqan (29 wata Jesuspa jamusqan qhepaman, J.j.q.)

Marta

María (Martaq, Lazaroq hermanan)

María Magdalena

Jesuspaq wañupusqan (33 wata J.j.q.)

18 YACHACHIKUY

Mana manchakuq, allin yuyayniyoq runa

it “Cebada” párr. 7

Cebada

Imaynaña kaqtinpas cebadataqa llapa runakunan imaymanapi usaqku, manan nishutachu valeqpas. Chaymi wakin runakunaqa Madián runaq mosqokusqanmanta nirqanku: “Chay jatun cebada t’antaq phawamusqanqa Gedeonpa juch’uy ejercitonwanmi tupan”, nispa (Juec. 7:13, 14).

it “Cuerno” párr. 3

Waqra

Ovejaq waqrantaqa utilizaqku ima señaltapas ruwanankupaqmi. Chay waqrata tocaqtinkun Israelpi maqanakuyman riqkunaqa juñukamuqku, chaymantapas juj llaqtata atipamunankupaq otaq imata ruwanankupapas chaytan tocaqku (Juec. 3:27; 6:34; 2 Sam. 2:28; Joel 2:1; Sof. 1:16). Chaymantapas sichus enemigonku qayllaykamushanman chayqa chay waqratan tocaqku (Neh. 4:18-20). Chay señalta ruwanankupaqqa juj runallan chay waqrataqa tocaq. Ichaqa ¿imaynan uyarikunman karqan kinsa pachaq runakuna waqrata tocaqtinku? Manchakuytaraqchá uyarikurqan, juj jatun ejercitopas purimushanman jinataraqchá. Chaychá Gedeonpa kinsa pachaq runankuna waqrata tocaqtinkuqa Madián llaqtamanta soldadokunaqa manchakuymanta ayqekurqanku (Juec. 7:15-22).

w04 15/10 16 párrs. 9, 10

“Puririy kay jallp’aq k’uchunmanta k’uchunkama”

⁹ Gedeón runankunapiwan imaynatachus Madián runakunata atiparqan chayqa may admirakunapaqmi karqan, paykunaqa karutan qatiparqanku enemigonkuta atipanankupaqqa. Bibliata llapa leeqkunaqa yachankun Gedeón kinsa pachaq soldadonkunallawan 135.000 soldadokunata atipasqankuta, chay soldadokunaqa karqanku Madián llaqtamanta, Amalec llaqtamanta, juj llaqtakunamantawan iman. Paykunaqa Jezrel wayq’opin karpakurqanku Moré nisqa orqoq ladonpi. Chaypi kashaqtinkun Gedeonpa runankunaqa oveja waqrata tocarqanku, p’uyñukuna apasqankutapas chhallurqanku, jinaspa qaparirqanku: “¡Jehová Diospa, Gedeonpa espadan!”, nispa. Jinan enemigonkunaqa chayta mancharikuspanku paykunapura maqanakurqanku (Jueces 6:33; 7:1-22). Tukuy chaykunaqa tutapi kashaqtinkun pasarqan. Ichaqa, ¿chayllachu chay kutipi pasarqan? Chayta yachayta munanki chayqa leey Jueces 7, 8 capitulokunata, chaypin willashan imatawansis Gedeón ruwarqan chayta. Chaypi willashanña may llaqtakunapi maqanakusqankuta chaypas, wakin llaqtakunapi maqanakusqankun ichaqa mana yachakunchu, manan Bibliapi rijuriq mapakunapipas rijurinchu. Ichaqa wakin llaqtakuna yachakusqanwanmi yachasunman maykunapichus maqanakurqanku chayta.

¹⁰ Gedeonqa ayqekuq soldadokunatan qatiparqan Bet-sita llaqtakama chaymantataq Jordán mayuq kasqanpi Abel-meholakama (Jueces 7:22-25). Bibliapin willashan: “Chaymantataq Gedeonqa Jordán mayuman chayaspa kinsa pachaj runakunantin chay mayuta chimparqan. Paykunaqa sinchi sayk’usqan kasharqanku, chaywanpas enemigonkutaqa qatipashallarqankun”, nispa. Mayuta chimpasqanku qhepamanmi israelitakunaqa enemigonkuta qatiparqanku Sucot Panuel llaqtakunakama. Chayqa kasharqan Jaboq mayuq qayllanpin, Jogbehá moqo pataq cercanpi (cerca de la moderna Ammán, en Jordania). 80 kilómetros jina karutan enemigonkuta qatiparqanku. Chaypin Gedeonqa madianmanta iskay reykunata wañuchirqan, jinaspa kutinpurqan Ofrá llaqtaman, chayqa kasharqan maypichus maqanakuyta qallarirqanku chaypin (Jueces 8:4-12, 21-27). Yachamusqanchis jina Gedeonqa manan waqrakunallatachu tocarqan, manan nina q’anchayllatachu maymirqan, manan fuertellatachu qaparirqan. Piensasun imatas Biblia allin iñiyniyoq runakunamanta willan chayta, Bibliapin nin: “Maychá kanman jujkunamantawan rimayman chayqa. Manachá tiempopas aypanmanchu Gedeonmanta [...] rimayman chayqa. [...] Pisi kallpa kashaspan kallpasapaman tukurqanku, guerrapi allin maqanakuqman tukurqanku”, nispa (Hebreos 11:32-34). Diosta serviqkuna sayk’unchisña chaypas, ¿manachu chaywanpas tukuy atisqanchista ruwanchis Diospa munayninta ruwashanallanchispaq? (2 Corintios 4:1, 16; Gálatas 6:9).

w05 15/4 32

¿Cheqaqpunichu Bibliapi imapas willasqan?

LAS batallas de la Biblia nisqa libropin Israel nacionmanta ex presidente Chaim Herzog runa, chaymantapas emérito de Arqueología de la Universidad de Tel Aviv nisqamanta profesor Mordechai Gichon runapiwan ninku:

“Bibliapi ima gerramantapas willasqanqa, imaynatas ima guerrapas aparikuq chaykunaqa manan yanqa willakuykunallachu. Ejemplopaq, Jueces 6-8 capitulokunapin willashan Gedeón runankunawan imaynatachus Madián runakunata yanapaqnin llaqtakunatawan atiparqanku chaymanta. Chayta comparasun Troyapi guerrakunaq aparikusqanwan, chaytaqa willarqan Homero runan. Chay guerrakunaqa aparikuq lamar-qochaq patanpi kaq allin sayarichisqa llaqtapin. [Gedeón runankunapiwan maqanakusqanmi ichaqa allin organizasqa karqan] [...] paykunaqa allintan rimanakurqanku imaynatas enemigonkuwan maqanakunanku karqan chayta. [...] Chaykunata yachaspan noqaykuqa creeykupuni Bibliapi ima guerramanta willasqanpas cheqaqpuni kasqanta”, nispa.

Sichus astawan yachayta munanki imaynatas Gedeón enemigonkunata atiparqan chayta chayqa, yanapachikuwaqmi atlas bíblico nisqawan chaypin kashan Veamos “la buena tierra” nisqa mapa. Chaypin willashan imaynas “Madián runakunawan, Amalec runakunawan, inti lloqsimuy ladomanta runakunawan guerrapaq juñukuspanku mayuta chimpamurqanku, jinaspa Jezrel wayq’opi karpakurqanku” chaymanta. Gedeonmi ichaqa llaqtan qayllapi ayllukunata wajarqan yanapanankupaq. Chay maqanakuyqa qallarirqan Aroj pujyu-pujyupin, chayqa kasharqan Moré moqoq uran wayq’o pampapin. Gedeonqa Jordán mayuq juj ladonkaman enemigonkunata qatiparqan, jinaspa chaypi atipamurqan (Jueces 6:33–8:12).

Veamos “la buena tierra” nisqa mapapin rikukushan maykunapichus maqanakuykuna aparikusqan llaqtakuna. Juj mapapin rikukushan Israel nacionpa llapa ayllunkuna. Chay mapakunan yanapawasunman Gedeonmanta willakuyta allinta entiendenanchispaq.

Chaykunamanta rimaspan profesor Yohanan Aharoni willakurqan, payqa wañukapunñan. Paymi nirqan: “Bibliapi rijuriq llaqtakunaqa, imaynas chay llaqta kasqanpas, chay llaqtakunamanta imachus willasqankupas allin jap’inasqan kashan, manan juj llaqtallamanta yachaspaqa llapantaqa entiendewaqchu”, nispa.

w00 1/8 16-18 párrs. 11-15

Juch’uyaykukuqkunan ichaqa yachayta tarinku

¹¹ Gedeonqa waynachanmantapachan Dios sonqo karqan, payqa Manasés ayllumantan karqan. Chaymantapas payqa kausarqan Israel nación sasachakuykunapi tarikushaqtinmi. Diospa llaqtantaqa qanchis watan Madián runakuna nishuta sufrichirqanku. Ichaqa chayamurqanmi Jehová Dios llaqtanta libranan p’unchay. Jinan juj angelqa Gedeonman rijurispa nirqan: “Mana manchakuq kallpasapa soldado, Jehová Diosmi qanwan kashan”, nispa. Gedeonqa juch’uyaykukuq runan karqan, chaymi payqa angelta respetowan nirqan: “Disculpaykuway wiraqocháy, Jehová Diosqa noqaykuwantaq kashan chayqa, ¿imaraykutaq khaynatari sufrishayku?”, nispa. Jinan angelqa nillarqantaq: “Qanmi kallpaykiwan Israel runakunata Madián runakunaq makinmanta libranki”, nispa. ¿Imatan Gedeón nirqan? Phawaylla chay kamachikuyta kasukunanmantaqa Diostan nillarqantaq: “Jehová Diosníy, ¿imaynapitaq noqari Israel runakunata salvayta atiyman? Noqaq familiayqa aswan juch’uyllan Manasés ayllupiqa, taytaypa wasinpipas noqaqa manan imapaschu kani”, nispa. ¡Gedeonqa humilde sonqopunin karqan! (Jueces 6:11-15).

¹² Ichaqa manaraq maqanakuq rinanpaq kachashaqtinmi Jehová Diosqa Gedeonta pruebaman churarqan. ¿Imatan ruwachirqan? Jehová Diosmi nirqan: “Papaykiq Baalpaq ruwachisqan altartan thuninki, ladonpi sayashaq k’ullutapas wit’unkin”, nispa. Chayta ruwananpaqqa mana manchakuqmi kanan karqan. Gedeonmi ichaqa mana reparachikuspalla allin yuyaywan chay kamachikuyta junt’arqan. Ichaqa chaytaqa manan llapa runaq rikusqanchu ruwarqan, aswanpas tutallapin chaytaqa ruwarqan. Chaypaqmi payqa chunka qhari kamachinkunata pusarikurqan, wakinwanmi thunimurqan Baalpaq altarninta wakin runankunataq jawallapi qhawasharqanku pichus jamunanmanta. Imaynaña karqan chaypas Jehová Diospa yanapayninwanmi Gedeonqa imachus ruwananta junt’arqan. Tiempowanmi Jehová Diosqa Gedeonta utilizarqan Madián runakunamanta israelitakunata libramunanpaq (Jueces 6:25-27).

K’umuykukuspa imatapas ruwasun

¹³ Gedeón k’umuykukuq kasqanmantaqa imaymanatan yachasunman. Kaypi piensasun, ¿imaynan kanchis Diospa llaqtanpi ima llank’aytapas chaskispa? ¿Jujkunawan allinta qhawarichikuyta munaspachu chaskikunchis? Icha, ¿ñaupaqtachu juch’uyaykukuspa Diosmanta mañakunchis, jinaspa allinta qhawarinchis chay llank’ayta junt’ayta atisunchus icha manachus chayta? Chaypaq yachasunchis hermanonchis A. H. Macmillanmanta, payqa 1966 watapin wañukapurqan, ichaqa allin ejemplotan saqewarqanchis juch’uyaykukuq kaymanta. Juj kutinsi C. T. Russell hermanonchis Macmillan hermanonchista tapusqa “¿manachu mana kaypi kashanaykama rantiypi Diospa llaqtanta pusarishawaq?” nispa. Hermanonchis Macmillanqa mana jatunchakuspachu nitaq jujkunawan allinta qhawarichikuyta munaspachu “ya” nispa nirqan. Hermano Russellmi ichaqa juj tiempota qorqan chaypi allinta piensarimunanpaq. Hermanonchis Macmillanmi nirqan: “Chay ratuqa manan ima ruwaytapas atirqanichu. Chaymi juj tiempo Jehová Diosmanta mañakuspa kasharqani chay llank’ayta chaskinaypaq, jinan hermano Russellta rirqani atisqayman jina yanapanaypaq”, nispa.

¹⁴ Tiempowanmi hermano Russellqa wañukapurqan. Jinaspa mana pipas kasharqanchu Diospa llaqtanta pusarinanpaq otaq Sociedad Watch Tower nisqapi presidente kananpaq. Ichaqa Hermano Macmillanqa ñan Diospa llaqtantaqa pusarirqanña hermanonchis Russell juj ladokunaman predicaq rishaqtin. Jinan juj hermanoqa hermano Macmillanta nirqan: “Wayqey qanmi kashanki hermano Russellpa rantinpi Diospa llaqtanta pusarinaykipaq, mana pay kashaqtinqa qanmi encargakurqanki imaymana ruwaymanta. Kunanqa hermano Russellqa wañukapunñataq chayqa yaqachus jina qan jaykunki rantinpi”, nispa. Hermano Macmillanmi nirqan: “Wayqey, manan allinchu kashan chhayna piensayqa. Chay llank’aytaqa Señorninchismi umallishan, payqa allintan yachan pichus llaqtanta pusarinqa chayta. Chayraykun allinta yachani manapuni noqachu kasqayta”, nispa. Chay qhepamanmi hermano Macmillanqa juj hermanota nirqan Russellpa rantinpi jaykunanpaq. Hermano Macmillanqa Gedeón jina k’umuykukuqmi karqan, chhaynan noqanchispas kananchis.

¹⁵ Gedeonqa manan comuntachu otaq imaymanakunata ruwaspachu enemigonkunata phiñachirqan. Noqanchispas chhaynan kananchis Gedeón jina k’umuykukuq, manan Diosmanta willashaspaqa runakunataqa phiñachinanchischu. Yachasqanchis jina imaymana mana allinkunawanña maqanakushanchis chaypas noqanchisqa chay “allin perqachasqa kaqkunata thuninanchis” (2 Corintios 10:4, 5). Ichaqa manan Diosmantaqa willamunchis jatunchakuq jinachu nitaq aswan allinpaq qhawarikuq jinachu, chhaynapi ama pitapas phiñachinanchispaq. Aswanpas respetananchismi uyariwaqninchis runakunaq imachus nisqankuta. Sichus imatapas Bibliaq nisqanman jina rimanku chayqa “kusa” ninanchismi (Hechos 22:1-3; 1 Corintios 9:22; Apocalipsis 21:4).

ijwis yachachikuy 13

Jehová Dios Gedeonman kallpata qon

BIBLIAMANTA DIBUJOKUNAWAN YACHANAPAQ

JUECES 6, 7 CAPITULOKUNA

[Escena 1]

[Narración:] ISRAEL RUNAKUNAQA IMAYMANA SASACHAKUYPIN TARIKUSHARQANKU. MADIÁN RUNAKUNAN PAYKUNATAQA SAPA KUTILLAN NISCHUTA ÑAK’ARICHIQKU, MUNAYNINKUTAN CHAY LLAQTAPI RUWAQKU. ISRAEL RUNAKUNAQ LLANK’ASQANKU MIJUYKUNATAPAS LLAPANTAN MALOGRAPUQKU.

[Narración:] ISRAEL RUNAKUNAQA JEHOVÁ DIOSPA YANAPAYNINTAN MAÑAKURQANKU.

[Escena 2]

[Gedeón:] JEHOVÁ DIOSNIY, KAY RUNAKUNAMANTA LIBRAWAYKU.

[Narración:] JEHOVÁ DIOSMI JUJ ANGELTA KACHAMURQAN GEDEONWAN RIMANANPAQ.

[Ángel:] MANA MANCHAKUQ KALLPASAPA SOLDADO, JEHOVÁ DIOSMI QANWAN KASHAN. QANMI ISRAEL RUNAKUNATA LIBRANKI.

[Gedeón:] ¿NOQA? ¿IMAYNAPITAQ NOQARI ISRAEL RUNAKUNATA SALVAYTA ATIYMAN? NOQAQA MANAN IMAPASCHU KANI.

[Ángel:] AMA MANCHAKUYCHU, JEHOVÁ DIOSMI YANAPASUNKI.

[Escena 3]

[Narración:] JEHOVÁ DIOSQA YACHAYTAN MUNASHARQAN GEDEÓN PAYPI CONFIANCHUS ICHA MANCHUS CHAYTA, CHAYMI PAYTA KAMACHIRQAN JUJ IDOLOTA THUNINANPAQ.

[Narración:] GEDEONQA CHUNKA RUNANKUNAPIWANMI CHAY IDOLOTA TUTAPI THUNIRQANKU.

[Escena 4]

[Narración:] ISRAEL RUNAKUNAQA MANAN LIBRERAQCHU KASHARQANKU ÑAK’ARIYNINKUMANTA. MADIÁN RUNAKUNAN JUJ LLAQTAKUNAMANTA RUNAKUNAWAN JUÑUKUSPA ISRAEL LLAQTAMAN JAYKURQANKU, JINASPA JEZREEL WAYQ’OPI KARPAKURQANKU.

[Madianita 1:] LLAQTANKUPIÑAN KASHANCHIS. ¡MANAN PIPAS KUNANQA JARK’AWASUNCHU!

[Madianita 2:] ¡LLAPANKUTAN WAÑUCHISUNCHIS!

[Escena 5]

[Narración:] GEDEONQA JEHOVÁ DIOSMANTAN JUJ SEÑALTA MAÑAKURQAN YANAPANQACHUS ICHA MANCHUS CHAYTA YACHANANPAQ. JINAN JEHOVÁ DIOSQA ISKAY MILAGROTA RUWARQAN (LEEY JUECES 6:36-40).

[Escena 6]

[Narración:] GEDEONPAS SOLDADONKUNAPAS ALISTAKURQANKUN MAQANAKUQ RINANKUPAQ.

[Gedeón:] JEHOVÁ DIOSTACHUS KASUKUSUNCHIS CHAYQA, YANAPAWASUNMI ENEMIGONCHISKUNATA ATIPANANCHISPAQ.

[Narración:] JINAN JEHOVÁ DIOSQA GEDEONWAN NIRQAN.

[Jehová:] GEDEÓN, KINSA PACHAQ SOLDADOKUNALLAWANMI MAQANAKUQ RINKI, PAYKUNAQA MANA MANCHAKUQMI KANANKU. CHHAYNAPIN YACHANKI NOQA JEHOVÁ DIOSNIYKI ISRAEL RUNAKUNA LIBRAQ KASQAYTA.

[Israelita 1:] ¿IMAYNATATAQ MAQANAKUSUNRI?

[Israelita 2:] SAPANKAYKICHIS JUJ WAJRATA, JUJ P’UYNUTA, NINA K’ANCHAYTAWAN JAP’IYCHIS.

[Israelita 3:] CHAYMANTATAQ GEDEONPA RUWASQANTA JINA RUWASUNCHIS.

[Escena 7]

[Gedeón:] JEHOVÁ DIOSQA NOQANCHISWANMI KASHAN. TUTAYAMUQTIN JINAN WAJRAKUNATA TOCANKICHIS, P’UYÑUTATAQ CHHALLUNKICHIS, JINASPA KHAYNATA QAPARINKICHIS:

[Escena 8]

[Todos los soldados:] ¡JEHOVÁ DIOSPA, GEDEONPA ESPADAN!

[Madianita 1:] ¿IMAN CHAY?

[Madianita 2:] ¡ISRAEL RUNAKUNAN PHAWAYKAMUWASHANCHIS!

[Narración:] MADIÁN RUNAKUNAQA AYQEKURQANKUN, JINAN ISRAEL RUNAKUNAQA PAYKUNATA QATIPARQANKU. JUJ ISRAEL RUNALLAN 450 RUNAKUNAWAN MAQANAKUNAN KARQAN. CHAYWANPAS JEHOVÁ DIOSMI PAYKUNATA YANAPARQAN CHAY MAQANAKUYTA ATIPANANKUPAQ.

[RECUADRO]

¿IMATAN KAY YACHACHIKUYMANTA YACHASUNMAN?

¿IMARAYKUN GEDEÓN MANCHAKUNMAN KARQAN MADIÁN RUNAKUNATA?

LEEY: JUECES 6:2-6, 15.

¿IMATAN GEDEÓN RUWANMAN KARQAN MANA MANCHAKUQ VALIENTE KANANPAQ?

LEEY: JUECES 6:27a, 36-40.

¿IMATAN RUWAWAQ MANA MANCHAKUQ VALIENTE KANAYKIPAQ?

LEEY: SALMOS 138:3, 8; PROVERBIOS 17:17; HEBREOS 13:6.

19 YACHACHIKUY

Sasaña kaqtinpas junt’arqankun promesa ruwasqankuta

it “Jefté” párr. 6

Jefté

Ammón runakunan guerrawan amenazanku. Ammón runakunaqa chunka pusaqniyoq watakunatan israelitakunata ñak’arichirqanku. Diosqa jinallatan paykunata qhawarqan mana kasukuq kasqankurayku, chaymantapas juj dioskunatan adorayta qallarirqanku. Chaymantan ichaqa Israel runakunaqa cuentata qokurqanku, jinaspa arrepientekuspa Jehová Diosmanta yanapayninta mañakurqanku, chaymantapas adorasqanku idolokunatan ch’usaqyachipurqanku jinaspa Jehová Diosta serviyta qallarirqanku. Chayllamanmi ichaqa Ammón llaqtaqa Galaad llaqtaman jaykuspa guerra ruwayta qallarirqan (Juec. 10:7-17; 11:4). Ammón llaqtaqa Jehová Diospa enemigonmi karqan, Satanasmi supayninkunantin Jehová Diosta mana adoraqkunata tanqarqan Israel llaqta contra jatarinankupaq, chayta ruwaspaqa cheqaq Diosta adoranankutan jark’asharqanku (tupanachiy Apo. 12:9; Sal. 96:5; 1 Cor. 10:20).

it “Jefté” párr. 11

Jefté

Jefté juj promesata ruwan. Jefteqa allintan entienderqan Diospuni Ammón runakuna contra maqanakunankuta munasqanta. Diospa santo espiritunpa kallpachasqanmi Jefteqa ejercitonta pusarirqan. Soqta pachaq wata ñaupaqtan Jacobpas Diosman juj promesata ruwarqan, chhaynatan Jeftepas ruwallarqantaq. Sonqomantan mañakurqan guerrapi Jehová Dios pusarinanta, ganaqtintaq Jehová Diosta jatunchanan karqan (Juec. 11:30, 31; Gén. 28:20-22). Jehová Diosqa uyarirqanmi mañakusqanta, chaymi Ammón runakunaqa atipasqa karqanku (Juec. 11:32, 33).

w17.04 4 párr. 6

Imachus prometekusqaykita junt’ay

⁶ Jefté promesa ruwasqanta junt’ananpaqqa Diosta adorana karpamanmi ususinta kachanan karan chaypi Diosta servinanpaq. ¿Comuntachu Jefté chay promesata ruwanman karan? Manan. Yaqapaschá payqa yacharanña ususin ñaupaqta wasinmanta lloqsimuspa chaskinanta. Paypaqqa sasachá karan Diosman prometesqanta junt’ay, chaymi Payqa ususinta rikuspa “llakikuymanta p’achanta llik’ikuran”. Chaymantapas Diosmantaq ususinta entregapunan karan chayqa manan jayk’aqpas casarakunanchu karan, manataqmi Jeftepaqa juj wawankuna karanchu miraynin kashanallanpaqpas. Chaychá ususinpas orqo-orqoman waqaq ripuran. Chaywanpas Jefteqa junt’ananpunin karan chay promesa ruwasqanta. Chaymi niran: “Señor Diosmanmi prometekurani, chaytaqa junt’asaqpunin”, nispa. Ususintaq niran: “Papáy, ñataq Señor Diosta nirankiña chayqa, noqawan junt’allay”, nispa (Juec. 11:35-39). Jeftepas ususinpas tukuy sonqon Diosta munakuranku, chaymi sasaña karan chaypas, junt’aranku chay promesawan (leey Deuteronomio 23:21, 23; Salmo 15:4).

it “Jefté” párr. 2

Jefté

Manasés ayllumanta Israel llaqtapi juez (Nú 26:29; Jue 11:1). Soqta watatan Jefteqa kamachikurqan Galaad llaqtapi, chay tiempopiqa sacerdote Elin kasharqan, Samuelpas juch’uyllaraqmi karqan (Jue 12:7). “Israel runakunaqa” “kinsa pachaj watañas” Jordán mayu qayllapi allinta tiyasharqanku, chaymanta yachaymi yanapawanchis chay soqta wataqa 1173 m. J.j. watapi jina qallarisqanta (Jue 11:26).

w16.04 5-9

Jehová Diosqa sumaqtan qhawarin paypi iñiqkunata

“Diospa prometesqan herenciata iñiywan pacienciawan chaskiqkuna jina kanaykichistan munayku” (HEB. 6:12)

JUJ runan guerrapi atipasqanmanta wasinta kutipusharan. Payta rikuruspan ususin takispa tususpa papanman ayparan. Ususinta rikuruspan papanqa llakikuymanta p’achanta llik’ikuran, nirantaq: “¡Imaraqmi wawalláy!”, nispa. Jinan ususinman willaran Diosman promesa ruwasqanta. Chay promesa ruwasqanraykun ususinqa manaña casarakunanchu karan nitaq wawayoqchu kanan karan. ¿Ima niranmi ususin chayta yacharuspa? Kallpacharanmi Diosman prometesqanta junt’ananpaq. Chaypin chay sipas rikuchiran Jehová Diospi tukuy ruwasqanpipas confiasqanta (Juec. 11:34-37). Ususinpa allin iñiyniyoq kasqanta qhawarispan papanqa anchata kusikuran, Jehová Diospas anchatachá kusikuran.

² Chay runaq sutinmi karan Jefté. Paypas ususinpas tukuy sonqowanmi Jehová Diospi tukuy ruwasqanpipas confiaranku. Jatun sasachakuykunapi tarikuspapas Diosmantan tukuy sonqowan jap’ipakuranku. Paykunaqa Diospa bendicionninta chaskikuyta munaspan sacrificiokunata ruwaranku.

³ Kay tiempopiqa mayqenninchispas pisipasunmanmi iñiyninchispi. Chaymi kallpachakunanchis ‘iñiypi qaqatapuni sayananchispaq’ (Jud. 3). Kay estudiopin yachasun Jeftemanta ususinmantawan. Chaypin yachasun sasachakuykunapi tarikuspapas iñiyninkupi qaqatapuni sayasqankuta.

MILLAY RUNAKUNA UKHUPIPAS QAQATAN IÑIYNINKUPI SAYARANKU

⁴ 300 wata ñaupaqtan Jehová Dios Israel llaqtata kamachiran prometesqan allpapi tiyaq Canaán runakunata wañuchinankupaq. Paykunan ichaqa mana kasukurankuchu (Deut. 7:1-4). Aswanmi chay runakuna jina idolokunata adorayta qallariranku millay qhelli ruwaykunatapas ruwaranku (leey Salmo 106:34-39). Chay mana kasukuq runakuna ukhupin Jeftepas ususinpas tiyaranku.

⁵ Mana kasukuq kasqankumantan Diosqa enemigonkunawan paykunata atipachiran (Juec. 2:1-3, 11-15; Sal. 106:40-43). Chhayna millay runakuna ukhupi allin iñiyniyoq kayqa sasapunichá karan. Chaywanpas Biblian willan Jefté, ususin, Elcana, Ana, Samuel, jujkunapas Diosta kusichinankupaq jina kausasqankuta (1 Sam. 1:20-28; 2:26).

⁶ Kunanpas Canaán llaqtapi jinan runakuna millay qhelli ruwaykunapi, maqanakuypi, wañuchinakuypi, qolqe maskhayllapi afanakushanku. Chaymi Diosqa Israel llaqtanta jina chhayna kausaymanta pakaykuyta munawanchis. ¿Uyarikusunchu Diosta icha israelitakuna jinachu mana kasukuq kasun? (1 Cor. 10:6-11). Llapallanchismi kallpachakunanchis millay kausaymanta karunchakunanchispaq (Rom. 12:2).

MILLAYTAÑA TRATAQTINKUPAS QAQATAN IÑIYNINPI SAYARAN

⁷ Israelitakunaqa manan Diosta kasukurankuchu, chaymi enemigonku sapa kutilla paykunata ñak’arichiran (Juec. 10:7, 8). Chhaynapi tarikushaspapas Jeftetan wayqenkuna llaqtapi umallikunapas cheqnikuranku envidiakuranku ima. Chaymi payman tupasqan allpamanta qarqopuranku (Juec. 11:1-3). Chhayna millaytaña tratashaqtinkupas Jefteqa manan sintipakuranchu. Chaymi qhepaman umallikuna rogakuspa yanapayninta mañakuqtinku paykunata yanaparan (Juec. 11:4-11). ¿Imarayku chayta ruwaran?

⁸ Jefteqa guerrapi allin maqanakuqmi karan, tukuytan yacharan Israel llaqtanmanta Diospa kamachikuyninmantapas. Jehová Dios llaqtanta imayna tratasqanpi yuyaymanasqanmi Jefteta yanaparan allin kaqta mana allin kaqtapas reparananpaq (Juec. 11:12-27). Payqa yacharanmi jujkunamanta vengakuy mana allinchu kasqanta, llapa runakunata munakuna kasqanta, cheqnikuqninkunata sumaqta tratanan kasqantapas. Chaykunata yachasqanmi payta yanaparan Jehová Diospa munasqanman jina imatapas ruwananpaq (leey Éxodo 23:5; Levítico 19:17, 18).

⁹ Jinaspapas Jefteqa yaqapaschá Josepa ejemplonpi yuyaymanaran. Payqa yacharanchá Joseqa cheqnikuqnin wayqenkunata khuyapayasqanta (Gén. 37:4; 45:4, 5). Chaykunata yachasqanmi yanapanman karan llaqtamasinkunata sumaqta qhawarinanpaq. Jefteqa k’irisqachá sonqonpi sientekuran llaqtamasinkuna imayna tratasqanmanta. Chaywanpas payqa manan chaypichu astawanqa piensaran. Paypaqqa Diospa sutinta ch’uyanchay, llaqtanta yanapaymi aswan importante karan (Juec. 11:9). Chaywanmi rikuchiran allin iñiyniyoq kasqanta. Chaymi Jehová Diosqa paytapas llaqtantapas yanaparan (Heb. 11:32, 33).

¹⁰ ¿Imatan noqanchispas ruwasunman juj iñiqmasinchis contranchispi imatapas ruwaqtin otaq mana allinta tratawaqtinchis? Bibliaq nisqanman jinan imatapas ruwananchis. Sinchitaña sonqonchis nanawasunman chaypas, amapuni Diosninchista saqesunchu. Amapuni juñunakuyninchista saqesunchu nitaq iñiqmasinchiskunamanta t’aqakusunchu. Chhaynapin ima sasachakuytapas atipasun Jefté jinataq jujkunapaq allin ejemplo kasun (Rom. 12:20, 21; Col. 3:13).

ALLIN IÑIYNIYOQQA SACRIFICIOKUNATAN RUWAN

¹¹ Jefteqa manan payllapichu confiakuran, chaymi Jehová Diospa yanapayninta mañakuran enemigonkunata atipananpaq. Chaypin Jehová Diosman juj promesata ruwaran. Niranmi: “[Enemigoykunata] jap’ichiwanki chayqa, [...] mayqenchus wasiymanta ñaupaqta taripamuwanqa, chaytan qanman ruphachina sacrificiota jaywamusqayki”, nispa (Juec. 11:30, 31). ¿Imatan Jefté chaypi prometesharan?

¹² Payqa manan juj runata wañuchispa sacrificiopi jaywaymantachu rimasharan. ¿Imaynapi chayta yachanchis? Payqa yacharanmi sacrificiopi runata ruphachiyqa jatun jucha kasqanta (Deut. 18:9, 10). Chay tiempopi israelitakunaqa juj sumaq regalota Diosman qosqankutan niqku: ‘Ruphachina sacrificio’, nispa. Jefteqa Diosmanmi prometeran juj runata qonanpaq. Chay runaqa wañupunankaman adorana karpapi Diosta servinan karan. Chay prometesqantan Dios allinpaq qhawariran chaymi yanaparan enemigonkunata atipananpaq (Juec. 11:32, 33). ¿Pitan Jefté qoran?

¹³ Qallariy parrafopi yachasqanchis jina, Jefté wasinman chayapushaqtinmi sapallan ususin ñaupaqta lloqsimuran. ¿Imatan Jefté ruwaran? ¿Junt’aranchu Diosman prometekusqanta? ¿Qoranchu ususinta adorana karpapi Diosta servinanpaq?

¹⁴ Ari junt’aranmi, Jehová Diospa nisqanman jinan chayta ruwaran. Yaqapaschá yuyariran allinnin kaqta qonankupaq Diospa kamachikusqanta (Éx. 23:19). Jinaspapas yuyariranchá Números 30:2 textopi nisqanta, chaypin nin: ‘Mayqen qharipas imata qowananpaqpas prometekun chayqa, rimarisqantaqa junt’anqapunin’, nispa. Jefteqa Anaq ruwasqanta jinan ruwanan karan. Jefteq ususinqa wañupunankaman adorana karpapi Jehová Diosta servinan karan, manan casarakunanchu karan nitaq wawakunayoqchu kanan karan. Paypin Jefteq mirayninqa chinkapunan karan (Juec. 11:34). Chaywanpas Jefté niran: ‘Diosmanmi prometekurani, chaytaqa junt’asaqpunin’, nispa (Juec. 11:35). Jefteqa allin iñiyniyoqmi karan, chaymi Diosqa chay sacrificio ruwasqanta kusisqa sonqowan chaskiran yanaparantaqmi kanpas. Noqanchisri, ¿Jefteq ruwasqanta jinachu ruwasunman karan?

¹⁵ Manaraq bautizakushaspan Jehová Diosman prometeranchis munasqanman jina imatapas ruwananchispaq. Ichaqa ima sasa ruwanatapas kamachiwasun chayri, ¿kasukusunchu? Sichus tukuy sonqowan kasukusun chayqa, Jefté jina allin iñiyniyoq kasqanchistan rikuchisun. Ima sacrificiota ruwaypas sasan, ichaqa chay ruwasqanchismantan Jehová Dios aswantaraq bendicionninta qowasun (Mal. 3:10). ¿Imatan Jefteq ususin ruwaran papanpa promesa ruwasqanta yacharuspa?

¹⁶ Jefteq promesa ruwasqanqa manan Anaq promesa ruwasqan jinachu karan. Anaq wawanqa nazareo jinan adorana karpapi servinan karan (1 Sam. 1:11). Nazareokunaqa atirankun casarakuyta wawakunayoq kaytapas, Jefteq ususinmi ichaqa mana. Paytaqa “ruphachina sacrificiota” jinan Diosman qoran (Juec. 11:37-40). Chay sipasqa papan umalli kasqanraykun allin qhariwan casarakunman karan. Ichaqa papan Diosman prometekusqanraykun adorana karpapi wañupunankama Jehová Diosta servinan karan. Chaywanpas chay sipaspaqqa Diosta serviymi aswan importante karan qosayoq wawakunayoq kaymantaqa. Chaymi papanta niran: “Papáy, ñataq Señor Diosta nirankiña chayqa, noqawan junt’allay”, nispa (Juec. 11:36). ¿Imatan yachanchis chay sipasmanta?

¹⁷ Kay tiempopipas askha iñiqmasikunan Jefté jina ususin jina sacrificiokunata ruwashanku. Wakin wayna-sipaskunan Diosta astawan servinankurayku manaraq casarakunkuchu otaq mana wawayoq kanku. Kuraq iñiqmasikunapas wawankuwan nietonkuwan kusirikunankumantaqa Diostan astawan servishanku. Wakinqa juñunakuna wasikunata ruwaypin yanapakushanku. Wakinqa Diospa gobiernonmanta willaqkunapaq escuelaman risqanku qhepamanmi, juj llaqtakunaman astakushanku Diosta astawan servinankupaq. Wakintaq Jesuspa wañupusqanta yuyarina killakunapi astawan predicashanku. Jehová Diosqa manan qonqanqachu payrayku sacrificiokuna ruwasqankuta (leey Hebreos 6:10-12). Qanri, ¿kallpachakuwaqchu chay jina sacrificiokunata ruwanaykipaq?

¿IMATAN YACHARUNCHIS?

¹⁸ ¿Imatan Jeftemanta ususinmantapas yachanchis? Jefteqa Diospa nisqanman jinan imatapas ruwaq, karunchakuranmi mana allin kausaqkunamantapas. Mana allintaña trataranku chaypas, payqa manan paykunapaq sientepakuranchu. Llaqtapi runakuna manaña Diosta kasukurankuchu chaypas, Jeftepas ususinpas Diospa munasqanman jinan imatapas ruwaranku. Jinaspapas sacrificiokuna ruwasqankumantan Diospa bendicionninta chaskikuranku, allin ejemplotaqmi jujkunapaq karanku.

¹⁹ Diospa siminpin nin: ‘Diospa prometesqan herenciata iñiywan pacienciawan chaskiqkuna jina kaychis’, nispa (Heb. 6:12). Amapuni qonqasunchu Jefteq ejemplonta ususinpa ejemplontapas, paykuna jinataq kallpachakusun allin iñiyniyoq kanapaq. Chhaynapin Jehová Diosqa noqanchistapas allinpaq qhawariwasun.

20 YACHACHIKUY

“Pisi kallpa kashaspa kallpasapaman tukurqan”

w05 15/1 30, 31

Leeqkunaq tapukusqan

¿Imaraykun Sansón nazareolla kasharqan wañusqataña tupaykuqtinpas?

Ñaupa tiempopiqa llapa israelitapas atinmanmi karqan juj tiempo nazareo kananpaq juj promesata ruwayta. Nazareo kaspaqa kaykunatan junt’anan karqan: “Jehová Diospaq t’aqasqa kashaspaqa aman wañusqa runamanqa asuykunqachu. Taytanña, mamanña, wayqenña, pananña wañunqa chaypas, aman chay wañusqamanqa qayllaykunqachu […], aman chaykunawanqa qhellichakunqachu”, nispa. Ichaqa ¿“pipas qonqay paypa ladonpi wañunqa” chayri? Chay pasaqtinqa wañusqaq cuerponta tupaykusqanraykun nazareo kasqanta qhellichanman karqan, chaymi “promesa ruwasqanmantapacha yupakusqan p’unchaykunaqa manaña yupakunanñachu” karqan. Nazareo kaspaqa imaymanatan ruwanan karqan ch’uyanchakunanpaq, chaymantaña jujmanta nazareo kasqanta ruwananpaq (Números 6:6-12).

Sansonqa jujniraymantan nazareo karqan. Manaraq naceshaqtinmi Jehová Diosqa juj angelwan mamitanman willachirqan: “Onqoqmi rijurinki jinaspa qhari wawata onqokunki. Aman chay wawaq chujchantaqa rutuchinkichu, payqa nacesqanmantapachan Diospaq t’aqasqa nazareo runa kanqa. Paymi Israel runakunata libranqa Filistea runakunaq makinmanta”, nispa (Jueces 13:5). Sansonqa manan juj promesatachu ruwarqan, aswanpas Diosmi nazareo kananpaq ajllarqan. Nazareo kasqanqa wiñaypaqmi kanan karqan. Chaymi nazareokunapaq Bibliapi kamachikuyqa mana paypaqchu karqan. Sichus qonqay wañusqaq cuerponta tupaykunman karqan chayqa, ¿imaynatan nazareo kasqanta jujmanta qallarinman karqan? Sansonqa wiñaypaq nazareon karqan manan jujkuna jinachu juj tiempollapaq, chaymi payqa juj nasareokunamanta juj niray karqan.

Kaypi yachasun wiñaypaq nazareo kanankupaq kinsa ajllasqa runakunamanta, paykunan karqan Sansón, Samuel, Bautizaq Juanpiwan. Yachasqanchis jina Sansonqa manan chujchanta rutukunanchu karqan. Samuelpa mamitan Anapas Diosmanmi prometerqan: “Qanllamantaqmi Jehová Diosníy qopusayki, qanta servinasuykipaq. Manan chujchanpas rutusqachu kanqa”, nispa (1 Samuel 1:11). Bautizaq Juanmantan Jehová Diospa angelnin nirqan: “Aman ujanqachu vinotapas ni ima machachiq ujanatapas”, nispa (Lucas 1:15). Chaymantapas, “Juanqa camelloq willmanmanta ruwasqa p’achawanmi p’achakuq, qara chumpiwantaq chumpikuq; langostakunata wanqoyroq misk’inta imataq mijuq” (Mateo 3:4). Chay textokunapi yachasqanchis jinaqa manan mayqenninkutapas “aman wañusqaq cuerpontaqa tupaykunkichu” nirqanchu.

Sansonqa nazareoña karqan chaypas Jehová Diosmi paytaqa juez kashaqtin Israel llaqtata enemigonkunamanta librananpaq churarqan (Jueces 2:16). Chaypi maqanakushaspaqa askha wañusqakunatan tupaykurqan. Juj kutipin kinsa chunka Filistea “runakunata wañuchirqan jinaspa p’achankuta qechurqan”. Chay qhepamantaq enemigonkunata “llapankuta ch’ulla-ch’ullamanta wañuchiyta qallarirqan”. Chaymantapas asnoq qhaqllinwanmi waranqa Filistea runakunata wañuchillarqantaq (Jueces 14:19; 15:8, 15). Llapa chay maqanakuykunapiqa atiparqan Jehová Diospa yanapayninwanmi; chaymi Bibliapiqa paymanta nin allin iñiyniyoq kasqanta (Hebreos 11:32; 12:1).

w04 15/10 15 párrs. 7, 8

“Puririy kay jallp’aq k’uchunmanta k’uchunkama”

⁷ Jueces 16:2 textopi leesqanchisman jinaqa Sansonqa Gaza llaqtapis kasharqan. Kay tiempopiqa chay llaqtaq sutinqa noticiakunapin rijurin, chaywanqa astawanraqmi yachanchis maypichus Sansón tarikusqanta, filisteokunaq jallp’anpi mediterránea qocha ladopin kasharqan. Kunanqa qhawarisun Jueces 16:3 textoq nisqanta, chaypin nin: “Sansonqa kuska tutakamallan chaypi puñurqan, jatarimuspataq payqa llaqta punkuta, punkuq ladonkunapi iskaynin k’aspikunantinta, k’ullumanta aldabantinta ima khakarqan jinaspa chayta q’epirikuspa Hebrón llaqtaq chimpanpi orqo patakama aparqan”, nispa.

⁸ Gaza llaqtaqa allin qhapaq llaqtan karqan, chaymi llaqta punkupas, punkuq ladonkunapi iskaynin k’aspikunapas nishu jatuchaq nishu llasa karqan. ¡Imaynatan noqanchis chayta q’episunman! Sansonmi ichaqa q’epirqan, ¿maymanmi q’epirqan, imaynan purinan ñan karqan? Gaza llaqtaqa lamar-qochaq ladonpin kasharqan, Hebrón orqon ichaqa 900 metros jina altopi karqan: chaypiqa orqo qhatatan wichanan karqan. Ichaqa manan yachakunchu “Hebrón llaqtaq chimpanpi orqoq” sutinqa, chay llaqtan ichaqa 60 kilómetros jinapi kasharqan Gaza llaqtamanta. Sansonpa maykamachus purisqanta yachaspaqa aswan allintan entiendenchis. Chaymantapas yuyarinchismi, Sansonqa chaykunata ruwarqan “Jehová Diospa espiritunpa” yanapayninwan (Jueces 14:6, 19; 15:14). Kay tiempopi cristianokunan ichaqa mana nisunmanchu “Diosmi espiritunta qowanqa cuerpoypi allin kallpayoq kanaypaq” nispa, ichaqa Diosqa yanapawasunmanmi espiritunwan allinta kamachikuyninkunata entiendenanchispaq, chhaynapi allin iñiyniyoq kananchispaq (1 Corintios 2:10-16; 13:8; Efesios 3:16; Colosenses 1:9, 10). Sansonpa vidanmanta yachayqa maytan kallpachawanchis manapuni Diospa yanapayninmanta iskayananchispaq.

w05 15/3 28 párr. 3

Jehová Diospa yanapayninwanmi Sansonqa enemigonkunata atiparqan

Sichus chay qolqe siclos nisqapi karqan chayqa, 5.500 piezas nisqa qolqeqa sinchi askhan karqan. Abrahanpas esposanta maypi entierrananpaqqa 400 siclos qolqetan pagarqan, juj esclavotaq valeq treinta siclos qolqe (Génesis 23:14-20; Éxodo 21:32). Filisteapi pisqa llaqtamanta kamachikuqkunan Dalila qolqe sonqo kasqanta reparaspa pagota ofrecerqanku. Dalila llaqtanman junt’aq sonqo kananmantaqa qolqe sonqo kayninmi atiparqan, yaqachus jina payqa Israel llaqtamanta karqan. Maymantaña karqan chaypas Dalilaqa pago ofrecesqankutan chaskikurqan.

it “Sansón” párr. 10

Sansón

Sansonqa carcelpin wisq’asqa kasharqan, chaymantan filisteokunaqa Dagón diosninkuman sacrificiota jaywananku karqan, paykunaqa piensarqankun Sansonta jap’inankupaq chay dios yanapasqanta. Chaypaqmi askhanpi runakunata juñurqanku, chaypin kasharqanku juj llaqtakunamanta kamachikuqkunapas. Chay juñukusqanku wasiqa karqan Dagón diosninkuta adorana wasin. Wasi patamanta qhawakamuqkunan karqanku 3.000 qharikuna warmikunapiwan. Kusikuymanta qaparkachaq filisteokunan Sansontaqa llapa chaypi kaqkunata asichinanpaq (chay kutipaqqa Sansonpa chujchanqa jatunñan wiñarusqa) carcelmanta apamurqanku. Sansonqa chay wasiman chayaspan pusaqninta nirqan maypichus wasiq columnankuna kasqanta jap’ichinanpaq. Chaymantataq Jehová Diosmanta mañakurqan: “Tukuy munayniyoq Señorníy Jehová, amayá qonqawaychu. Diosnilláy, ama jinachu kay, kay kutillatawan kallpaykita qoykuway. Juj kaq ñawillaymantapas kay Filistea runakunata vengarukusaq”, nispa (Jue 16:22-28). Yaqapaschá Sansonqa juj lado ñawillanmanta vengakunanpaq mañakurqan iskaynin ñawinña mana kapurqanchu chaypas, payqa reparakurqanchá juchanrayku iskaynin ñawinta pierdepusqanta. Otaq yaqapaschá yacharqan Jehová Diospa rantinpi jamuq runaqa mana llapanmantachu vengakuyta atisqanta.

ijwis yachachikuy 14

Jehová Diosmi Sansonmanqa santo espiritunta qorqan

BIBLIAMANTA DIBUJOKUNAWAN YACHANAPAQ

JUECES 13-16 CAPITULOKUNA

[Escena 1]

[Narración:] JUJ KUTINMI DIOSPA ANGELNIN RIJURIRQAN MANOAHMAN ESPOSANMANWAN. CHAY ANGELMI WILLARQAN WAWAYOQ KANANKUTA, CHAY WAWAQ SUTINMI KANAN KARQAN SANSÓN. CHAY WAWATAQA DIOSPA KAMACHISQANMAN JINAN UYWANANKU KARQAN.

[Narración:] SANSONQA DIOSPA T’AQASQAN NAZAREO RUNAN KARQAN.

[Escena 2]

[Narración:] SANSONQA MANAN CHUJCHANTAQA RUTUCHIKUNANCHU KARQAN, CHHAYNAPI DIOSPA ESPIRITUN PAYLLAPI KANANPAQ. CHAY ESPIRITUN PAYTAQA YANAPANAN KARQAN ADMIRANAPAQ RUWAYKUNATA RUWANANPAQ, FILISTEA RUNAKUNAWANPAS MAQANAKUNANPAQ.

[Narración:] LEEY JUECES 14:5, 6.

[Narración:] LEEY JUECES 15:13, 14.

[Narración:] LEEY JUECES 15:15.

[Escena 3]

[Narración:] LEEY JUECES 16:3.

[Narración:] SANSONQA ASKHA FILISTEA RUNAKUNATAN WAÑUCHIQ, CHAYWANMI CHAY RUNAKUNAQA ASTAWANRAQ PHIÑAKUQKU. CHAYMI PAYKUNAQA RIMANAKURQANKU SANSONTA IMAYNATA WAÑUCHINANKUPAQ.

[Filisteo 1:] ¡MANAN ATIPASUNMANCHU!

[Filisteo 2:] MANACHU KAYTA RUWARUSUNMAN...

[Escena 4]

[Narración:] FILISTEA RUNAKUNAQA DALILAMANMI QOLQETA MUNACHIRQANKU SANSONTA ENGAÑANANPAQ. PAYKUNAQA YACHAYTAN MUNASHARQANKU MAYMANTAPUNIS KALLPAN JAMUN CHAYTA. SANSONQA ANCHATAN MUNAKURQAN DALILATAQA.

[Dalila:] SANSÓN, ¿IMARAYKUTAQ CHHAYNA KALLPASAPARI KANKI?

[Dalila:] CHEQAQLLATA WILLAWAY, ¿IMARAYKUPUNITAQ KALLPASAPARI KANKI?

[Dalila:] MUNAKUWANKIMAN CHAYQA, SUT’ITACHÁ WILLAWANKIMAN.

[Sansón:] CHUJCHAYRAYKUN.

RUTURUWANKUMAN CHAYQA MANAN KALLPAY KAPUNMANCHU.

[Escena 5]

[Narración:] DALILAQA SANSONPA WILLASQANTAN FILISTEA RUNAKUNAMAN WILLARQAN. CHHAYNAPIN PAYKUNAQA VENGAKUYTA ATIRQANKU.

[Narración:] SANSONTAQA PUÑUSHANANKAMAN FILISTEA UMALLIQKUNA CHUJCHANTA RUTUCHIRQANKU. JINAN FILISTEA RUNAKUNAQA SANSONPA ÑAWINKUNATA ORQOPURQANKU, JINASPA GAZA LLAQTAMAN APAPURQANKU.

[Escena 6]

[Narración:] SANSONQA CARCELPI KASHASPAN MANA ALLIN RUWASQANMANTA ARREPIENTEKURQAN.

[Sansón:] IMAPAQMI WILLAKURQANI.

[Sansón:] JEHOVÁ DIOSNÍY, PERDONAYKUWAN. MAY SONQO NANASQAN KASHANI.

[Escena 7]

[Narración:] FILISTEA RUNAKUNAQA JUJ JATUN FIESTATAN RUWARQANKU DAGÓN DIOSNINKUPAQ. CHAY FIESTAMANTAQ SANSONTA APAMURQANKU BURLAKUNANKUPAQ.

[Filisteo 1:] ¿SANSÓN MAYTAQ KALLPAYKIRI?

[Filisteo 2:] ¡DAGÓN DIOSNINCHISMI ASWAN ATIYNIYOQQA SANSONPA DIOSNINMANTAQA!

[Escena 8]

[Narración:] FILISTEA RUNAKUNAQA SANSONTA JEHOVÁ DIOSTA IMAN MILLAYTA K’AMISHARQANKU. CHAY KUTIPAQQA SANSONPA CHUJCHANQA ÑA JATUNÑA KASHARQAN.

[Sansón:] TUKUY MUNAYNIYOQ SEÑORNÍY JEHOVÁ, AMAYÁ QONQAWAYCHU. AMA JINACHU KAY, KAY KUTILLATAWAN KALLPAYKITA QOYKUWAY.

[Escena 9]

[Narración:] SANSONQA WASI CHAUPIPI KAQ ISKAY COLUMNAKUNATA LLAMIYKUSPAN LLAPA KALLPANWAN TANQARPARIRQAN.

[Narración:] JEHOVÁ DIOSQA ESPIRITUNTAN SANSONMAN QORQAN, CHHAYNAPI SANSONQA JUJMANTA KALLPAYOQ KAPURQAN.

[Narración:] CHAY KUTIPIN SANSONQA ASKHA FILISTEA RUNAKUNATA WAÑUCHIRQAN. CHAY RUNAKUNAQA UNAY WATAKUNAN ISRAEL RUNAKUNATA ÑAK’ARICHIRQANKU.

[RECUADRO]

¿IMATAN KAY YACHACHIKUYMANTA YACHASUNMAN?

¿IMARAYKUN SANSÓN KALLPASAPA KANMAN KARQAN?

LEEY: JUECES 13:25.

¿IMARAYKUN SANSÓN JUJMANTA KALLPAYOQ KAPURQAN?

LEEY: JUECES 16:28.

¿IMATAN RUWAWAQ DIOSPA ESPIRITUNTA CHASKINAYKIPAQ?

LEEY: LUCAS 11:13.

w23.09 2-7

37 YACHACHIKUY

Sansón jina Jehová Diosman jap’ipakusun

“Tukuy munayniyoq Señorníy Jehová, amayá qonqawaychu. Diosnilláy, ama jinachu kay, kay kutillatawan kallpaykita qoykuway” (JUEC. 16:28).

¿IMAKUNAMANTAN YACHASUN?

Wakin runakunaqa manaña Bibliata estudiankuchu chaypas, yachankun pichus Sansón karqan chayta. Wakinqa teatro nisqakunapi peliculakunapi iman paymanta qhawanku, paymanta rimaq takikunapas kanmi. Ichaqa cuentota jinallan paykunaqa Sansonmanta willakuytaqa qhawarinku. ¿Chhaynachu kanman chay? Manan. Chay Dios sonqo runamantaqa imaymanatan yachasunman.

¿IMAKUNAPIN piensanki Sansón sutita uyarispa? Yaqapaschá yuyarinki kallpasapa kasqanta. Arí, chhaynan karqan, ichaqa runa kaypin paypas juchallikurqan, chay jawan imaymana llakipi tarikurqan. Juchallikurqanña chaypas Sansonqa allin iñiyniyoqmi karqan, kausasqan tiempopiqa Jehová Diospin confiarqan. Chhayna iñiyniyoq kasqantan Jehová Diosqa anchata valorarqan, chaymi Bibliapipas paymanta qelqachirqan ejemplon yanapawananchispaq.

² Jehová Diosmi Sansontaqa ajllakurqan llaqtanrayku imaymana allinkunata ruwananpaq. Unay watakuna qhepamantaq apóstol Pablota yuyaycharqan Sansonpa sutintapas allin iñiyniyoq runakunamanta qelqasqan listapi qelqananpaq (Heb. 11:32-34). Sansonqa imayna sasapiña tarikuq chaypas Jehová Diosllapin confiaq. Chaymi kaypiqa paymanta astawan yachasunchis, chhaynapi noqanchispas pay jina kananchispaq.

SANSONQA JEHOVÁ DIOSPIN CONFIARQAN

³ Sansón nacenanpaqqa Filistea runakunaq makinpin Israel runakuna kasharqanku (Juec. 13:1). Filistea runakunaqa millay runakunan karqanku, sinchitan Israel runakunata sufrichiqku. Chaymi Jehová Diosqa Sansonta ajllakurqan llaqtanta “Filistea runakunaq makinmanta” librananpaq (Juec. 13:5). ¡Chayta ruwayqa manachá facilchu karqan! Ichaqa Jehová Diospin Sansonqa confianan karqan.

⁴ ¿Imaraykun nisunman “Sansonqa Jehová Diospin confiarqan” nispa? Chaypaq yachasunchis juj kutipi imachus pasasqanmanta. Chay kutipiqa juj grupo Filistea soldadokunan Leí ladoman rirqanku Sansonta jap’iq, chayqa Judá ayllupin kasharqan. Judá runakunaqa sinchitan mancharikurqanku. Jinan Sansonta jap’ispa mosoq waskhakunawan watarusqata Filistea runakunaman entregarqanku. Kikin llaqtamasinkunan Sansontaqa enemigonkunaman entregarqanku (Juec. 15:9-13). Ichaqa “Jehová Diospa espiritunmi Sansonman junt’aykurqan”, jinan Sansonqa llapa chaykunata p’itirparirqan. Chayllamanmi tarirqan “manaraq unay wañusqa orqo asnoq qhaqllinta”, chayta oqarispan, ¡waranqa Filistea runakunata wañuchirqan! (Leey Jueces 15:14-16).

⁵ ¿Imaraykutaq Sansonri asnoq qhaqllinwan maqanakunman karqan? ¿Manachu espadanpas imanpas karqan? Sansonqa allintan yacharqan vencenanpaqqa mana espadamantachu imamantachu kasqanta, aswanpas Jehová Diospin payqa confianan karqan. Jinan payqa imachus chay ratu makinpi kasharqan chaywan Diospa munayninta ruwarqan. Chhaynapin Diospa yanapayninwan chay Filistea runakunata atiparqan.

⁶ Jehová Diosqa noqanchistapas yanapawasunmi. Ima llank’anataña llaqtanpi chaskisunchis chaypas, paypa yanapayninwanqa atillasunmi. Mayninpi yaqapaschá mana piensay atiyraq yanapaynin kanqa. Chhaynaqa confiay Jehová Diospi, payqa yanapasunkin munayninta ruwanaykipaq, Sansonta jinan mana saqerparisunkichu (Prov. 16:3).

⁷ Kay tiempopi Diospa llaqtanpi wasikuna jatarichiypi llank’aq hermanokunapas hermanakunapas confiankun Jehová Diospiqa. Ñaupaqkunaqa paykunan juñunakuna wasikunatapas juj wasikunatapas qallariymantapacha ruwaqku. Ichaqa Diospa llaqtan askhaman tukusqanraykun chaykunaqa cambiakunan karqan. Jinan chaykunamanta encargakuq hermanokunaqa Jehová Diospa yanapayninta mañakuspa, jujniraymanta chaykunata ruwayta qallarirqanku. Ruwasqa wasikunatan rantirqanku, jinaspa chaykunallataña allicharqanku. Askha nacionkunapi chay wasikuna ruwaypi yanapakuq Robert sutiyoq hermanon nin: “Qallariypiqa manan facilchu karqan chhayna ruwayman yachakuyqa. Askha watakunañan qallariymantapacha juñunakuna wasikunatapas juj wasikunatapas ruwasharqayku. Chaywanpas chaypi yanapakuq hermanokunaqa pisi-pisimantan chayman yachakapurqanku. Sut’itan rikurqayku Jehová Diosqa bendecisharqanmi chay cambio ruwasqaykuta”, nispa. Chay pasasqanmi sut’ita rikuchillantaq imaynas Jehová Diospuni llaqtanta pusashan chayta. Sapankanchismi tapukunanchis: “¿Jehová Dioswanchu pusachikushani? ¿Kallpachakunichu ima cambioña kaqtinpas facilta chayman yachakunaypaq?”, nispa.

SANSONQA JEHOVÁ DIOSPA QOSQANWANMI YANAPACHIKURQAN

⁸ Sansonmantaqa imaymanatachá yachashanki. Juj kutinpas juj leontan wañuchirqan, chay qhepallamanmi Asquelón llaqtapipas kinsa chunka Filistea runakunata wañuchirqan (Juec. 14:5, 6, 19). Ichaqa Sansonqa allintan yacharqan imaynas Jehová Diospa yanapaynillanwan llapa chaykunata ruwarqan chayta. ¿Imaraykun chayta ninchis? Chaypaq piensasun waranqa Filistea runakunata wañuchisqanpi, chay kutin payqa sinchi ch’akisqa kasharqan. Ichaqa payllamanta unuta maskhananmantaqa Jehová Diospa yanapaynintan mañakurqan (Juec. 15:18).

⁹ ¿Uyarinmanchu karqan Jehová Dios Sansonpa mañakusqanta? Arí, uyarirqanmi. Chay partepin unuta lloqsichimurqan. Chayta “tomaspan Sansonqa wajmanta kallpata jap’irqan” (leey Jueces 15:19). Chay pujyuqa qhepa watakunamanpas kashallarqanmi, profeta Samuel Jueces librota qelqasqan tiempopipas kashallarqanmi. Israel runakunaqa chay pujyuta rikuspaqa yuyariqkuchá imaynas Jehová Diospi confianki chayqa payqa yanapasunkipuni chayta.

¹⁰ Sansón jinan llapanchis Jehová Diospa yanapayninta mañakunanchis. Ima ruwaytaña yachasunman chaypas, imataña Diospa llaqtanpi yachachiwarqanchis chaypas, paypa yanapaynintaqa mañakunanchispunin. Manan qonqananchischu, Jehová Diospa yanapaynillanwanmi ima ruwasqanchispas allin lloqsiwasun. Chaymantapas yachamusqanchis jina, Sansonqa Jehová Diospa qosqan unuta tomaspan kallpata jap’irqan. Sichus noqanchispas Jehová Diospa tukuy ima qowasqanchiswan yanapachikusun chayqa, fuerten iñiyninchis kanqa (Mat. 11:28).

¹¹ Rusia nacionpi Alexéi sutiyoq hermanomanta yachasunchis. Paypas juj hermanokuna jinan sinchi qatikachasqa jark’asqa ima kashan. ¿Iman payta yanapanman chaykunata aguantananpaq? Payqa esposanwan kuskas imaymanata ruwanku iñiyninkupi allin kallpachasqa kanankupaq. Paymi nin: “Imaymanatan ruwani iñiyniypi allin kallpachasqa kanaypaq. Sapa p’unchaymi Bibliata leeni estudiani ima. Chaymantapas sapa tutamantanmi esposaywan kuska chay p’unchaypaq textota leeyku, kuskan Jehová Diosmantapas mañakuyku”, nispa. ¿Imatan chaymanta yachasunman? Manan noqallanchispichu confiananchis, aswanpas Jehová Diospin. Chaypaqqa sapa p’unchaymi Bibliata leenanchis mañakunanchis ima. Manan faltakunanchischu juñunakuykunamanpas ni predicacionmanpas. Chayta ruwasun chayqa Jehová Diosqa bendeciwasunmi, yanapawasuntaq tukuy tiempo payta servinanchispaq. Imaynan Sansonmanpas kallpata qorqan, chhaynatan noqanchismanpas kallpata qowasun.

SANSONQA MANAN PISIPARQANCHU

¹² Sansonqa noqanchis jina juchasapa runan karqan, chaymi mayninqa mana allinta piensaspa imatapas ruwaq. Casarakuspapas manan Jehová Dios imapaqchus ajllarqan chaytaqa yuyarirqanpaschu. Payqa “Sorec wayq’opi tiyaq Dalila sutiyoq warmimantan enamorakurqan”, chay tiempopaqqa ñan payqa Israelpi juezña kasharqan (Juec. 16:4). Manaraq Dalilata reqsishaspaqa Filistea llaqtayoq juj warmiwanmi payqa casarakuyta munasharqan. Bibliaq willasqanman jinaqa “Jehová Diosmantan chayqa jamurqan, payqa imaymanatan ruwasharqan Filistea runakuna contra jatarinanpaq”. Chaymantapas Sansonqa Filistea runakunaq tiyasqan Gaza llaqtaman rispan chaypi juj ramera warmiq wasinpi qhepakurqan. Jehová Diospa atiy qosqanwantaq Sansonqa chay llaqtaman jaykuna punkuta wakhapurqan (Juec. 14:1-4; 16:1-3). Dalilan ichaqa jujniray karqan. Payqa yaqachus jina Israel llaqtayoq kanman karqan. Paywan tiyasqanqa manachá yanaparqanchu Filistea runakunawan maqanakunanpaqqa.

¹³ Filistea runakunaqa Dalila Sansonta traicionanantan munasharqanku. Chaypaqmi askhata qolqeta munachirqanku, payqa chaskikurqanmi chayta. Jinan payqa sapa kutin Sansonta tapupayaq mat’ipayaq imaynapichus sinchi kallpayoq chayta willananpaq, jinan Sansonqa willakapurqan. Ichaqa, ¿imaynapin Sansón mana reparanmanchu karqan ima yuyaywanchus Dalila tapupayasharqan chayta? ¿Munakusqanchu yuyayninta tutayachinman karqan? Imaynaña chaypas willakapurqanmi imapichus kallpan karqan chayta, chhaynapin Sansonqa mana kallpayoq tarikapurqan, Jehová Diosmantapas t’aqakapurqanmi (Juec. 16:16-20).

¹⁴ Sansonqa Dalilapin masta confiarqan Jehová Diospi confiananmantaqa, chhaynapin sinchi llakipi tarikurqan. Filistea runakunaqa jap’ispan ñawinta orqopurqanku. Chaymantataq punkunkunata wakhasqan Gaza llaqtapi carcelman churarqanku. Chaypin esclavoman tukuchipurqanku, imaymanakunatan kutachiqku. Chaymantan Filistea runakunaqa Dagón sutiyoq diosninkuq sutinpi fiestata ruwarqanku; paykunaq piensasqankuman jinaqa, chay falso diossi paykunamanqa Sansonta jap’ichinman karqan. Chay kutipin “Sansonta carcelmanta orqomurqanku paymanta burlakunankupaq”, paywan kusikunankupaq asipayanankupaq ima (Juec. 16:21-25).

¹⁵ Sansonqa pantarqanmi, ichaqa manan chaywanchu pisipapurqan. Payqa munasharqanmi Jehová Diospa kamachisqanta junt’ayta, Jehová Diosqa Filistea runakunamanta Israel runakunata librananpaqmi ajllarqan (leey Jueces 16:28-30). Jinan Sansonqa Jehová Diosta valekurqan: “Diosnilláy, [...] kallpaykita qoykuway. [...] Kay Filistea runakunamanta vengarukusaq”, nispa. Diosqa uyarirqanmi mañakusqanta, jinan kallpanta jujmanta qopurqan. Chay kutipin Sansonqa kausasqan tiempopi wañuchisqan Filistea runakunamantapas aswan askhataraq wañuchirqan.

¹⁶ Sansonqa imaymana llakipin tarikurqan mana allin ruwasqanmanta, chaywanpas kallpachakurqanmi Jehová Diospa munayninta ruwananpaq. Pay jinan noqanchispas kananchis. Imapiña pantarusunman chaypas, chayrayku ima ruwananchistaña saqenanchis kanman chaypas, anyasqa imaña kasunman chaypas, manan pisipananchischu, ñaupaqllamanmi purishananchis. Yachasqanchis jina, Jehová Diosqa manan pantasqanraykuchu pitapas mana valeqpaq jina qhawarin (Sal. 103:8-10). Imapiña pantarusunman chaypas, sichus Sansón jina Jehová Diospi jujmanta confiasun chayqa, imaymana ruwaymanmi payqa churawasun.

¹⁷ Michael sutiyoq hermanomanta yachasunchis. Payqa yanapakuq qhari, precursor regular imas kasqa, imaymanapis Diospaq llank’ashasqa. Chayllamansi juchaparukusqa, jinaspa Diospa llaqtanpi llapa ima ruwasqanta chinkachipusqa. Paymi nin: “Chay kutikamaqa tukuy kallpaywanmi Jehová Diosta servisharqani. Chaymantan ichaqa perqamanpas chocayman karqan jina tarikurqani. Noqaqa yacharqanin Jehová Dios yanapawananta, ichaqa manan yacharqanichu atiymanchus ñaupaq jina paypaq jujmanta llank’ayta icha manachus chayta”, nispa.

¹⁸ Michaelqa manan chaywanchu pisiparqan, aswanmi kallpachakushallarqan. Paymi nin: “Tukuy atisqaytan kallpachakurqani astawan Jehová Diosman asuykunaypaq. Chaypaqmi ichaqa sapa kutilla Jehová Diosmanta mañakuq kani, chaymantapas estudiaqmi kani, chaypitaq yuyaymanaq kani”, nispa. Tiempowanqa jujmantan Michaelqa Diospa llaqtanpi imachus ruwanankunata chaskikapurqan. Kunanqa payqa umalliq, precursor regular iman kashan. Paymi nillantaq: “Noqataqa umalliqkunan allinta yanapawarqanku kallpachawarqanku ima. Chaypin sut’ita rikurqani imaynas Jehová Diosqa munakushawallarqan chayta, chhaynapin jujmanta ch’uya concienciawan payta servipurqani. Imachus pasawasqanpin sut’ita yachani: Jehová Diosqa pitapas sonqomanta arrepientekuqtaqa perdonanpunin”, nispa. Noqanchispas Michael jinan tukuy sonqo Jehová Diospi confiananchis. Imapiña pantasunman chaypas, sichus chaykunata allichapunanchispaq kallpachakusun chayqa, Jehová Diosqa imaymana bendiciontan qowasun, llaqtanpipas imaymana ruwaymanmi churawasun (Sal. 86:5; Prov. 28:13).

¹⁹ Kaypin yacharqanchis imakunapichus Sansón tarikurqan chayta, ichaqa wakillanmantan yacharqanchis. Payqa noqanchis jina juchasapa runan karqan, manan allintachu ruwarqan Dalilawan casarakuspapas. Ichaqa manan chayraykuchu pisipapurqan, aswanmi servishallarqan Jehová Diostaqa. Jehová Diospas manan saqepurqanchu paytaqa, aswanmi paywan juj jatun ruwayta ruwachirqan. Allin iñiyniyoq runata jinan rikurqan, chaymi Hebreos 11 capitulopi allin iñiyniyoq runakunamanta qelqachishaspapas paypa sutintawan chayman churachirqan. Janaq pacha Taytanchisqa kallpachaytan munashawanchis, astawanqa llakipi tarikuqtinchismi payqa chayta ruwayta munan. May kusikunapaqmi chayta yachayqa ¿riki? Chhaynaqa Sansón jina noqanchispas Jehová Diosta nisun: “Diosnilláy, ama jinachu kay, [...] kallpaykita qoykuway”, nispa (Juec. 16:28).

21 YACHACHIKUY

Juj waynachan Diospa nisqanta mana manchakuspa willarqan

w92 1/11 8, 9

Prometesqa jallp’amanta

Siló llaqtaman purina ñan: Allin wawakuna, millay wawakuna

PROMETESQA jallp’api piensasun, ¿imaynan chay jallp’api jatun llaqtakuna, juch’uy llaqtakuna kanman karqan? Yaqapaschá chay llaqtakunapi piensaspaqa yuyarinchis chay tiempopi Dios sonqo qharikunata warmikunatapas. Bibliapin ichaqa astawan willashan kuraqkunamanta. Wawakunarí, ¿imaynan chay tiempopi kankuman karqan?

Bibliaqa willashanmi imaynatas wayna-sipaskuna Diosta servirqanku chaymanta. Wakinmi tukuy sonqonkuwan Diosta servirqanku, wakintaq munasqankuman jina servirqanku. Imaynaña karqan chaypas chay wayna-sipaskunamantaqa imaymanatan yachasunman. Ichaqa yaqachus jina Siló llaqtaqa muyu orqokunayoq karqan.

Yaqapaschá yuyashankichis prometesqa jallp’aman israelitakunaq jaykusqankuta. Paykuna chay jallp’aman jaykuqtinkun chayarqanku Jericó llaqtaq qayllanpi kaq Guilgal nisqanman, chaypin Diosta yupaychana karpata churarqanku (Josué 4:19). Chay prometesqa jallp’ata rakinakunankukaman Diosta yupaychana karpaqa Guilgalpi kasharqan, chaypin israelitakunaqa Diosta yupaychasharqanku. Chaymantan ichaqa Siló llaqtaman apapurqanku, chayqa kasharqan 30 kilómetros jina karupi Jerusalenmanta wichay lado Efraín orqo-orqo ladopi (Josué 18:1). Chaymi Siló llaqtamanqa Israelmanta llapa runakuna rirqanku Diosta yupaychaq. ¿Imarayku? Diosta yupaychana karpa chaypi kashasqanrayku (Josué 22:12). ¿Manachu chaypi wawakunapas kashankuman karqan?

Arí, wawakunapas chaypiqa kasharqankun. Yachasun Samuelpa tayta-mamanmanta, paykunaqa tiyarqanku Efraín orqo-orqo ladopi kaq juj llaqtachapin, chaymantapachan paykunaqa sapa watan Siló llaqtata rirqanku Diosta yupaychaq, yaqapaschá Elcanaqa wawankunata pusarikuspa chayman riq. Chaymantan Anaqa juj wawayoq karqan, chay wawan Samuel karqan. Tiempowanmi paykunaqa Samuelta Siló llaqtapi kaq Diosta yupaychana karpaman apamurqanku chaypi sacerdote Eliwan kuska Diosta servinanpaq (1 Samuel 1:1–2:11).

Samuel juch’uyllaraq kashaspaqa imaymanapin Diospa wasinpi yanapakurqan, payqa purirqanchá chaypi kaq moqo patakunapipas (1 Samuel 3:1, 15). Chaypiqa askhachá olivo sach’akunapas wiñaq. Chaytan rikunchis isqon paginapi kaq dibujopi. Chaypiqa kallarqantaqchá qhawanapaq torrekunapas, chay torrekunamantan chajra llank’aq runaqa camponkuta ovejankuta ima qhawaqku. Yaqapaschá Samuelqa chay torrekunaman seqaspa chay munay campokunata qhawarqan (tupanachiy 2 Crónicas 20:24). Chay torrekunamantaqa facil-llatan rikuqku salqa animalkunaq jamusqanta.

Jaqay tiempopiqa junt’an sach’akunaqa wiñaq, chaychá salqa animalkunapas purillaqkupunin chaypiqa (Josué 17:15, 18). Eliseo Diospa profetan kasqan tiempomantaqa manañan chhaynachu kapurqan. Chaytan kunan kaypi yachasunchis. Eliseoqa Jericó llaqtamantan Betelman seqarqan. Ichaqa ¿imaynatan Betel llaqtapi Eliseota chaskinkuman karqan? Manan allintachu. Chay llaqtapiqa qorimanta ruwasqa torillokunatan adorarqanku (1 Reyes 12:27-33; 2 Reyes 10:29). Chaymantapas yaqachus jina chaypi tiyaq runakunaqa Eliseota millayta tratankuman karqan, wawakunapas taytanku jina millaymi karqanku.

2 Reyes 2:23, 24 textokunapi nisqanman jinaqa, chay llaqtamanta erqekunan Diospa profetan Eliseomanta burlakuspa nirqanku: “¡Yau p’aqla uma, seqay! ¡Yau p’aqla uma, seqay!”, nispa. Jinan Eliseo “chay erqekunata Jehová Diospa sutinpi ñakarqan. Chayllamanmi sach’a-sach’amanta iskay china osokuna lloqsimurqan, jinaspa chay erqekunamanta tawa chunka iskayniyoq erqekunata wañuchirqan”. Chay osokunaqa pitapas wañuchinmanmi uñanta pipas jap’iyta munaqtin otaq chay osota qonqaylla mancharichiqtinkuqa (2 Samuel 17:8; Proverbios 17:12; 28:15). Jehová Diosqa chay china osokunatan utilizarqan profetanmanta burlakuqkunata wañuchinanpaq.

Siló llaqtaq qayllanpi orqo-orqo ladokunapi puriyqa manchakunapaqchá karqan. ¿Imarayku? Chaypi salqa animalkuna kasqanrayku. Ichaqa Samuelpa tayta-mamanqa allin iñiyniyoqchá karqanku, chaychá mana manchakuspa chay llaqtaman wawallataraq Samuelta aparqanku Diosta yupaychana karpapi servimunanpaq.

Jeftepas Samuelpa tayta-maman jinan allin iñiyniyoq kasqanta rikuchirqan. Payqa tiyarqan Galaad orqo-orqopin, chayqa kasharqan Jordanmanta juj ladonpin. Juj kutinmi payqa Anmón runakunawan maqanakuq rinanpaq Jehová Diosman juj promesata ruwarqan. Enemigonkunata atipaqtinmi wasinmanta ñaupaqta lloqsimuq runata Diosman sacrificiopi jaywanan karqan. Wasinmanta lloqsimuqmi ichaqa sapallan ususin karqan. Chaymi Jefteqa Siló llaqtaman ususinta aparqan Diosta yupaychana karpapi tukuy tiempo servinanpaq (Jueces 11:30-40)

Samuelpas Jeftepa ususinpas Dios sonqo kasqankutan rikuchirqanku Siló llaqtapi kashaspa. Paykunaqa manan chay llaqtapi profeta Eliseomanta burlakuq 42 erqekuna jinachu karqanku (tupanachiy 1 Corintios 10:6, 11).

ia 70-71 párrs. 9-13

Diosta servispan wiñarqan

⁹ Samuelqa wiñasqanman hinachá Siló llaqtaq muyuriqninpi kaq orqokunapi puriq. Chaymantapachan rikumuq llaqtaq imayna kasqanta hinallataq wayq’oq mayman chinkaykusqantapas. Dios yupaychana karpata sapa qhawarimuspan chaypi servisqanmanta kusikuq. Chay karpaqa tawa pachak wata ñawpaqta hinan Moisespa kamachisqan chay karpaqa ruwakusqa, chayllapin Jehová Diosta yupaychakuq.

¹⁰ Samuelqa anchatan kusikuq Dios yupaychana karpapi llank’aykunata ruwaspa, Biblian nin: “Chaykaman Samuelqa Señor Diosta linomanta unkuyoq servisharqan”, nispa (1 Sam. 2:18). Chaypi kaspa imayna p’achawan servisqanmi rikuchin uma sacerdoteq yanapaqnin kasqanta. Manaña sacerdotekunaq ayllumantachu karqan chaypas sapa tutamantanmi patioq punkunta kichaq, Elitan yanapaq yuyaqña kasqanrayku. Samuelqa anchatan kusikuq Diospa wasinpi llank’aspa, ichaqa imachus chaypi pasashasqanmi sonqonta llakichirqan, ¿iman chay karqan?

Qhelli huchamanta t’aqakun

¹¹ Wayna kasqanmantapachan Samuelqa rikurqan mana allin ruwaykunata. Biblian willawanchis Elipa churinkuna Ofniwan Fineeswan ‘Diosta mana manchakuq millay kasqankuta’ (1 Sam. 2:12). Ofniwan Fineeswanqa ‘Diosta mana manchakuq kasqankuraykun’ ‘millay’ runakuna karqanku otaq mana imapaq valeqkuna. Diospa chanin kamachikuyninkunatan mana valeqpaq hap’irqanku chaymi hatun huchakunaman urmarqanku.

¹² Kamachikuy Simin willarqan sacerdotekunaq imakuna ruwananta, Dios yupaychana karpapi sacrificiokuna imayna haywanankutapas. Diosmi kamachirqan runakunaq huchanta pampachananpaq sacrificiokunata haywanankupaq. Chhaynapin Diosqa runakunata ch’uyapaq qhawaripuq, yanapaynintapas bendicionnintapas qoykuq. Ichaqa Ofnipa Fineespa ruwasqankuta rikuspan huk sacerdotekunapas pisichaqku Israel runakunaq ofrenda apamusqankuta.

¹³ Samuelqa imaynataraqchá llakikurqan Diospa wasinpi chaykunata ruwaqtinku, manataqmi pipas imallatapas ruwarqanchu allichananpaq. Hayk’a runatachá rikurqan pisichasqa llakisqa ripusqankuta. Chayman riqkunaqa yaqa llapankun kaqku wakcha sarunchasqa runakuna, paykunan riqku sonqochasqa kayta munaspa, iñiyninkupipas kallpachasqa kayta munaspa. Samuelqa qhepamanmi yachallarqantaq Ofniwan Fineeswan Dios yupaychana karpa punkupi serviq warmikunawan puñusqankuta, chaywanmi rikuchirqanku warmi-qhari puñuymanta Diospa kamachikuynin pisichasqankuta (1 Sam. 2:22). Samuelqa Elipa allichanantachá suyarqan.

w02 15/12 8 párrs. 5, 6

“Diosman asuykusun”

⁵ Juan 17:3 textopin Jesús nirqan: “Paykuna wiñay kausayta chaskinankupaqqa qan sapallan cheqaq Diostan reqsinanku, reqsinallankutaqmi kachamusqayki Jesucristotapas”, nispa (Traducción del Nuevo Mundo). Juj Bibliakunan ichaqa jujnirayta chay textota t’ijramurqanku. “Reqsinanku” nispa churanankumantaqa “creenanku” nispan churarqanku. Yachaysapa runakunaq nisqanman jinaqa chay textoqa griego rimaypiqa Diosta reqsishanallamantan rimashan, chhaynapi Dioswan allin amigontin kanapaq.

⁶ Jehová Diosta allinta reqsinamanta rimayqa manan Jesuspa tiemponpichu yachakurqan. Chaymantaqa ñan rimarqanña Antiguo Testamento nisqa librokunapi. Samuelmanta yachasun, pay wawallaraq kashaqtinmi nirqanku: “Samuelqa manaraqmi Jehová Diosta allintaraqchu reqsirqan”, nispa (1 Samuel 3:7). Chaywanchu nisunman “¿Samuelqa pisitan Jehová Diosta reqsirqan nispa?” Manan. Samuelqa allintan Jehová Diosmantaqa yacharqan, paymanqa tayta-maman sacerdote imachá allinta Diosmanta yachachirqanku. Ichaqa imatan chay versículo Hebreo rimaypi niyta munashan. Yachaysapa runakunaq nisqanman jinaqa “Dioswan allin amigontin kanamantan” rimashan. Samuelqa manan Diospa rantinpi rimananpaq jinaraqchu Diostaqa allinta reqsirqan. Payqa wiñasqanman jinan Jehová Diosta pisi-pisimanta aswan allinta reqsisharqan (1 Samuel 3:19, 20).

it “Elí, I” párrs. 5-7

Elí, I

Tiempoq pasasqanman jinan Jehová Diosqa juicionta jujnin profetanwan willachirqan: Elipa familianmi ch’usaqyachisqa kanan karqan. Chhaynapin familianmantaqa mana pipas machuyanankamaqa kausananchu karqan. Chaymantapas willachirqanmi Elipa mana kasukuq wawankuna juj p’unchayllapi wañuchisqa kanankumanta (1 Sam. 2:27-36). Chaytan Jehová Diosqa Samuelwan willachirqan (1 Sam. 3:11-14). Samuelqa manchakusharqanmi Diospa nisqanta Eliman willayta, Elin ichaqa Samuelta nirqan mana pakaspa sut’illanta willananpaq. Jinan Eliqa k’umuykuspa nirqan: “Kayqa Jehová Diospa munayninmi. Imachus allinpaq qhawarisqanman jina ruwachun”, nispa (1 Sam. 3:15-18).

Jehová Diospa juicionqa chayamurqanmi Elipa familianman. Diospa nisqanman jinapunin junt’akurqan: Israelmanta soldadokunan 4.000 jinaña wañuchisqa karqanku Filistea runakunawan. Jinan israelitakunaqa Siló llaqtamanta Diosta yupaychana arcata maypichus karpakusqankuman aparqanku, paykunaqa piensarqankun chayta ruwaspa enemigonkuta atipanankupaq. Filistea soldadokunan ichaqa astawanraq israelitakunata wañuchisharqanku, llapanpiqa 30.000 israelitakunan wañurqanku; Elipa wawankuna Hofnipas Finehaspas wañuchisqan kapurqanku, chhaynapin Diosta yupaychana arcatapas apakapurqanku. Ichaqa Benjamin ayllumanta runan maqanakusqankumanta usqhaylla rirqan Elipa kasqanman imachus pasasqanta willamunanpaq. Eliqa ñausan karqan, manañan kallpanpas karqanñachu, payqa 98 watanpiñan kasharqan. Chay runa llaqtaman chayananpaqqa “ñan patapin Eliqa sillapi tiyasharqan, payqa sinchi llakisqan Diospa rimanakuynin arcata qhawapakusharqan”. Diospa rimanakuynin arcata apapusqankuta yachaspan Eliqa qhepampamanta wijch’ukurqan, “chaypin kunkanta p’akikurqan, jinaspa wañupurqan” (1 Sam. 4:2-18).

Tiempowanmi Elipa familianqa ñak’ariypi tarikullarqantaq, rey Saulmi kamachikurqan Nob llaqtapi sacerdotekuna wañuchisqa kanankupaq. Chay sacerdotekunaqa Elipa familianmantaraqmi karqan, Finehaspa wawan Ahitubpa wawankuna (1 Sam. 14:3; 22:11, 18). Ahimelecpa wawan Abiatarllan chay sacerdotekuna wañuchisqankumantaqa ayqekamurqan, paymi Davidpa kamachikusqan tiempopi sacerdote karqan (1 Sam. 22:20; 2 Sam. 19:11). Chay qhepamanmi Abiatarqa manaña sacerdoteñachu karqan Salomonpa kamachikusqan tiempopi, ¿imarayku? Jatunchakuq Adoniasta apoyasqanrayku (1 Rey. 1:7; 2:26, 27). Chhaynapin Jehová Diospa juicionqa Elipa familianman chayamurqan willasqanman jina, chay p’unchaymantapachan Elipa mirayninmantaqa manaña sacerdotekuna karqanñachu (1 Sam. 3:13, 14).

ijwis yachachikuy 15

Samuelqa tukuy sonqon Diosta servirqan

BIBLIAMANTA DIBUJOKUNAWAN YACHANAPAQ

1 SAMUEL 1-3 CAPITULOKUNA

[Escena 1]

[Narración:] SAMUELQA JUCH’UYLLARAQ KARQAN CHAYPAS NAZAREON KARQAN. PAYQA MANAN JAYK’AQPAS CHUJCHANTA RUTUCHIKURQANCHU, JEHOVÁ DIOSTAN TUKUY SONQONWAN SERVIRQAN.

[Ana:] SAMUEL, ¿LISTOCHU KASHANKI? KUNANMANTAQA KAY DIOSPA KARPANPIN TIYANKI, KAYPIN JEHOVÁ DIOSTAN SERVINKI.

[Samuel:] ARI MAMITAY, LISTON KASHANI. ICHAQA WAQASAQCHÁ MAMITAY.

[Escena 2]

[Ana:] NOQAPAS WAWAY LLAKIKUSAQMI QANMANTA. ICHAQA AMA MANCHAKUYCHU JEHOVÁ DIOSMI CUIDASUNKI.

[Samuel:] ARI MAMITAY. PAYMI CUIDAWANQA, SICHUS PAYMANTA MANA T’AQAKUSAQCHU CHAYQA.

[Escena 3]

[Elí:] NOQAN KANI UMA SACERDOTE ELÍ. ALLINTA UYARIWAY SAMUEL. CHAYMANTAQA YAQAPASCHÁ QANPAS CHAY LLANK’ANAPI YANAPAKUWAQ.

[Escena 4]

[Narración:] TIEMPOWANMI SAMUELQA CUENTATA QOKURQAN MANA LLAPANKUCHU DIOSTA MUNAKUSQANKUTA. ELIPA CHURINKUNAPAS MANAN DIOSTAQA MUNAKURQANKUCHU, SACERDOTEÑA KARQANKU CHAYPAS. PAYKUNAQA MILLAYTAN RUNAMASINKUTA TRATAQKU, MILLAY RUWAYKUNATAN RUWAQKUPAS.

[Narración:] ELIPA CHURINKUNAQA MANAN RESPETARQANKUCHU JEHOVÁ DIOSTA, CHAYMI JEHOVÁ DIOSPA SACRIFICIO JAYWASQANKUTAPAS SUWAKUQKU, QHELLI KAUSAYPITAQMI PURIRQANKUPAS. JAHOVÁ DIOSPA PROFETAN ELITA NIRQANÑA CORREGINANPAQ CHAYPAS MANAN CHURINKUNATA IMANIRQANPASCHU.

[Escena 5]

[Narración:] SAPA WATANMI JUJ KUTITA SAMUELPA TAYTA-MAMANQA VISITAQ RIQKU, JINASPA MUNAY MOSOQ P’ACHATA APAQKU.

[Samuel:] ¡MAMITAY, PAPAY, MAYTAPUNIN JAMUNAYKICHISTA MUNASHARQANI!

[Escena 6]

[Ana:] ¿ALLICHU KASHANKI WAWAY?

[Escena 7]

[Samuel:] DIOSPA KARPANQA CH’UYAN NIWARQANKITAQ. KAYPIN ICHAQA WAKINKUNA MILLAYKUNATA RUWANKU.

[Escena 8]

[Ana:] WAWAY, SICHUS QAN ALLINTA PORTAKUNKI CHAYQA . . .

[Escena 9]

[Samuel:] ARÍ, YACHANIÑAN, KALLPACHAKUNIN ALLINTA PORTAKUNAYPAQ.

[Escena 10]

[Ana:] ENTIENDEYKIN WAWAY. JEHOVÁ DIOSPAS ENTIENDESUNKIN. PAYQA LLAPANTAN IMATAPAS RIKUMUSHAN.

[Escena 11]

[Ana:] NOQAPAS ÑAUPAQPIQA MANA WAWAYOQ KAYTA ATISQAYMANTAN SINCHI LLAKISQA TARIKURQANI.

[Ana:] ICHAQA JEHOVÁ DIOSMI MAÑAKUSQAYTA UYARIMUWARQAN CHAYMI SUMAQ REGALOTA QOWARQAN: ¡QANMI KANKI CHAY SUMAQ REGALOQA WAWAY! JEHOVÁ DIOSQA YANAPANPUNIN SERVIQNINKUNATAQA.

[Ana:] QANPAS WAWAY JEHOVÁ DIOSMANTA MAÑAKUY YANAPANASUYKIPAQ, PAPAYKIPAS NOQAPAS MAÑAKUSHALLAYKUN QANPAQQA.

[Escena 12]

[Samuel:] ARI MAMITAY CHAYTAN RUWASAQ, GRACIAS.

[Escena 13]

[Narración:] SAMUELQA MANA ALLIN RUWAQ RUNAKUNA UKHUPIÑA WIÑARQAN CHAYPAS, JEHOVÁ DIOSPA YANAPAYNINWANMI KUSISQA PAYTA SERVIRQAN.

[Escena 14]

[Narración:] JUJ P’UNCHAYMI JEHOVÁ DIOSQA SAMUELTA SUMAQTA QHAWARIMUSPA, PAYWAN RIMARQAN.

[Jehová:] ¡SAMUEL!

[Jehová:] ¡SAMUEL!

[Samuel:] RIMAYKAMUWAY, UYARISHAYKIN.

[Narración:] SAMUELQA TUKUY SONQON JEHOVÁ DIOSTA SERVIRQAN, JUJKUNAÑA MANA CHAYTA RUWARQANKUCHU CHAYPAS. CHAYMI JEHOVÁ DIOSQA PAYTA ALLINTA PREPARARQAN JINASPA ADMIRAKUNAPAQ RUWAYKUNATA RUWACHIRQAN.

[RECUADRO]

¿IMATAN KAY YACHACHIKUYMANTA YACHASUNMAN?

¿IMARAYKUN SAMUELPAQ MANA FACILCHU KANMAN KARQAN JEHOVÁ DIOSTA SERVIY?

LEEY: 1 SAMUEL 2:12, 17.

¿IMARAYKUN JEHOVÁ DIOS SAMUELTA AJLLANMAN KARQAN PROFETAN KANANPAQ?

LEEY: 1 SAMUEL 2:26.

JUJKUNAÑA MANA ALLINKUNATA RUWANKUMAN CHAYPAS, ¿IMATAN QAN RUWAWAQ JEHOVÁ DIOSTA SERVISHANALLAYKIPAQ?

LEEY: SALMOS 26:9-12.