Diospaq kausasunchis juñunakuypi astawan yachanapaq
© 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
1-7 SETIEMBRE
BIBLIAPI QORI JINA YACHACHIKUYKUNA PROVERBIOS 29
Ama kay pachaq costumbrekunapiqa chaqrukuychu
Janaq pachapi tiyaqkunamanta rijuriykuna
Askha runakunan millay espiritukunata manchakunku. Chaymi talismanta amuletota ima jap’inku otaq magiawan tupaq juj ruwaykunamanpas rinku, millay espiritukunamanta pakaykusqa kanankupaq. Ichaqa chaykuna ruwayqa yanqan. Biblia kayta willawanchis: “Señor Diosqa kay pachantintan qhawashan tukuy sonqo payta serviqkunarayku atiyninta rikuchinanpaq”, nispa (2 Crónicas 16:9). Jehová Diosqa aswan atiyniyoqmi Satanasmantaqa, chaymi paypi confiaqkunataqa pakaykuyta atin.
Jehová Diospa pakaykusqan kanaykipaqqa yachanaykin imachus paypa sonqonpaq jina kasqanta, chaytataq ruwanayki. Ejemplopaq, qallariy siglopin Éfeso llaqtamanta cristianokuna llapan magia libronkuta juñuspa kanayranku (Hechos 19:19, 20). Chhaynallataqmi, qantapas Dios pakaykunasuykipaqqa, paqokunaq utilizasqan lliu amuletokunata, fetichekunata, magia librokunata, protegeq pulserakunata ima saqepunayki.
Wañuqkunamanta cheqaq kaq yachachikuy
13 Sichus mana yachanchischu ima costumbrepas allinchus manachus kasqanta chayqa, Diosmantan yachayta mañakunanchis (leey Santiago 1:5). Chaymantataq chay temamanta qelqanchiskunapi investigananchis, umalliqkunatapas tapukusunmanmi. Paykunaqa manan ima ruwananchistachu niwasun, chaywanpas chay temamanta rimaq textokunatan qhawachiwasun. Chaykunata ruwaspan yuyayninchista allinta llank’achisun, allin preparasqataq kasun allin kaqta mana allin kaqtapas reparananchispaq (Heb. 5:14).
“Cheqaq kayniykipin purisaq”
12 Diospa cheqnikusqan costumbrekuna. Yaqapaschá familianchiskuna, llank’aqmasinchiskunapas animawasunman fiestakunapi participananchispaq. Chhaynaqa, ¿iman yanapawasunman Diospa cheqnikusqan fiestakunapi ama participananchispaq? Chaypaqqa entiendenanchismi imaraykuchus Jehová Dios chay fiestakunata cheqnikusqanta. Qelqanchiskunapin maskhananchis imaynatachus chay fiestakuna paqarisqanta. Sichus allinta entiendesun imaraykuchus chay fiestakunapi mana participasqanchista chayqa, mana iskayaspan “Señorpa sonqonpaq jina” imatapas ruwasun (Efes. 5:10). Sichus confianchis Diospipas palabranpipas chayqa, manan runakunata manchakusunchu (Prov. 29:25).
Maskhasun ancha allin yachachikuykunata
Ruwayninchiswan rikuchisun munakuq kasqanchista
Sonqomantapuni hermanonchiskunata felicitasun. Maypiña kaspapas felicitananchispunin iñiqmasinchiskunataqa, chhaynapin kallpachasqa kanqaku (Efes. 4:29). Ichaqa sonqomantapunin ima rimasqanchispas kanan, manan jawa sonqollachu pitapas felicitananchis. Chaymantapas, pitapas anyana kaqtinqa anyananchismi, manan yanqachu llunk’upayananchis (Prov. 29:5). Mayninpiqa yaqapaschá pimantapas ñaupallanpi allinta rimasunman qhepanpitaq millayta paymanta rimasunman. Chayta ruwayqa manan allinchu kanman, iskay uyan kashasunman. Apóstol Pablopas felicitana kaqtinqa felicitaranmi cristianokunata (1 Cor. 11:2). Anyana kaqtintaq anyaran (1 Cor. 11:20-22). Chhaynapin payqa rikuchiran munakuq kasqanta.
8-14 SETIEMBRE
BIBLIAPI QORI JINA YACHACHIKUYKUNA PROVERBIOS 30
“Ama wajchayachiwaychu ni qhapaqyachiwaypaschu”
Kusisqa kausanapaqqa Diostan munakunanchis
10 Bibliaq nisqan jina qolqeqa runatan waqaychan (Ecl. 7:12). Ichaqa ¿atisunmanchu pisi qolqellawan kusisqa kausayta? Arí, atisunmanmi (leey Eclesiastés 5:12). Juj kutinmi Jaquepa wawan Agur, Diosta niran: “Ama wajchayachiwaypaschu qhapaqyachiwaypaschu, sapa p’unchay mijunallayta qoykuway”, nispa. Chaypi nisqan jina, chay runaqa manan munaranchu wajchayayta chhaynapi suwakuspa Diospa sutinta mana sarunchananpaq. Ichaqa, ¿imaraykutaq mana munaranchu qhapaq kaytari? Pay kikinmi niran: “Paqtan askhallaña kaqniyoq kaspa negapuykiman, jinaspa niyman: ¿Pitaq Señor Diosri?”, nispa (Prov. 30:8, 9). Yaqapaschá jayk’aqllapas reqsiranki Diospi confiananmantaqa qolqellapi confiaq runata.
11 Qolqe sonqo runakunaqa manan atinkumanchu Dios serviyta. Jesuspunin niran: “Manan pipas iskay patrontaqa serviyta atinmanchu, jujnintan cheqnikunman jujnintataq munakunman, [...] Manan qankunaqa Diostawan qhapaq kaytawanqa serviyta atiwaqchischu”, nispa. Payqa nillarantaqmi: “Amaña kay pachapiqa qhapaq kaykunata juñuychischu, chaykunaqa ismupuqllan, thutapas thutanmi, suwakunapas suwakunmi. Aswanpas janaq pachapi qhapaq kaykunataqa juñuychis, chaypiqa manan imapas ismuchinqachu, manan thutapas kanchu thutananpaq, manataqmi suwakunapas kanchu”, nispa (Mat. 6:19, 20, 24).
12 Diosta serviqkunaqa yaqa llapankun mana afanasqachu kausanku. Aswanmi paykunaqa Diosta serviyman masta tiempota qoshanku; chaywanmi kusisqa kausashanku. Yachasun Estados Unidospi Jack sutiyoq hermanomanta. Payqa wasinta vendespa negocionta vendespa iman precursor kapuran. Paymi nin: “Manan facilchu karan wasiyta vendeyqa allpayta vendeypas. Manaraq chaykunata vendeshaspaqa llank’anapi imaymana problemakuna kasqanwanmi llakisqalla wasiman chayamuq kani. Esposaymi ichaqa kusisqalla kaq, payqa precursoran karan. Paymi niwaq: ‘Noqaq jefeyqa allin jefen’, nispa. Kunanqa noqapas precursormi kani. Iskayniykun llank’ashayku Jehová Diospaq”, nispa.
w87-S 15/5 30 párr. 8
Jehová Diosta manchakuspaqa kusisqan kausasun
◆ Proverbios 30:15, 16. ¿Imatan kay ejemplokunamanta yachasunman?
Ambicioso runaqa manan jayk’aqpas contentakunmanchu. Imaynan yawar ch’onqaq kuruqa yawarllata maskhan, chhaynatan ambicioso runapas qhapaqña kashan chaypas astawanraq chaykunata maskhashan. Imaynan Sepulturapas mana junt’anchu askha runakunaña wañushanku chaypas simintan kichashallan, chhaynan qhapaq runakunapas kanku. Imaynan mana wijsallikuyta atiq warmipas wawayoq kaytan munashan (Génesis 30:1); imaynan paraña chayanman chaypas ch’aki jallp’aqa usqhayllan ch’onqarapun, chhaynapin wajmanta parananta suyakushallantaq; imaynan, ninapas imachus ruphananta tukuruspaqa astawanraqmi wiñarin ruphashanallanpaq; chhaynan kanku ambicioso runakunapas. Diospa yachayninman jina kausaq runakunan ichaqa manan chhaynachu kanku.
¿Imaynatan qolqeykiq kasqanman hinalla kawsawaq?
Qolqetaraq huñuy rantinaykipaq. Kay tiempopi runakuna manaña chhaynatachu imatapas rantinankupaq ruwanku chaypas, chay ruwayqa yanapawanchismi ama manu khipu rikhurinanchispaq, chhaynapitaq manaña paganchischu intereskunatapas. Biblian sisikunaq ejemplonta qhawarichiwanchis, paykunaqa “cosecha tiempopin mikhunankuta huñunku”, chaywan qhepaman kawsanankupaq (Proverbios 6:6-8; 30:24, 25).
Jehová Diospa karpallanpi wiñaypaq kasun
18 ¿Imaynatan qolqeta qhawarinki? Chaypaqqa sapankanchismi tapukunanchis: “¿Qolqellapiñachu imaymanata rantiyllapiñachu piensani? Pipas qolqeta manuwaqtin, ¿“manapaschá necesitanchu” nispachu jap’ikapullani? ¿Qolqeyoq kasqayraykuchu jujkunamanta aswan allinpaq qhawarikuni? ¿Sasachu noqapaq pimanpas imatapas qoykuy? ¿Llapa qolqeyoq hermanokunamantachu “payqa qolqe sonqon” nispa nini? ¿Qolqeyoq qhapaq hermanokunallawanchu amigontin kani, mana qolqeyoqmantataqchu t’aqakuni?”, nispa. Jehová Diospa karpanpi kayqa ancha allinpunin, amapuni chaymantaqa lloqsisunchu, chaypaqqa manan qolqe sonqomanqa tukunanchischu. Chaykunamanta cuidakusun chayqa, Jehová Diosqa munakuwallasunpunin (leey Hebreos 13:5).
Maskhasun ancha allin yachachikuykunata
Jehová Diospa yachayninqa kamasqankunapin rikukun
11 Damán sutiyoq huch’uy animalmantapas askhatan yachasunman (leeychis Proverbios 30:26). Limaqowemanmi rikch’akun, ichaqa manan chakin hatunchu, ninrinpas huch’uyllan muyutaq. Qaqa t’oqokunapin tiyan, ñawinpas karutan rikun chaymi ankakuna otaq imapas hap’inanpaq hamuqtinqa chay raqrakunaman, t’oqokunaman ayqekun chaypi pakakunanpaq. Paykunaqa llapallankun huñulla tiyanku, chaymi ima peligromantapas hark’an, chhaynapin chiri tiempopipas q’oñichinakunku.
12 ¿Imakunatan yachanchis damán qowimanta? Chay animalchaqa cuidakunmi ima peligromantapas. Allin ñawiyoq kasqanraykun imatapas karupiraq kashaqtin rikun. Chaymantapas qaqa t’oqokunaq, raqrankunaq ladollanpin kashan chaypi pakakunanpaq. Chhaynallataqmi cristianokunapas listo rikch’asqa kashananchis, chhaynapi Saqraq tranpankunata reparananchispaq. Apóstol Pedron cristianokunata kayta anyawanchis: “Allin yuyayniyoq kaychis, makillapuni cuidakuychis, awqaykichis saqraqa qaparishaq león hinaraqmi tukuyneqta purishan pillatapas oqoykunanpaq maskhaspa” (1 Ped. 5:8). Kay pachapi kashaspaqa, Jesusqa rikch’asqallan kashaq imawanpas Satanás Diospaq hunt’aq kayninta waqllichinanmanta (Mat. 4:1-11). Payqa ¡allin ejemplon llapanchispaqpas!
13 ¿Iman yanapawasun rikch’asqa kashananchispaq? Jehová Dios pakaykuwananchispaq imaymanawan yanapawasqanchistan ancha allinpaq hap’inanchis. Manan saqenanchischu Biblia estudiayta, huñunakuykunaman riytapas (Luc. 4:4; Heb. 10:24, 25). Chaymatapas imaynan damán qowikuna llapallanku huñulla kasqankurayku kawsanku, chhaynallataqmi ñoqanchispas iñiqmasinchiskunamanta mana karunchakuspa huñulla kananchis, chhaynapi hukkuna kukkunawan ‘kallpachanakunanchispaq’ (Rom. 1:12). Lliw chaykunata ruwasun chayqa, salmista David hinan nisun: “Señor Diosqa hatun Qaqaymi, pakaykuwaqniymi, qespichiwaqniymi, Diosniyqa pakakunay Qaqan, [...] ancha hatun pakakunaymi”, nispa (Sal. 18:2).
15-21 SETIEMBRE
BIBLIAPI QORI JINA YACHACHIKUYKUNA PROVERBIOS 31
¿Imatan yachasunman juj mama wawanman consejokunata qosqanmanta?
Wawaykichista yachachiychis allinta kawsananpaq
Sut’itapuni rimaychis. Wawakunamanqa willanan warmi-qhari puñuy sinchi sasachakuykuna apamusqanta (1 Corintios 6:18; Santiago 1:14, 15). Ichaqa yuyariychis Bibliaqa willanmi warmi-qhari puñuy Diospa regalon kasqanta, manataq Satanaspa trampanchu kasqanta (Proverbios 5:18, 19; Cantares 1:2). Sichus chay temamanta rimaspa mana allin kaqllata rimankichis chayqa, yaqapaschá wawaykichiskunaqa mana allinpaq qhawarinkuman warmi-qhari puñuyta. Francia nacionmanta Corrina sipasmi nin: “Tayta-mamaymi qhelli hucha ruway mana allin kasqanmanta sinchita rimapayawaqku, chaymi warmi-qhari puñuyta mana allinpaq qhawarirqani”, nispa.
Wawaykichiskunaman sut’ita willaychis warmi-qhari puñuymanta. México nacionmanta Nadia sutiyoq warmin nin: “Warmi-qhari puñuyqa casadokunapaq Diospa qosqan regalon, wawaykuna chhaynata yuyaykunankutan munarqani. Chaymantapas entiendenankutan munarqani warmi-qhari puñuyqa kusikuyta otaq llakikuyta apamunanta; paykunamantañan kanqa imatachus chay regalowan ruwanankuqa”, nispa.
ijwhf-S artículo 4 párrs. 11-13
Wawaykichiswan rimaychis machachiq ujanakumanta
Wawaykichiskunawan rimaychis. Gran Bretaña nacionmanta Mark sutiyoq runan nin: “Mayninpiqa wayna-sipaskunaqa manan reparankuchu machachikuq ujanakunata tomay allinchus kanman icha manachus chayta”, nispa. Paymi nillantaq: “Munayllatan 8 watayoq wawayta tapurqani machachikuq ujanakunata tomay allinchus manachus chayta, chhaynapin imachus piensasqanta willawarqan”, nispa.
Entiendenankama rimankichis chayqa, paykunaqa allintan reparanqaku imas allin imas mana allin chayta. Machachiq ujanakunamanta rimaspaqa rimallaychistaq warmi-qhari puñuymanta otaq callekunapi cuidadowan puriymanta.
Ejemploykichiswan wawaykichiskunata yachachiychis. Wawakunaqa rikusqankumantan astawanqa yachanku. Allin yachaq runakunaq nisqankuman jinaqa wawakunaqa tayta-mamankuq imachus ruwasqankumantan astawanqa yachanku. Sichus ima problemapipas tarikuspa machachikuq ujanata tomanki chayqa, wawaykikunapas chaytan ruwallanqakutaq. Chayrayku allin yuyaywan imatapas ruway, chayta ruwaspan ejemploykiwan wawaykita yachachinki.
g17.6-S 9 párr. 5
Wawaykita yachachiy juch’uyaykukuq kananpaq
Wawaykitan yachachinayki qoykukuq kananpaq. Wawaykita yachachiy qoypi aswan kusikuy kasqanta (Hechos 20:35). Chaypaqqa juj listatan ruwawaqchis chaypin churawaqchis pikunas necesitashanku mercadomanta rantiysinata otaq wasinpi allchaysinata. Paykunata yanapaq rispaqa wawaykiwan kuska riychis, chhaynapin reparanqa kusisqa yanapasqaykita. Chayta ruwaspan wawaykita yachachinki qoykukuq, khuyapayakuq kananpaq (Kay textota qhaway: Lucas 6:38).
Maskhasun ancha allin yachachikuykunata
Qosakuna, esposaykichista sumaqta qhawariychis
16 Payta valorasqaykita rikuchiy. Munakuq qosaqa sonqomantan esposanta ninan payta valorasqanta. Sumaqtan munaytan uywanan. Agradecekunanmi tukuy imapi yanapasqanmantapas (Col. 3:15). Juj qosa sonqomanta rikuchinqa esposan munakusqanta chayqa, esposanqa manan manchasqachu kanqa, aswanmi munasqa valorasqa kanqa (Prov. 31:28).
22-28 SETIEMBRE
BIBLIAPI QORI JINA YACHACHIKUYKUNA ECLESIASTÉS 1, 2
Qhepa wiñay runakunatan yachachinanchis
“Chaykunata yachachiy junt’aq sonqo runakunaman”
3 Cristianokunaqa ancha chaninpaqmi qhawarinchis ima privilegio chaskisqanchistapas. ¡Maytan munasunman tukuy tiempo chaypi llank’ayta! Ichaqa machuyapusqanchisman jinan manaña wayna-sipas jinañachu imatapas ruwanchis, pisi-pisimantan kallpanchispas pisiyapun (Prov. 20:29; Ecl. 1:4). Chaymantapas kay tiempopiqa astawanmi Diospa llaqtan wiñashan, imaymana mosoq aparatokuna rijurimusqanwantaq yanapachikushanchis Diospa siminta llapa runakunaman willamunanchispaq. Chay aparatokunatan wakin kuraq iñiqmasikuna sasachakunku manejanankupaq (Luc. 5:39). Chaymi kuraq umallikunaqa waynakunata yachachinanku iñiq t’aqapi ruwaykunata (leey Salmo 71:18).
4 Kuraq umallikunaqa ancha kusisqan Diospa llaqtanpi llank’anku, chaymi sasa kanman chay llank’anankuta jujkunaman saqey otaq yachachiy. Wakinqa yaqapaschá llakikunku chay privilegiota saqepunankumanta. Chaymi sonqonkupi ninkuman: “Waynakunaqa manan paykunallamantaqa atinkumanchu”, otaq “manan tiempoy aypawanchu yachachinaypaq”, nispa. Chaymi waynakunapas pacienciawan suyakunanku ima privilegiotapas.
Maskhasun ancha allin yachachikuykunata
it-S “Eclesiastés, Libro de” párr. 1
“Eclesiastés libro”
Hebreo rimaypi Qo·hé·leth nisqa simiqa “Yachachiq, Juñuq, Wajachiq” ninantan nin. Chhaynatan nikuq Israelpi kamachikuqta, imakunachus ruwanan kasqanrayku (Ecl. 1:1, 12). Israelpi kamachiqqa Diospa llaqtantan yanapanan karqan juj nisqalla tukuy sonqo Jehová Diosta yupaychanankupaq (1 Rey. 8:1-5, 41-43, 66). Arí, Israel runakuna Jehová Diosta yupaychashanallankupaq yanapaq kamachikuqqa allin reymi karqan, mana chayta ruwaqtaq mana allin rey karqan (2 Rey. 16:1-4; 18:1-6). Kaypiqa Yachachiq nispaqa nishanchis Salomontan, paymi juñurqan templopi Israel llaqtayoq runakunata juj runakunatapas. Eclesiastés libropin willashan imaynatas Salomón Israel runakunata yanaparqan Jehová Diosta servishanallankupaq allin kaqkunatapas ruwashanallankupaq, chhaynapi mana allin ruwaykunaman ama urmanankupaq. Ek·klē·si·a·stḗs (Eclesiastés) simiqa iñiq t’aqamanta kaq ninantan nin, chay libroq sutinta español simipi churakunanpaqqa Versión de los Setenta griega nisqa Bibliamantan orqokurqan.
29 SETIEMBRE-5 OCTUBRE
BIBLIAPI QORI JINA YACHACHIKUYKUNA ECLESIASTÉS 3, 4
Kallpachakuy kinsanpasqa waskhayki ama p’itikunanpaq
ijwhf-S artículo 10 párrs. 2-8
Ama celularta nishuta qhawaychu
● Celularqa yanapanmanmi casarasqakunata, ¿imaynata? Wakin casarasqakunaqa manan kuskallapunichu kanku chaymi celularpi wajanakunku otaq mensajetapas apachinakunku.
Jonathanmi nin: “Maytan kusikuni esposay munakuykin otaq imaynallan kashanki nispa mensajeta apachimuwaqtin”, nispa.
● Celularta nishuta qhawayqa casarasqakunaq mana allinninpaqmi kanman. Wakinqa ima horaspas celularta otaq tablet-ta qhawaspallan kashanku, chaymi manaña tiemponkupas kanchu esposankuwan otaq qosankuwan rimanankupaq.
Julissan nin: “Celularniyta mana nishuta qhawayman karqan chayqa, qosayqa astawanmi noqawan rimanman karqan”, nispa.
● Wakin runakunan ninku: “Celularta qhawashaspapas normaltan esposaywanqa otaq qosaywanqa rimani”, nispa. Sherry Turkle sociólogan nisqanman jinaqa manas imatapas ruwashaspaqa jujkunata ruwayta atisunmanchu, chhaynata ruwayta munaspaqa allinta ruwananchismantaqa mana allintas ruwasunman. Chhaynaqa manan allinchu imatapas ruwashaspa jujkunatawan ruwayqa.
Sara nin: “Maytan gustawan qosaywan rimayqa, ichaqa rimapayasqay ratu celularninta qhawashan chayqa mana uyariwananpaqmi piensani”, nispa.
Tukunapaq: Celularta qhawayqa manan juchachu ichaqa sichus esposaykiwan otaq qosaykiwan rimanaykichis kashaqtin celularta masta qhawanki chayqa manan allinchu kanman.
Munakuyniykichisqa “Jehová Diospa ninan jina” mana tukukuqmi kanan
12 ¿Imaynatan casarasqakuna Aquilaq ruwasqanta, jinallataq Priscilaq ruwasqanta qatikunkuman? Sapankaykichisña imaymana ruwanayoq kankichis chaypas, kallpachakuwaqchismi iskayniykichismanta imatapas kuska ruwanaykichispaq. Chaytan Aquilapas Priscilapas ruwaqku. Paykunaqa kuskan Diosmanta willaqku, qankunapas chaytan ruwawaqchis. Chaymantapas Aquilawan Priscilawanqa kuskan llank’aqku. Qankunapas jujniray llank’anayoqña sapankaykichis kawaqchis chaypas, kallpachakuwaqchismi wasipi ima ruwanallatapas kuska ruwanaykichispaq (Ecl. 4:9). Sichus kuska imatapas ruwankichis chayqa, juj nisqallan kausankichis. Jinaspapas chay ratukunapin imaymanamanta parlariwaqchis. Robert hermanonchisqa 50 wata masñan casarasqa kashan. Paymi nin: “Noqaykumanqa manan mayninpi tiempo aypawankuchu, chaymi iskaymanta imatapas ruwayku, noqan platokunata maqchini esposaytaq ch’akichin. Chaymantapas jardinpi llank’ashaqtiyqa esposaymi yanapaq jamuwan, pay yanapawaqtinqa kusisqan kani. Iskayniyku imatapas ruwaqtiykuqa munakuyniykun astawan t’ikarin. Kuska imatapas ruwaymi astawan jujllachawanku”, nispa.
13 Ichaqa kaytan yuyarinaykichis: Wasipi kuska tiyayqa manan juj nisqalla kausaychu. Brasilpi tiyaq juj casarasqa hermananchismi nin: “Imaymana ruwanayoq kaspan mayninpiqa mana reparakusunmanchu pisi-pisimanta karunchanakapushasqanchista. Chaymi piensasunman: Kuskataq tiyashayku chayqa manañan necesitaykuchu kuska tiempota pasariytaqa, nispa. Ichaqa manan chhaynachu, manan kuska tiyayllachu. Chaymi noqaqa kallpachakuni imapichus necesitasqanpi qosayta yanapanaypaq”, nispa. Bruno hermanonchispas Tays esposanpas kallpachakurqankun tukuy yuyaywan uyarinakunankupaq. Bruno hermanonchismi nin: “Kuska tiempota pasarinaykupaqqa celularniykutan waqaychayku”, nispa.
14 Yaqapaschá iskayniykichisman kaq ruwaykunata ruwayqa mana gustasunkichismanchu otaq ratulla imamantapas phiñachinakuwaqchis. Chhaynaqa, ¿imatan ruwawaqchis kuska imatapas ruway mana gustasuqtiykichis? Qallariypi rimasqanchis ninamanta juj chhikantawan rimasun. Ninata jap’ichiqtinchisqa pisillatan ninaqa raurarin, chayman astawan llant’ata yapaykuqtinchismi ichaqa aswan kallpawanraq raurarin. Chhaynatan qankunapas ruwawaqchis. Sapa p’unchaymi kallpachakunaykichis iskayniykichis kuska tiempota pasarinaykichispaq. Imachá iskayniykichisman gustasunkichis chay ruwaypi tiempota pasariychis (Sant. 3:18). Chaykunata ruwaqtiykichismi munakuyniykichisqa pisi-pisimanta nina jinaraq astawan yapakunqa.
Munakuyniykichisqa “Jehová Diospa ninan jina” mana tukukuqmi kanan
3 Casado kausaypi munakuy ama chiriyananpaqqa, qosapas esposapas iskayninkun kallpachakunanku Jehová Diosta astawan munakunankupaq, ¿imaraykun chayta ruwananku? Sichus iskayninku Jehová Diosta munakunqaku chayqa facil-llatan kamachikuyninkunata kasukunqaku, chhaynapin munakuyninkuta chiriyachiq ima sasachakuytapas atipanqaku (leey Eclesiastés 4:12). Chaymantapas sichus Jehová Diosta munakunqaku chayqa tukuy atisqankutan ruwanqaku Jehová Dios jina munakuq, pacienciakuq, perdonaykukuq ima kanankupaq (Efes. 4:32–5:1). ¿Manachu casado kausaypi chayta ruwaqtinku munakuy t’ikarinqa? Arí, chhaynan kanqa. Lena hermananchisqa 25 wata masñan casarasqa kashan. Paymi nin: “¡May sumaqmi Diosta munakuq runawan kausayqa!”, nispa.
Maskhasun ancha allin yachachikuykunata
it-S “Amor” párr. 39
“Munakuy”
“Munakunapaq tiempo”. Llapa runakunatan munakunanchis, Jehová Diospa mana chaskisqan, mana cambiayta munaq runakunallatan manaqa. Jehová Diospas Jesuspas chanin kaqtan munakunku, mana allin kaqtan ichaqa cheqnikunku (Sal. 45:7; Heb. 1:9). Diosta cheqnikuq runakunataqa manan munakunanchischu. Paykunata munakusunmanña chaypas yanqan kanman, paykunaqa manan Diospa munakuynintapas chaskikuyta munankuchu (Sal. 139:21, 22; Isa. 26:10). Chhaynaqa Diosqa razonwanmi paykunataqa cheqnikun, ñan tiempotapas churanña paykunata chinkachinanpaq (Sal. 21:8, 9; Ecl. 3:1, 8).
6-12 OCTUBRE
BIBLIAPI QORI JINA YACHACHIKUYKUNA ECLESIASTÉS 5, 6
Jehová Diostan yupaychanchis ancha respetowan
Jehová Diosta hatunchasun anchata respetaspa
17 Chaymantapas Jehová Diosta yupaychashaspaqa ancha respetowanmi comportakunanchis. Eclesiastés 5:1 texto yuyarichiwanchis: “Dios yupaychana wasita rispaykiqa qhawarikuy maypichus kashasqaykita”, nispa. Moiseswan Josuewanpas manaraq ch’uya pampata saruykushaspan usut’ankuta ch’utikuranku, chaywanmi rikuchiranku Jehová Diosta anchata respetasqankuta (Éxo. 3:5; Jos. 5:15). Israel llaqtapi sacerdotekunapas cinturamanta moqokama chayaq lino calzoncillowanmi churakunanku karan, ‘q’ala cuerponkuta pakanankupaq’ (Éxo. 28:42, 43). Chhaynapin mana pipas q’ala cuerponkuta rikuqchu altar patapi sacrificiota haywashaqtinku. Chaymantapas sacerdoteq familianqa Diospa kamachikuyninkunata kasuspan kawsananku karan.
18 Diosta yupaychashaspa allinta comportakuspaqa paytan respetashanchis. Hukkunatapas respetanallanchistaqmi, chayllan paykunapas respetawasunchis. Ichaqa sonqomantan respetananchis manan hawa sonqollachu. Jehová Diosqa sonqonchis imayna kasqantan qhawan (1 Sam. 16:7; Pro. 21:2). Sichus respetaq kasunchis chayqa, allin runan kasunchis, sumaqtataq runamasinchista tratasun, kikinchistapas chaniyoqpaqmi qhawarikusun. Chhayna kasqanchistaqa sapa kutillanmi hukkunapas reparanqaku ruwasqanchispi rimasqanchispipas. Sichus respetowan comportakusun allin yuyaywantaq p’achakusunchis allichakusunchispas chayqa, apóstol Pablo hinan nisunchis: “Manan pimanpas ima misk’anatapas churaykuchu, llank’ayniykumanta ama p’enqayta rimanankupaq. Aswanpas tukuypin Diospa kamachinkuna kasqaykuta rikuchikuyku”, nispa (2 Cor. 6:3, 4). Arí, ‘Qespichiqninchis Diosmanta yachachikuy tukuypi sumaqpuni kasqantan rikuchinanchis’ (Tito 2:10).
Biblia estudiaymi yanapasunki sumaqta mañakunaykipaq
21 Jesuspas iñiywan, ancha respetowan iman mañakurqan. Manaraq Lazarota kawsarichishaspan “hanaq pachata qhawarispa nirqan: –Yayáy, graciastan qoyki uyariwasqaykimanta. Ñoqaqa yachanin uyariwaqpuni kasqaykita”, nispa (Juan 11:41, 42). Qanpas, ¿iñiywan, respetowanchu mañakunki? Jesuspa yachachisqan mañakuypi nisqanman hinaqa, Diospa sutin ch’uyanchasqa kanan, Reinon hamunan, munaynin hunt’akunan iman aswan importanteqa (Mat. 6:9, 10). Chayrayku yuyaykuy, ¿rikuchishanchu mañakusqayki Diospa Reinonpi, munaynin hunt’akunanpi, sutin ch’uyanchasqa kananpi ima anchata interesakusqaykita?
Imachus prometekusqaykita junt’ay
12 Bautizakusqanchismantapachan Jehová Diosman prometeranchis tukuy tiempo payllata servinapaq. Bautismowanmi chayllaraq Dios serviyta qallarishanchis. Chaymi tapukunanchis: “Bautizakusqaymantapacha, ¿astawanchu Jehová Dioswan jujllachakushani? ¿Tukuy sonqowanchu payta servishani? (Col. 3:23) ¿Sapa kutichu paymanta mañakushani? ¿Sapa p’unchaychu Bibliata leeshani? ¿Mana faltaytachu juñunakuyman rishani? ¿Sapa kutichu predicacionman lloqsishani? Icha, ¿pisipashanichu Dios serviyniypi?”, nispa. Apóstol Pedroq nisqan jina manachus cuidakusun chayqa facil-llatan chiriyapusunman. Chaymi kallpachakunanchis iñiypi, yachaypi, aguantaq kaypi, Dios sonqo kaypi ima astawan wiñanapaq; chhaynapin mana jayk’aqpas Diosta saqesunchu (leey 2 Pedro 1:5-8).
Maskhasun ancha allin yachachikuykunata
Leeqkunaq tapukusqan
Eclesiastés 5:8 rimashan mana allin kaqkunata ruwaq kamachiqmanta, chay kamachikuqmi mana chaninta ruwan wajchakunata. Ichaqa yuyarinanmi paymanta aswan jatun kamachikuq kasqanta, paykunamantapas aswan jatun kamachikuqkuna kasqantapas. Chaywanpas llapa chay gobiernokunaqa mana chanintan ruwankuman, chay jawataq runakunaqa sufrinkuman.
Manaña chaykunata allichayta atisumanchu chaypas, Jehová Diosqa qhawamushanmi llapa kay pachapi gobiernokunaq ruwasqanta, chayqa maytapunin sonqochawanchis. Chaymantapas Jehová Diosmanta mañakuspan llakikuyninchiskunata payman saqesunman (Sal. 55:22; Filip. 4:6, 7). Jehová Diosqa “kay pachantintan qhawashan tukuy sonqo payta serviqkunarayku atiyninta rikuchinanpaq” (2 Crón. 16:9).
Chhaynaqa, Eclesiastés 5:8 nisqanmi yachachiwanchis kay pachapi kamachikuqkunaqa mana kaqllachu kasqankuta, aswanpas juj kamachikuqmantaqa kanpunin aswan atiyniyoq kamachikuqkuna. Astawanqa yuyarichiwanchismi Jehová Dios paykunamanta aswan jatun kamachikuq kasqanta. Tukuy atiyniyoq Diosqa kay pachantintan qhawashan, chanintaqmi kanpas, churin Jesuspas chhaynallataqmi.
13-19 OCTUBRE
BIBLIAPI QORI JINA YACHACHIKUYKUNA ECLESIASTÉS 7, 8
“Wañuqpa wasintaqa” rinanchismi
it-S “Duelo” párr. 9
“llakisqa kay”
Llakikunapaq tiempo. Eclesiastés 3:1, 4 texto nisqanman jinaqa “kanmi tiempo waqanapaq, jinallataq asikunapaqpas; kanmi tiempo llakisqa kanapaq, jinallataq tusunapaqpas”. Tukukuy tiempopiñataq kausashanchis chayqa, Biblia willan imayna yachayniyoqpa sonqonqa “wañuqniyoqpa wasinpin kashan” manataq “kusikuy wasipichu”. (Ecl. 7:2, 4; tupanachiy Prov. 14:13.) Chhaynaqa yachayniyoq runaqa manan kusikuynillanpichu piensan aswanpas llakisqa runakunapi yuyaymanan jinaspa imaymanata ruwan chay runata sonqochananpaq. Chaymantapas kay ruwayqa yanapan yachayniyoq runata allinta entiendenanpaq llakipi kausayqa manan wiñaypaqchu kasqanta, chayrayku tukuy sonqowan listo kashan Jehová Diosta servishanallanpaq.
Yanapasun sinchi llakipi tarikuqkunata
15 Williamqa esposantan wañuypi pierderan, paymi nin: “Kusikunin esposaymanta allinkunata rimasqankuta uyarispa; chaywanmi yachani jujkunaq munakusqan respetasqan kasqanta. Esposayqa anchatan noqapaq valeran, kusisqataqmi paywan tiyarani, chaymi amigoykunaq rimasqanta uyarispa thaj sientekuni”, nispa. Verónica hermananchisqa viudan, paymi nin: “Noqawan kuska Diosmanta mañakuqtinku, Bibliamanta juj otaq iskay textokunata leewaqtinkun sonqoy tiyaykuq. Kusikunitaqmi qosaymanta allinkuna ruwasqanmanta rimaspayku”, nispa.
‘Waqaqkunawan waqaychis’
16 ¿Imatawanmi ruwasunman wañupuqniyoqkunata kallpachananchispaq? Paykunapaqmi Diosmanta mañapunanchis. Chaymantapas mayninpiqa yaqapaschá paykunawan kuska mañakusunman. Manapaschá facilchu chay ruway kanqa, waqanaywasun imapaschá, ichaqa chaywanmi llakipi tarikuq iñiqmasinchis kallpachasqa kanqa. Ñaupaqpi rimamusqanchis Dalene sutiyoq hermanan nin: “Visitamuwaqniy hermanakunatan mayninpi nini Diosmanta mañaripuwanankupaq. Sasatan rimayta qallarinku, rimasqankuman jinan ichaqa confianzawan rimanku, chhaynapin sonqoman chayaqta mañakunku. Munakuq khuyapayakuq ima kasqankuta rikuspan noqapas kallpachakuni”, nispa.
‘Waqaqkunawan waqaychis’
17 Yachamusqanchis jina sapankanchismi jujniray kanchis. Wakin wañupuqniyoqkunaqa pisi tiempollapin thajña kashanku; wakinpan ichaqa unaymanta sonqonku tiyaykun. Chaymi noqanchisqa unayña familiankuq wañupusqan pasarun chaypas kallpachashanallanchis paykunata. Biblian nin: “Tukuy tiempon amigoqa munakun, llaki-phutiy tiempopipas wayqe jinan khuyapayakun”, nispa (Prov. 17:17). Chhaynaqa kallpachashallasun llakisqakunata (leey 1 Tesalonicenses 3:7).
18 Llakikuyqa imay ratopas kutimullanmanmi. Yaqapaschá ima takipas, fotopas, q’apaypas, ima ruwaypas, aniversarionchis p’unchaypas yuyarichiwasunman wañupuq familianchista. Wakin viudopaqpas otaq viudapaqpas sasapaschá kanqa sapallan asambleaman riy Jesuspa wañupusqanta yuyariyman riypas. Juj viudo hermanon nin: “Noqaqa yacharaniñan aniversarioy p’unchay sonqo nanay kananta, chhaynataqmi karanpas. Ichaqa wakin iñiqmasikunan organizasqaku juj juñunakuyta chaypi allin reqsisqa amigoykunawan pasarinaypaq”, nispa.
19 Wañupuqniyoqkunataqa manan casarakusqanku aniversario p’unchay chayamullaqtinchu ni ima p’unchaypas chayamullaqtinchu kallpachananchis. Hermana Junian nin: “Jujkunata kallpachanapaqqa manan aniversario chayamunantaraqchu ni ima jatun p’unchaytaraqchu suyananchis; imay ratopas paykunataqa kallpachallasunmanmi”, nispa. Manapaschá llakikuyninkunata chinkachisunchu ichaqa atisunmanmi paykuna kallpachayta (1 Juan 3:18). Hermana Gaby nin: “Maytan Jehová Diosta ‘gracias’ nini umalliqkunata churamuwasqanmanta, paykunan sumaqta yanapawaranku. Diospas makinwan abrazaykuwashanman jinaraqmi tarikurani”, nispa.
Maskhasun ancha allin yachachikuykunata
“Lliupas yachanqaku discipuloykuna kasqaykichista”
18 Yaqapaschá mayninpiqa phiñachiwaqninchis hermanowan rimananchis kanqa. Ichaqa manaraq paywan rimashaspan tapukunanchis: “¿Allintachu yachani imachus pasasqanta? (Prov. 18:13); ¿yuyaypichu chayta ruwawarqan? (Ecl. 7:20); ¿noqapas ñaupaqpi chayta ruwarqanichu? (Ecl. 7:21, 22); hermanowan rimaqtiy, ¿allichasaqchu chay sasachayta icha astawanchu phiñachinakusaqku?”, nispa (leey Proverbios 26:20). Chay tapuykunapi allinta piensaymi yanapawasun paykunawan sumaqta kausananchispaq.
20-26 OCTUBRE
BIBLIAPI QORI JINA YACHACHIKUYKUNA ECLESIASTÉS 9, 10
Sasachakuykuna kaqtinqa manan nishutachu llakikunanchis
Ama hayk’aqpas Jehová Diospaq phiñakuychu
20 Huchayoqta huchachasun. Mayninqa ñoqallanchistaqmi huchayoq kanchis ima sasachakuypipas tarikusqanchismanta (Gál. 6:7). Chhayna kaqtin, ¿allinchu kanman sasachakuyninchismanta Diosta tumpay? Kaypi yuyaykusun: Huk carron allinta phawananpaq ruwasqa kashan, ichaqa chay carro manejaqmi curvata rishaspa nishutañataq carrota phawachispa accidentakun, ¿pin huchayoq chaypaq? ¿Chay carro ruwaqchu? Manan riki. Jehová Diospas kikinchismanta imatapas decidinanchispaqmi kamawarqanchis, ichaqa allin yuyaychaykunatan qowarqanchis imatapas allinta decidinapaq. Chaymi mana hayk’aqpas Diostaqa tumpanachu imapi pantasqanchismantapas.
21 Ichaqa manan pantasqanchisrayku otaq huchallikusqanchisraykullachu ima sasachakuypipas rikukunchis. Mayninqa qonqayllan ‘sapankanchis imapipas rikukunchis’ (Ecl. 9:11). Ichaqa Satanasmi astawanqa kay pachapi sasachakuykuna kasqanmanta huchayoq (1 Juan 5:19; Apo. 12:9). ¡Paymi enemigonchisqa manan Jehová Dioschu! (1 Ped. 5:8.)
Jehová Diosqa ancha allinpaqmi qhawarin k’umuykukuqkunata
10 K’umuykukuq kasun chayqa aguantasunmi tukuy ima sasachakuykunatapas. Mayninpiqa yaqapaschá mana allinpaq imatapas qhawarisunman. Chaymi rey Salomón niran: “Kamachikunatan caballopi puriqta rikurani, kamachikuqkunatataq kamachi jina chakipi purishaqta”, nispa (Ecl. 10:7). Mayninpin allin ruwaq runakunata mana allinpaq qhawarinku, mana imata ruwaq runakunatan ichaqa allinpaq qhawarinku. Rey Salomonmi nin: ‘Ama nishuta llakikuychu imaynapi tarikusqaykimanta’, nispa (Ecl. 6:9). K’umuykukuq kasun chayqa ima llakikuytapas aguantasunmi.
¿Allinniykipaq kusirikuykunatachu akllakunki?
JEHOVÁ DIOSQA manan kawsaylla kawsananchistachu munan, aswanpas kusisqa kawsananchistan, chaytan Biblia willan. Salmo 104:14, 15 texton nin: “Hallp’amanta mikhuyta horqon, kallpachaykuqnin t’antatan ruwan, kusirichiqnin vinotan ruwan, uya llamp’uyachina aceitetapas ruwan”, nispa. Arí, Diosqa mikhuykunatan wiñachin chaykunawanmi alimentakunchis, chaypin kallantaq aceitepas vinopas. Hinaspapas vinoqa sonqonchistan ‘kusirichillantaq’ (Ecl. 9:7; 10:19). Chaykunapin reparanchis Diosqa kusisqa kawsananchis munasqanta, paymi “sonqonchistapas anchata kusichin” (Hech. 14:16, 17).
2 Chhayna kaqtinqa, Diosta serviqkunaqa manan llakikunankuchu mayninpi kusirikuykunaman tiemponkuta qospa. Paykunataqa kallpachanmanmi kusichinmantaq “phalaq animalkunata”, ‘campopi hamanq’ay t’ikakunata’ qhawarisqanku. Hinallataq hukkunapas (Mat. 6:26, 28; Sal. 8:3, 4). Kusisqa allinta kawsayqa ‘Diospa qosqanmi’ (Ecl. 3:12, 13). Kusikunapaq kaq tiemponchisqa paypa regalonmi, chayraykun chay tiempotaqa paypa munayninman hina utilizananchis.
Maskhasun ancha allin yachachikuykunata
it-S “Chisme, calumnia” párrs. 4, 8
“Cuento q’epi, yanqamanta tumpaq”
Cuento q’epi kayqa yanqa tumpaymanmi apawasunman. Eclesiastés 10:12-14 nisqanqa sut’in kashan, chaypin nin: “Yachayniyoq runaqa rimasqanwanmi allinta qhawarichikun, mana yuyayniyoqpa siminmi ichaqa payllatataq ñak’ariyman churan; payqa yanqa simikunawanmi rimayta qallarin, desgraciaman apaq mana valeq simikunawantaq rimayta tukun”, nispa.
Cuento q’epi kayqa sasachakuykunamanmi apawasunman yanqa tumpayman iman apawasunman. Yanqa tumpayqa sinchi mana allinmi, maqanakuyta iman paqarichin. Yanqamanta pitapas tumpaqqa Diospa contranpin churakushan, “wayqentinta cheqninachiqqa” Diospa cheqnisqantan ruwashan (Prov. 6:16-19). Griego rimaypi di·á·bo·los simiqa “Yanqamanta tumpaq, Saqra” ninantan nin. Chaymi Bibliapipas Satanastaqa “Saqra”, yanqamanta tumpaq nikullantaq (Juan 8:44; Apo. 12:9, 10; Gén. 3:2-5), chaywanmi sut’ita reparanchis Saqra yanqamanta tumpayta qallarichisqanta.
27 OCTUBRE-2 NOVIEMBRE
BIBLIAPI QORI JINA YACHACHIKUYKUNA ECLESIASTÉS 11, 12
Kallpachakuy qhalilla kusisqalla kausanaykipaq
g-S 3/15 13 párrs. 6, 7
Wayrapas ruphaypas allinmi saludninchispaq
Ruphayqa mana rikuna kurukunatan wañuchin. Journal of Hospital Infection revistapin nin: “Askha mana rikuna kurukunaqa intiq k’anchayninwanmi wañunku, chaymi wayraq apamusqan wakin onqoykunata ruphay wañuchipun”, nispa.
¿Chhaynaqa imatan ruwawaq? Juj ratun ruphaypi q’oñikunayki wayratapas muskhinaykin. Chaykunata ruwaymi yanapasunki allin kanaykipaq.
Diospa qowasqanchis kausaytaqa valorananchismi
6 Biblia manaña medicinamanta willaq librochu chaypas, sumaq yuyaychaykunatan qowanchis saludninchista allinta cuidananchispaq. Chaykunawanmi reparanchis Jehová Diosqa qhalilla kananchista munasqanta. Paymi niwanchis: “Cuerpoykimanta mana allinkunata karunchay”, nispa (Ecl. 11:10). Chaykunan kanman machay mana controlakuspa mijuy ima (Prov. 23:20). Jehová Diosqa cuerponchista kamachinanchistan munan. Chaymi mijushaspapas ujashaspapas cuerpo kamachiqmi kananchis (1 Cor. 6:12; 9:25).
7 Llapanchispas Jehová Diospa kausay qowasqanchistan valorananchis, chaymi allin yuyaywanpuni imatapas ruwananchis (Sal. 119:99, 100; leey Proverbios 2:11). Sichus reparashanchis ima mijunapas malta ruwawasqanchista chayqa gustawasunmanña chaypas manañan chay mijunataqa mijunanchischu. Chaymantapas allin yuyayniyoq kasqanchistan rikuchillanchistaq ejerciciota ruwaspa, bañakuspa, allinta puñuspa, wasinchista allinta pichaspa ima.
“Kasukuychispuni Diospa simintaqa”
2 Jehová Diosta serviqkunaqa kusisqan kausanchis ¿riki? ¿Imakunataq razón kashan kusisqa kausananchispaq? Imaymanan chaypaqqa razón kan. Diospa siminta sapa p’unchay leeypas kusikunapaqmi. Chaypi yachasqanchisman jina kausaypas may kusikuytan apamuwanchis (leey Santiago 1:22-25).
3 Ichaqa, ¿imakunapitaq allin Diospa siminman jina kausayri? Ñaupaqtaqa paytan kusichinchis. Noqanchispas kusisqan kanchis Diosta kusichispaqa ¿riki? (Ecl. 12:13). Chaymantapas pipas Diospa siminman jina kausaqqa munaytan familian ukhupipas kausan, allintan apanakun hermanokunawanpas. Qanpas allintachá chaytaqa repararqanki. Chaymantapas pipas Diospa siminman jina kausaqqa imaymana llakimanta sasachakuymanta iman ayqen. Jehová Diospa kamachikuyninkunamanta leyninkunamanta rimashaspan Davidpas juj takipi nirqan: “Pipas [chaykunata] kasukuqqa jatun premiotan chaskikun”, nispa (Sal. 19:7-11).
Maskhasun ancha allin yachachikuykunata
it-S “Inspiración” párr. 10
“Diospa yuyaychasqan”
Bibliata qelqanankupaq Diospa ajllasqan runakunaqa manan dictasqapas ruwashankuman jinachu Bibliataqa ruwarqanku. Apóstol Juanmanta rimasun, paytaqa juj angelpa chaupintan “Diosqa yuyaycharqan”, “mosqoypi jinan rikuchirqan” chaymi Juanqa “willarqan Diospa imakunachus willasqanta, Jesucristoq imakunachus willasqantawan. Arí, payqa tukuy imachus rikusqantan willarqan” (Apo. 1:1, 2). Juanqa santo espirituq junt’aykusqan kaspan qonqaylla Señorpa p’unchayninpi rikukurqan. Chayllamanmi juj kunkata uyarirqan “imachus rikusqaykita k’uyupi qelqay” nimuqta (Apo. 1:10, 11). Chhaynaqa Diosqa munarqanmi Bibliata qelqaq runakuna allinta piensaspa, sumaq simikunawan imakunachus rikusqankuta qelqanankuta (Hab. 2:2), ichaqa manan sapallankutachu saqerparirqan, aswanpas yanaparqanmi imachus qelqasqanku k’apaj, cheqaq, paypa munayninman jina kananpaq (Prov. 30:5, 6). Eclesiastés 12:9, 10 textopi nisqanman jinaqa Bibliata qelqaq runaqa kallpachakunanmi karqan manaraq qelqashaspa allinta t’aqwinanpaq, yuyaymanananpaq, chhaynapi “sumaq simikunata tarinanpaq, k’apaj, cheqaq simikunata qelqananpaq” (tupanachiy Luc. 1:1-4 textokunawan).