TÚNEZ llaqtamanta fruta vendeq 26 watayoq Mohamed Bouazizi waynan, 2010 watapi 17 diciembre killapi sinchi llakisqa karqan aswan allin llank’anata mana tarisqanrayku, mana allin policiakunaq sapa kutillan qolqe mañasqankuwanpas. Chay tutamantanmi qechurqanku pera, manzana, plátano cajonninkunata. Romananta qechuqtinku mana kacharikuqtintaq huk warmi policía ch’aqlarqan.

Mohamedqa phiñasqa pisichasqan sientekuspan autoridadkunaman quejakurqan manataqmi kasurqankuchu. Chaymi lloqsimuspa qaparirqan: “¿Imawanmi familiayta uywasaq?”, nispa. Hinan gasolinawan hich’aykukuspa kanakurqan. Kinsa semanamantaq wañupurqan.

Mohamedpa ruwasqanqa askha runakunaq sonqonmanmi chayarqan. Askhan ninku Túnez llaqtapi wak nacionkunapipas gobierno contra runakunaq hatarisqanqa paypa wañusqanwan qallarisqanta. Parlamento Europeon Mohamedta tawa runakunatawan premiarqan concienciankuman hina ruwasqankumanta, chaymi karqan Premio Sájarov nisqa. Londres llaqtamanta huk periodicopas suticharqan “2011 watapi allin ruwaq runa” nispa.

Chaykunan rikuchin runaq hatarisqanqa ancha atiyniyoq kasqanta. Ichaqa, ¿imanaqtinmi kay watakunapi gobiernokuna contra runakuna hatarin? ¿Imaynatan runakunaq sasachakuynin allichakunman?

¿Imanaqtinmi askha runa gobierno contra hatarinku?

Wakinmi kaykuna:

• Mana allinta kamachiqtinku. Sichus gobierno allinninkupaq ruwamun, qolqepas mana pisinchu chayqa manan hatarinkuchu. Ima sasachakuy kaqtinpas leykunaq nisqanman hinan allichanku. Mana allinta kamachispa pisi runakunallapaq allinta ruwaqtinkun ichaqa gobierno contra hatarinku.

• Sonqonkuman chayaqta hina ruwaqtinku. Mayninpiqa imapas pasaqtinmi runakunaqa hatarinku. Mohamed wañuchikusqanwanmi Túnez llaqtapi runakuna hatarirqanku. India nacionpitaq autoridadkunaq mana allin ruwasqankurayku Anna Hazareq huelga de hambre nisqata ruwarqan, payta yanapanankupaqmi 450 llaqtakunapi runakuna hatarirqanku.

Bibliaq nisqan hina ‘runaqa runamasinta mana allinta ruwananpaqmi munaychakun’, chhayna tiempopin kawsashanchis (Eclesiastés 8:9). Kay p’unchaykunapiqa astawanmi mana chanin kawsay kashan, runakunataq sut’ita reparanku runaq gobiernon mana allin kasqanta. Karu llaqtakunapi imakunapas pasasqanqa ratollan pachantinpi yachakun internet, televisión otaq celularkuna kasqanrayku.

¿Imakunan karqan runaq hatarisqanwan?

Runakunaq hatarisqanta defendeqkunan ninku kaykuna tarisqankuta:

• Wakchakunatan yanaparqan. Estados Unidos nacionpi, Chicago llaqtapi llank’ana mana tarikusqan tiempopin inquilinokuna hatarirqanku, chayraykun autoridadkuna manaña wikch’urqankuchu tiyasqanku wasimanta, wakinmantaq llank’anata qorqanku. Nueva York llaqtapipas runakunaq hatarisqanwanmi 77.000 familiakunan kutipurqanku wikch’uchikusqanku wasiman.

• Mana chanin ruwaykunata allicharqanku. 1955-1956 watakunapin Estados Unidospi Montgomery, Alabama llaqtapi askha runakuna carrokunaman mana seqapurqankuchu, chay ruwasqankuwanmi huk raza runakunata yanaparqanku chay carrokunapi manaña millayta tratanankupaq.

• Empresakuna kanantan tatichirqankun. Diciembre 2011 watapin Hong Kong llaqtaq qayllanpi, central elétrica de carbón empresa kananta tatichirqanku, chaytan ruwarqanku tiyasqanku cheqasta qhellichanankumanta hark’aspa.

Mayninpin ichaqa mana kasuchikunkuchu, wakin gobiernokunaqa manan qonkuchu mañakusqankuta. Qaynallan Asia, África (Oriente Medio) ladopi huk nacionpi gobierno nirqan, kamachikuynin contra hatariqkunata maski wañuchispapas upallachinankupaq. Askha runan chay kutipi wañurqanku.

Munasqankutaña tarinku chaypas huk sasachakuykunañataqmi paqarin. África nacionmanta huk gobiernota qarqoypi yanapakuq runan, huk revistaman nirqan: “Munasqaykuta tarisqayku qhepamanmi aswan mana allinpiraq tarikapurqayku”, nispa.

¿Imaynatan runakunaq sasachakuynin allichakunman?

Askha runakunan ninku imapas mana allin kaqtinqa gobierno contra hatarinapuni kasqanta. República Checa nacionmanta wañuq Václav Havel expresidenten, askha kutipi carcelpi karqan runakunaq derechonta defiendesqanrayku, paymi 1985 watapi qelqarqan: “Gobierno contra hatariqqa, kawsaynillantan qoyta atin chhaynallapin yuyaykusqanta llapa runawan uyarichikun”, nispa.

Qhepamanmi chay simikunaman hina Mohamed Bouazizi huk runakunapiwan ruwarqanku. Asia ladopi huk nacionpin askha runa cuerponkuta kanaykurqanku religionninkuta politicapi participanankuta hark’asqankurayku. Huk runan chhayna ruwasqankumanta huk revistaman nirqan: “Manan armaykupas kanchu nitaqmi runakunatapas k’iriyta munaykuchu, chaymi wañuchikullaykuña”, nispa.

Bibliapin willan mana chanin ruwaykunata imayna allichakunanta. Hanaq pachapi huk Gobiernota Dios churasqanmantan riman, chaymi tukuchinqa kay pachapi gobiernokunata chhaynapin runakuna manaña hatarinqakuchu. Diospa Gobiernopi kamachikuqmantan willakurqanña: ‘Wakchatan qespichinqa, mana pi yanapayniyoq muchuqtan amachanqa. Ñak’arichiymantan, sarunchaymantan paykunataqa qespichinqa’, nispa (Salmo 72:12, 14).

Jehová Diospa testigonkunaqa manan iskayankuchu Diospa Gobiernollan runakunapaq thak kay apamunanmanta (Mateo 6:9, 10). Chaymi gobierno contra hatariykunapi mana yanapakunkuchu. ¿Cheqaqtachu Dios tukuchinqa mana allin gobiernokunata? Arí, askha runakunan chaypi confianku. Iskayashanki chayqa, qan kikiykipuni yachay imayna chaykuna kananmanta.

WAKCHA familiapin nacerqani 1965 watapi, Irlanda del Norte nacionpi. Derry llaqtapin wiñarqani, chay tiempopiqa católico runakunan protestante runakunawan maqanakusharqanku, chayqa karqan 30 wata masmi. Chay llaqtapiqa autoridadkunapas yaqa llapankun protestante karqanku, chaymi católico kaqkuna gobiernota tumpaqku: “Llank’anata wasitan mana qowankuchu, autoridadkuna akllaypin mana allinta ruwanku, policiakunaq mana allin ruwasqantan mana allichankuchu”, nispa.

Mana chaninkunallatan rikurqani. Askha kutipin policiapas otaq soldadokunapas hap’iwaspa tapuwarqanku imaymanaytapas maskhawarqanku, pistolawan apuntawaspan carroymanta horqowaspanku maqawaqku. Qatiyqachasqan sientekurqani, chaymi decidikunay karqan hinallata qhawanaypaq otaq chay contra hatarinaypaq.

1972 watapin Gran Bretañamanta soldadokuna 14 runakunata wañuchirqanku, chay p’unchaytan suticharqanku Yawarpa Puririsqan Domingo P’unchay nispa, chayta yuyarinankupaqmi callekunanta qaparqachaspa puriysikurqani. Chaymantapas yanapakurqanin huelga de hambre nisqapi, chaytan ruwakurqan 1981 watapi yarqaymanta wañuchikuqkunata yuyarinapaq. Mana churana banderakunatan churarqani, Gran Bretaña contrataq may atisqaypi pinturawan qelqarqani. Imallapas kaqpunin hatarinapaq, mayninpiqa huk catolicota wañuchisqankurayku otaq ima millay ruwasqankuraykupas. Sapa kutillanmi huelga ruwasqaykuqa ch’aqwapi tukuq.

Universidadpin yanapakurqani kay pachata mana qhellichanankupaq estudiantekunaq hatarisqankupi. Chaymantataq Londres llaqtaman astakurqani, chaypin puriysikurqani gobierno contra hatariqkunawan, wakchakunamanta qhechusparaq qhapaqkunata gobiernoq yanapasqanrayku. Llank’aqkunaq sueldonta pisiyachisqankumanta hatariqtinkupas yanapakurqanin, 1990 watapi impuestokuna contra hatarisqankupipas, chaypiqa Trafalgar plazatan yaqa thunirqankuraq.

Tiempowanmi ichaqa sinchi llakisqa tarikapurqani, gobierno contra hatarisqaykuqa cheqninakuyllatan paqarichirqan.

Chay watakunapi hinan huk amigoy willawarqan Testigonkunamanta. Paykunan Bibliapi rikuchiwarqanku ñak’arisqanchismanta Diospa sonqon nanasqanta, runaq waqllichisqan pachatapas allichananta (Isaías 65:17; Apocalipsis 21:3, 4). Anchataña runa kallpachakun mana chaninkunata tukunanpaq chaypas, manan atinchu. Manan Diospa pusariwanallanchistachu necesitanchis aswanpas atiynintawanmi, chhaynapi kay pachata waqllichiq mana allin espiritukunata atipanapaq (Jeremías 10:23; Efesios 6:12).

Mana chaninkuna contra hatarisqayqa chinkaykapushaq barcotapas limpiashayman hinan kasqa. Sonqoymanmi chayarqan mana chaninkuna chinkapunanta yachayqa, chaypiqa manan pipas runamasinta pisichanqañachu.