FAMILIACUNATA AYUDANGAPAJ | TAITAMAMACUNA
Huahuacuna y celularcuna | Segunda parte: ¿Imashinata huahuacunataca celularta ali cosascunapa utilizachun yachachi ushapani?
Shuj teléfono inteligenteca filo filo cuchilloshnami can. Alipa ocupajpica alimi can. Pero nalipa ocupajpica nalimi can. Shinaca ¿imashinata huahuamanga celularta aliguta y controlarishpa utilizachun yachachita ushapangui? Por ejemplo, huahuataca ¿mashna tiempotata celularpi yalichun saquina capangui?a
¿Imatata yachana capangui?
Celularpica huaquin peligrocunami tian. Huahuacuna y celularcuna | Primera parte: ¿Ñuca huahuamanga shuj celularta cunachu cani? nishca temapica, teléfono inteligentecunaca alita cashpa o nalita cashpapash tucuita ricuchijtami liiparcanchi.
Brendaca ninmi: “Celularcunapi huahuacuna tucui clase gentecunahuan y peligroso ideacunahuan en contacto cajtaca facilmi cunganchilla”.
Huahuacunaca ayudachunmi minishtin. Jovengunaca alipachami tecnologiata manejanataca yachan. Cutin mayor gentecunaca, tecnologiata ali manejana costumbretaca na charinllu. Pero na chaimandallachu pensana capanchi, taitamamacunaca celularta manejanataca nimata na yachanllu nishpa. Shinallata jovengunami taitamamata yali celularcunata ima hora, imashina utilizanata yachan nishpaca, na pensanachu capanchi.
Huahuacunaca tal vez quiquinda yalimi celularta manejanataca yachanga. Pero celularta manejanata yachanaca shuj cosasmi can. Cutin causaipi experienciata charinaca shuj cosasmi can. Jovengunaca tecnología cosascunata ali manejanata yachashpapash, taitamamacuna paicunaman cuidadohuan celularta aliguta utilizanata yachachichunmi minishtin.
Sethca ninmi: “Nimata na explicashpa huahuacunaman celularta cunaca, carrota nara manejanata yachachishpallata jaica llave, carrota prendishpa manejashpa rilla pero ‘cuidadohuan manejangui’ nijuj cuendami canman”.
¿Imatata rurana capangui?
Churipa celularta imashina manejanataca alimi yachana capangui. Quiquinba huahua celularta ali utilizanata yachachunga, quiquinmi primeroca chai celular imashina funcionajta investigashpa yachana capangui. Por ejemplo:
¿Quiquinga yachapashcanguichu, huaquin celularcunaca mashna tiempota y internetpi maijan paginacunaman ama yaicuchun shuj prohibicionda churanalla cashcata? ¿Yachaparcanguichu, quiquinba churipa celularpi ajustes nishcapi control parental nishca tiajta?
¿Huaquin ajustecunaca na ali cosascunaman ama yaicuchun bloqueashpa saquijpipash, huaquinbica fallajlla yachapashcanguichu?
Quiquinba churipa teléfono imashina funcionajta ashtahuan ali yachashpaca, quiquinba churi celularta ashtahuan aliguta utilizachun ayudangapami preparado caita ushapangui.
Bibliapica ninmi: “Alipacha yachajushca runaca, ninan shinlli runami” (Proverbios 24:5).
Tiempota señalanami cangui. Imata permitigrijushcata o na permitigrijushcataca pensarinami capangui. Por ejemplo:
¿Quiquinba churitaca micuj horascuna o familiata o amigocunata visitangapaj rishca horascunapi celularta ocupajuchun saquigrinichu?
¿Tuta entero telefonota charijuchun saquigrinichu?
¿Ima aplicaciongunatata utilizachun saquigrini?
¿Ñuca churitaca mashna tiempotata celularpi cachun saquigrini?
¿Cada punlla ima horascamanlla utilizanata nigrinichu?
Huahuacuna imata ruranataca claritomi nina capangui y si na cumplijpica na yangata ricuimanda ricunallachu capangui.
Bibliapica ninmi: “Huahuata llaquichinataca ama saquinguichu” (Proverbios 23:13).
Celulartaca revisanami capangui. Quiquinba churipa celular ima contraseñata charijtaca yachanami capangui. Según ima pasajujta ricushpami, minishtirijpica churipa telefonopi mensajecunata, aplicaciongunata, fotocunata y Internetpi maijan paginacunaman yaicujujta ricuna capangui.
Lorraine huarmiguca ninmi: “Ñucanchi ushigutaca nircanchimi, huaquinbi huaquinbica celulartaca revisashunllami y si imatapash na ali utilizajujta ricushpaca, na shinalla saquishunllu, huaquin cosascunataca cambiashunllumi nishpa”.
Taita o mama caimandaca, quiquinba churi paipa celularpi imata rurajujta yachana derechotaca charipanguimi.
Bibliapica ninmi: “Alita rurajtapash, na mapata rurashpa, aligutalla rurajtapash huambrara cajpillata ricunallami” (Proverbios 20:11).
Alita rurana munaita charichunmi ayudana capangui. Quiquinba churitaca alita rurana munaita charichunmi ayudana cangui. ¿Imamandata ayudana capangui? Si quiquinba churi imatapash pacalla rurangapaj munashpaca, imasha modopash rurangallatami.b
Shinaca, quiquinba churitaca honrado canata, controlarinata y imata rurashpapash chai cosascunamanda responsable canatami yachachina capangui. Si quiquinba churi alita rurana munaita charishpaca, ashtahuan facilllami ali decisiongunata japinga y celulartapash aligutami utilizanga.
Bibliapica ninmi: “Shinlli micunaca, shinlli feta charijcunapami can. Porque paicunaca ima ali cajta, ima nali cajta cuenta japi ushangapami, aliguta pensarinata yachajushca” (Hebreos 5:14).
a Cai temapi celular o teléfono inteligente nishpaca, internetman accesota charij telefonocunamandami parlajun. Chashna telefonocunaca uchilla computadoracunami can.
b Por ejemplo, huaquin jovengunaca “aplicaciones fantasmas” nishcacunatami ocupanata yachan. Chai aplicaciongunaca alishnallami ricurin. Por ejemplo, calculadora aplicacionmi tian. Chai aplicaciondaca taitamamacuna na ricuchun munashca informacionda pacangapami jovengunaca ocupan.