¿He aha mau te vārua maitai?
Te pāhono o te Pipiria
Te vārua maitai he mana pūai o te ꞌAtua (Miqueas 3:8; Ruka 1:35). ꞌI te hora e haŋa ena te ꞌAtua mo aŋa i te meꞌe e tahi, hai tōꞌona vārua maitai e aŋa ena, nō atu te roa-roa o te kona ka aŋa era rā meꞌe, hai tōꞌona mana pūai he aŋa e ia (Salmo 104:30; 139:7).
Hora pāpaꞌi era i te Pipiria te vānaŋa era he vārua i te reꞌo ꞌevereo he rúaj ꞌe i te reꞌo griego he pnéuma. E eꞌa ena te ŋā vānaŋa nei ꞌi ruŋa i te Pipiria e vānaŋa ꞌā o ruŋa i te mana pūai o te ꞌAtua ꞌi te hora e aŋa era i tāꞌana meꞌe haŋa (Génesis 1:2). Pē ira ꞌā te ŋā vānaŋa nei e rua e haꞌaauraꞌa rō ꞌā i te ŋā meꞌe nei:
He haŋu-haŋu (Habacuc 2:19; Aŋa o te ꞌĀpōtoro 17:25).
He tokerau (Génesis 8:1; Iovani 3:8).
He haŋu e haka ora ena i te taŋata ꞌe i te manu tere henua (Job 34:14, 15).
He huru manaꞌu e haka makenu ena i te taŋata mo aŋa i te meꞌe riva-riva ꞌo i te meꞌe rake-rake (Números 14:24).
Ko te ŋā meꞌe e noho ena ꞌi ruŋa i te raŋi pa he ꞌAtua ꞌe he merahi (1 Reyes 22:21; Iovani 4:24).
Taꞌatoꞌa ŋā meꞌe nei ꞌina he takeꞌa e te mata, a ruŋa i te meꞌe e aŋa era e takeꞌa iho ena e koe. Pē ira ꞌā te vārua maitai o te ꞌAtua, “pa he tokerau ꞌā e ko riva mo takeꞌa, e ko riva mo ꞌa-ꞌaru ꞌe e pūai rō ꞌā” (Diccionario expositivo de palabras del Antiguo y del Nuevo Testamento exhaustivo, de William E. Vine).
ꞌI ruŋa i te Pipiria e haꞌaauraꞌa rō ꞌā te vārua maitai pa he rima ꞌo he maŋa-maŋa rima o te ꞌAtua (Salmo 8:3; 19:1; Ruka 11:20,TNM; ka uꞌi takoꞌa ꞌi ruŋa i a Māteo 12:28, TNM). Pa he kope tarai ꞌā, hai haŋu era o tōꞌona rima ꞌe tōꞌona maŋa-maŋa rima e tarai era, pē ira ꞌā te ꞌAtua hai tōꞌona vārua maitai i aŋa ai te ŋā meꞌe nei:
Mo aŋa i te ao taꞌatoꞌa (Salmo 33:6; Isaías 66:1, 2).
Mo haka pāpaꞌi i te Pipiria (2 Pētero 1:20, 21).
Mo riva tāꞌana nūnaꞌa era o muꞌa ꞌā mo aŋa i te ŋā meꞌe era e ko riva te taŋata mo aŋa, pa he haka ora i te taŋata mai te mate, haka ora i te māui-ui ꞌe pē ira ꞌā, mo maꞌu i te roŋo riva-riva ki te henua taꞌatoꞌa (Ruka 4:18; Aŋa o te ꞌĀpōtoro 1:8).
Mo riva te nuꞌu haka roŋo ki a ia mo huri i te rāua huru haka tere taꞌe tano ki te huru haka tere riva-riva (Karatia 5:22, 23).
Te vārua maitai taꞌe he taŋata
E vānaŋa ena te Pipiria o ruŋa i te vārua maitai, hora era e kī era he rima, he maŋa-maŋa rima ꞌo he haŋu o te ꞌAtua, e haka aŋi-aŋi mai ꞌā te vārua maitai taꞌe he taŋata (Éxodo 15:8, 10). ꞌI te hora e tarai era te taŋata i te meꞌe e tahi ꞌina he rima he tarai hoko tahi nō, o te roro te kī he aha he aha te meꞌe mo tarai, pē ira ꞌā te vārua maitai o te ꞌAtua, ꞌina he haka tere i a ia hoko tahi nō, o te ꞌAtua te kī he aha te meꞌe mo aŋa ꞌe a hē ana aŋa (Ruka 11:13). Te Pipiria e haꞌaauraꞌa takoꞌa rō ꞌā i te vārua maitai pa he vai ꞌā, takoꞌa pa he fe ꞌo he ꞌite, ꞌo ira a tātou e aŋi-aŋi nei te vārua maitai taꞌe he taŋata (Isaías 44:3; Aŋa o te ꞌĀpōtoro 6:5; 2 Kōrinto 6:6).
E vānaŋa era te Pipiria o ruŋa i te ꞌīŋoa o te ꞌAtua ko Iehoha ꞌe o ruŋa i tāꞌana poki era ko Ietū Kiritō, ꞌina he vānaŋa ꞌo ꞌina he kī e ai rō ꞌā te ꞌīŋoa o te vārua maitai (Isaías 42:8; Ruka 1:31). E tahi mahana hora takeꞌa era e Esteban i te uruŋa ꞌi ruŋa i te raŋi, e rua nō ꞌāꞌana taŋata i takeꞌa taꞌe e toru. Te Pipiria e kī rō ꞌā: “ꞌE, a ꞌĒteva, ko ꞌī ꞌana e te pūai o te Vārua Maitai he uꞌi a te raŋi he takeꞌa i te ꞌana-ꞌana o te ꞌAtua ꞌe i a Ietū e māroa rō ꞌana ꞌi te pāꞌiŋa mataꞌu” (Aŋa o te ꞌĀpōtoro 7:55). Hai tōꞌona vārua maitai te ꞌAtua i hāꞌūꞌū ai ki a Esteban mo riva mo takeꞌa i te uruŋa nei.
He manaꞌu hape o ruŋa i te vārua maitai
Kē nuꞌu e manaꞌu rō ꞌā: Te vārua maitai he taŋata e tahi ꞌe ko ia te toru taŋata o roto o te Trinidad. ꞌI ruŋa i te Pipiria ko Torres Amat ꞌe ko Reina-Valera, ꞌi ruŋa i te 1 Iovani 5:7, 8 e kī rō ꞌā i te vānaŋa nei.
Te parautiꞌa mau: ꞌI ruŋa i te Pipiria era ko Reina-Valera i te 1 Iovani 5:7 e kī rō ꞌā hai reꞌo hiva: “Por que tres son los que dan testimonio en el cielo, el Padre el Verbo y el Espiritu Santo: y estos tres son uno”. Te nuꞌu e rara era i te ŋā puka tuai era, ko ravaꞌa ꞌana ꞌi ruŋa i rā ŋā puka pē nei ē, ꞌina a Iovani kai pāpaꞌi pē ira, ꞌo ira ꞌina rā ŋā vānaŋa e ko riva mo pāpaꞌi ꞌi ruŋa i te Pipiria. E tahi kope te ꞌīŋoa ko Bruce M. Metzger, ko kī ꞌā rā ŋā vānaŋa he reo-reo, ꞌo ira e ko riva mo pāpaꞌi ꞌi ruŋa i te Pipiria (ꞌI ruŋa i te puka era: Un comentario textual al nuevo testamento griego).
Kē nuꞌu e manaꞌu rō ꞌā: Te Pipiria e vānaŋa rō ꞌā o ruŋa i te vārua maitai pa he taŋata ꞌā, ꞌo ira e ai pē ira mau ꞌā.
Te parautiꞌa mau: E vānaŋa ena te Pipiria o ruŋa i te vārua maitai e ai rō ꞌana te hora e haka tuꞌu rō ꞌana pa he taŋata. ꞌI te hora vānaŋa era a Ietū o ruŋa i te vārua maitai ꞌi ruŋa i te puka era o Iovani, i vānaŋa ai o ruŋa i te vārua maitai pa he kope hāꞌūꞌū e tahi, e aŋi-aŋi takoꞌa era ko paráklētos. Māꞌana e haka aŋi-aŋi, e haka tika te aŋa mo aŋa, e vānaŋa, e haka roŋo, e haka ꞌite i te parautiꞌa ki te pukuraŋa a Ietū, he haka nui-nui i a Ietū ꞌe he vaꞌai e Ietū i tōꞌona manaꞌu mo haka aŋi-aŋi mai ki a tātou (Iovani 16:7-15). Taꞌe o te aŋa i te meꞌe nei a tātou ana manaꞌu te vārua maitai he taŋata. Te Pipiria e vānaŋa rō ꞌā o ruŋa i te mārama-rama, o ruŋa i te mate ꞌe o ruŋa i te hara pa he taŋata ꞌā (Proverbios 1:20; Rōmano 5:17, 21). Mo haꞌaauraꞌa atu, e vānaŋa ena o ruŋa i te hara e haꞌaauraꞌa rō ꞌana pa he kope mama i a koe, nou-nou ꞌe tiŋaꞌi taŋata, ꞌe e vānaŋa ena o ruŋa i te mārama-rama e kī rō ꞌā pē nei ē, e ai rō ꞌā tāꞌana aŋa mo aŋa ꞌe pē ira ꞌā e ai rō ꞌā tāꞌana ŋā poki (Māteo 11:19; Ruka 7:35; Rōmano 7:8, 11).
Kē nuꞌu e manaꞌu rō ꞌā: ꞌI te meꞌe era e papatito rō ꞌā te taŋata hai ꞌīŋoa o te vārua maitai, e ai ia te vārua maitai he taŋata.
Te parautiꞌa mau: ꞌI te hora e kī ena te Pipiria “hai ꞌīŋoa o”, e haka aŋi-aŋi mai ꞌā ko vaꞌai ꞌā ki te kope kē i te parau mo aŋa i te meꞌe e tahi (Deuteronomio 18:5, 19-22; Ester 8:10). Mo papatito e tahi kope “hai ꞌīŋoa o te vārua maitai” te auraꞌa, ko aŋi-aŋi riva-riva ꞌā ra kope e ai rō ꞌā te mana pūai o te vārua maitai ꞌe pē ira ꞌā, ko aŋi-aŋi ꞌā hai rā vārua maitai te ꞌAtua e aŋa ena i tāꞌana meꞌe haŋa (Māteo 28:19).
Kē nuꞌu e manaꞌu rō ꞌā: Te pukuraŋa a Ietū ꞌe tētahi nūnaꞌa era ꞌāꞌana e manaꞌu era te vārua maitai he taŋata e tahi.
Te parautiꞌa mau: Taꞌe ko te meꞌe nei te meꞌe hāpī e te Pipiria ꞌe pē ira ꞌā te ꞌaꞌamu tuai. ꞌI ruŋa i te Encyclopædia Britannica e kī rō ꞌā, te manaꞌu era te vārua maitai he taŋata e tahi pa he ꞌAtua ꞌā, ꞌi te matahiti 381 o te taꞌu nei o tātou i haꞌaꞌau iho ai te manaꞌu nei i te Concilio o Constantinopla. Ko mate era ꞌā 200 matahiti a tuꞌa te pukuraŋa hopeꞌa a Ietū, i aŋa iho ai te Concilio nei.