1-3. (a) ¿He aha te meꞌe manaꞌu e te nuꞌu hora e mate ena e tahi taŋata? (b) ¿He aha te meꞌe hāpī e te rauhuru hare pure o ruŋa i te meꞌe piri mai e mate nei tātou?

KO KĪ ꞌĀ e te ꞌAtua i ruŋa i te Pipiria nā e tuꞌu rō te mahana e ko mate haka ꞌou te taŋata (Meꞌe Haka Takeꞌa [Apocalipsis] 21:⁠4). I te kau pae tātou i hāpī ai pe nei ē, e riva nō mo ora ki te hopeꞌa raꞌa hai mate o Ietū. No atu rā meꞌe, ko te mate iŋa ꞌā tātou (Eclesiastés 9:⁠5). Oīra mai muꞌa ꞌā te taŋata e rava ꞌui ena: “¿He aha te meꞌe piri mai e mate nei tātou?”.

² Te ꞌite i te pāhono ki te ꞌui nei, he hāꞌūꞌū mai i te hora era mo mate e tahi o roto i te tātou huaꞌai o e tahi repahoa here o tātou. I rā hora peaha he ꞌui tātou: “¿I hē a īa? ¿E vari rō mai ꞌā mo uꞌi mai? ¿E vānaŋa rō mai ꞌā a roto i te moe vārua? ¿E riva rō mo hāꞌūꞌū mai? ¿E tikeꞌa haka ꞌou rō e tahi mahana?”.

³ Rauhuru hare pure, hai huru kē huru kē manaꞌu e pāhono ena i te ŋā ꞌui nei. E ai rō ꞌā te hare pure e hāpī rō ꞌā, te nuꞌu riva⁠-⁠riva he iri ki ruŋa i te raŋi, ꞌe te nuꞌu rake⁠-⁠rake he haka ūtuꞌa i roto i te pōꞌauahi. Te tahi hare pure e hāpī takoꞌa rō ꞌā, e mate nei he riro he vārua ꞌe he piri ki te tātou huaꞌai era ko mate ꞌā, o nā e teka⁠-⁠teka mai ena i ruŋa i te henua. Kē hare pure takoꞌa e hāpī rō ꞌā, e mate ena te taŋata he poreko haka ꞌou pahe taŋata haka ꞌou e tahi o pahe manu tere henua e tahi.

4. ¿He aha te meꞌe manaꞌu e te rahi o te hare pure o ruŋa i te mate?

⁴ No atu te rauhuru meꞌe hāpī e te hare pure o ruŋa i te mate, e tahi nō huru manaꞌu o rāua: E mate ena te taŋata, e ai rō ꞌā te vārua o rāua e ora nō ꞌā. ¿He aŋi ꞌā te manaꞌu nei?

¿HE AHA TE MEꞌE PIRI MAI E MATE NEI TĀTOU?

5, 6. ¿He aha te meꞌe mo piri mai mo mate tātou?

⁵ Ko ꞌite ꞌā a Iehoha he aha te meꞌe piri e mate ena te taŋata. Ko hāpī mai ꞌā Īa i ruŋa i te Pipiria, i te hora era mo mate te taŋata, he mate mau rō ai. Oīra ꞌina e tahi meꞌe ora o roto i a tātou.⁠⁠a Hora era ko mate ꞌā tātou ꞌina tātou vārua mo haka vari i te henua. Oīra ꞌina e tahi meꞌe mo manaꞌu, mo ŋaroꞌa ꞌe mo tikeꞌa hora era ko mate ꞌā tātou.

⁶ Te Pipiria e kī rō ꞌā te nuꞌu mate ꞌina he riva mo manaꞌu e tahi meꞌe. Oīra, ꞌina e ko riva mo here ꞌe mo enemī ki te rua, ꞌe peira ꞌā, “ꞌina he aŋa, ꞌina he ꞌite, ꞌina he māramarama e mate ena [te taŋata].” (Ka taiꞌo Eclesiastés 9:⁠5, 6, 10). I ruŋa i a Salmo 146:⁠4, e kī rō ꞌā e mate ena te taŋata ꞌina he manaꞌu toe i roto i a īa.

¿HE AHA TE MEꞌE I KĪ E IETŪ O RUŊA I TE MATE?

7. ¿Pe hē a Ietū i haꞌauraꞌa ai te mate?

⁷ Hora mate era tōꞌona repahoa era ko Rātaro, ko kī ꞌā Ietū ki tāꞌana pukuraŋa: “Ko haꞌuru ꞌā te tātou repahoa ko Rātaro, ꞌe ꞌi e au he oho he haka ꞌara”. A rāua ko manaꞌu ꞌā e haꞌuru ꞌā a Rātaro, oīra mo haka aŋi⁠-⁠aŋi ki a rāua he aha te haꞌauraꞌa mau o tāꞌana vānaŋa kī era, ko kī ꞌā: “Ko mate ꞌā a Rātaro” (Iovani 11:⁠11-14). A Ietū ko haꞌauraꞌa ꞌā i te mate pahe hora era ko paŋahaꞌa riva⁠-⁠riva ꞌā i te haꞌuru e tahi kope. ꞌIna a īa kai kī ko iri ꞌā a Rātaro ki ruŋa i te raŋi o ko piri ꞌā ki tōꞌona huaꞌai era ko mate ꞌā. Takoꞌa ꞌina kai kī ko haka ūtuꞌa ꞌā i roto i te pōꞌauahi o ko poreko haka ꞌou ꞌā pahe taŋata kē o pahe manu tere henua e tahi. ¡ꞌIna! A Rātaro ko tuꞌu ꞌā pahe hora era ko paŋahaꞌa riva⁠-⁠riva ꞌā i te haꞌuru. Takoꞌa i haꞌauraꞌa rō e Ietū i te mate pahe hora era ko paŋahaꞌa riva⁠-⁠riva ꞌā i te haꞌuru, i te hora haka ora haka ꞌou era i te poki vahine era a Hairo, i rā hora he kī e īa “ꞌina he poki kai mate, e haꞌuru nō ꞌā” (Ruka 8:⁠52).

8. ¿Pe hē e ꞌite nei tātou ꞌina kai aŋa te ꞌAtua i te taŋata mo mate?

⁸ ¿Ko aŋa ꞌā e te ꞌAtua i te taŋata mo mate o rāua? ꞌIna. ¿Pe hē tātou e ꞌite ena peira mau ꞌā? O te ai ko aŋa ꞌā i a Atamu rāua ko Eva mo ora rāua ki te hopeꞌa raꞌa, e taꞌe mo maiūi ꞌe mo mate. I roto i te rāua māhatu te haŋa mo ora ki te hopeꞌa raꞌa, o te ai a Iehoha i aŋa peira (Eclesiastés 3:⁠11). ꞌIna e tahi matuꞌa haŋa mo tikeꞌa i tāꞌana ŋā poki ko maiūi ꞌā ꞌe ko mate ꞌā. Peira ꞌā, te tātou matuꞌa ko Iehoha, ꞌina kai haŋa mo tikeꞌa i a tātou ko maiūi ꞌā ꞌe ko mate ꞌā. ꞌE mo ai ko aŋa ꞌā e Iehoha i a tātou mo ora ki te hopeꞌa raꞌa, ¿o te aha ia a tātou e mate nei?

¿O TE AHA TĀTOU E MATE NEI?

9. ¿O te aha e kī era te roŋo vaꞌai era e te ꞌAtua ki a Atamu rāua ko Eva he roŋo tano mau ꞌā ꞌe taꞌe aŋa rahi mo aŋa?

⁹ I te kona era ko Edén a Iehoha i kī ai ki a Atamu: “Mai ruŋa o te tumu taꞌatoꞌa o ruŋa i te henua nehe⁠-⁠nehe e riva nō koe mo kai ki tuꞌu mākona. ꞌE mai ruŋa o te tumu o te ꞌite o ruŋa i te meꞌe riva⁠-⁠riva ꞌe meꞌe rake⁠-⁠rake, ꞌina ko kai mai ruŋa, o te ai i te mahana era mo kai, he mate koe” (Génesis 2:⁠9, 16, 17). Te roŋo nei, he roŋo taꞌe aŋa rahi mo aŋi⁠-⁠aŋi ꞌe taꞌe aŋa rahi mo haka roŋo. I te meꞌe era a Iehoha rāua i aŋa, i a Īa te parau mo uꞌi he aha te meꞌe riva⁠-⁠riva ꞌe he aha te meꞌe rake⁠-⁠rake mo rāua. Mo haka roŋo a Atamu rāua ko Eva ki a Iehoha, peira ka haka tikeꞌa era pe nei ē, e moꞌa rō ꞌā rāua i Īa ꞌe ko haŋa ꞌā mo haka tere e Īa i a rāua. Takoꞌa hai rāua haka roŋo ka mauru⁠-⁠uru era te meꞌe taꞌatoꞌa aŋa era e Iehoha mo rāua.

10, 11. (a) ¿He aha te meꞌe i kī e te Tātane ki a Atamu rāua ko Eva mo pātoꞌi rāua ki te ꞌAtua? (b) ¿O te aha e kī nei ꞌina he rua vānaŋa mo rāua?

¹⁰ Te ꞌati, ꞌina a Atamu rāua ko Eva kai haŋa mo haka roŋo ki te ꞌAtua. Ki uꞌi tātou pe hē a rāua i tuꞌu ai ki rā roa. Te Tātane i kī ki a Eva: “¿He aŋi ꞌā te meꞌe kī era e te ꞌAtua pe nei ē, a kōrua e ko riva mo kai mai ruŋa i te tumu taꞌatoꞌa o te henua nehe⁠-⁠nehe?”. He pāhono ia e Eva: “Te kai era o ruŋa i te tumu o te henua nehe⁠-⁠nehe e riva nō mo kai e mātou. ꞌE o ruŋa i te tumu era o vaꞌeŋa tini o te henua nehe⁠-⁠nehe, te ꞌAtua i kī: ʻꞌIna kōrua ko kai mai ruŋa, ꞌina, ꞌina ko haka puā o mate rō kōruaꞌ” (Génesis 3:⁠1-3).

¹¹ He pāhono ia e te Tātane ki a Eva: “E ko mate mau kōrua. O te ai ko ꞌite riva⁠-⁠riva ꞌā e te ꞌAtua, i te mahana era mo kai kōrua mai ruŋa i rā tumu, he hahata te kōrua mata ꞌe he tuꞌu kōrua he riro pahe ꞌAtua i te aŋi⁠-⁠aŋi hē te meꞌe riva⁠-⁠riva ꞌe hē te meꞌe rake⁠-⁠rake” (Génesis 3:⁠4-6). Te meꞌe haŋa o te Tātane, mo uꞌi e Eva ꞌā, he aha te meꞌe riva⁠-⁠riva ꞌe he aha te meꞌe rake⁠-⁠rake. Takoꞌa te Tātane i reo⁠-⁠reo rō ki a Eva o ruŋa i te meꞌe ka piri era mo taꞌe haka roŋo a īa. Pe nei i kī ai e ko mate a īa, oīra a Eva i kai ai mai ruŋa i tū tumu tapu era ꞌe he vaꞌai ki tāꞌana kenu, mo kai takoꞌa. A Atamu rāua ko Eva ko ꞌite riva⁠-⁠riva ana pe nei ē, ꞌina a rāua ko kai mai ruŋa i tū tumu tapu era. Hora kai era e rāua, peira i pātoꞌi ai ki te roŋo tano ꞌe taꞌe aŋa rahi mo haka roŋo, vaꞌai era e te ꞌAtua. Hai aŋa nei i haka tikeꞌa ai pe nei ē, ꞌina rāua kai haŋa mo haka tere e te rāua matuꞌa here o ruŋa i te raŋi. ¡ꞌIna he rua vānaŋa mo te meꞌe aŋa era e rāua!

12. ¿O te aha a tātou e kī nei a Atamu rāua ko Eva he ŋā poki ꞌino?

¹² ¡Ko te ꞌino ꞌō a Atamu rāua ko Eva i taꞌe moꞌa ai i te rāua matuꞌa ko Iehoha! Ka manaꞌu i te rahi o tuꞌu aŋa pahe matuꞌa mo hāpaꞌo i taꞌa poki tane o taꞌa poki vahine. He tano te mahana, he pātoꞌi atu ꞌe he aŋa i te meꞌe haŋa era o rāua ꞌe taꞌe i te meꞌe hāpī era e koe, ¿e ko mamāe mau tuꞌu māhatu?

13. ¿He aha te meꞌe i haŋa mo kī e Iehoha ki a Atamu hora kī era “ki te puŋaꞌehu ꞌōꞌone koe ka hoki ena”?

¹³ Hora pātoꞌi era a Atamu rāua ko Eva, i rā hora i ŋaro ai te rāveꞌa era mo ora ki te hopeꞌa raꞌa. Pe nei i kī ai e Iehoha: “He puŋaꞌehu ꞌōꞌone koe, e ki te puŋaꞌehu ꞌōꞌone koe ka hoki ena” (Ka taiꞌo Génesis 3:⁠19). Te meꞌe i haŋa mo kī e Iehoha, ki te puŋaꞌehu ꞌōꞌone a Atamu ka hoki haka ꞌou era ꞌe he tuꞌu pahe meꞌe era ꞌina a īa kai aŋa e Iehoha (Génesis 2:⁠7). Hora mate era, he kore mau rō ai.

14. ¿O te aha tātou e mate nei?

¹⁴ ꞌĀhani a Atamu rāua ko Eva i haka roŋo ki te ꞌAtua, e ora nō ꞌā rāua ki te hora nei. Hora pātoꞌi era rāua, i rā hora i hara ai, ꞌe i tano era te mahana, he māmate. Te hara ko tuꞌu ana pahe maiūi e tahi i peꞌe mai ai mai i a Atamu rāua ko Eva, ꞌe i te meꞌe era ko rāua te tātou matuꞌa, oīra e poreko nei tātou hai hara, ꞌe oīra a tātou e mate nei (Rōmano 5:⁠12). ꞌIna o roto i te manaꞌu o Iehoha mo mate o te taŋata (1 Kōrinto 15:⁠26).

TE ꞌITE I TE PARAUTIꞌA O RUŊA I TE MATE HE HAKA MAꞌEHA I TE TĀTOU MANAꞌU

15. ¿Pe hē te ꞌite te parautiꞌa o ruŋa i te mate e haka maꞌeha ena te tātou manaꞌu?

¹⁵ Te ꞌite te parautiꞌa o ruŋa i te nuꞌu era ko mate ꞌā, he haꞌūꞌū mai mo haka maeha te tātou manaꞌu. Mo haꞌauraꞌa atu, rahi nō te hare pure e hāpī ena pe nei ē, te nuꞌu era ko mate ꞌā e ora nō ꞌā i te rua kona, ꞌe e riva nō tātou mo hāꞌūꞌū ki a rāua. Hora era ko mate ꞌā e tahi kope, e ai rō ꞌā te huaꞌai e vaꞌai rō ꞌā i te moni ki te oromatuꞌa, mo pure mo rā taŋata mate era. Te Pipiria e hāpī rō ꞌā pe nei ē, te nuꞌu era ko mate ꞌā ꞌina he ŋaroꞌa e tahi meꞌe. A tātou e ko riva mo vānaŋa ꞌe mo hāꞌūꞌū ki a rāua. A rāua takoꞌa, e ko riva mo vānaŋa mai, mo hāꞌūꞌū mai ꞌe mo rave ꞌino mai. Oīra, te ꞌite i te parautiꞌa o ruŋa i te mate, he hāꞌūꞌū mai mo taꞌe tapa i te reo⁠-⁠reo kī mai e te tahi.

16. ¿He aha te reo⁠-⁠reo e hāpī ena e te rahi o te hare pure o ruŋa i te nuꞌu era ko mate ꞌā?

¹⁶ O te Tātane te haka makenu i te hare pure taꞌe parautiꞌa mo reo⁠-⁠reo i a tātou, hai haka manaꞌu mai pe nei ē, te nuꞌu mate e ora nō ꞌā. Mo haꞌauraꞌa atu, e ai rō ꞌā te hare pure e hāpī ena i te hora era ko mate ꞌā e tahi kope, e tahi meꞌe o roto i a īa e ora nō ꞌā i te rua kona. Pe nei te Tātane e reo⁠-⁠reo ena mo haka tapa i te taŋata mai te ꞌAtua. ¿E hāpī rō ꞌā te hare pure ena ōꞌou i te manaꞌu nei o e hāpī rō ꞌā i te meꞌe kī e te Pipiria?

17. ¿O te aha e vāvā ena i a Iehoha te hāpī era pe nei ē, te nuꞌu rake⁠-⁠rake he tutu he oho i roto i te pōꞌauahi?

¹⁷ Te meꞌe hāpī e te rahi o te hare pure o ruŋa i te nuꞌu mate e vāvā rō ꞌā i a Iehoha. Mo haꞌauraꞌa atu, e ai rō ꞌā te hare pure e hāpī ena pe nei ē, te nuꞌu rake⁠-⁠rake he tutu he oho i roto i te pōꞌauahi. Te manaꞌu nei he reo⁠-⁠reo e tahi. ꞌIna o roto i te manaꞌu o Iehoha te haka ūtuꞌa i te taŋata peira (Ka taiꞌo 1 Iovani 4:⁠8). ¿He aha taꞌa meꞌe ka manaꞌu era o ruŋa i te matuꞌa e tutu era i te rima o tāꞌana poki mo haka ūtuꞌa i a īa? He manaꞌu koe he kope rake⁠-⁠rake ꞌe e ko haŋa koe mo hāhine ki a īa mo riro tōꞌona repahoa. Ī te meꞌe haŋa o te Tātane mo manaꞌu tātou o ruŋa i te ꞌAtua.

18. ¿O te aha tātou ana taꞌe riꞌa⁠-⁠riꞌa ki te nuꞌu era ko mate ꞌā?

¹⁸ E ai rō ꞌā te hare pure e hāpī ena, i te hora e mate era te taŋata, he riro he vārua. Takoꞌa e kī rō ꞌā mo riꞌa⁠-⁠riꞌa ꞌe mo moꞌa tātou ki te ŋā vārua nei, o te ai e riva nō rāua mo riro he hokorua pūai o tātou o he kope hopeꞌa o te rave ꞌino. I te meꞌe era te taŋata e tapa rō ꞌā i te reo⁠-⁠reo nei, e riꞌa⁠-⁠riꞌa rō ꞌā ki te nuꞌu era ko mate ꞌā. Oīra e moꞌa ena ꞌe e haꞌamuri ena ki a rāua ꞌe taꞌe ki a Iehoha. ꞌIna ko rehu, te nuꞌu era ko mate ꞌā e ko riva mo ŋaroꞌa ꞌe mo aŋa e tahi meꞌe. Oīra, ꞌina ko riꞌa⁠-⁠riꞌa tātou ki a rāua. A Iehoha tātou i aŋa, ko Īa te ꞌAtua parautiꞌa ꞌe ki a Īa nō tātou ana haꞌatura ꞌe haꞌamuri (Revelación [Apocalipsis] 4:⁠11, TNM).

19. ¿Pe hē te ꞌite i te parautiꞌa o ruŋa i te mate ana hāꞌūꞌū mai?

¹⁹ Te ꞌite i te parautiꞌa o ruŋa i te mate, he hāꞌūꞌū mai, mo taꞌe riꞌa⁠-⁠riꞌa tātou ꞌe mo taꞌe tapa i te reo⁠-⁠reo kī mai e te tahi. Peira ꞌā, he riva tātou mo aŋi⁠-⁠aŋi riva⁠-⁠riva te rāveꞌa nehe⁠-⁠nehe ka vaꞌai mai ena e Iehoha pē muꞌa ka oho ena.

20. ¿He aha te ꞌui ka pāhono atu ena ka haka teka ena te parau nei?

²⁰ E tahi kope haꞌatura ki te ꞌAtua o muꞌa ꞌā, te ꞌīŋoa ko Job, pe nei i ꞌui ai: “Mo mate e tahi taŋata, ¿e riva rō mo ora haka ꞌou?” (Job 14:⁠14). He koa rahi tuꞌu māhatu ka ꞌite ena koe he aha te meꞌe hāpī e te Pipiria o ruŋa i te ꞌui nei ka huri ena te parau nei.

1-3. ¿O te aha a tātou i tuꞌu ai pahe nuꞌu era ko puru ꞌā ꞌe he aha te meꞌe ka aŋa ena e Iehoha?

KA MANAꞌU RĀ KOE, nā he maꞌu he puru i a koe ki roto i hare maꞌuaurī o te meꞌe rake⁠-⁠rake kai aŋa hīa e koe. He puru i a koe ki tuꞌu mate iŋa ꞌe ꞌina he rāveꞌa toe mo eꞌa mai ōꞌou. Oīra he manaꞌu koe ꞌina e tahi meꞌe toe a au mo aŋa. ꞌE i te hora manaꞌu era e koe i te meꞌe nei, he ꞌite koe o ruŋa i te kope e tahi, riva mo hāꞌūꞌū atu ꞌe he kī atu pe nei ē nā a īa he haka eꞌa i a koe mai roto i rā kona. ¿He aha te meꞌe ka ŋaroꞌa era i roto i tuꞌu māhatu?

² Te mate ko riro ꞌā pahe hare maꞌuaurī mo tātou o te ai ꞌina e tahi meꞌe toe o tātou mo aŋa mo taꞌe piri mai. I a Iehoha nō te pūai mo haka kore te mate. ¿Pe hē ka aŋa era? Āꞌana mau ꞌā i kī pe nei ē, te mate he haka kore ki te hora hopeꞌa (1 Kōrinto 15:⁠26).

³ ¡Ka manaꞌu rā te koa ka ŋaroꞌa ena e koe i te hora ka haka kore ena te mate! ꞌE taꞌe nō he mate te meꞌe ka haka kore ena e Iehoha. Takoꞌa, he haka ora i te nuꞌu era ko mate ꞌā. A Iehoha mau ꞌā i kī, te nuꞌu mate he ora haka ꞌou mai (Isaías 26:⁠19). ¿He aha te haꞌauraꞌa mōꞌou te ꞌite i te rāveꞌa nui⁠-⁠nui nei?

E MATE ENA TE TĀTOU NUNAꞌA HERE

4. (a) ¿I hē tātou ana ravaꞌa i te rāveꞌa mo haka rehe i te mamāe e mate ena te nunaꞌa here o tātou? (b) ¿Ko ai te repahoa hāhine ki a Ietū?

⁴ E mate ena te tātou nunaꞌa here, he taŋi ꞌe he ŋaroꞌa i te mamāe i roto i te māhatu. He mamāe tahi te roto, o te ai ꞌina tātou e ko riva mo aŋa e tahi meꞌe mo riva mo ora haka ꞌou mai rāua. ꞌE hai meꞌe kī e te Pipiria ka haka rehe ena te tātou mamāe (Ka taiꞌo 2 Kōrinto 1:⁠3, 4). Ki uꞌi tātou a ruŋa i te ꞌaꞌamu e tahi te rahi o te haŋa o Iehoha ꞌe o Ietū mo haka ora haka ꞌou i te tātou nunaꞌa here. Hora era i ruŋa i te henua a Ietū, pē rā ꞌā e oho era mo uꞌi i a Rātaro ꞌe kī tōꞌona ŋā taina era ko Marta ꞌe ko Māria. A rāua hokotoru, e hāhine rahi rō ꞌā pahe repahoa ki a Ietū. Te Pipiria e kī rō ꞌā a Ietū e here rahi rō ana ki a Marta, ki a Māria ꞌe ki a Rātaro (Iovani 11:⁠3-5).

5, 6. (a) ¿He aha te meꞌe i aŋa e Ietū hora tikeꞌa era ko taŋi ꞌā te huaꞌai ꞌe te repahoa o Rātaro? (b) ¿Pe hē te ꞌite o ruŋa i rā ꞌaꞌamu he hāꞌūꞌū mai mo haka rehe i te tātou mamāe?

⁵ I tano era e tahi mahana, he mate a Rātaro. He oho a Ietū mo hokorua i a Marta rāua ko Māria mo haka rehe te rāua mamāe. I ꞌite era Marta nā Ietū ka pū rō ki te rāua kona noho, he eꞌa he oho mo piri ki a īa. Te koa o Marta hora tikeꞌa era i a Ietū, ꞌe he kī: “ꞌĀhani koe i nei, e ko mate tōꞌoku taina era”. Ko manaꞌu ꞌā a Marta ꞌina e tahi rāveꞌa toe mo tōꞌona taina o te ai kai tuꞌu hōrou a Ietū ki a rāua era. I hini iti era, he tikeꞌa e Ietū i a Māria e taŋi takoꞌa ꞌā. I tikeꞌa era ko taŋi tahi ꞌā te huaꞌai ꞌe te repahoa o Rātaro, he mamāe takoꞌa a īa ꞌe he taŋi (Iovani 11:⁠21, 33, 35). A Ietū, i ŋaroꞌa rō i te mamāe e ŋaroꞌa nei e tātou, i te hora e mate ena e tahi nunaꞌa here o tātou.

⁶ Te ꞌite tātou i rā ꞌaꞌamu he hāꞌūꞌū mai mo haka rehe i te tātou mamāe i te meꞌe era a Ietū, pē tōꞌona matuꞌa ꞌā, e ŋaroꞌa takoꞌa rō ꞌā i te tātou mamāe hora mate era te tātou nunaꞌa here (Iovani 14:⁠9). Takoꞌa, i a Iehoha te pūai mo haka kore i te mate ꞌe ꞌina he hora toe, nā a Īa he aŋa peira.

“¡E RĀTARO, KA EꞌA MAI KOE MAI NĀ!”

7, 8. (a) ¿O te aha a Marta e taꞌe haŋa era mo ketu i te māꞌea o te kona mate era o Rātaro? (b) ¿He aha te meꞌe i aŋa e Ietū ki a Rātaro?

⁷ Hora tuꞌu era a Ietū ki te kona i ꞌira i haka rē ai i a Rātaro, e puru rō ana hai māꞌea nui⁠-⁠nui e tahi. He kī ia e Ietū: “Ka ketu te māꞌea ena”. ꞌE a Marta ꞌina kai haŋa mo ketu rā māꞌea o te ai a Rātaro ka hā mahana o tōꞌona mate (Iovani 11:⁠39). ꞌIna Marta kai ꞌite he aha te meꞌe ka aŋa era e Ietū mo Rātaro.

⁸ I ketu era rā māꞌea, he ohu ia e Ietū: “¡E Rātaro, ka eꞌa mai koe mai nā!”. I rā hora a Marta rāua ko Māria i ara⁠-⁠ara ai te rāua mata: “He eꞌa ia a Rātaro ko ora haka ꞌou ꞌā, ko te viri iŋa ꞌana te hakari ꞌe te ꞌāriŋa hai kahu viri o te nuꞌu mate” (Iovani 11:⁠43, 44). ¡A Rātaro ko ora haka ꞌou ꞌā! Ko piri haka ꞌou ꞌā ki tōꞌona huaꞌai ꞌe peira ꞌā ki tōꞌona repahoa. E riva rō ꞌā ananake mo haka puā, mo haꞌi ꞌe mo vānaŋa ki a īa. ¡Ko te aha! A Ietū ko haka ora haka ꞌou ꞌā i a Rātaro.

“¡E VOVO, KA EꞌA KOE KI RUŊA!”

9, 10. (a) ¿ꞌAꞌai i vaꞌai ki a Ietū te pūai mo haka ora i te nuꞌu era ko mate ꞌā? (b) ¿He aha tātou meꞌe mo aŋi⁠-⁠aŋi o ruŋa i te ꞌaꞌamu era o te nuꞌu i haka ora haka ꞌou ai mai te mate?

⁹ ¿ꞌAꞌai i vaꞌai ki a Ietū te pūai mo haka ora haka ꞌou i te nuꞌu ko mate ꞌā? Raꞌe ki te haka ora i a Rātaro mai te mate, he pure a Ietū ki a Iehoha. ꞌE i rā hora i vaꞌai ai e Iehoha i te pūai ki a īa mo haka ora i a Rātaro (Ka taiꞌo Iovani 11:⁠41, 42). Taꞌe nō ko Rātaro te taŋata i haka ora.⁠⁠a Te Pipiria e vānaŋa takoꞌa rō ꞌā o ruŋa i te poki vahine e tahi, hoꞌe ꞌahuru mā piti matahiti ꞌe ko rahi ꞌā tōꞌona maiūi. Te ꞌīŋoa o tōꞌona matuꞌa tane ko Hairo, ꞌe ꞌina he rua poki āꞌana, oīra e tipa⁠-⁠tipa rahi era. I oho era ki a Ietū, he tūturi mo nonoꞌi mo haka ora te maiūi o tāꞌana poki. E vānaŋa nō ꞌā ki a Ietū, i tuꞌu atu ai te nuꞌu ꞌe he kī ki a Hairo: “Ko mate ana taꞌa poki; ꞌina ko maꞌu tahaŋa te Maꞌori.” He kī e Ietū: “ꞌIna ko riꞌa⁠-⁠riꞌa; ka haka moe nō mai koe i tuꞌu manaꞌu [e ai tuꞌu fe] ꞌi ruŋa i a au he ora taꞌa poki.” He oho ia rāua ki te hare o Hairo. I hāhine era ki te hare, he tikeꞌa e Ietū pe hē te nuꞌu e ta⁠-⁠taŋi era i te rahi o te mamāe. He kī ia e Ietū: “ꞌIna kōrua ko ta⁠-⁠taŋi; ꞌina he poki kai mate, e haꞌuru nō ꞌā”. Peaha, te matuꞌa o rā poki vahine, ꞌina kai aŋi⁠-⁠aŋi he aha te meꞌe haŋa era e Ietū mo kī. I ꞌoti era, he nonoꞌi e Ietū ki te nuꞌu era o ira, mo eꞌa mai rā kona ꞌe he oho koīa ko te ŋā matuꞌa era o rā poki ki tōꞌona piha. He ꞌaꞌaru koraꞌiti nō e Ietū i te rima o rā poki ꞌe he kī: “¡E vovo, ka eꞌa koe ki ruŋa!”. Ka manaꞌu rā koe pe hē te matuꞌa i koa ai hora tikeꞌa era i te rāua poki ko māroa ꞌā ꞌe ko haꞌere ꞌā. ¡A Ietū ko haka ora haka ꞌou ꞌā i rā poki vahine! (Ruka 8:⁠49-56; Marko 5:⁠22-24, 35-42). Ka uꞌi era e Hairo koia ko tāꞌana viꞌe paurō te mahana i te rāua poki vahine, he manaꞌu rō ai ki tū meꞌe aŋa era e Iehoha hai Ietū.

¹⁰ Te nuꞌu haka ora era e Ietū, i tano era te mahana, he mate haka ꞌou. Oīra, ¿i haka ora tahaŋa nō i te nuꞌu nei? ꞌIna, hai ŋā ꞌaꞌamu nei o ruŋa i te ora haka ꞌou i te taŋata, he aŋi⁠-⁠aŋi tātou he parautiꞌa mau ꞌā te rāveꞌa kī mai era e te ꞌAtua mo haka ora i te tātou nunaꞌa here era ko mate ꞌā. Peira ꞌā, he aŋi⁠-⁠aŋi tātou pe nei ē, ko haŋa riva⁠-⁠riva ꞌā a Iehoha mo haka ora i te nuꞌu ko mate ꞌā ꞌe peira mau ꞌā ka aŋa era.

HE AHA TE TĀTOU MEꞌE I HĀPĪ O TE ꞌAꞌAMU O RUŊA I TE HAKA ORA I TE NUꞌU ERA KO MATE ꞌĀ

11. ¿He aha te meꞌe e aŋi⁠-⁠aŋi nei tātou hai taiꞌo i a Eclesiastés 9:⁠5 o ruŋa i te meꞌe i piri ki a Rātaro?

¹¹ Te Pipiria e kī rō ꞌā te nuꞌu era ko mate ꞌā “ꞌina e tahi rāua manaꞌu toe o te meꞌe taꞌatoꞌa” (Eclesiastés 9:⁠5). Ko te meꞌe nei te meꞌe i piri ki a Rātaro, hora era e mate nō ꞌā, ꞌina he aŋi⁠-⁠aŋi e tahi meꞌe. Pahe meꞌe kī era e Ietū, ko tuꞌu ꞌā pahe meꞌe era e haꞌuru ꞌā Rātaro (Iovani 11:⁠11).

12. ¿Pe hē tātou e ꞌite nei ko haka ora mau ꞌā e Ietū i a Rātaro?

¹² Rahi nō te taŋata i tikeꞌa i a Rātaro hora haka ora era e Ietū. ꞌE te taŋata e riri era mo Ietū, ko ꞌite riva⁠-⁠riva ana o ruŋa i tū meꞌe nui⁠-⁠nui aŋa era e Ietū. A Rātaro e ora rō ꞌā, oīra ꞌina e tahi taŋata o rā hora riva mo kī, kai haka ora haka ꞌou i a īa (Iovani 11:⁠47). Peira ꞌā, rahi nō te taŋata i oho ki a Rātaro uꞌi, ꞌe he haꞌamata he aŋi⁠-⁠aŋi pe nei ē, o te ꞌAtua i uŋa mai i a Ietū. Te nuꞌu e riri era mo Ietū, ꞌina kai haŋa mo ai te fe o rā ŋā taŋata i ruŋa i a Ietū, oīra i uꞌi ai ananake pe hē ana tiŋaꞌi i a Ietū ꞌe peira ꞌā i a Rātaro (Iovani 11:⁠53; 12:⁠9-11).

13. ¿Pe hē e ꞌite riva⁠-⁠riva nei tātou e riva nō a Iehoha mo haka ora haka ꞌou i te nuꞌu era ko mate ꞌā?

¹³ A Ietū i kī rō pe nei ē, “nā e tuꞌu rō te hora he ŋaroꞌa e te nuꞌu mā-mate taꞌatoꞌa i tōꞌona reꞌo ꞌe he eꞌa tahi mai mai te rāua kona tanu” (Iovani 5:⁠28). Te haꞌauraꞌa o te vānaŋa nei, nā Iehoha he haka ora tahi i te nuꞌu maꞌu era i roto i tōꞌona manaꞌu. Mo aŋa peira, e aŋi⁠-⁠aŋi riva⁠-⁠riva te rāua huru manaꞌu, huru ŋaroꞌa, huru vānaŋa ꞌe te tahi atu huru. ¿E riva mau rō mo aŋa e Iehoha i te meꞌe tuꞌu pe nei? Ka manaꞌu rā koe i te hora nei: rahi nō te hetuꞌu e ai ena i ruŋa i te raŋi, e te Pipiria e kī rō ꞌā, te ꞌAtua ko ꞌite riva⁠-⁠riva ꞌā i te rāua ꞌīŋoa (Ka taiꞌo Isaías 40:⁠26). Mo ai ꞌina he rehu i a Iehoha te ꞌīŋoa o te hetuꞌu taꞌatoꞌa, peira ꞌā, e ko rehu takoꞌa te huru taꞌatoꞌa o te taŋata ka haka ora haka ꞌou ena e Īa. I te meꞌe era a Iehoha i aŋa i te taꞌatoꞌa meꞌe, i a Īa nō te pūai mo haka ora i te nuꞌu era ko mate ꞌā.

14, 15. ¿He aha te meꞌe hāpī mai o ruŋa i te haka ora haka ꞌou o te taŋata te vānaŋa kī era e Job?

¹⁴ E tahi taŋata here ki te ꞌAtua o muꞌa ꞌā, tōꞌona ꞌīŋoa ko Job, ko ꞌite riva⁠-⁠riva ana o ruŋa i te rāveꞌa era mo haka ora haka ꞌou i te taŋata mai te mate. E tahi mahana ko ꞌui ꞌā e īa: “Mo mate e tahi taŋata, ¿e riva rō mo ora haka ꞌou?”. He pāhono e īa mau ꞌā ki a Iehoha: “E raŋi rō mai koe ꞌe māꞌaku mau ꞌā e pāhono atu. Ki taꞌa meꞌe aŋa era e koe hai tuꞌu rima, he pohe koe”. Hai kī nei he aŋi⁠-⁠aŋi tātou pe nei ē, ko haŋa riva⁠-⁠riva ꞌā a Iehoha mo haka ora haka ꞌou i te nuꞌu era ko mate ꞌā (Job 14:⁠13-15).

¹⁵ ¿He aha taꞌa meꞌe manaꞌu o ruŋa i te rāveꞌa nei? Te ꞌite tātou pe nei ē, ko pohe riva⁠-⁠riva ꞌā a Iehoha mo haka ora i te nuꞌu era ko mate ꞌā, he hāꞌūꞌū mai mo rehe te mamāe o te tātou māhatu. Peaha he manaꞌu koe i te hora nei ana ai e haka ora haka ꞌou rō e Iehoha i taꞌa nunaꞌa here ko mate ꞌā. Ki uꞌi tātou i ruŋa i te Pipiria ko ai ko ai ka ora haka ꞌou ena ꞌe i kona hē ka noho era.

“HE ŊAROꞌA [...] I TŌꞌONA REꞌO ꞌE HE EꞌA TAHI MAI”

16. ¿Pe hē ka tuꞌu era te noho iŋa o te taŋata i ruŋa i te henua ka haka ora haka ꞌou era i a rāua?

¹⁶ Te nuꞌu haka ora haka ꞌou era i muꞌa ꞌā i ruŋa i te henua, ko piri haka ꞌou ꞌā ki te rāua huaꞌai ꞌe ki te rāua repahoa. ¡Ī te meꞌe ka piri era pē muꞌa ka oho ena ki te taŋata ka haka ora haka ꞌou era! Takoꞌa te noho iŋa o rā hora e topa kē rō ki te taꞌatoꞌa taꞌu, ¿o te aha? O te ai te nuꞌu ka ora haka ꞌou mai era i ruŋa i te henua, he ai te rāveꞌa mo ora ki te hopeꞌa raꞌa ꞌe e ko mate haka ꞌou. Takoꞌa i rā hora i ruŋa i te henua, e ko tamaꞌi haka ꞌou te taŋata, e ko maiūi haka ꞌou ꞌe e ko raveꞌino ki te tahi.

17. ¿Ko ai ko ai te nuꞌu ka haka ora haka ꞌou ena?

¹⁷ ¿Ko ai ko ai te nuꞌu ka haka ora haka ꞌou ena? A Ietū i kī: “he ŋaroꞌa e te nuꞌu mā-mate taꞌatoꞌa i tōꞌona reꞌo ꞌe he eꞌa tahi mai” (Iovani 5:⁠28, 29). Te Pipiria e kī rō ꞌā, te nuꞌu tanu era i roto i te menemā ꞌe te taŋata mate i te tahi atu kona, he ora haka ꞌou mai (Meꞌe Haka Takeꞌa [Apocalipsis] 20:⁠13). He aŋi ꞌā, rahi nō te taŋata ka ora haka ꞌou mai ena. Pe nei a Pablo i kī takoꞌa ai “te ꞌAtua e haka ora rō i te taŋata mai te mate ka ai atu he taŋata aŋa i te meꞌe riva⁠-⁠riva ꞌo he taŋata aŋa i te meꞌe taꞌe tano” (Ka taiꞌo Aŋa o te ꞌĀpōtoro 24:⁠15). ¿He aha te haꞌauraꞌa o te vānaŋa nei?

18. ¿Ko ai te “taŋata aŋa i te meꞌe riva⁠-⁠riva” ka haka ora haka ꞌou ena?

¹⁸ ¿Ko ai te “taŋata aŋa i te meꞌe riva⁠-⁠riva”? He taŋata haka roŋo ki a Iehoha, noho era i muꞌa ꞌā i ruŋa i te henua, raꞌe ki te turu mai a Ietū. He nuꞌu pē Noé, Abrahán, Sara, Motē, Rut ꞌe ko Ester, he haka ora haka ꞌou mo noho i ruŋa i te henua. E riva nō koe mo taiꞌo o ruŋa i a rāua i a ꞌEvereo i te kau 11. ꞌE ¿he aha te meꞌe ka piri era mo mate te taŋata haka roŋo ki a Iehoha o te taꞌu nei o tātou? A rāua he “taŋata aŋa i te meꞌe riva⁠-⁠riva” takoꞌa, oīra ka haka ora haka ꞌou era.

19. (a) ¿Ko ai te “taŋata aŋa i te meꞌe taꞌe tano”? (b) ¿He aha te rāveꞌa ka vaꞌai era e Iehoha?

¹⁹ ¿Ko ai te “taŋata aŋa i te meꞌe taꞌe tano”? Ko te ŋā taŋata aŋa era i te meꞌe taꞌe tano o te taꞌe ravaꞌa i te rāveꞌa mo aŋi⁠-⁠aŋi o ruŋa o Iehoha. No atu te rāua mate, kai rehu ꞌā i a Iehoha i te ŋā nuꞌu nei. Māꞌana e haka ora haka ꞌou i a rāua ꞌe he vaꞌai i te rāveꞌa mo hāpī o ruŋa i a Īa ꞌe mo riro he nunaꞌa āꞌana.

20. ¿Ko ai te nuꞌu ka taꞌe ora haka ꞌou ena mai te mate?

²⁰ ¿E haka ora tahi rō i te taŋata era ko mate ꞌā? ꞌIna. A Ietū i kī rō pe nei ē, nā e ai rō te taŋata o roto o te “Heꞌena” [Ge·hen′na] e ko haka ora haka ꞌou. Te vānaŋa nei he “Heꞌena” [Ge·hen′na] ko huri ꞌā i te Pipiria rapanui pahe pōꞌauahi (Ruka 12:⁠5; Ka taiꞌo te Kona 19 mo ata hāpī). ¿Ko ai te nuꞌu ka taꞌe ora haka ꞌou ena mai te mate? Ko te nuꞌu rake⁠-⁠rake taꞌe haŋa era mo huri i te rāua huru haka tere. ꞌE ¿i a ai te parau mo uꞌi ko ai te taŋata mo haka ora haka ꞌou ꞌe ko ai ꞌina? I a Iehoha nō te parau. Takoꞌa, ko vaꞌai ꞌā ki a Ietū i te aŋa era mo uꞌi e īa ko ai ka ora era ꞌe ko ai ꞌina (He Aŋa o te ꞌĀpōtoro 10:⁠42).

TE NUꞌU KA HAKA ORA ERA I RUŊA I TE RAŊI

21, 22. (a) ¿Ko ai te taŋata raꞌe i haka ora haka ꞌou mo noho i ruŋa i te raŋi? (b) ¿Pe hē te huru o te hakari o te nuꞌu ka haka ora haka ꞌou ena i ruŋa i te raŋi?

²¹ Te Pipiria e kī takoꞌa rō ꞌā, nā e ai rō te taŋata, i ruŋa i te raŋi ka noho era. Te ŋā taŋata nei e ko ora haka ꞌou hai hakari taŋata, pahe kuhane ꞌā a rāua ka ora haka ꞌou ena.

²² Ko Ietū te taŋata raꞌe i haka ora mo noho i ruŋa i te raŋi (Iovani 3:⁠13, 1 Kōrinto 15:⁠20). A Iehoha i haka ora i a īa i te toru mahana o tōꞌona mate, ꞌe taꞌe hai hakari taŋata i haka ora ai i a īa (Salmo 16:⁠10; Aŋa o te ꞌĀpōtoro 13:⁠34, 35). A Pablo i kī rō pe nei ē, e ai rō ꞌā e tahi huru o te hakari mo te taŋata noho i ruŋa i te raŋi ꞌe peira i haka ora ai i a Ietū (1 Kōrinto 15:⁠48). A Ietū ko haka ora haka ꞌou ꞌā pahe kuhane pūai e tahi (1 Kōrinto 15:⁠3-6). Te Pipiria e kī rō ꞌā, taꞌe ko īa nō te meꞌe ka haka ora haka ꞌou  era peira.

23, 24. ¿Ko ai te “nuku⁠-⁠nuku iti⁠-⁠iti” vānaŋa era e Ietū, ꞌe e hīa rāua?

²³ I hāhine era te hora mo tōꞌona mate, he kī e Ietū ki tāꞌana pukuraŋa: “E haka riva⁠-⁠riva rō a au i te kona mo kōrua” (Iovani 14:⁠2). Te haꞌauraꞌa o te vānaŋa nei, nā te pukuraŋa a Ietū he ora haka ꞌou mo noho i muri i a īa i ruŋa i te raŋi. Ko kī ꞌā e Ietū pe nei ē, te ŋā taŋata nei he riro he “nuku⁠-⁠nuku iti⁠-⁠iti” e tahi o te ai nuꞌu taꞌe rahi rāua (Lucas 12:⁠32, TNM). Ko kī ꞌā e Iovani e hīa mau te ŋā nuꞌu nei hora tikeꞌa era i a Ietū i ruŋa i te raŋi ꞌe i muri i a īa 144.000 taŋata (Meꞌe Haka Takeꞌa [Apocalipsis] 14:⁠1).

²⁴ ¿A hē ka ora haka ꞌou mai ena te 144.000 pukuraŋa a Ietū? Te Pipiria e kī rō ꞌā, he raꞌe he haka ꞌariki i a Ietū i ruŋa i te raŋi, ꞌe ki ꞌoti, he haꞌamata he haka ora haka ꞌou i te ŋā nuꞌu nei (1 Kōrinto 15:⁠23). Nā Ietū e ꞌariki mai ena i te hora nei i ruŋa i te raŋi, ꞌe te rahi o te 144.000 taŋata, ko ora haka ꞌou ꞌā ꞌe ꞌai muri i a Ietū i te hora nei. ꞌE nā e toe no ꞌā e tahi āpa o te ŋā nuꞌu nei i ruŋa i te henua. I te hora e mate ena e tahi o te ŋā nuꞌu nei, he ora rō ai i tū hora ꞌā i ruŋa i te raŋi. Nuꞌu taꞌe rahi te nuꞌu ka iri era ki ruŋa i te raŋi, ꞌe te rahi o te taŋata, he ora haka ꞌou mo noho i ruŋa i te henua nehe⁠-⁠nehe ki te hopeꞌa raꞌa.

25. ¿He aha te tātou meꞌe ka hāpī ena ka huri ena te parau nei?

²⁵ ꞌIna he hora toe, nā Iehoha he haka kore rō ꞌai te mate oīra ꞌina e ko mate haka ꞌou te taŋata (Ka taiꞌo Isaías 25:⁠8). ¿He aha te meꞌe ka aŋa era e te 144.000 taŋata i ruŋa i te raŋi? Te Pipiria e kī rō ꞌā a rāua he ꞌariki takoꞌa ꞌe he haka tere i te henua i muri i a Ietū. Ka huri ena te parau nei he ata hāpī tātou o ruŋa i te haka tere nei.