BIBLIOTEK Udia pa Kapend
BIBLIOTEK
UDIA PA KAPEND
Uruund
  • BIBIL
  • MIKAND
  • YIKUMANGAN
  • T-13 map. 2 ​-​ 6
  • Mulong Ukutwisha Kuchingej Baibel

Kwikil video ukimbina

Video winou umukimbinap amboku nawamp.

  • Mulong Ukutwisha Kuchingej Baibel
  • Mulong Ukutwisha Kuchingej Baibel
  • Tumitu twa milong
  • Yom Yifanakena
  • Ov Witadikishin Amwinend?
  • Chishimu ni Siyans
  • Kulejanang ya Kurutu
  • Bibil—Buku Udiokila Kudi Nzamb
    Chom ik Chakin Kamu Chifundishinay Bibil?
  • Ov, Ukutwish Kwitiyij Anch Yom Yilondinay Bibil Yid Yakin?
    Sanger Mwom Chikupu!—Ileja Bibil
  • Ov, Ukutwish Kwitiyij Anch Yom Yilondinay Bibil Yid Yakin?
    Sanger Mwom Chikupu!—Malejan ma Kusambish Nich Kwilej Bibil
  • Bibil—Buku Udiokila Kudi Nzamb
    Chom ik Chitufundishinay Bibil?
Mulong Ukutwisha Kuchingej Baibel
T-13 map. 2 ​-​ 6

Mulong Ukutwisha Kuchingej Baibel

Antu amwing alondining anch Baibel kadap wa kutekil ruchingej, ni yitongijok yau yitiyikin kud antu avud. Chad lel avud nlel adjibwidil kulemp yilondila Baibel mud yakad kufanyidin.

Ku mutambu ukwau, yalonday Yesu Kristu mu dilembil kud Nzamb yivuvurishin ruchingej: “Dizu diey diawiy uyakin.” Ni Baibel amwinend wimekeshin kwikal upepidilau kud Nzamb.​—⁠Yohan 17:17; 2 Timoteu 3:16.

Yisu yitongijok yey pa chinech? Ov kudaku manangu mulong wa dishin dia kuchingejin Baibel? Ap kudaku uman wakin anch Baibel udi wakadinga ukashinsh, anch witadikishin amwinend ni udi wa kukarumukang?

Ov Witadikishin Amwinend?

Chisu chikutwishau akwau kwel anch Baibel witadikishin amwinend, ov muntu ap umwing wezap kal kukulej chilikej chimwing chakin? Kand kal tumanap ap chimwing cheza kusut ku chipim cha uyakin. Chakin, kukutwish kumekan kushaljan pakach pa yishimu yimwing ya Baibel. Pakwez mulong udi, chisu chivud kuburen ronganyin piur pa yom yikemp yikemp ni jindond ja yirungu ja chom ni chom.

Chilikej, antu amwing akez kashinshikin yimeningau awiy mud ntadikij mu Baibel, kwipulang: ‘Kwisu kwakatay Kain mukajend?’ Muntu kwitongin amwinend mud uyakin anch Kain nend Abel awiy kusu adinga aan a Adam nend Ev. Pakwez kwitongin kwinoku kushindamedin nteshij muyimp wa yilondila Baibel. Baibel urumburidil anch Adam “wavala kand an akwau amakundj ni amband.” (Disambishil 5:4) Chad lel Kain wata umwing wa anambaz end ap kand mwipwend mband.

Chisu chivud kand a ngang-a-kuchiril-mikand a Baibel akimbining kusu ntadikij ni chad akutwish kulond anch: ‘Ngang-a-mukand wa Baibel Mateu ulondil anch kapiten wa amasalay umwing weza ni kumwit Yesu dilau, pakwez Luka ulondil anch watuma atwimbuy ni kumwit Yesu. Wisu ulondila yakin?’ (Mateu 8:5, 6; Luka 7:2, 3) Ov winou udi chakin ntadijik?

Chisu mujikit ap mudimu usadinau antu autumbishidin chakin mutakel wau, muntu mwin manangu kakutwiship kupaman ntadikij. Chilikej, ov ukutwish kuman rapor kwikal wa kurumbuk [chilim] palondilay anch kubol kwa njil akutumbishidin mwant wa musumb wasala njil, oku njil eza kuyisal chakin kud ankaliweny end ni antu a mudimu? Chakin anch bwat! Chilik chimwing, kudip kukarumok piur pa Mateu kulond anch kapiten wa amasalay wamwita Yesu pakwez, mud mufundilay Luka anch chit chinech achisala kusutin atwimbuy kampand.

Mud muchidia kwijikang yom yikemp yikemp, kushaljan kwa piur piur mu Baibel kujimangen.

Chishimu ni Siyans

Usalal wa uchishimu wa Baibel autadikanga kud avud. Chilikej, angang-a-kuchiril-mikand atadikisha kwikaliku kwa antu alondidilau mu Baibel mud Mwant Sargon wa Asuria, Belshazar wa Babilon, ni mwant mwin Rome, Pontius Pilat. Pakwez yinvumbu ya ngalosh yakasikeshidin uyakin wa Baibel umwing panyim pa ukwau. Chad lel ngang-a-yishimu, Moshe Pearlman wafunda anch: “Pinap ap akad ritiy atadikanga uyakin ap wa yikunku ya uchishimu ya Testament Mukuru, asambisha kukarumun yitongijok yau.”

Ang tuswiridin kuchingej Baibel, ufanyidin kand kwikal salal mu milong ya siyans. Ov mwawiy mudiay? Kipadip machuku mavud in siyans mu kutadikijanang ni Baibel, alonda anch yunivers kakwetip disambishil. Pakwez katat, ngang-a-atutumbu Robert Jastrow wabutwil rusangu risu riwupwila yitongijok yiney, kurumburilang anch: “Katat tumen ukinakin wa dilejan dia atutumbu mutapu ututwadila ku yitongijok ya Baibel ya disambishil dia mangand. Yirumburin yishaljadin, pakwez yom ya dishimen mu dilejan dia atutumbu ni yishimu ya chibaibel ya disambishil yifaniken.”​—⁠Disambishil 1:1.

Antu eza kand kukarumun yitongijok yau piur pa mulad wa divu. “Maweny ma chinvumbu,” The World Book Encyclopedia ukat kurumburil, “mamekesha anch mangand madinga manyingumukina, kangal moninikina salal mud mwitiyijau antu avud.” Pakwez Baibel wadinga wakashinsh chisu chawonsu! Kusut mivu mud 2 000 kurutu kwa maweny min-ma, Baibel walonda mu Isaya 40:22: “Kudaku Umwing usokininga piur pa chinyingumuk cha divu,” ap mutapu yilondina yikarumun yikwau, “globe wa divu” (Douay), “divu dinyingumukina.” (Moffatt)

Chawiy lel, kusut antu ilejin nakash, kusut akwet uman wa kwel anch tukutwish kutek ruchingej piur pa Baibel. Mutakel mukuru wa British Museum, Mukaleng Frederic Kenyon, wafunda anch: “Mabuj mitukweta kal makasikeshin yiyudilinga ritiy, anch Baibel ukutwish kwisakishish kusutin ronganyin ritandurikina.”

Kulejanang ya Kurutu

Ov tukutwish kuchingej chakin kulondang kwa ya machuku ma kurutu kwa Baibel, kuchindinimu yishilamish yay ya ‘maur masu matentamina ni divu disu’? (2 Pita 3:13; Kuburik 21:3, 4) Chiwamp, kisu kadinga pasak katumb ka Baibel kwikal ufanyina ritiy? Chisu ni chisu mauprofet mapanau ap yitot ya mivu kurutu mashikena mu usalal wa chom chimwing ni chimwing!

Chilikej, Baibel watakela kulond ya kumwangan kwa Babilon mwin dikand piswimp mivu 200 kurutu kwa chinech kushiken. Chakin, in Medes, ikala arund nau Apersia, ayijimbula pa dijin mud in kupandikan. Ni kurutu kwa kuvadik kwa Cyrus, mwant wa Persia, Baibel watakela kulejan anch ukez kikal mujim mu kupandikan. Walonda anch mem ma Efrat madinga dilam dia musumb wa Babilon, “mafanyidin kuwum,” ni anch “yis [ya Babilon] kakezap kayipat.”​—⁠Yeremia 50:​38, New World Translation; Isaya 13:17-19; 44:27–45:​1, NW.

Yiney yashikena yawonsu kamwing ni kamwing, mud mwafunday ngang-a-yishimu Herodote. Chikwau kand, Baibel watakela kulond anch Babilon ukez kikal mankuru. Ni yiney yawiy yashikena. Nlel Babilon udi mankuru ma miruzu ya mavu. (Isaya 13:20-22, NW; Yeremia 51:37, 41-43, NW) Ni Baibel wizwil sens nich mauprofet makwau mashikena mutapu wakwakamish.

Chad lel yik yitakedila kulond Baibel piur pa ditenchik dia yom dia katat dia mangand? Ulondin anch: “Pakwez ijik anch mu machuku ma kwisudiel, anch masej piswimp, kukez kez yom yikash. Antu akez kwikal in kwikat ayinau, in kukat nfalang, in kwibaz, in masal, in kufuny ulab, in kubwambul kudi anvajau, akad kujikitish, akad kutumb; akwikal in chisum, . . . akwisangarish ayinau, Nzamb bwat; akez kwikal ni chifu cha Nzamb, pakwez end atun ukash wau.”​—⁠2 Timoteu 3:1-5.

Chakin kamu, tumening kushiken kway katat! Pakwez Baibel utakedil kulejan mulong wa “machuku ma kwisudiel ma mangand minam” yom yiney: “Muchid ukez kaulankin muchid ni ukwau, want ni want; kukez kikal kabwakat.” Ni chikwau kand, “kukez kikal kuzal kwa divu, ni mu jindond jimwing jikikal tumungun ni yipupu.”​—⁠Mateu 24:7; Luka 21:11.

Chakin, mauprofet ma Baibel makat kushiken nlel! Chiwamp, chad lel, nchik ya kushiken kwa kushilimu kuchidia mu kwez, mud: “Mwin kutentam ukez kaswan ngand, ukez kashakamamu chikupu,” ni, “Akez kachil mpak yau ya musamun kwikal matemb ma kudim nich . . . , kwikil ukez kilej kand njit”?​—⁠Kuseng 37:29; Isaya 2:​4, NW.

‘Yin-ya yipandiken kuwap chakwel yez yikala yakin,’ umwing ukutwish kulond. Pakwez chakin, kwikil diyingish kud etu dia kutadik chom ap chisu chishilamishinay Sakatang wetu. Dizu diend dikutwish kwikal dichingejidinau! (Titus 1:⁠2) Kusutin kushinshikinang piswimp nakash yom yakin ukez kikal witiyidina piur pa yom yiney.

[Caption on page 6]

Ching anch ayilejen, mifund ya Baibel yidiamu yidiokil mu Mukand wa Nzamb wa Uruund.

    Mikand ya Uruund (1999-2025)
    Budik
    Andam
    • Uruund
    • Kwangan
    • Yom ukatina
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Mbil ja Kusadin
    • Mbil ja Ujindj
    • Paramètres de confidentialité
    • JW.ORG
    • Andam
    Kwangan