Kumwongoj Udia Pifil
Grace,—wa mu Canada ulondil anch: “Pinatesha kapamp ka kusambish anch Maku udi pifil, kinitiyijap bwat. Nova runeng rikash, kinatwishap kwitiyij anch makwam unikatininga afa.”
ANCH dokiter wajingunin anch mukatish ney ukwet mayej makumushikija ching ku rufu, dijuku ni arund kumwing akat kunenganan nakash ni kakutwishap aman cha kusal. Amwing akutwish asambish kutong anch chiyifanyidin amuleja muyej uyakin piur pa mwikadil wend. Akwau idjidjekining anch kakutwishap kujijamen pakuman mar ma mukatish nau ni pamwingap ukushadish kalimish kend mulong wa yibudikin ya mayej. Antu avud iyakamishining anch kijap ya kulond ap kusal pa yisu yidiay muyej piswimp ni kukatul mupim.
Ov, chom ik uswiridina kwijik piur pa mutapu ufanyidina kusal pa kutesh jinsangu jinej jiyimp mwamu? Ni mutapu ik ukutwisha kwikal “murund” wakin ni kupan rongoj ni ukwash pa chisu chinech cha mar?—Jinswir 17:17.
Chisal Chovikena
Choviken kunenganan anch mukatish wayel mayej makash. Ap adokiter, chikalap nchik mutapu uyimeningau antu afa lel, akat kunenganan chisu ni chisu—ap kameningap cha kusal—parishiningau nich maswir ma ku mujimb ap ma mu manangu pa chisu chidiay muyej pifil.
Niyey ukutwish wakangany kuyikel yovil yey piumumena mukatish ney chimenay mar. Hosa, ushichinga mu Brésil wadinga ni mwanchend mband wadinga pifil, ulondil anch: “Chiswapelingap kumuman muntu ukatininga nakash ayela mayej makash.” Pamumanay yayend mband pakwachikay musong wa kasu, Moses ikundj mwin ritiy wadila anch: “A! Nzamb, nakwilembil amboku, mwoka.”—Kuchind Michid 12:12, 13.
Tukat kunenganan anch mukatish wetu uyedil mulong atutanga mu chifu cha Nzamb wetu mwin riy, Yehova. (Disambishil 1:27; Isay 63:9) Ov, mutapu ik wovilingay Yehova payimenay antu chimenau mar? Tushinshikinany yasalay Yesu. Ndiy wamekesha muchifanyidina untu wa Tatukwend. (Yohan 14:9) Yesu payimanay antu ayedila, ‘wayovila riy.’ (Mateu 20:29-34; Marko 1:40, 41) Mudi mwachisambinangau mu mutu wa mulong watakelang udia mu gazet winou, pafay murund nend Lazar ni pamanay Yesu yibudikin ya rufu pa yid ya dijuku ni arund, ndiy wanenganana nakash ni “wadila.” (Yohan 11:32-35, MM) Chakin kamu, Bibil urijimbwil rufu mudi mukankuny ni ushidilamu anch piswimpap kamu mayej ni rufu kiyikwikalakup kand.—1 Korint 15:26; Kuburik 21:3, 4.
Komb choviken, ukutwish wov ja kumufish nich muntu kanang—muntu ap wisu—mulong rusangu riyimp riwateshang anch mukatish ney udi pifil. Pakwez, Dr. Marta Ortiz, wafunda yimenay amwinend ni yakimbijolay piur pa mulong wa kuyibangin adia pifil, uletin chiyul chinech: “Ipuk kuyifish nich antu indjing—adokiter, amingang, ap amwiney—pakuman mwikadil wa muyej. Mulong chikutwish chakushichikany nayimp ni ukutwish katat watwalany manangu kwindjing pa ndond pa kutong pa mulong wakin: maswir ma udia pifil.” Yom ya usey ufanyidin kusal mulong wa kumukwash mukatish ney ajijamena mayej mend ni pamwingap kuchingejin rufu?
Mutala Muntu, Kangal Watal Mayej
Cha kusambish chidi kutal kulemp kupandakanamu kwimen pa yibudikin ya mayej pa mujimbu wa muntu pakwez tal muntu winou. Mutapu ik ukutwisha kusal mwamu? Mwingang Sarah, ulondil anch: “Nitekina chisu cha kutal yipich ya muyej yilejena pandingay uchikwet usu wawonsu. Namutesha nakash pandingay ni kwilej yasalay pasak. Chom chinech chakwasha nivurika mwom wadingay nich ni rusangu rend ra pasak ni kinasinap ching kusu pa kutal pa mwikadil wend wa katat.”
Mwingang mukwau, Anne-Catherine, urumburil mutapu watalay kulemp kupandakan pa yijingidij ya pa mujimbu wa muyej. Ulondil anch: “Natalanga mu mes, ni natongina pa yikutwisha kusal chakwel kuwapishaku mwikadil wa muyej.” Buku The Needs of the Dying—A Guide for Bringing Hope, Comfort, and Love to Life’s Final Chapter ulondil anch: “Chikat kushiken chisu ni chisu kwov ushon ukash pa kumuman mukatish munanijadinay mulong wa mayej ap anch wasal akisida. Chom chiwamp cha kusal mu mikadil mudi yiney kudi kutal mu mes mwa mukatish pakad kutal ching pa mayej.”
Chakin, mutapu winou wa kusal witin kwilam ni kujijaman. Georges, mukurump mwin Kristu ukata kuyendil chisu ni chisu adia pifil, ulondil anch: “Kumukat kwetu mbay netu kufanyidin kwikal kukash kupandakanam mayej.” Anch watongin pa muntu ni kangal ching pa mayej, ukutaninamu ey amwiney pamwing ni mukatish ney. Yvonne, wadinga ulamina an ayedila kanser, ulondil anch: “Kwijik anch ukutwish kuyikwash ayej chakwel ilamina kalimish kau ku kukukwash ubangina kusheshik kwa mijimb yau.”
Ikalany Tayad Kuyitesh
Antu akutwish ikanyek kuya akamanijana ni muntu udia pifil ap anch amukatin nakash. Wij mulong wak? Chiding mulong iyakamishining anch chom ik chikulondau. Pakwez, Anne-Catherine, wamulama murund nend wadinga pifil, ulejen usey wa kuninet. Ulondil anch: “Rongoj kiridiokilingap ching kusu ku mazu metu pakwez kand ku ngikadil yetu. Kupwit chitwam ni kushakamap, kusejin piswimp ni kumukwat ku chikas, kangal twaumish mu mes anch twamekesh yovil yetu—yawonsu yiney yimekeshin anch tumubangidin.”
Mukatish ney niyend uswiridin amekesha yovil yend—kwisamb nich uyakin ni patok. Ap anch chisu ni chisu, muntu uyedila wijing anch akatish nend kovilap nawamp ni iyepin kwisambin pa milong yend yikash. Arund awamp ni yid ya dijuku akutwish niyawiy iyep kwisambin jinsangu jimutadila muyej, ap kumujindjikin jinsangu jitadila ukash wa mujimbu wend. Kuding chibudikin ik ku kuninet kwinoku? Dokiter umwing wayoka ayej adinga pifil urumburil anch usu witiyikina chakwel kujindjik uyakin “wa kusadil usu wa kusadil yom ya usey ap yiyitadila antu akwau ni kutal pa mayej.” Chawiy lel, anch usotil, chifanyidin kumwit muyej alonda patok piur pa mwikadil wend ap kutwishik kwa rufu rend.
Padingau ni kura nich rufu, atushalapol a Nzamb a pasak kadingap ni kwidjidjek kwijikish wom wau kudiay Yehova Nzamb. Chilakej, pateshay anch ukufa, Mwant Ezekias wa mivu 39 walonda runeng rovay. (Isay 38:9-12, 18-20) Chawiy chimwing, antu adia pifil chifanyidin kuyilik alonda runeng rau pamenau anch asotin kufa kwau. Pamwingap anenganen mulong jintong jitekinau, mudi kwendangan, kwikal ni dijuku, kuyiman ijikur, ap kumusadil Nzamb mu chisu chawonsu, katat kakutwishap kand kuyisal. Pamwingap ovil wom anch arund ni yid ya dijuku akumuchin mulong wa wom ap kukangany kwau cha kusal. (Yob 19:16-18) Wom wa kuman mar, wa kuburen kuyikel mujimbu ukangena kusal, ap kwifil pa amwinend ni yawiy yikutwish yamwakamish.
Anne-Catherine, ulondil anch: “Chidi cha usey kudi ey umulika mbay ney alonda yovilay, pakad kumukaturij, kumufish nich ap kupipesh wom wovilay. Kudi kusal kuwap kwijik yovilay kamu ni kutesh yisotilay, wom wovilay ni yik yichingejidinay.”
Kwov Maswir ma Usey
Mulong wa mbay ney, pamwingap ukutwish wakasikan nakash mulong wa kumwok kuyimp ni yibudikin ya kumwok kwinoku, kukutwish kwakurumbangesh nakash mu chilik chakwel anch ukutwish wavuramen maswir ma usey ma muyej. Madi maswir makutwishay kutond amwinend.
Mu yishankur yimwing, dijuku dikutwish kupakish kumulam muyej nich kulik kumulej uyakin piur pa mwikadil wend, djat ni mu chilik cha kumudiosh muyej pa chisu cha kukwat mipak piur pa mutapu wa kumwokish. Mu yishakur yikwau, kukutwish kwikal mulong windjing. Chilakej, Jerry, mwinkang ikundj, ulondil anch: “Yisu yimwing antu ezininga kumwendil akweting chaku cha kwisambin piur pa muyej padiau nend pamwing, ukuman mudi anch kadiakwap.” Mu mitapu yikwau, kusal yom mwamu kukat kumupwish muyej kalimish.
Ruchingej ridi maswir makwau. Mu jingand mudia mutapu uwamp wa kwokan, ruchingej akat kurambatanish pamwing nich mutapu uwamp wa kwokan. Michelle, wamulama makwend pimalanka mayej ma kanser tupamp tusatu, ulondil anch: “Anch Maku usotil kupakish mutapu windjing wa kumwok ap kukimb nsil windjing, nadinga ni kumukwash kukimbijol. Neza kwijik anch nifanyidin nich uyakin mu muchim wam ni kulond kand yom yiwamp pa chisu chinicha.”
Chadi chikwikal nchik anch kwikil ruchingej ra kutan mutapu wa kwokan? Vurikany anch muyej udia pifil uswiridin kwisambin patok mulong wa rufu. Georges, mukurump mwin Kristu wajimbulangau kwiur oku, ulondil anch: “Chidi cha usey nakash kulik kujindjik rufu rizezina piswimp. Chom chinech chikumutwishish muntu asala yitenchik yiwamp ni irijeka mulong wa kufa kwend.” Kwirijek kwinoku kukutwish kwamwinkish muyej kashinsh ni kwijik anch ukwikal chisend kudi antu akwau.
Chakin kamu, chidi cha chivadik kuman anch chikasiken kwisambin. Pakwez kwisamb kwinoku kwakin kwadinga mutapu wa kulond yovil yey yakin. Muntu usotila kufa ukusotil kurijek milong yapwitijanay ni akwau, kumekesh kwinan kwend, ap kusot kwit dilikishin. Minsamb yiney yikutwish yawapish urund wey ni muntu usotila kufa ni kuchingejijan nakash.
Kwongojan pa Machuku ma Nsudiel
Ov, mutapu ik ukutwisha kumwongoj muntu udia piswimp ni kufa? Dr. Ortiz, wajimbulau kwiur oku, ulondil anch: “Mulikany muyej alonda dizu diend dia nsudiel. Muteshany nawamp. Anch chitwishikin, pakishany kusal yisotinay. Pakwez anch chitwishikinap kusal yitinay muyej, mulejan nich uyakin.”
Kupandakanamu muchadinga pa kusambish, muntu udia piswimp ni kufa ukutwish waswiriken ikala pamwing ni antu amuchingejidina nakash. Georges ulondil anch: “Mukwashany muyej isamba nau, ap minsamb yidi yiswimp mulong muyej uburedin usu.” Ap anch chidi ching kusu kusutil ku telefon, kwisamb kwinoku kudi mulong wa kukasikeshijan ni lembilany pamwing. Christina, mband wa mu Canada wafisha akatish end asatu mu kulondulijan mwamu, uvurikin anch: “Mutapu wikalau piswimp-piswimp nakash kwinsudiel kwa mwom wau, chawiy chilik kand chengamidinau pa malembil ma ambay nau in Kristu.”
Ov, ukwov wom wa kudil kurutu kwa mukatish ney? Bwat. Anch wadil, chakin kamu ukumwinkish mbay ney usotila kufa mutapu wa kukwongoj. Buku The Needs of the Dying ulondil anch: “Udi uman ukash kukwongoj kudi muntu udia piswimp ni kufa, rongoj riswiridinau awiy nakash.” Kusutil ku kuyongoj, muntu wadia ubangidinau nakash ukutwish kujingunin anch wadinga murund, tatuku ap maku muwamp.
Komb, choviken anch kudi mikadil yikutwisha kukukangesh wikal pamwing ni mukatish ney pa masaa mend ma nsudiel. Pakwez, anch ukutwish kwikal pamwing ni murund ney mu rupital ap ku chikumbu, pakish kumukwat ku chikas djat ni kwisudiel. Yisu yiney ya nsudiel yiding yisu ya kulondil yovil yiukutwisha kulond. Kangal walik kuburen cha kusal kukukangesha kumuladik ni kulond yovil yey ya rukat ni ruchingej rey ra kumuman kakwau pakezay kuvumbuk.—Yob 14:14, 15; Midimu 24:15.
Anch wasadilany nawamp yisu yiney ya nsudiel, kiukezap kwinan. Chakin kamu, yisu yiney ya yovil yikash yikez kwikal kurutu musul wa rongoj riwatanyinamu. Ukez kwimekesh amwiney kwikal murund muwamp “mu yom yikash.”—Jinswir 17:17.
[Tablo wa jinsangu udia pa paj wa 25]
Kumutal muntu kangal kutadil ching pa mayej kusu ku kukukwash ey ni mukatish wey
[Kamushet/Chipich chidia pa paj wa 26]
Mutapu wa Kulimish Mbil ya Muyej
Mu jingand jivud, asadil usu wa kwijik mbil yikwetay muyej udia pifil chakwel afa mu chisambu ni kalimish. Kusambel kufund yijil kuding kwa ukwash nakash chakwel alimisha mbil yiney kuyilik ayej afila kwol kwau ap kwi ndond kuyilamidiningau ayej adia pifil.
Kusambel kufund mbil kukutwish kwa kwash mu jinjil jinej:
• Mutapu wa kwisamb pamwing ni adokiter ni anamaku
• Kudidiosh dijuku chisend cha kukwat mupak
• Kukepish milad kwokan yiulikina, yakad kusadilang, ya chisum, ap ya usey ukash
Mwi mbil yikusambelau kufund mukutwish mwikal yom mudi yiney:
• Dijin dia muntu winkishina mbil ya ku kukwatin mipak
• Mutapu wa kwokan ukutwisha kwitiyij ap kulik kulondulijan nich mwikadil wey ikal muntu wakad kubirumok
• Anch chitwishikin, tond dijin dia dokiter wija nawamp
[Chipich chidia pa paj wa 24]
Talany pa mwom wa muntu ni pa rusangu rend ra pasak kangal ching kusu pa mwikadil wend wa katat