-
Mar Matwadila ku RuchingejChinong cha Kalam—2011 | Kalol 1
-
-
Mar Matwadila ku Ruchingej
“Mu machuku ma kwisudiel makez kikal ma mar nakash.”—2 TIMOTE 3:1.
OV, WATESHINAP kal—ap kuman—yinship yiney yiletishina ushon yilondwilap ey?
● Mayej majipena makat mayikwatin antu avud nakash.
● Kamungun kajipin yitot ya antu.
● Kunyikek kwa divu kujipin tunan twa antu ni kuyisha antu avud pakad yikumbu.
Mu ma paj malondwila am, ukez kuchirikin yom yimwing ya usey piur pa yinship mudi yiney. Ukez kuman kand anch Bibil wabwaka mikadil yiney piur pa chirung chitazukinau anch “machuku ma kwisudiel.”a
Pakwez, rutong ra mitu ya milong yiney ridiap ra ku kwitiyish ey anch tudi mu mangand ma mar makash bwat. Chitwishikin kwimenap amwiney mar minam. Mu chilik kanang, ayifunda mulong wa kukwinkish ruchingej. Yikez kulejan anch kuwanyin kwa uprofet winou musamban kurumburikin anch “machuku ma kwisudiel” makupwa piswimp ap. Mitu ya milong yiney yikez kashinshikin kand yikangesh yimwing ya chisu ni chisu pantaliken nich uman winou ni yikupan diyingish diwamp dia kwitiyij anch chom chimwing chiwamp chituchingedin kurutu oku.
[Dizu didia Kwishin kwa paj]
a Chakwel wijika mulong wak ulikidinay Nzamb mikadil yiney yiyimp, tal mutu wa mulong ulondin anch: “Mulong wak Ulikidinay Nzamb Uyimp ni Mar?” pa paj wa 12 ni 13 wa mutu wa mulong winou.
-
-
1. Kuzal Kwa DivuChinong cha Kalam—2011 | Kalol 1
-
-
1. Kuzal Kwa Divu
“Kukez kikal kuzal kwa divu.”—LUKA 21:11, TMK.
● Winnie, ukweta angond 16 amupandisha mu yikumbu yapuchoka mu Haïti. Chisak cha a twamb a nsangu a ku Televizion chading chilejen piur pa kusheshik kwinoku chatesha masok ma kudil kwend. Ndiy wapanda ku kuzal kwinoku kwa divu, pakwez anvajend kapandap.
OV, JINSANGU JINEJ JIMEKESHIN IK? Pasadika kuzal kwa divu kwa usu wa 7,0 mu Haïti mu Chiwong 2010, antu 300000 ni kusut afa. Antu akwau miliyon 1,3 ashala kamu akad yikumbu. Ap anch kuzal kwa divu kwinoku kwading kukash, kuzal kwa divu mu Haïti kwadingap kwa kusambish. Kuzal kukash kwa divu piswimp ni 18 kwasadika pa mangand mawonsu pakach pa Ndol 2009 ni Ndol 2010.
OV, CHIKANGESH IK CHISADIDINAU ANTU AVUD? Kuzal kwa divu kukatap kutushikenang kand; mulong wa tekinoloji wa katat, atubabeshin nakash piur pa kuzal kwa divu kupandakanamu antu a pasak.
OV, CHIKANGESH CHINECH CHIDI CHOVIKEN? Shinshikin uyakin unou: Bibil kalejenap kusu uvud wa kuzal kwa divu mu machuku mansudiel. Pakwez, walonda anch kukez kikal “kuzal kujim kwa divu” ku kushiken ‘kwin ndond yimwing kupwa ku yikwau,’ ni wasala anch yikala pakach pa yijingidij ya chirung chinech chikash.—Mar. 13:8; Luka 21:11, TMK.
OV, CHOM IK UTONGINA? Ov, tumen kunyikek kukash kwa ngand mudi mwabwakay Bibil?
Kunyikek kusu kwa divu akwinaku kukutwishap kwikal uman ukash umekeshina anch tudi mu machuku mansudiel. Chikwau kand, kudi uprofet umwing kusu wawanyidina. Shinshikin uprofet wakaad winou.
[Tablo wa jinsangu udia pa paj wa 4]
“Etu a [géophysiciens] tuyitazukin anch kuzal kujim kwa divu. Muntu win mwawonsu uyitazukin anch yom yiyimp nakash.”
—KEN HUDNUT, CENTRE AMÉRICAIN D’ÉTUDES GÉOLOGIQUES.
[Maloba mpo na kolimbola eutelo ya bafɔtɔ 4]
© William Daniels/Panos Pictures
-
-
2. KamungunChinong cha Kalam—2011 | Kalol 1
-
-
2. Kamungun
“Kukez kikal kand kamungun.”—MARK0 13:8.
● Ikundj umwing waya mu ul wa Quaratadji, mu Niger nich ruchingej ra kupand ku kamungun. Amusanyend, anamakwend, ni anamakwend amband adiokala niyawiy mwi ndond yikwau ya ngand yiney mulong wa kuchin kamungun. Pakwez, ikundj winou walala amwinend pansh pa chikang. Ov, mulong wak wadingay amwinend? Sidi mwant wa ul ulejen anch: “Ndiy kakutwishap kudish [dijuku diend] ni kudandamen kuyital mu mes.”
OV, JINSANGU JINEJ JIMEKESHIN CHOM IK? Mu mangand mawonsu, piswimp muntu 1 pakach pa antu 7 kakwetap yakudia yiwanyidina ya dichuku ni dichuku. Pakach pa antu adia kwiyand kwa mpay ya Sahara mu Afrik, muntu 1 pakach pa 3 umeken kwikal ukweta nzal yakad kupwang. Piukweta chinech mu manangu, tongina bil pa dijuku dikweta tatuku, maku, ni mwan kabas. Anch kudi ching yakudia yiyifanyidina antu aad kusu pakach pau, ov, nany ukwikala ni nzal? Ov, Tatuku? maku? ap mwan kabas? Kwinoku kwawiy kutond kufanyidina majuku mudi minam kutond pichuku-pichuku.
OV, CHIKANGESH IK CHISADIDINAU ANTU AVUD? Divu dibudishin yakudia yipandikena kuvul mulong wa antu awonsu. Chifanyidin kusu kutakel nawamp mapit madia pa divu.
OV, CHIKANGESH CHINECH CHOVAKEN? Chakin kamu, andim akutwish kusongish ni kusend yakudia yivud nakash kupandakanamu kwinsambishil mu rusangu ra antu. Chitwishikin anch, winyikel wa antu ufanyidin kutwish kutenchik yakudia pa divu mulong wa kupwish milong ya kamungun. Pakwez, ap anch apakisha kusal mwamu mu makum ma mivu, katwishap kusal mwamu.
OV, CHOM IK UTONGINA? Ov, Marko 13:8 ukat kuwanyin? Chikalap nchik kuya kurutu mu tekinoloji, ov, kamungun kakat kuyikwat antu awonsu mu mangand?
Kuzal kwa divu ni kamungun chisu chivud yikat kutakelang milong yikata kulank ku mitambu yikwau ya chijingidij cha machuku mansudiel.
[Tablo wa jinsangu udia pa paj wa 5]
“Mwan umwing pa asatu kupandakanamu uvud wa mwan umwing pa asatu afil nich pneumonie, diarrhée ni mayej makwau ela kwikal aom anch kadingap mu kamungun.”
—ANN M. VENEMAN, EX-DIRECTRICE GÉNÉRALE DU FONDS DES NATIONS UNIES POUR L’ENFANCE.
[Dizu Dirumburila Chipich Chidia pa paj wa 5]
© Paul Lowe/Panos Pictures
-
-
3. YipupuChinong cha Kalam—2011 | Kalol 1
-
-
3. Yipupu
“Kukez kikal . . . yipupu kwawonsu.”—LUKA 21:11.
● Bonzali, mukurump utadina milong ya ukash wa mujimbu mwin ngand yimwing ya Afrik mwadinga njit, usadin usu wend wawonsu mulong wa kuyok antu asadina mudimu mu chapu mwin ngand yend afila nich mayej matazukinau anch Marburg.a Pitay ukwash kudi amakurump adia mu ul ujim, awiy kamwakulap. Pasuta angond anying, ukwash washika, pakwez Bonzali wafil kal. Ndiy wakwachika nich mayej ma Marburg madinga kudi antu asadina mu chapu apakishay kupandish.
OV, JINSANGU JINEJ JIMEKESHIN CHOM IK? Mayej ma chimpim, ma diarrhée, ma VIH/SIDA, ma chimpim, ni malariya madi pakach pa mayej mamwing makata kujipan nakash ni mayikwatina antu. Mu muvu wasutina ou, milad yiney yitan ya mayej yijipa antu piswimp ni mamiliyon 10,7. Mu mutapu ukwau, mayej majipa muntu umwing pa asekond asatu mu muvu wawonsu.
OV, CHIKANGESH IK CHISADIDINAU ANTU AVUD? Antu adia mu mangand adandamedin kuvulijan, chawiy lel chisadina anch kwikala kuvulijan kwa mayej. Kudi antu avud akutwisha kukwachik nich.
OV, CHIKANGESH CHINECH CHOVAKEN? Antu adia mu mangand avulijadin nakash. Pakwez anch muntu ukwet ukaliweny wa kujingunin, ni kwok mayej. Ov, chitwishikin kumekan patok anch mayej makutwishap kuyikwat antu mu mangand? Pakwez chidia chinyim chawiy chikata kuyishiken.
OV, CHOM IK UTONGINA? Ov, antu amen mar mulong wa mar makash mudi mwabwakau kudi Bibil?
Kuzal kwa divu, kamungun, ni mayej yidi usu wakad kumekan ukata kushesh mamiliyon ma antu. Mamiliyon ma antu mamana mar mu makas mwa ambay nau—antu avud ayijipa kudi antu afanyidina kuyilam. Tal yalejanau uprofet wa Bibil anch yikez kushiken.
[Dizu didia Kwishin kwa paj]
a Fièvre hémorragique wa Marburg madi mayej mamwing madiokilinga ku mayej madi mudi ma Ebola.
[Tablo wa jinsangu udia pa paj wa 6]
“Chidi chom chiyimp nakash kutudia pol kudi ntambu ap kudi chom chimwing, pakwez chidi kand chom chiyimp nakash kutudia mukach kudi mayej mamwing makash ni kuman mutapu yezina yom yawonsu ku kunyingumok.”
—MICHAEL OSTERHOLM, EPIDÉMIOLOGISTE.
[Dizu Dirumburila Chipich Chidia pa paj wa 6]
© William Daniels/Panos Pictures
-
-
4. In Michim YichinchikinaChinong cha Kalam—2011 | Kalol 1
-
-
4. In Michim Yichinchikina
“Antu akez kikal . . . in michim yichinchikina.”—2 TIMOTE 3:1-3.
● Chris usadin mu chisak cha kuyikwash antu abudilau nich chisum mu majuku mau kwindum kwa ngand ya Galles. Chris ulondin anch: “Nivurikin pezay mband umwing wabulau nakash, kinatwishap kujingunin chifu chend pinamumana kapamp kansudiel, amband akwau oviling ushon nakash kakutwishap ap kukutal.”
OV, RUSANGU RINER RIMEKESHIN IK? Mwin ngand yimwing ya Afrik, mband piswimp 1 pakach pa amband 3 amuyipisha nich masandj padingay mwanikanch. Kukimbijol kumwing kwasadika mwin ngand yiney kwamekesha chikunku chimwing cha asatu cha antu ni kusut amana anch chading chiwapin kuyibul akajau. Pakwez, amband kadingap ayinau kusu akata kuwilang mu yisal ya chisum mu dijuku. Chilakej, mu Canada, piswimp amakundj 3 pakach pa amakundj 10 ayibula niyawiy ap ayisal nayimp kudi ambay nau a uruw.
OV, CHIKANGESH IK CHISADIDINAU ANTU AVUD? Chisum mu dijuku chidingaku kwau machuku mawonsu. Nlel unou antu akat kushinshikin nakash pa chisum chinech kupandakanamu mutapu mwadingau ni kuchiman pasak.
OV, CHIKANGESH CHOVAKEN? Kwijikan kwa chisum mu dijuku akukasikeshin kal nakash mu dikum dia mivu ya katat. Ov, kwijikan kwa mulong winou wakepishin uvud wa chisum mu dijuku? Bwat, chidiap mwamu. Kuchinchik michim kupandiken nakash nlel unou.
OV, CHOM IK UTONGINA? Ov, 2 Timote 3:1-3 ukat kuwanyin? Ov, kuchinchik michim kuvud pantaliken ni majuku mau kukat kwiyezil mwamu pakad mulong?
Uprofet wa katan ukata kuwanyin katat ukwatiken ni kwolikwetu, pa divu. Shinshikin yilondinay Bibil pa mutu wa mulong winou.
[Dizu dirumburila chipich chidia pa paj wa 7]
“Chisum mu dijuku chijiken nakash mudi chisum chimwing chijim nakash pakach pa yisum yalejanau mu chisak cha antu. Amband avud akez kuyibul tupamp 35 kudi ambay nau a uruw kurutu kwa kuya kuyikimb a mpurish.”—UNE PORTE-PAROLE DU SERVICE D’ASSISTANCE TÉLÉPHONIQUE AUX VICTIMES DE VIOLENCES DOMESTIQUES, PAYS DES GALLES.
-
-
5. Kushesh MangandChinong cha Kalam—2011 | Kalol 1
-
-
5. Kushesh Mangand
“[Nzamb ukez] kuyishesh awonsu akata kushesh mangand[divu].”—KUJINGUNIK 11:18.
● Mwant Pirri usadin mudimu wa kubas mar ma dibu mu ul wa Kpor, mu Nigeria. Mudimu wend auyipisha nich petrol muvud wichikola mu Delta wa Niger. Ndiy ulondin anch “majipa ansh etu, mashesha chikit chetu, mayipisha tuwit twetu, nikwetap kand mudimu wa kusal.”
OV, JINSANGU JINEJ JIMEKESHIN CHOM IK? Kulondulijan nich in kukimbijol amwing, mamiliyon 6,5 ma matone ma yishoshot makat kwandam mu karung ka mangand muvu ni muvu. Pamwing ap yishoshot yiney 50 pa chitot yidi ya maplastik makusala yitot ya mivu kurutu chakwel mavunda. Kuwejaku ku kushesh divu, antu akat kupwish mapit madi mu mutapu upandikena kuyip. Malejan mamekeshin anch divu diswiridin muvu umwing ni angond atan chakwel dichirish kand yom yayipishau kudi antu mu muvu umwing. Jurnal umwing wa mu Australie (Sydney Morning Herald) ulejen anch: “Anch antu ni mutapu winou wa kusadil divu wadandamen, tukwikal nich kuswir kwa divu disikena nich Mavu maad mu muvu wa 2035.”
OV, CHIKANGESH IK CHISADIDINAU ANTU AVUD? Antu akwet manang ma kupwish milong yiney. Tukutwish kupwish milong yiney ni kupandish divu.
OV, CHIKANGESH CHINECH CHOVAKEN? Avud asadil mudimu ukash muntu ni muntu panrend ni yisak yijikishin piur pa milong ya mwikadil. Pakwez, divu adandamedin kudiyipish mu mutapu upandikena.
OV, CHOM IK UTONGINA? Ov, Nzamb ufanyidin kwandamin mu milong yiney ni kupandish divu dietu diyipishinau—mudi mwakanay kusal?
Kuwejaku ku uprofet winou utan twashinshikina kal, Bibil wasambela kulejan kand kuya kurutu kuwamp mulong wa machuku ma nsudiel. Shinshikin chilakej chimwing chidi mu uprofet wa musamban.
[Dizu dirumburila chipich chidia pa paj wa 8]
“Nimen mudi nadiokala ku chikunku cham cha paradis ni kuya ku yishoshot yiyimp.”—ERIN TAMBER UDING KU USHAD WA KARUNG WA GOLF, MU ÉTATS-UNIS, PIUR PA YIBUDIKIN YA PETROL WICHIKOLA MU GOLF WA MEXIQUE MU MUVU WA 2010.
[Kamushet kadia pa paj wa 8]
Ov, Nzamb Udi Musul?
Mulong Bibil wabwaka mikadil yiyimp tumena nlel unou, ov, chinech chimekeshin anch Nzamb udi musul wa mikadil yiney? Ov, ndiy udi musul wa mar tumena? Ukutwish kutan yakul yisangareshina ku yipul yiney mu shapitre wa 11 wa buku Chom ik Chakin Kamu Chifundishinay Bibil? wapalangeshau kudi Atuman a Yehova.
[Dizu dirumburila chipich chidia pa paj wa 8]
U.S. Coast Guard photo
-
-
6. Mudimu Wa Kulejan Pa Mangand MawonsuChinong cha Kalam—2011 | Kalol 1
-
-
6. Mudimu Wa Kulejan Pa Mangand Mawonsu
“Rusangu ruwamp ra want [akez kurilejan] bil ku mangand mawonsu.”—MATEU 24:14.
● Vaiatea uding mu ditung dia Pacific mu Tuamotu Archipelago. Ap anch Tuamotu ukwet tumaditung piswimp 80 tupalangena mu kulep kwa makilometre kare 802900 ni kusut, ukwet uvud wa antu 16000 kusu. Pakwez, Vaiatea ni amutej nend ading akat kuyendil kudi Atuman a Yehova. Ov, mulong wak? Mulong Atuman asotin kulejan rusangu ruwamp piur pa Want wa Nzamb kudi antu awonsu—chikalap nchik kwindond kushakaminau.
OV, JINSANGU JINEJ JOVAKEN? Uruu wa Want washikin kal mu jindond jawonsu pa divu. Mu muvu wa 2010 kusu, Atuman a Yehova asala a saa miliyar 1,6 ni kusut mu kulejan rusangu riner riwamp mu jingand 236. Winou udi moyen wa minit 30 mu mudimu wa kulejan dichuku ni dichuku kudi Kaman mwawonsu. Mu mivu dikum yasutina, abudisha ni kupan ma miliyar 20 ma mikand ya malejan ma Bibil.
OV, CHIKANGESH IK CHISADIDINAU ANTU AVUD? Uruu wa Bibil aulejana mu tunan twa mivu.
OV, CHIKANGESH CHOVAKEN? Chakin kamu, antu avud alejana yom kanang piur pa uruw wa Bibil. Pakwez, antu avud asala mwamu pa chisu chiswimp kusu ni mwin ndond yikemp. Chinyim ni chinech, Atuman a Yehova akat kusal kampany utenchikinau nawamp, wa kulejan mu mangand mawonsu chakwel kulej tunan twa yitot ya antu. Atuman adandamena mu mudimu wau wa kulejan chikalap nchik rupompat rikash ra yitenchik yikweta usu ni yikash mu rusangu ra muntu.a (Marko 13:13) Chikwau kand, Atuman a Yehova kakatap kuyifutang mulong wa kulejan. Pakwez, apanin chisu chau kwa kwisotil, ni kakatap kulandishang mikand yau. Mudimu wau aukwashin kusutil ku yipan ya kwikatin.
OV, CHOM IK UTONGINA? Ov, “rusangu ruwamp ra want” arulejana mu mangand mawonsu? Ov, kuwanyin kwa uprofet winou kurumburikin anch kudi chom chimwing chiwamp chituchingedin kurutu oku?
[Dizu didia Kwishin kwa paj]
a Chakwel utana jinsangu jivud, tal ma documentaire masatu ma video “ Fidèles dans les épreuves ”, “ Les triangles violets ” ni “ La fermeté des Témoins de Jéhovah face à la persécution Nazie ” mapalangeshau kudi Atuman a Yehova.
[Dizu Dirumburila Chipich Chidia pa paj wa 9]
“Patwishishinay Yehova tukudandamen kulejan rusangu ruwamp ra Want nich mushiku, kusadil mitapu yawonsu yidaku ya kushik kudi antu.”—ANNUAIRE DES TEMOINS DE JEHOVAH WA MUVU WA 2010.
-
-
Machuku Mawamp Madi Kurutu!Chinong cha Kalam—2011 | Kalol 1
-
-
Machuku Mawamp Madi Kurutu!
“Mulong kwashal kal kachisu kakemp, chad antu ayimp kakwikalakup kand . . . Pakwez itudishina akez kaswan ngand, akez kasangar nakash ni kuzangijal mu chisambu.”—KUSENG 37:10, 11.
OV, USOTIL kuman uprofet ujimbwilau kwiur oku uwanyina? Usotin chakin kamu. Kudi mayingish makash matubachikin kwitiyij anch chinech chikez kuwanyin piswimp ap.
Mitu ya milong yidia kurutu yisambinang piur pa uprofet umwing wa mu Bibil umekeshina patok anch tudi mu “machuku mansudiel.” (2 Timote 3:1-5) Nzamb wayitakela in kufund Bibil chakwel abwaka milong yiney chakwel twikala nich ruchingej. (Rom 15:4) Kuwanyin kwa mauprofet minam kurumburikin anch mar tumena nlel unou makez kupwa piswimp ap.
Ov, chom ik chikeza kusadik kupwa kwa machuku mansudiel? Want wa Nzamb ukez kuyitakel antu awonsu. (Mateu 6:9) Shinshikin yom yilejenay Bibil piur pa mikadil yikeza kwikal pa divu pa chisu chinicha:
● Akez kudiosh rawonsu kamungun. “Kukwikal mbut jivud mwin ngand, ni mitu ya mbut yikuzengamin mu yir pa mukandu wa Lebanon.”—Kuseng 72:16, TMK.
● Akez kudiosh mayej. “Kwikil muntu ap kusu umwing ukez kulond anch: ‘Ni yendil.’”—Isay 33:24.
● Akez karijek divu. “Mpay yikez kasangar, ni yisalamb yikez katupuk mwi ngand yiumidila.”—Isay 35:1.
Yidi kwau yom yikemp kusu pakach pa uprofet wa Bibil uletina dikasikesh ukeza kuwanyin piswimp ap. Ov, mulong wak ukutwishap kuyitazuk Atuman a Yehova chakwel akuleja mulong wak akwet ruchingej rakwel anch machuku mawamp madi kurutu?
-