Mitu ya Mambamb ya Baibel
1. Aprofet a Makasu
A. Aprofet a makasu atakela kuyilejan; adingaku pa chirung cha apostol
Mutapu wa kuyijik aprofet a makasu. Kuv 18:20-22; Lk 6:26
Atakela kuyilejan; akuyijikin ku mabuj. Mt 24:23-26; 7:15-23
2. Atuman’a Yehova
A. Disambishil dia Atuman’a Yehova
Yehova uyij atuman end. Isa 43:10-12; Jer 15:16
Mulong wa atuman ashishamena wasambisha ni Abel. Heb 11:4, 39; 12:1
Yesu wadinga kaman ushishamena ni wakin. Yh 18:37; Kuj 1:5; 3:14
3. Baibel
A. Dizu dia Nzamb didi dipepidilau nich spiritu
Spiritu wa Nzamb ndiy wayibachika antu kufund. 2P 1:20, 21
Ukwet uprofet: Dan 8:5, 6, 20-22; Lk 21:5, 6, 20-22; Isa 45:1-4
Baibel mwawonsu udi upepidilau ni wa ukwash. 2Tm 3:16, 17; Ro 15:4
B. Mutakel wa kusadil pa chirung chetu
Kuvuramen yijidik ya Baibel kukutwish kujipesh. Ro 1:28-32
Manangu ma muntu makutwishap kuswinkan Baibel. 1Ko 1:21, 25; 1Tm 6:20
Diking ku mukankuny umwing mukash. Ef 6:11, 12, 17
Umutakedil muntu mwi njil yitentamina. Kus 119:105; 2P 1:19; Jnsw 3:5, 6
C. Amufundin mulong wa antu a michid yawonsu ni yisak
Asambisha kumufundin Kwingangel. Kub 17:14; 24:12, 16; 34:27
Didap kusu ditenchik dia Nzamb mulong wa antu a kwi Mputu (Ayindel). Ro 10:11-13; Gal 3:28
Nzamb witiyin antu a mitapu yawonsu. Mid 10:34, 35; Ro 5:18; Kuj 7:9, 10
4. Chitil
A. Chitil chom ik
Kujiril chijil cha Nzamb, nkand yend yiwanyidina. 1Yh 3:4; 5:17
Muntu, chidiay chitang cha Nzamb, ukupan kuchind kud ndiy. Ro 14:12; 2:12-15
Chijil chikat kumekesh chitil, chiyijikishin antu chitil. Gal 3:19; Ro 3:20
Antu awonsu asala yitil, adi kulemp ni nkand yiwanyidina ya Nzamb. Ro 3:23; Kus 51:5
B. Mulong wak umenau antu awonsu mar piur pa chitil cha Adam
Adam wapana kuburen kuwanyidin ni rufu kud awonsu. Ro 5:12, 18
Nzamb udi mwin riy pa kuyilikishin antu. Kus 103:8, 10, 14, 17
Yakupesh ya Yesu yidioshining yitil. 1Yh 2:2
Chitil ni midimu yikwau yawonsu ya Djabul akuyidioshaku. 1Yh 3:8
C. Dibuj diayijidikau kudia kudi kuburen kuziyil, chidap chisal cha kwijikijan
Alikisha kudia ya mutond kurutu amutanga Eve. Dis 2:17, 18
Adam ni Eve ayileja kuval an. Dis 1:28
An kadap mabuj ma chitil, pakwez chidi chiyukish cha Nzamb. Kus 127:3-5
Eve wasala chitil padingay mfumwend kwikil; kamwipulap bwat. Dis 3:6; 1Tm 2:11-14
Adam, chadingay mutu, wabwambula chijil cha Nzamb. Ro 5:12, 19
D. Chitil pantaliken ni spiritu utumbila (Mt 12:32; Mk 3:28, 29)
Chitil cha kuswan chidap mutapu winou. Ro 5:8, 12, 18; 1Yh 5:17
Muntu ukutwish kumunenganesh spiritu, ni kukarumuk. Ef 4:30; Jk 5:19, 20
Kusal chitil ku kukat kushikijin ku rufu. 1Yh 3:6-9
Nzamb ukat kurumburish akayitil a mutapu winou, ni kudiosh spiritu wend. Heb 6:4-8
Kwikil malembil mulong wa antu mudi inay akad kukarumuk. 1Yh 5:16, 17
5. Chivurish, Mis
A. Chivurish cha Yakudia ya Urel ya Nsalejetu
Achivurikining kapamp kamwing ku muvu pa Kusut kwa Yehova. Lk 22:1, 17-20; Kub 12:14
Chikat kuvurish yakupesh ya rufu ra Kristu. 1Ko 11:26; Mt 26:28
Antu akweta ruchingej ra kuya mwiur akat kudiang. Lk 22:29, 30; 12:32, 37
Mutapu ukwijikay muntu anch ukwet ruchingej riner. Ro 8:15-17
B. Mis yambatenap nich Baibel
Kulikishin kwa yitil kwitin kumwang kwa mash. Heb 9:22
Kristu ndiy kusu Chapakach cha manswik masu. 1Tm 2:5, 6; Yh 14:6
Kristu udi mwiur; kakushirikangap anch mwimpel wamutazuk. Mid 3:20, 21
Chidap cha usey kuchirikin chisu ni chisu yakupesh ya Kristu. Heb 9:24-26; 10:11-14
6. Dibabatish
A. Mbil ya Ukristu
Yesu wapana chilikej. Mt 3:13-15; Heb 10:7
Chijingidij cha kwitun ap kwipan. Mt 16:24; 1P 3:21
Didi kusu mulong wa antu akudilaku kal chakwel kufundishiu. Mt 28:19, 20; Mid 2:41
Kuwuchikiu mu mem kufanyidin kamu. Mid 8:38, 39; Yh 3:23
B. Dikudioshangap yitil
Yesu kamubabatishap mulong wa kumudiosh yitil. 1P 2:22; 3:18
Mash ma Yesu madioshining yitil. 1Yh 1:7
7. Difukwil (Relijon)
A. Difukwil dimwing kusu diakin
Ruchingej rimwing, ritiy rimwing, dibabatish dimwing. Ef 4:5, 13
Dikwet mudimu wa kwikalish in kwilej. Mt 28:19; Mid 8:12; 14:21
Akudijikin ku mabuj mau. Mt 7:19, 20; Lk 6:43, 44; Yh 15:8
Rukat, uumwing pakach pa antu adiamu. Yh 13:35; 1Ko 1:10; 1Yh 4:20
B. Mafundish ma makasu amajidikin nakash
Yesu wajidika (wakanda) mafundish ma makasu. Mt 23:15, 23, 24; 15:4-9
Wasala mwamu mulong wa kuyichidij amputames muspiritu. Mt 15:14
Uyakin wayikwola chakwel ikala in kwilej a Yesu. Yh 8:31, 32
C. Anch difukwil didi dia makasu chifanyidin kudiokalamu
Uyakin ukat kukulang; ukat kulejan anch avud adi mwi njil yiyimp. Yh 8:31, 32
In Isarel, ni antu akwau, asha difukwil diawu dia kusambish. Jos 24:15; 2Ant 5:17
In Kristu a pasak akarumuna yitongijok yau. Gal 1:13, 14; Mid 3:17, 19
Paul wakarumuna difukwil diend. Mid 26:4-6
Mangand mawonsu amayipishin; chifanyidin kwikal ni manangu masu. Kuj 12:9; Ro 12:2
D. Kulond anch “yifukwil yawonsu yiwapin” udap uman wa kwitiyik kwa Nzamb
Nzamb utekin yijil mulong wa difukwil. Yh 4:23, 24; Jk 1:27
Mitapu yawonsu yakad kwambatan ni yisotinay Nzamb yiyipin. Ro 10:2, 3
Akutwish kudjibwil kulemp “midimu yiwamp.” Mt 7:21-23
Akudijikin ku mabuj. Mt 7:20
8. Difukwil dia Angak
A. Kwifukwil angak kudi kwamwamu
Angak afa kal, kijap chom ap chimwing. Mul 9:5, 10
Angak kafanyidinap difukwil. Ro 5:12, 14; 1Tm 2:14
Nzamb ujidikin difukwil dia mutapu winou. Kub 34:14; Mt 4:10
B. Antu akutwish kuyilimish, pakwez kumwifukwil kusu Nzamb
Ansand afanyidin kuyilimish amakurump. 1Tm 5:1, 2, 17; Ef 6:1-3
Pakwez chifanyidin kumwifukwil kusu Nzamb. Mid 10:25, 26; Kuj 22:8, 9
9. Difukwil dia Mariy
A. Mariy makwend a Yesu, kadap “makwend a Nzamb”
Nzamb kakwetap disambishil. Kus 90:2; 1Tm 1:17
Mariy wadinga makwend a Mwan wa Nzamb, pa divu. Lk 1:35
B. Mariy kashalap “mujik chikupu”
Amwata kud Josef. Mt 1:19, 20, 24, 25
Wavala kand an akwau kudioshamu Yesu. Mt 13:55, 56; Lk 8:19-21
Pa chisu chinicha anamakwend kadingap ‘akadivar a muspiritu’ a Yesu. Yh 7:3, 5
10. Difut
A. Afuta mwom wa umuntu wa Yesu mud “difut mulong wa awonsu”
Yesu wapana mwom wend mud difut. Mt 20:28
Usey wa mash mamwangika upanin dilikishin dia chitil. Heb 9:14, 22
Kwafanyidina kusu yakupesh yimwing chikupu. Ro 6:10; Heb 9:26
Kuwap kukwiyezinap; chifanyidin kwijik usey wa difut. Yh 3:16
B. Wadinga usey wisikena nich
Adam amutanga uwanyidina. Kuv 32:4; Mul 7:29; Dis 1:31
Washadisha kuwanyidin kwend ni kwa anend nich chitil. Ro 5:12, 18
Anend akangen kufut; kwaswirina muntu wilikena ni Adam. Kus 49:7; Kuv 19:21
Mwom uwanyidina wa Yesu didi difut. 1Tm 2:5, 6; 1P 1:18, 19
11. Dikurus
A. Yesu amukudikina ku mutond wa mar mud riyind
Yesu amukudikina pa mutond wa mar ap mutond. Mid 5:30; 10:39; Gal 3:13
In Kristu afanyin kusend mutond wau wa mar mud riyind. Mt 10:38; Lk 9:23
B. Chifanyidinap kudifukwil
Kumekesh mutond wa mar wa Yesu, ridi riyind. Heb 6:6; Mt 27:41, 42
Kusadil dikurus mu difukwil kudi kwifukwil akish. Kub 20:4, 5; Jer 10:3-5
Yesu udi spiritu, kadap pa mutond. 1Tm 3:16; 1P 3:18
12. Dilembil (Malembil)
A. Malembil makatay kutesh Nzamb
Nzamb ukakuteshang malembil ma antu. Kus 145:18; 1P 3:12
Antu akad kutentam kakuyiteshangap ching kamu anch akarumuk. Isa 1:15-17
Chifanyidin kulembil mu dijin dia Yesu. Yh 14:13, 14; 2Ko 1:20
Chifanyidin kulembil kulondulijan ni rusot ra Nzamb. 1Yh 5:14, 15
Chifanyidin kwikal ni ritiy. Jk 1:6-8
B. Kuchirokinamu kwamwamu, malembil kud Mariy ap “ansant” madap ma usey
Chifanyidin kulembil kud Nzamb mu dijin dia Yesu. Yh 14:6, 14; 16:23, 24
Mazu ma kuchirokin kakumateshap bwat. Mt 6:7
13. Dipandish
A. Dipandish didiokil kwa Nzamb kusutin difut dia yakupesh ya Yesu
Mwom chidi chipan cha Nzamb chipaninay kusutin Mwanend. 1Yh 4:9, 14; Ro 6:23
Dipandish ditwishikin ching kusu nich yakupesh ya Yesu. Mid 4:12
Kwikil midimu yitwishikina pasotinay muntu kukarumuk “padiay piswimp ni kufa.” Jk 2:14, 26
Chifanyidin kusal usu nakash mulong wa kupand. Lk 13:23, 24; 1Tm 4:10
B. “Anch napand, napand kal chikupu” kwambatenap ni Baibel
In kutambul spiritu utumbila akutwish kuwa. Heb 6:4, 6; 1Ko 9:27
In Isarel avud ayijiyisha ap anch apanda pa kudiokal mu Idjibit. Jud 5
Dipandish didiap dia kapamp kamwing. Flp 2:12; 3:12-14; Mt 10:22
Antu achirikidina kwinyim apandakenamu kuyip kusut pasak. 2P 2:20, 21
C. “Dipandish dia antu awonsu” diambatenap ni Baibel
Amwing chikasiken kukarumuk. Heb 6:4-6
Nzamb kakusangerangap rufu ra muntu muyimp. Eze 33:11; 18:32
Pakwez rukat rikutwishap kwitiy kuburen kutentam. Heb 1:9
Antu ayimp akuyijiyish. Heb 10:26-29; Kuj 20:7-15
14. Divu
A. Rusot ra Nzamb mulong wa divu
Arijeka paradis pa divu mulong wa antu awanyidina. Dis 1:28; 2:8-15
Rusot ra Nzamb rikushiken chakin. Isa 55:11; 46:10, 11
Divu dikwizul ni antu awanyidina, in chisambu. Kus 72:7; Isa 45:18; 9:6,7
Want ukuchirish Paradis. Mt 6:9, 10; Kuj 21:3-5
B. Divu kakudisheshap ap kudioshap antu
Divu dikwikalaku chikupu. Mul 1:4; Kus 104:5
Antu a pa chirung cha Noa ayijiyisha, didap divu bwat. 2P 3:5-7; Dis 7:23
Chilikej chinech chiletin ruchingej ra kupand pa chirung chetu. Mt 24:37-39
Ayimp akuyijiyish; “chisak chipandakena kujimb” chikupand. 2Ts 1:6-9; Kuj 7:9, 14
15. Divumbuk (Disanguk)
A. Ruchingej mulong wa afu
Awonsu adia mwi nzay akubudik. Yh 5:28, 29
Divumbuk dia Yesu kadi kapopu. 1Ko 15:20-22; Mid 17:31
Antu asala chitil pantaliken ni spiritu kakuvumbukap. Mt 12:31, 32
Antu amekeshina ritiy akwet ruchingej riner. Yh 11:25
B. Kuvumbukin ku mwom wa mwiur ap wa pa divu
Awonsu akat kufang mudi Adam; akutambul mwom mudi Yesu. 1Ko 15:20-22; Ro 5:19
Kudi kushalijan pakach pa antu akuvumbuka. 1Ko 15:40, 42, 44
Akwikala ni Yesu akwikal mud kamu ndiy. 1Ko 15:49; Flp 3:20, 21
Akad kuyikel nend akwikal pa divu. Kuj 20:4b, 5, 13; 21:3, 4
16. Djabul, Ayilembil
A. Djabul udi muntu wa muspiritu
Udap uyimp udia mu muntu pakwez udi muntu wa muspiritu. 2Tm 2:26
Djabul udi kamu mud angel. Mt 4:1, 11; Job 1:6
Wikarumuna amwinend Djabul nich maku mend mayimp. Jk 1:13-15
B. Djabul udi nyikel wakad kumekan wa mangand
Ndiy uyikedila mangand minam mud nzamb. 2Ko 4:4; 1Yh 5:19; Kuj 12:9
Achimulikin kushik ni pakupwishinau milong yasarumunay. Kub 9:16; Yh 12:31
Akumudjibul mu dibuku diakad musul, kupwa akumujiyish. Kuj 20:2, 3, 10
C. Ayilembil adi angel in kubwambul
Amwambata Satan kurutu kwa Mabeb. Dis 6:1, 2; 1P 3:19, 20
Ayishirisha, mwi ndond ya mididim. 2P 2:4; Jud 6
Akat kurish ni Nzamb, ni kuyimesh antu mar. Lk 8:27-29; Kuj 16:13, 14
Akuyijiyish pamwing ni Satan. Mt 25:41; Lk 8:31; Kuj 20:2, 3, 10
17. Egliz (Chikumbu cha Nzamb)
A. Egliz wa muspiritu, utungidinau padi Kristu
Nzamb kashichap mu tempel yitungilau kud antu. Mid 17:24, 25; 7:48
Egliz wakin udi tempel ya muspiritu ya mayal makweta mwom. 1P 2:5, 6
Kristu, diyal dia pa dikonk; apostol, chishin cha kaad. Ef 2:20
Chifanyidin kumwifukwil Nzamb nich spiritu ni uyakin. Yh 4:24
B. Egliz kamutungidinap padi Pita bwat
Yesu kalondap anch egliz akumutungin padi Pita. Mt 16:18
Yesu amumekeshin mud “diyal.” 1Ko 10:4
Pita wamumana Yesu mud chishin. 1P 2:4, 6-8; Mid 4:8-12
18. Harmagedon
A. Njit ya Nzamb mulong wa kupwish uyimp
Michid ayikumangejidin ku Armagedon. Kuj 16:14, 16
Nzamb urishin, ni kusadil Mwanend nau angel. 2Ts 1:6-9; Kuj 19:11-16
Mutapu tukutwisha kupand.․ Sof 2:2, 3; Kuj 7:14
B. Yimekeshinap kuburen rukat kwa Nzamb
Mangand mapandaken kuyip. 2Tm 3:1-5
Nzamb ushimpishin, pakwez kutentam kwitin chisal kanang. 2P 3:9, 15; Lk 18:7, 8
Antu ayimp afanyidin kujiy ni atentamina akwet ruchingej. Jnsw 21:18; Kuj 11:18
19. Karung (Hades, Sheol)
A. Yidap ndond ya mar
Job padingay ni mar wita kuya ndond yiney. Job 14:13
Ndond yimwing yakad midimu. Kus 6:5; Mul 9:10; Isa 38:18, 19
Yesu amuvumbula kudiok mwi nzay, karung. Mid 2:27, 31, 32; Kus 16:10
Karung kakuchirish afu akwau, akukajiyish. Kuj 20:13, 14
B. Kasu chidi chijingidij cha kujiy
Kujiy mu rufu rifanikeshinau nich kasu. Mt 25:41, 46; 13:30
Antu ayimp akat kukarumuk akuyijiyish chikupu mud nich kasu. Heb 10:26, 27
“Mar” ma Satan marumburikin rufu ra chikupu. Kuj 20:10, 14, 15
C. Rusangu ra mpich ni Lazar rimekeshinap mar ma chikupu
Kasu chidi chijingidij mud kamu rutung mwi ntul ya Aburaham. Lk 16:22-24
Kwitiyik kwa Aburaham nikwawiy kushalijadin nich mididim. Mt 8:11, 12
Kujiy kwa Babilon akutazukin anch mar. Kuj 18:8-10, 21
20. Kubombijan kwa Yifukwil
A. Kubombijan ni yifukwil yikwau kwambatenap ni rusot ra Nzamb
Kudi kusu njil yimwing, yiwongina, akemp kusu ayimena. Ef 4:4-6; Mt 7:13, 14
Ababeshin anch mafundish ma makasu makat kujondishan. Mt 16:6, 12; Gal 5:9
Atukasikeshin kudiokalamu (kwaurijan). 2Tm 3:5; 2Ko 6:14-17; Kuj 18:4
B. “Yifukwil yawonsu yiwapin” chidap chakin
Amwing ading ni mushiku pakwez wakad kwambatan ni Nzamb. Ro 10:2, 3
Uyimp ukat kuyipish yikutwisha kwikal yiwamp. 1Ko 5:6; Mt 7:15-17
Alej a makasu ashikijin ku kujiy. 2P 2:1; Mt 12:30; 15:14
Difukwil dishitwila ditining kwifukwil ching kusu muntu umwing. Kuv 6:5, 14, 15
21. Kuchirik kwa Kristu
A. Kuchirik kwakad kumekan ku mes ma antu
In kwilej ayileja anch mangand makumumanap kand. Yh 14:19
Ching kusu in kwilej awiy amumana pakandamay; chilik chimwing ni pa kuchirikay. Mid 1:6, 10, 11
Mwiur, spiritu wakad kumekan ku mes. 1Tm 6:14-16; Heb 1:3
Uchirikin mu dikand dia Want wa mwiur. Dan 7:13, 14
B. Akwijikidin ku yijingidij yimekena
In kwilej ipula chijingidij kwa kwikalap kwend. Mt 24:3
In Kristu “amen” kwikalap kwend nich mes ma muchim. Ef 1:18
Milong yivud yipanin uman wa kwikalap kwend. Lk 21:10, 11
Akankuny “akumuman” disheshik pidikushikena. Kuj 1:7
22. Kurijek ni kwijik kurutu yikumushikena muntu
A. Muntu kamufundinap yom yikumushikena
Rutong ra Nzamb ridi ra kashinsh. Isa 55:11; Dis 1:28
Ayinkin antu kutond ayinau kumusadil Nzamb. Yh 3:16; Flp 2:12
23. Kwokan, Jindim
A. Kwokan kwa muspiritu kukwet ukwash wa chikupu
Mayej ma muspiritu maletining rufu. Isa 1:4-6; 6:10; Oze 4:6
Kwokan kwa muspiritu wawiy mudimu wa kusambish. Yh 6:63; Lk 4:18
Kudioshining yitil; kuletining musangar, ni mwom. Jk 5:19, 20; Kuj 7:14-17
B. Want wa Nzamb ukuyeril chikupu mayej ma ku mujimbu
Yesu wayerila ayilim, walejana yiyukish ya Want. Mt 4:23
Want wa kushilamu wawiy kusu ukuyerila chikupu mayej. Mt 6:10; Isa 9:7
Ap rufu akuridioshaku. 1Ko 15:25, 26; Kuj 21:4; 20:14
C. Kwokan kw’ilel udap uman wa kwitiyik kwa Nzamb
In kwilej kadingap ni kwiyeril ayinau mu chishimokish. 2Ko 12:7-9; 1Tm 5:23
Yipan ya kusal yishimokish yapwa kwinyim kwa chirung cha apostol. 1Ko 13:8-11
Kwokan udap uman wa kashinsh wa kwitiyik kwa Nzamb. Mt 7:22, 23; 2Ts 2:9-11
D. Kulond mu jindim diading kusu ditenchik dia machuku makemp
Chadinga chijingidij; chifanyidin kukimb yipan yijim. 1Ko 14:22; 12:30, 31
Yipan ya kusal yishimokish yela kupwa. 1Ko 13:8-10
Midimu ya yishimokish yidap uman wa kashinsh wa kwitiyik kwa Nzamb. Mt 7:22, 23; 24:24
24. Machuku ma Kwisudiel
A. Dirumburik dia “Nsudel ya mangand”
Nsudel ya ditenchik dia yom. Mt 24:3; 2P 3:5-7; Mk 13:4
Yidap nsudel ya divu, pakwez ya ditenchik diyimp. 1Yh 2:17
Chirung cha nsudel chitakedil disheshik. Mt 24:14
Kupand kwa antu atentamina; kupwa kukwikal mangand masu. 2P 2:9; Kuj 7:14-17
B. Chifanyidin kuta muchim ku yijingidij ya machuku ma kwisudiel
Nzamb wapana yijingidij mulong wa kututakel. 2Tm 3:1-5; 1Ts 5:1-4
Mangand mamenap kukasikan kwa mwikadil. 2P 3:3, 4, 7; Mt 24:39
Nzamb kalabinap bwat, pakwez uchibabeshin. 2P 3:9
Difut kudi antu akushala alamina (atila muchim). Lk 21:34-36
25. Machuku ma misambu, Machuku ma kuvadik
A. Machuku ma kuvadik ni Nowel, in Kristu a pasak kadingap ni kuyivurik
Antu akad kwikal in kwifukwil akin avurika. Dis 40:20; Mt 14:6
Chifanyidin kuvurik dichuku dia rufu ra Yesu. Lk 22:19, 20; 1Ko 11:25, 26
Kukwachik mar ni kupumb kudia yifanyidinap. Ro 13:13; Gal 5:21; 1P 4:3
26. Mash
A. Kwandjik mash mu mujimbu kudi kujiril kutumb kwa mash
Noa amuleja anch mash matumbin, madinga mwom. Dis 9:4, 16
Manswik ma Chijil majidika kudia mash. Lev 17:14; 7:26, 27
Chijidik chinech achichirikina kand kud in Kristu. Mid 15:28, 29; 21:25
B. Mulong wa kupandish mwom urumburikinap kujip chijil cha Nzamb
Kuziyil kupandakenamu yakupesh kuwap. 1Sam 15:22; Mk 12:33
Kutakej mwom wa muntu kurutu kwa chijil cha Nzamb kukutwish kujipesh. Mk 8:35, 36
27. Mivu ya kushiken kwa Milong Kampand (Kronoloji)
A. 1914 (C.C.) nsudel ya Chirung cha Majuku Mamwamu
Mulong (kulondulijan) wa anyikel aukatula, mu 607 K.C.C. Eze 21:25-27
“Yisu sambwad” yafanyidina kusut kushik ni pakuchirishinau want. Dan 4:32, 16, 17
Sambwad = yisu 3,5 × 2, ap machuku 1260 × 2. Kuj 12:6, 14; 11:2, 3
Dichuku dimwing muvu. [Mud mivu 2520] Eze 4:6; Kuch 14:34
Yafanyidina kusut kushik ni pakutekinau Want. Lk 21:24; Dan 7:13, 14
28. Mukamudimu (Kashalapol)
A. In Kristu awonsu afanyidin kwikal atushalapol
Yesu wading kashalapol wa Nzamb. Ro 15:8, 9; Mt 20:28
In Kristu alondwil chilikej chend. 1P 2:21; 1Ko 11:1
Ufanyidin kulejan mulong wa kusal ukashalapol. 2Tm 4:2, 5; 1Ko 9:16
B. Yifanyidina kuwanyish mulong wa ukashalapol
Spiritu wa Nzamb ni ronganyin ra Dizu diend. 2Tm 2:15; Isa 61:1-3
Kulondul chilikej cha Kristu mu kulejan. 1P 2:21; 2Tm 4:2, 5
Nzamb ufundishin nich spiritu wend, ni dirijek. Yh 14:26; 2Ko 3:1-3
29. Mupim
A. Mupim chom ik
Muntu udi mupim. Dis 2:7; 1Ko 15:45; Jos 11:11; Mid 27:37
Annam niyawiy ayitazukin anch mipim. Kuch 31:28; Kuj 16:3; Lev 24:18
Mupim ukweting mash, ukakudiang, ni ukutwish kufa. Jer 2:34; Lev 7:18; Eze 18:4
Muntu, ukweta mwom, alondining anch ukwet mupim. Mk 8:36; Yh 10:15
B. Kushalijan pakach pa mupim ni mwiku
Mupim udi mwom mud muntu ap chitang. Yh 10:15; Lev 17:11
Usu wa mwom ukata kusalish mipim awutazukin anch “mwiku.” Kus 146:4; 104:29
Muntu anch wafa, usu wa mwom ukat kuchirikin kwa Nzamb. Mul 12:7
Nzamb ndiy kusu ukutwisha kuchirish usu wa mwom. Eze 37:12-14
30. Mwiur
A. Ching kusu antu 144000 awiy akata kuya mwiur
Antu akemp kusu; akwikal ant pamwing ni Kristu. Kuj 5:9, 10; 20:4
Yesu wadinga wa kusambish; kudiosh kamu pinipa atondinaku akwau. Kol 1:18; 1P 2:21
Antu akwau avud akushakam pa divu. Kus 72:8; Kuj 21:3, 4
144 000 adi mu ditenchik dia pakampwil diburedinau akwau. Kuj 14:1, 3; 7:4, 9
31. Mwom
A. Mwom wa chikupu udi mulong wa antu in kuziyil
Nzamb, wakad kutwish kudimban, wakana mwom. Tt 1:2; Yh 10:27, 28
Antu iyijidishina ritiy akwikal ni mwom wa chikupu. Yh 11:25, 26
Rufu akuridioshaku. 1Ko 15:26; Kuj 21:4; 20:14; Isa 25:8
B. Mwom wa mwiur udi kusu mulong wa yidi ya mujimbu wa Kristu
Nzamb utondin yidi mudi musotilay. Mt 20:23; 1Ko 12:18
Ching antu 144000 asendilau pa divu. Kuj 14:1, 4; 7:2-4; 5:9, 10
Ap Yohan Mubabatish kakwikalap mu Want wa mwiur. Mt 11:11
C. Mwom wa chikupu pa divu awukanin kud avud nakash, “amikoku akwau”
Antu akemp akwikal ni Yesu mwiur. Kuj 14:1, 4; 7:2-4
“Amikoku akwau” kadap akadivar a Kristu. Yh 10:16; Mt 25:32, 40
Avud ayikumangejin katat mulong wa mwom wa pa divu. Kuj 7:9, 15-17
Antu akwau akuyivumbwil ku mwom wa pa divu. Kuj 20:12; 21:4
32. Rufu
A. Kudiokila rufu
Muntu wasambisha nawamp, nich ruchingej ra mwom wa chikupu. Dis 1:28, 31
Kuburen kuziyil kwaleta difish nich dia rufu. Dis 2:16, 17; 3:17, 19
An awonsu a Adam aswana chitil ni rufu. Ro 5:12
B. Ngikadil ya afu
Adam amusala mupim, katambulap mupim. Dis 2:7; 1Ko 15:45
Muntu, ap mupim, ndiy ukata kufang. Eze 18:4; Isa 53:12; Job 11:20
Afu kijap chom, kijap chom ap chimwing. Mul 9:5, 10; Kus 146:3, 4
Afu alel ni achingedin divumbuk. Yh 11:11-14, 23-26; Mid 7:60
C. Chikasiken kwisamb nau afu
Afu kashichingap nend Nzamb mud aspiritu. Kus 115:17; Isa 38:18
Kangal kukimb kupakish kwisamb nau afu. Isa 8:19; Lev 19:31
In yipong, in kubwak ya kurutu, ayifishin nich. Kuv 18:10-12; Gal 5:19-21
33. Rupompat, Kuzengol
A. Mulong wak uyipompatinau in Kristu
Yesu amukisa, walejana kurutu rupompat. Yh 15:18-20; Mt 10:22
Kulam ku yijidik yitentamina kukat kufish nich mangand. 1P 4:1, 4, 12, 13
Satan, nzamb wa ditenchik dined, ukat kupompat Want. 2Ko 4:4; 1P 5:8
In Kristu kakwovangap wom, Nzamb uyikasikeshin. Ro 8:38, 39; Jk 4:8
B. Mband kafanyidina kumulik mfumwend amudiosha kud Nzamb
Yibabesh; akwau akutwish kumulej ya makasu. Mt 10:34-38; Mid 28:22
Mband ufanyidin kukarumukin kud Nzamb ni Kristu. Yh 6:68; 17:3
Kushishaman kwend kukutwish kumupandish kand mfumwend. 1Ko 7:16; 1P 3:1-6
Ikundj udi mutu, pakwez kafanyidinap kushindilangan difukwil. 1Ko 11:3; Mid 5:29
C. Ikundj kafanyidinap kumulik mukajend amukangesha kumusadil Nzamb
Ufanyidin kumukat mukajend ni dijuku diend, ni kusot awonsu atambula mwom. 1Ko 7:16
Ufanyidin kukwat yiyul ni kulet nswir ja dijuku diend. 1Ko 11:3; 1Tm 5:8
Nzamb ukatin muntu ulondwila uyakin. Jk 1:12; 5:10, 11
Kuburen kwovijan mulong wa chisambu kuletining kuburen kwitiyik kwa Nzamb. Heb 10:38
Ukushikij dijuku ku musangar mu mangand masu. Kuj 21:3, 4
34. Sabat (Dichuku dia kwiswedish)
A. In Kristu kafanyidinap kulondul Sabat
Chijil chafa nich rufu ra Yesu. Ef 2:15
In Kristu kafanyidinap kulimish Sabat. Kol 2:16, 17; Ro 14:5, 10
Ayipupa mulong wa kulondul Sabat, ni yikwau yikwau. Gal 4:9-11; Ro 10:2-4
In Kristu andamin mu kupim kwa Nzamb kusutin ritiy ni kuziyil. Heb 4:9-11
B. Kulondul Sabat chading kusu chijil cha Isarel wa pasak
Kapamp ka kusambish kulondul Sabat kupwa Kubudik. Kub 16:26, 27, 29, 30
Chijingidij cha pakampwil kud in Isarel. Kub 31:16, 17; Kus 147:19, 20
Mivu ya Sabat niyawiy yadinga mwishin mwa Chijil. Kub 23:10, 11; Lev 25:3, 4
Sabat chidap chom cha usey kud in Kristu. Ro 14:5, 10; Gal 4:9-11
C. Dichuku dia kwiswedish dia Nzamb (dichuku dia sambwad dia “rubing” ra uumb)
Diasambisha kwisudiel kwa uumb wa divu. Dis 2:2, 3; Heb 4:3-5
Wadandamena kupwa kwa kwez kwa Yesu pa divu. Heb 4:6-8; Kus 95:7-9, 11
In Kristu akat kupim ku midimu ya ushish (upwampu). Heb 4:9, 10
Ukupwa piukupwisha Want mudimu wawonsu pantaliken ni divu. 1Ko 15:24, 28
35. Spiritu, Ritiyin aspiritu
A. Spiritu utumbila chom ik
Usu wa kusalish wa Nzamb, kadap muntu bwat. Mid 2:2, 3, 33; Yh 14:17
Amusadila mu uumb, kupepil Baibel, ni yikwau yikwau. Dis 1:2; Eze 11:5
Ukat kuval, kuzizil many, yidi ya mujimbu wa Kristu. Yh 3:5-8; 2Ko 1:21, 22
Ukat kulet usu, ni kuyitakel antu a Nzamb nlel. Gal 5:16, 18
B. Usu wa mwom autazukin anch spiritu (mwiku)
Mwom ukwatikeshinau nich kupim. Jk 2:26; Job 27:3
Nzamb ndiy mwin kupan usu wa mwom. Zak 12:1; Mul 8:8
Usu wa mwom wa antu ni annam udiokil kwa Nzamb. Mul 3:19-21
Spiritu uchirikidin kwa Nzamb nich ruchingej ra divumbuk. Lk 23:46
C. Chifanyidin kudjibwil kulemp ritiyin aspiritu mud mudimu wa ayilembil
Dizu dia Nzamb dilikishin. Isa 8:19, 20; Lev 19:31; 20:6, 27
Kubwak ya kurutu kudi kwifukwil ayilembil; akulikishin. Mid 16:16-18
Kukat kushikij ku kusheshik. Gal 5:19-21; Kuj 21:8; 22:15
Kubwak kwa kutang ku atutumbu akulikishin. Kuv 18:10-12; Jer 10:2
36. Uman
A. In Kristu awonsu afanyidin kupan uman, kulejan rusangu ruwamp
Chakwel muntu amwitiya ufanyidin bil kulejan dijin dia Yesu. Mt 10:32
Ufanyidin kwikal mwin kusadil wa Dizu, ni kumekesh ritiy. Jk 1:22-24; 2:24
Antu achidia asu, niyawiy afanyidin kwikal alej. Mt 28:19, 20
Kulejan patok kuletining dipandish. Ro 10:10
B. Chifanyidin kusal kuchirikinamu chisu ni chisu, kudandamen kupan uman
Chifanyidin kuyibabesh antu mulong wa disudiel. Mt 24:14
Jeremiy walejana disudiel dia Yerusalem mu yirung ya mivu. Jer 25:3
Mud kamu in Kristu a kusambish, tukutwishap kulik kupan uman. Mid 4:18-20; 5:28, 29
C. Chifanyidin kupan uman chakwel kwitokish ku mash
Chifanyidin kwijikesh kushej kwa disudiel. Eze 33:7; Mt 24:14
Kulik kuchisal kututwikin chikal cha mash. Eze 33:8, 9; 3:18, 19
Paul witokisha ku mash; wisamba nich uyakin. Mid 20:26, 27; 1Ko 9:16
Kupandishin mwaad wau mwin kupan uman ni mwin kutesh. 1Tm 4:16; 1Ko 9:22
37. Uruu
A. Uruu ufanyidin kwikal wa kalimish
Awisikejin ni Kristu ni ngachik wend. Ef 5:22, 23
Ulal wa uruu ufanyidin kwikal wakad kwijond. Heb 13:4
Ambay a uruu ayiyudil kulik kwaurik. 1Ko 7:10-16
Por.nei’a wawiy kusu mulong wisambidina Baibel ukutwishau kujipin uruu. Mt 19:9
B. In Kristu afanyidin kulimish yany ya umutu
Ikundj chidiay mutu wa dijuku, ufanyidin kukat ni kulam dijuku diend. Ef 5:23-31
Mband, nich kuziyil, ukumukat ni kumuziyil mfumwend. 1P 3:1-7; Ef 5:22
An afanyidin kwikal in kuziyil. Ef 6:1-3; Kol 3:20
C. Yisend ya anvaj piur pa an
Afanyidin kumekesh rukat, kusutish chisu pamwing, ni kuyital. Tt 2:4
Kangal ayiswidiosh. Kol 3:21
Kupan nswir ja mujimbu, ni yom ya muspiritu. 2Ko 12:14; 1Tm 5:8
Kuyifundish mulong wa mwom. Ef 6:4; Jnsw 22:6, 15; 23:13, 14
D. In Kristu afanyidin kwatijan kusu nau in Kristu
Chifanyidin kwatijan kusu “mu Mwant.” 1Ko 7:39; Kuv 7:3, 4; Neh 13:26
E. Uruu wa rupad wambatenap ni Baibel
Ikundj wa kusambish wadinga ni mband umwing kusu. Dis 2:18, 22-25
Yesu wachirisha kalimish ka uruu kud in Kristu. Mt 19:3-9
In Kristu a kusambish kadingap ni uruu wa rupad. 1Ko 7:2, 12-16; Ef 5:28-31
38. Usatu
A. Nzamb, Tatuku, Muntu umwing, upandakena kujimb pa mangand
Nzamb kadap mu antu asatu. Kuv 6:4; Mal 2:10; Mk 10:18; Ro 3:29, 30
Mwan amutanga; Nzamb wadinga pasak amwinend. Kuj 3:14; Kol 1:15; Isa 44:6
Nzamb udi nyikel wa mangand mawonsu chikupu. Flp 2:5, 6; Dan 4:35
Nzamb ufanyidin kwikal piur pa awonsu. Flp 2:10, 11
B. Mwan udi mwishin mwa Tatuku kurutu eza pa divu ni kupwa kwa kwez
Mwan mwin kuziyil mwiur, amutuma kud Tatuku. Yh 8:42; 12:49
Waziyila pa divu, Tatuku upandaken kujimb. Yh 14:28; 5:19; Heb 5:8
Amujimbisha mwiur, pakwez mwin kuziyil. Flp 2:9; 1Ko 15:28; Mt 20:23
Yehova udi mutu wa Kristu ni Nzamb wend. 1Ko 11:3; Yh 20:17; Kuj 1:6
C. Uumwing wa Nzamb ni Kristu
Ovijadining machuku mawonsu. Yh 8:28, 29; 14:10
Uumwing, udia kamu mud w’ikundj ni mukajend. Yh 10:30; Mt 19:4-6
In kwitiy awonsu afanyidin kwikal ni uumwing wa chilik chimwing. Yh 17:20-22; 1Ko 1:10
Difukwil dimwing dia Yehova kusutin Kristu chikupu. Yh 4:23, 24
D. Spiritu utumbila wa Nzamb udi usu wend wa kusalish
Usu, kadap muntu. Mt 3:16; Yh 20:22; Mid 2:4, 17, 33
Kadap muntu udia mwiur pamwing ni Nzamb ni Kristu. Mid 7:55, 56; Kuj 7:10
Amusadidin kud Nzamb mulong wa kushikij yisotinay. Kus 104:30; 1Ko 12:4-11
Antu amusadidila Nzamb amutambwil, uyitakedil. 1Ko 2:12, 13; Gal 5:16
39. Uumb
A. Ukasikeshidin siyans wakin; ulikin dikarumun (évolution)
Siyans ukasikeshidin kulondulijan kwa uumb. Dis 1:11, 12, 21, 24, 25
Chijil cha Nzamb piur pa “mitapu” chidi chakin. Dis 1:11, 12; Jk 3:12
B. Machuku ma uumb madap ma asaa 24
“Dichuku” dikutwish kurumburik kusu chirung cha chisu. Dis 2:4
Dichuku kud Nzamb dikutwish kwikal chirung chilemp. Kus 90:4; 2P 3:8
40. Uyimp, Mar ma Mangand
A. Nany udia chishin cha mar ma mangand
Kuyikel kwa muntu muyimp kuletin yisu ya mar nlel. Jnsw 29:2; 28:28
Nyikel wa mangand udi mukankuny wa Nzamb. 2Ko 4:4; 1Yh 5:19; Yh 12:31
Mar madiokil kud Djabul, kwamushadil kal kachisu kakemp. Kuj 12:9, 12
Djabul akumukas, kupwa kukwikal chisambu cha uyaj. Kuj 20:1-3; 21:3, 4
B. Mulong wak ulikidinau uyimp
Djabul watadikisha kushishaman kwa yitang kud Nzamb. Job 1:11, 12
Antu ashishamena ayishidil chisu cha kumekesh kushishaman kwau. Ro 9:17; Jnsw 27:11
Djabul udi sakudimban, mulong wasarumunay akuwupwish. Yh 12:31
Antu ashishamena akutambul mwom wa chikupu. Ro 2:6, 7; Kuj 21:3-5
C. Kulepishaku chisu cha disudiel didi ditenchik dia ranaken
Mud kamu pa chirung cha Noa, chifanyidin chisu mulong wa kubabesh. Mt 24:14, 37-39
Nzamb kalabinap bwat, pakwez ushimpishin muchim. 2P 3:9; Isa 30:18
Baibel utukwashin kwikal antu ababela. Lk 21:36; 1Ts 5:4
Chifanyidin kukimb katat diking dia Nzamb. Isa 2:2-4; Sof 2:3
D. Kupwish mar ma mangand chidap kud muntu
Antu akamin nakash, kakwetap cha kusal. Lk 21:10, 11; 2Tm 3:1-5
Want wa Nzamb ukutwish, kadap antu. Dan 2:44; Mt 6:10
Chakwel kupand, chifanyidin kwikal katat mu chisambu ni Want. Kus 2:9, 11, 12
41. Want
A. Yikusala Want wa Nzamb mulong wa antu
Ukushikij rusot ra Nzamb. Mt 6:9, 10; Kus 45:6; Kuj 4:11
Winyikel umwing ukweta mwant ni yijil. Isa 9:6, 7; 2:3; Kus 72:1, 8
Ukudiosh uyimp, ni kuyikel divu diakabuj. Dan 2:44; Kus 72:8
Winyikel wa mivu 1000 mulong wa kuyeril antu, ni kuchirish Paradis. Kuj 21:2-4; 20:6
B. Winyikel usambishin pachiyikedilau akankuny a Kristu
Kristu pamusangulau wachingela chisu chilemp. Kus 110:1; Heb 10:12, 13
Utambwil dikand, ni kurish ni Satan. Kus 110:2; Kuj 12:7-9; Lk 10:18
Kuyikel kwa Want kwasambisha, ni kupwa kwikala mar pa divu. Kuj 12:10, 12
Yisu ya ruvundu katat yirumburikin anch chawiy chisu cha kwengamin ku Want. Kuj 11:15-18
C. Udap ‘mu michim,’ ukwezangap nich usu wa antu
Want udi mwiur, udap pa divu. 2Tm 4:18; 1Ko 15:50; Kus 11:4
Udap ‘mu michim’; Yesu wadinga ni kwisamb nau Afaris. Lk 17:20, 21
Udap ku mutambu kanang wa mangand. Yh 18:36; Lk 4:5-8; Dan 2:44
Mant, yijidik ya mangand yiney akuyidiosh. Dan 2:44
42. Yehova, Nzamb
A. Dijin dia Nzamb
“Nzamb” dizu dia chijiken; Nsalejetu ukwet kamu dijin diend. 1Ko 8:5, 6
Tukakulembilang chakwel atokisha dijin diend. Mt 6:9, 10
Yehova didi dijin dia Nzamb. Kus 83:18; Kub 6:2, 3; 3:15; Isa 42:8
Ditala mu Kub 6:3. Kus 83:18; Isa 12:2; 26:4
Yesu wijikisha dijin dined. Yh 17:6, 26; 5:43; 12:12, 13, 28
B. Kwikalaku kwa Nzamb
Chikasiken kumuman Nzamb ni kushakam kand mwom. Kub 33:20; Yh 1:18; 1Yh 4:12
Tuswiridinap kumuman Nzamb chakwel kwitiy. Heb 11:1; Ro 8:24, 25; 10:17
Nzamb wijiken kusutin midimu yend yimekena. Ro 1:20; Kus 19:1, 2
Kushiken kwa uprofet kumekeshin kwikalaku kwa Nzamb. Isa 46:8-11
C. Ngikadil ya Nzamb
Nzamb udi rukat. 1Yh 4:8, 16; Kub 34:6; 2Ko 13:11; Mik 7:18
Upandaken mu manangu. Job 12:13; Ro 11:33; 1Ko 2:7
Utentamin, ukat kusadil kutentam. Kuv 32:4; Kus 37:28
Udi mwin dikand diawonsu. Job 37:23; Kuj 7:12; 4:11
D. Awonsu kakumusadilangap Nzamb umwing
Njil yikutwisha kumekan yiwamp yidingap yiwamp chisu chawonsu. Jnsw 16:25; Mt 7:21
Jinjil jaad, kudi yimwing kusu yitwadila ku mwom. Mt 7:13, 14; Kuv 30:19
Kudi anzamb avud pakwez kud kusu Nzamb umwing wakin. 1Ko 8:5, 6; Kus 82:1
Chakwel kwikal ni mwom chifanyidin kumwijik Nzamb wakin. Yh 17:3; 1Yh 5:20
43. Yesu
A. Yesu udi Mwan a Nzamb ni Mwant utondinau
Mwan wa kusambish wa Nzamb, amusadina mulong wa kutang yom yikwau yawonsu. Kuj 3:14; Kol 1:15-17
Wikala muntu wavalau kud mband, mwishin mwa angel. Gal 4:4; Heb 2:9
Wavadika ku spiritu wa Nzamb, mulong wa mwom mwiur. Mt 3:16, 17
Amujimbisha kupandakanamu chadingay kurutu ikala muntu. Flp 2:9, 10
B. Chifanyidin kwitiyin mudi Yesu Kristu chakwel Kupand
Kristu yidi Mbut ya kushilamu ya Aburaham. Dis 22:18; Gal 3:16
Yesu ndiy kusu Mwin-kupesh Mujim, difut. 1Yh 2:1, 2; Heb 7:25, 26; Mt 20:28
Mwom akat kuumen ku kumwijik Nzamb ni Kristu, ni kuziyil. Yh 17:3; Mid 4:12
C. Kudi yivud yitinau kupandakanamu kusu kwitiy mudi Yesu
Ritiy rifanyidin kwikal ni midimu. Jk 2:17-26; 1:22-25
Chifanyidin kuziyil yijil, kusal mud mwasalay. Yh 14:12, 15; 1Yh 2:3
Kadap awonsu akata kusadil dijin dia Mwant akwandama mu Want. Mt 7:21-23
44. Yifwatul
A. Kusadil yifwatul, akish, mu difukwil chiyipin kurutu kwa Nzamb
Chikasiken kusal chifu cha Nzamb. 1Yh 4:12; Isa 40:18; 46:5; Mid 17:29
In Kristu ayijidikin kusadil yifwatul (yinfan). 1Ko 10:14; 1Yh 5:21
Chifanyidin kumwifukwil Nzamb nich spiritu ni uyakin. Yh 4:24
B. Difukwil yifwatul dialeta kujiy kwa muchid wa Isarel
Ayuda ayijidika kwifukwil yifwatul. Kub 20:4, 5
Yikutwishap kutesh, kulond; in kuyisadil akwikal kamu mud yifwatul. Kus 115:4-8
Yidi mipit. Kus 106:36, 40-42; Jer 22:8, 9
C. Difukwil dikweta “mimbu” ditiyikinap bwat
Nzamb walika anch amwifukwilang difukwil dikweta “mimbu.” Isa 42:8
Nzamb ndiy kusu “Mwin kutesh malembil.” Kus 65:1, 2