Mareferans ma Mudimu ni Mashakamin ma In Kristu Mukand wa Chikumangan
NGOND WA 9 RUBING RA 6-12
YOM YA USEY YIDIA MU DIZU DIA NZAMB | KUVURIK YIJIL 33-34
“Kimb diking mu ‘makas ma chikupu’ ma Yehova”
it-2-F p. 1200
Yeshurun
Chijiken cha kalimish kud in Isarel. Mu dikarumun dia Grek dia Septante, dizu “Yeshurun” dikala dimekeshina rukat, adikarumuna anch “mukatish.” Dizu “Yeshurun” diafanyina kuyivurish in Isarel chiyitazukidinau anch muchid wa manswik wa Yehova ni kuyivurish kand chisend chau cha kushal atentamina. (Kuv 33:5, 26; Is 44:2) Mu Kuvurik Yijil 32:15 dizu Yeshurun adisadidin mulong wa kukonkuril nich. Pa ndond pa kushakam kukwatijan ni dijin diau dia Yeshurun, Isarel wikala ntombwij, wamulika Sakatang wend ni kumudiburil Mupandish wend.
rr-F p. 120, mushet
Nzamb Ukutwish Kukukwash Kulank
Tukutwish kuvurik anch mivu yivud kurutu kwa kushik pa chirung cha Ezekiel, muprofet Moses walonda anch Yehova ukwet kudiap ching kusu usu pakwez ukatin kand nakash kusadin dikand diend mulong wa kuyikwash antu end. Moses wafunda anch: “Nzamb wa chikupu, ndiy kwikang kwey. Kwishin kudi makas ma chikupu.” (Kuv. 33:27) Chakin, tukutwish kwikal nich kashinsh anch ang twamuchingejin Nzamb mu yisu ya yakamish, Yehova ukutwazuk makas mend ni kutukwash kulank nich ranaken.—Ezek. 37:10.
w11 1/9 paj 22 par. 16
Tubambilany Nich Kudandamen
16 Mud Aburaham, Moses kamanap kuwanyin kwa kushilamu kwa Nzamb pa chisu chend. Padingau in Isarel piswimp ni kwandam mwin Ngand ya Kushilamu, amuleja Moses anch: “Ukez kuman ngand yidia kurutu kwey, pakwez kiukez kwandamap mwi ngand yiney yinapana kudi in Isarel.” Chading mwamu mulong kwinsambishil ndiy nenday Aron, ayovisha kuyip nakash kud antu adinga ni kubwambwil, ‘alika kujijaman [kud Nzamb] pakach pa in Isarel ku mem ma Meriba wa Kades.’ (Kuv. 32:51, 52) Ov, Moses washadisha ruchingej ap wova kuyip? Bwat. Ndiy wayiyukisha antu kupwa wapwisha nich mazu manam anch: “A! Isarel wayuk kwey! Nany udia mudi ey, antu apandishau kudi [Yehova]? [Yehova] ndiy rikibu ra kukukamunin, ndiy mpak yey ya musamun mulong wa kupandakan kwey.”—Kuv. 33:29.
Mapit ma mu Spiritu
it-2-F p. 312 par. 4
Moses
Moses wading ni mivu 120 chisu chafay. Bibil ulondin piur pa ukash wend wa mujimbu anch: “Mes mend mading kand kal meza rid, ni mujimbu wend wachading nich usu.” Yehova wamujika pa ndond yakad kwijikan djat ni nlel unou. (Kuv. 34:5-7) Wasala mwamu pamwing ap mulong wa kuyikangesh in Isarel kuwil mu mupit wa difukwil dia makasu mu kwifukwil nzay ya Moses. Chimeken pamwing ap anch Djabul wading usotin kusadin mujimbu wa Moses mulong wa chitongijok chinech, mulong Jud mwin kwilej mwin Kristu ni mwanamakwend a Yesu, urumburil anch: “Mikayel, ap anch wadingap nchik mukurump wa aruu a mwiur, kamanap mutapu wa kusal mwamu. Patadikijanay nend Sakudimban mulong wa kutambul mujimbu wa mujimb Moses, ndiy [kamusaalap] Sakudimban masaal, pakwez wamwela anch: ‘Chifanyidin Nzamb akuleja kadimu!’” (Jud 9) Kurutu kwa kwandam mwi ngand ya Kanan mu umutakel wa Joshua, in Isarel ateka machuku 30 mulong wa kumudil Moses.—Kuv. 34:8.
RUBING RA 13-19 NGOND WA 9
YOM YA USEY YIDIA MU DIZU DIA NZAMB | JOSHUA 1-2
“Mutapu Ukutwisha Kwikal ni Musangar mu Mwom”
wp13 1/1 paj 8 par. 7
Ikal Mukash—Yehova Udi ni Yeyey!
7 Chakwel twikal nich mushiku wa kusal rusot ra Nzamb, tufanyidin kwilej ni kusadil Dizu diend. Chawiy chalejanay Joshua pamuswinkanay Moses anch: “Ikal kusu kwey mukash ni kwiman daang, ni kubabal kulam yijil yawonsu yakulejau kudi kashalapol wam Moses. . . . Mukand wa yijil yiney uwapidil kwez kwikal mu kan mwey. Ukez kutongijokang muten ni uchuku chakwel ey ukutwish kubabal kulam yawonsu yifundilaumu. Chad ukez kuyukil mu yisalijok yey yiwamp, ni kukolik.” (Jos. 1:7, 8) Joshua walondula chiyul chinech, ni ‘washikena ku kuyukil mu yisalijok yend.’ Anch twasal chilik chimwing, tukez kwikal nich mushiku ukash ni kutwish mu mudimu wa Nzamb.
wp13 1/1 paj 11 par. 20
Ikal Mukash—Yehova Udi ni Yeyey!
20 Chikasiken kumuziyil Nzamb kurutu kwa yoziu yitushikedina mu mangand minam mayimp ni makash. Pakwez, tudiap ayinetu. Nzamb ud niyetwetu. Pakwez Mwanend, ud Mutu wa chikumangen. Tukwet kand ambay netu Atuman a Yehova 7 000 000 ni kusut pa mangand mawonsu. Pamwing nau, tudandamenany kutek ritiy ni kulejan rusangu ruwamp pitutekina mu manangu mufund wetu wa muvu wa 2013 ulondin anch: “Ikal mukash ni kwiman daang. . . . [Yehova] Nzamb wey [udi] ni yeyey.”—Jos. 1:9.
Mapit ma mu Spiritu
w04-F 1/12 p. 9 par. 1
Manans Majim ma Buku wa Joshua 2:4, 5
Mulong wak Rahab wayidimba amakundj a mwant ading ayikimbina in kutentish? Rahab witiya kutek mwom wend mu ubaj mulong wa kuyichidij in kutentish, mulong wading ni ritiy mudiay Yehova. Chawiy chasala anch alika kulejan ndond yading yajingamangau kal amakundj inay kud antu ading akimbina kuyijip antu a Nzamb. (Mateu 7:6; 21:23-27; Yohan 7:3-10) Chawiy, Rahab “[amuyingisha] mulong wa yisalijok yend yiwamp,” kuwejaku kuyidimb amakundj a mwant ading ayikimbina in kutentish.—Jakobu 2:24-26.
RUBING RA 20-26 NGOND WA 9
YOM YA USEY YIDIA MU DIZU DIA NZAMB | JOSHUA 3-5
“Yehova Ukat Kuyukish Yisal ya Ritiy”
it-2-F p. 63
Yordan
Mutambu wa kwiyand kwa karung wa Galalia, yisu yivud Wit wa Yordan ukweting kukurik pakach pa metre 1 kushik kwa 3, ni kujimb kwa ametre 27 kushik ku 30. Pakwez pa chisu cha ruval, Yordan ukat kwinzul nakash ni chawiy chikata kusal anch akurika nakash ni kubwabwangan. (Jos 3:15) Pa chisu cha mutapu mud winou, chafanyina kwikal cha ubaj kud muchid wa Isarel mwading amakundj, amband ni anakemp kwauk Yordan, nakash piswimp ni Yeriko. Mem mading ni muzuzu nakash, ni kwading kwasut kal kwau chisu chikemp payiperilau in kwisay. Pakwez, Yehova waumisha Yordan mu chilay, mulong wa kuyikwash in Isarel kwau pansh paumina. (Jos 3:14-17) Kupwa kwa yitot ya mivu, Elija wasala kand chilay cha mutapu winou pading payilay ni Elisha, ni kupwa Elisha niyend wasala chilay cha mutapu winou amwinend.—2Ant 2:7, 8, 13, 14.
wp13 1/9 paj 16 par. 17
Sangaresh Muchim Wey Nich Yivurish ya Yehova
17 Ov, mu mutapu ik utukwashina yisal yishinshamena kukasikesh ruchingej retu mudiay Yehova? Shinshikin pa rusangu ra Bibil ra kwandam kwa in Isarel mwi Ngand ya Kushilamu. Yehova wayileja in kupesh ading asendina mushet wa manswik anch aya akandama kapamp kamwing mu Wit wa Yordan. Pakwez, pasambishau antu kusej piswimp, amana mutapu wadingay wit wizwil mabeb kushik ni pa chikum. Ov, in Isarel ela kusal ik? Ov, ela kusal chibeng ku chau cha wit djat ni pela mem kuum? Bwat, amuchingejina Yehova sens ni alondula umutakel wend. Nich chibudikin ik? Rusangu rilejen anch: “Pashikau antu ading asendila mushet ku Yordan, mend ma in kupesh madjata ku chikumu. Wit wa Yordan wading wizwil mabeb kushik ni pa chirung cha kwangul. Mem mading ni kukurumuk mwiyand kudiokal mwi mpat mimana tunta, . . . in kupesh adinga asendil Mushet wa Manswik wa [Yehova], imana pansh paumina mukach mwa wit wa Yordan, djat ni papwilau antu awonsu kumwauk.” (Jos. 3:12-17) Tong bil, chakasikesha mud ik michim ya antu amana mutapu wauma mem ma wit! Chikwau kand, ritiy ra in Isarel mudiay Yehova rakasikana mulong achingejina mu umutakel wend.
wp13 1/9 paj 16 par. 18
Sangaresh Muchim Wey Nich Yivurish ya Yehova
18 Chakin, Yehova kasadiningap kand yilay mulong wa antwend nlel unou, pakwez ukat kuyiyukish chilik chimwing mulong wa yisal yau ya ritiy. Usu wa kusadil wa Nzamb uyinkishin ukash wa kusal mudimu wayinkishau wa kulejan uruu wa Want pa mangand mawonsu. Yesu Kristu, Kaman mujim wa Yehova, wavumbulau wayikasikesha in kwilej end anch ukez kuyikwash mu mudimu winou wa usey palonday anch: “Yangany kudi antu a michid yawonsu . . . am nikez kwikal ni yenen machuku mawonsu, djat ni kwisudiel kwa mangand.” (Mat. 28:19, 20) Atuman avud adinga ni usany ap abutwalela, atwisha kuman ayinau anch spiritu utumbila wa Nzamb wayinkisha mushiku wa kulond kud antu akwau mu mudimu wa chingand.—Tang Kuseng 119:46; 2 Korint 4:7.
Mapit ma mu Spiritu
w04-F 1/12 p. 9 par. 2
Manans Majim ma Buku wa Joshua 5:14, 15
Nany udia “kalal wa chisak cha amasalay cha [Yehova]”? Chimeken anch kalal weza kumukasikesh Joshua pasambishau kukwat Ngand ya Kushilamu ndiy kamu “Dizu”—Yesu Kristu kurutu avadik mud muntu. (Yohan 1:1; Daniel 10:13) Chikasikeshin mud ik kwijik anch Yesu utumbishinau ud pamwing ni atushalapol a Nzamb nlel parishinau njit ja mu spiritu!
RUBING RA 27 NGOND WA 9–3 NGOND WA 10
YOM YA USEY YIDIA MU DIZU DIA NZAMB | JOSHUA 6-7
“Diosh Mes Mey Ku Yom Yamwamu”
w10 1/4 paj 24 par. 5
Diosh Mes Mey Ku Yom Yamwamu!
5 Pasutin kal mivu chitot, mes ma Akan mwin Isarel umwing mamubachika chakwel iya yom yimwing ya mu ul wa Yeriko. Nzamb waleta mbil anch yom yawonsu ya mu ul afanyina kuyishesh kudioshaku yom yikwau yafanyidinau kutwal “mu chipau cha [Yehova].” In Isarel ayiyula anch: “Ilamany ayinen ku yom yifanyidina kusheshik” kangal wanonany yom yidia mu ul. Pasalay Akan chitil, antu in Isarel akanganya kukwat ul wa Ai, ni avud pakach pau afa. Akan kalejanap chitil chend djat ni pamukwatau. Akan walonda anch: “Pinamana . . . nayovila yom yiney ris, chad nayinona.” Ris ra mes mend ramutwala ku kusheshik, pamwing ni “yom yawonsu yakwetingay.” (Jos. 6:18, 19; 7:1-26) Akan wayovila yom yamulikishau ris mu muchim wend.
w97-F 15/8 p. 28 par. 2
Mulong wak Tufanyidin Kulejan Yom Yiyimp?
Kulejan yitil kukat kukwash kuchidij kwishitul kwa chikumangen. Yehova ud Nzamb wishitwila ni utumbila. Uyitin in kumwifukwil end kwikal ishitwila mu spiritu ni kwikal ni mwikadil wishitwila. Dizu diend dapepilay ditubabeshin anch: “Ikalany mudi an amuziyidila Nzamb, kangal walondulany maku mayimp ma mujimbu, mudi muwadinganya pakur, piwadinganya kand kal wijikany yom ya Nzamb. Mudi mudiay wakutazukanya utumbil, niyen ikalany atumbila mu yaku yen yawonsu. Mulong afundil mu Mukand wa Nzamb anch: ‘Ikalany antu atumbila, mulong am nidi utumbila.’” (1 Pita 1:14-16) Anch kayipupinap antu asadina yom yiyimp ap kuyopat mu chikumangen, antu inay akutwish kwijondish chikumangen chawonsu ni Yehova ukutwish kudiosh chikas chend pa chikumangen.—Ilakej ni Joshua, shapitre wa 7.
wp10 1/4 paj 22 par. 8
Diosh Mes Mey Ku Yom Yamwamu!
8 In Kristu akin niyawiy akutwish kuwil mu maku ma mes ni ma mujimbu. Chawiy lel, Dizu dia Nzamb ditukasikeshin muntu ni muntu kwilam pantaliken ni yom yitutadina ni yitusotina. (1 Kor. 9:25, 27; tang 1 Yohan 2:15-17.) Job muntu utentamina wajingunina urund ukash udinga pakach pa kutal ni kusot. Ndiy walonda anch: “Nichipa machip ni mes mam, kinikutalap kand mes kudi amband.” (Job 31:1) Job kalikap kumukwat mband kusu nich chitongijok cha masandj pakwez walika kand kulam yitongijok ya masandj mu manangu mend. Yesu walejana anch manangu mafanyidin kwikal zwang makad yitongijok ya masandj palonday anch: “Muntu mwawonsu ukumutala mband wamwovil ris ra kulal nend, muntu [winou] wasal kal chitil cha kulal nend mu muchim wend.”—Mat. 5:28.
Mapit ma mu Spiritu
w15-F 15/11 p. 13 par. 2-3
Yipul ya in Kutang
Pakur, kwading chaku cha kuutekin musumb udia mwi mbumbu jikash chibeng kud amasalay ezina kuurishikish. Chikalap nchik uvud wa machuku masalang chibeng, antu awinang njit abuwang mapit mawonsu ma mu musumb, kuwejaku kand yakudia yadiau nich. In kukimbijol yom ya pansh ya pakur abudikina yakudia yivud mu mankur ma Yeriko. Buku umwing (Biblical Archaeology Review) ulondin anch: “Yom yivud yatanau mu mankur, kudioshaku jindond ja kuumbin yom ya kam, yading yakudia ya yisakol. . . . Uman winou ud wa pakampwil nakash mu mabuku malejena nsangu ja in kukimbijol yom ya pansh ya pakur ya mu Palestin. Yisu yimwing atanang nsamb umwing ap aad a yakudia, pakwez kutan muruzu wa yakudia mwamu chid chom chishimokishina.”
Kukwatijan ni rusangu ridia mu Bibil, in Isarel ading ni diyingishin diwamp diakulik kubuu yakuda ya antu ading mu Yeriko. Yehova wayileja anch kangal asal mwamu. (Jos. 6:17, 18) In Isarel arishikisha piswimp ni kwinsudien kwa chirung cha ruval kupwa kwa kwangul mbut, chisu chadingau antu nich miruzu ya mbut. (Jos. 3:15-17; 5:10) Mulong mu Yeriko mwashala yakudia yivud, chinech chimekeshin anch chibeng cha in Isarel chading kwau cha chisu chikemp mud mutapu urumburilay Bibil.
RUBING RA 4-10 NGOND WA 10
YOM YA USEY YIDIA MU DIZU DIA NZAMB | JOSHUA 8-9
“Yom Twilejidina ku Rusangu ra in Gabayon”
it-1-F p 1046
Gabayon
Mashakamin mau ni Joshua. Mu chirung cha Joshua, ngand ya Gabayon ading ayishich kud in Het, umwing wa michid sambwad ya in Kanan yafanyinau kujiyish. (Kuv 7:1, 2; Jos 9:3-7) In Gabayon ayitazukang kand anch in Amore, pakwez chimeken anch yisu yimwing ayitazukang in Kanan awonsu mwamu. (2Sam 21:2; ilakej ni Dis 10:15-18; 15:16.) Chinyim nau in Kanan akwau, in Gabayon ajingunina anch chikalap nchik amasalay a usu akwetau ap kujimb kwa musumb wau, kubwambwil kwafanyina kwikal usup mulong Yehova ndiy wading kuyirishin in Isarel. Pakwez, kupwa kwa kusheshik kwa musumb wa Yeriko ni wa Ai, amakund a mu Gabayon ading ashicha pamwing ap mu misumb yikwau yisatu ya in Het, musumb wa Kefira, Berot, ni Kirija Jarim (Jos 9:17), atuma amakundj kuya kumutal Joshua ku Giligal mulong wa kumwit chakwel ashakam nau mu chisambu. Amakundj inay ading adjadin yinzany ya masun ni masandal, ni ading ni yikit ya kutek maar ma nviny yibuzokina, antwuk a yakudia afurokina mapan, ni mikat yikweta kambukur mulong wa kwimekesh anch adiokil kwi ngand ya kulemp yakad kwikal mwi ngand yirishikishinau in Isarel. Amana chikas cha Yehova kusutin yom yashikena kud in Idjibit ni kud Sihon ni Og, ant a in Amore. Pakwez ikala ni manangu ma kulik kulond yom yashikena musumb wa Yeriko ni wa Ai, mud kumekesh anch nsangu jinej jading kandikal jishik “kwi ngand [yau ya kulemp] nakash” kurutu kwa awiy kutumbuk. Amakurump a mu Isarel ashinshikina mulong winou, ni itiya yom yiney, chawiy chasukau nau mansuk ni kulik kuyijip.—Jos 9:3-15.
wp11 1/11 paj 8 par. 14
“Kangal Wachingej Ronganyin Rey Amwiney”
14 Mulong tud akad kuwanyin, etwawonsu—ap kand amakurump akweta ukaliweny—tuswiridin kubabal pantaliken ni kuburen kumuchingejin Yehova mulong wa kututakel pitukwatina mipak. Shinshikin mutapu wasalay Joshua, mwin kumuswinkan Moses, ni amakundj amakurump a in Isarel pezau in Gabayon in manangu asala yom ya kudimban ni kulond anch adiokil kwi ngand ya kulemp. Pakad kumwipul Yehova, Joshua ni antu akwau asala chisambu ni in Gabayon, aswika nau manswik. Ap mwamu Yehova washikena ku kwitiy manswik mau, ni wasala anch kuburen kukimb umutakel wend kwinoku akufunda mu Bibil mulong wa ukwash wetu.—Jos. 9:3-6, 14, 15.
w04-F 15/10 p. 18 par. 14
“Endish Ngand”
14 Amakundj atumau alonda anch: “Etu atushalapol ey tudiokil kwi ngand [ya kulemp] nakash mulong wa [Yehova] Nzamb wey.” (Joshua 9:3-9) Yidjal ni yakudia yau yamekesha mud adiokala kulemp, pakwez mu win kashinsh ngand ya Gabayon yading kwau pa chintampu cha akilometre 30 ni ku Giligal. Mulong Joshua witiya yom yiney, ndiy ni amakurump a michid asuka mansuk ni Gabayon ni misumb ya piswimp yading mu umwing ni Gabayon. Ov, kubabal kwa in Gabayon kwadinga kwau mulong wa kwiyep disheshik? Chakin kamu, ading aswirikedin kwikal ni dilau dia Nzamb wa Isarel. Yehova witiya anch in Gabayon ikala “in kuchay nkuny ni kuvit mem ma mu chikumbu cha Nzamb,” afanyina kuchayang nkuny ja ku chintamb cha koshin milambu. (Joshua 9:11-27) In Gabayon itiya kuwanyish yisend yiney yitina kwikepish mu mudimu wa Yehova. Chimeken anch, amwing pakach pau ading pakach pa a Nefusim adiokala ku Babilon mulong wa kwez kukwash mudimu wa kutunguril tempel. (Esidera 2:1, 2, 43-54; 8:20) Tukutwish kwimburij mwikadil wau kusutin kusal usu wa kulam chisambu ni Nzamb ni kuwanyish yisend yitina kwikepish mu mudimu wend.
Mapit ma mu Spiritu
it-2-F p. 523
Kukudik
Mu chijil chapanay Yehova kud in Isarel, atubaaj amwing afanyinang kuyikudik ku mutond kupwa kwa kuyijip, mud ‘ayindamishinau kal kud Nzamb.’ Kuyikudik mwamu kurutu kwa antu chading mulong wa kuyibabesh nich antu akwau. Pakwez mujimbu wakudikangau ading afanyidin kuudiosh pa mutond ni kuujik kurutu kujala; mulong kuulik pa mutond uchuku wa kabuj kwafanyina kwijondish ngand yayinkishau in Isarel kud Nzamb. (Kuv 21:22, 23) In Isarel alimishang chijil chinech ap anch muntu wajipangau kadingap mwin Isarel.—Jos 8:29; 10:26, 27.
RUBING RA 11-17 NGOND WA 10
YOM YA USEY YIDIA MU DIZU DIA NZAMB | JOSHUA 10-11
“Yehova Wayirishina in Isarel Njit”
it-1-F p. 48
Adonisedek
Mwant wa Yerusalem chisu chandamau in Isarel mwi Ngand ya Kushilamu. Adonisedek wibomba ni tumant twa kwingangel kwa Yordan nich chitongijok cha kubomb usu wau mulong wa kumurishikish Joshua. (Jos 9:1-3) Pakwez, in Het a mwi ngand ya Gabayon asala chisambu ni Joshua. Chawiy, Adonisedek wabomba amasalay end pamwing ni amasalay a ant akwau anying a in Amore mulong wa kuyipup ni kuyovish antu akwau wom wa kusut ku mutambu wa akankuny nau, chawiy wateka chibeng chend kurutu kwa Gabayon ni wasambisha kumurishikish. Joshua wayikamunina in Gabayon mu mutapu ushimokishena ni chisak chinech cha amasalay au ant atan abomba usu pamwing chakanganya njit mu mutapu ukwatishena usany, ant inay achinyina ku Makeda ni kwawiy kwayikwatinau mu mandam. Joshua amwinend wamujipa Adonisedek ni ant akwau anying kurutu kwa amasalay end, kupwa wayikudika pa mitond. Kwinsudien mijimbu yau ayidjibula mu mandam ni mawiy mikala nzay yau.—Jos 10:1-27.
it-1-F p. 1028
Mayal ma Ruval
Yehova wamasadina. Mayal mad pakach pa yom yasadinay Yehova pasak mulong wa kuwanyish mazu mend ni mulong wa kumekesh kujimb kwa dikand diend. (Kus 148:1, 8; Is 30:30) Kapamp ka kusambish kasadinay Yehova mulad winou tukatanin mu rusangu ra chipupu cha sambwad chayishikena in Idjibit wa pasak, mayal makash ma ruval mashesha masuk, mitond, ni majipa antu ni annam ading mu musuk, pakwez mayishikap in Isarel ading ku Gosen. (Kub 9:18-26; Kus 78:47, 48; 105:32, 33) Kupwa, mwi Ngand ya Kushilamu, chisu chezau ik Isarel mu umutakel wa Joshua mulong wa kuyikamunin in Gabayon ading arishikishinau kud chisak cha amasalay au ant atan a in Amore abomba usu wau pamwing, Yehova wanakisha mayal majim ma ruval pad in Amore inay. Chawiy, afa ku mayal awiy ading avud kusutamu ajipau kud in Isarel kwi njit.—Jos 10:3-7, 11.
w04-F 1/12 p. 11 par. 1
Manans Majim ma Buku wa Joshua 10:13
Yom ya mutapu winou yatwishika kusadik mutapu ik? “Ov, kud chom chikutwisha kumusut Yehova chipim,” ndiy udia Sakatang wa diur ni divu? (Disambishil 18:14) Anch ukatin, Yehova ukutwish kuswimp mutapu unyingumukining divu chakwel antu adia pa divu aman muten ni ngond mud yishemunikinap. Ap kand, ukutwish washa divu ni ngond chakwel yidandamen kunyingumuk, pakwez ndiy wapengamish nsis ja muten ni ngond chakwel jidandamen kutokish pa divu. Chikalap nchik mutapu wasadika yom, “kand kal kwikalap dichuku mudi dinidia” mu rusangu ra antu.—Joshua 10:14.
Mapit ma mu Spiritu
w09-F 15/3 p. 32 par. 5
Yipul ya in Kutang
Ap anch mabuku mamwing amajimbwil mu Bibil ni mading ni nsangu jakin, chinech chifanyidinap kutubachik kutong anch amapepila kud Nzamb. Pakwez, Yehova Nzamb wachidija mifund yawonsu yading ni ‘dizu dia Nzamb,’ ni “dikushakam chikupu.” (Isay 40:8) Chakin kamu, nsangu jafundikishay Yehova mu mabuku 66 madia mu Bibil tukweta, yawiy yom yikwetay nich mwin Kristu kuswir mulong wa kwikal “uwanyidina ni kwikal kand nich ukash wa kusal midimu yawonsu yiwamp.”—2 Tim. 3:16, 17.
RUBING RA 18-24 NGOND WA 10
YOM YA USEY YIDIA MU DIZU DIA NZAMB | JOSHUA 12-14
“Muziyina Yehova nich Muchim Wey Wawonsu”
w04-F 1/12 p. 12 par. 2
Manans Majim ma Buku wa Joshua 14:10-13.
Ap anch wading ni muvu 85, Kaleb witiyina chisend chikas cha kuyopat antu ading ashicha mu Heberon. Ndond yiney ading ayishich kud in Anak ading akweta yimbu yilemp kuyisutamu awiy. Kusutin ukwash wa Yehova, amuranjit inay akweta ukaliweny awina njit ni Heberon wikal musumb wa kwikangil. (Joshua 15:13-19; 21:11-13) Chilakej cha Kaleb chitukasikeshin kulik kwiyep yisend ya mu mudimu wa Nzamb yimekena anch yikasiken.
w06 1/10 paj 17 par. 11
Kasikanany mu Ritiy ni Kumwov Nzamb Wom
11 Ritiy riner riyil kurutu. Rikat kupam pitudandamedina kushakam kukwatijan ni uyakin, ‘kupak’ yiyukish, ‘kuman’ yakul ku malembil metu ni, mu jinjil jikwau, patumena umutakel wa Yehova mu mwom wetu. (Kuseng 34:8; 1 Yohan 5:14, 15) Tukutwish kwikal ni kashinsh anch ritiy ra Yoshua ni Kaleb rading rikash papakau kuwap kwa Nzamb. (Joshua 23:14) Tushinshikinany manans manam: Apanda mu weny wa mivu 40 mwi mpay, mud mwashilayimu Nzamb. (Kuchind Michid 14:27-30; 32:11, 12) Ayinkisha chisend chijim mu mivu musamban ya kukwat Kanan. Kwinsudiel, asangera mwom ni ukash wa mujimbu uwamp ni atambula uswan wau wa pakampwil. Chakin kamu, Yehova ukat kuyifut antu akata kumusadil nich kushinshaman ni kwikasikesh!—Joshua 14:6, 9-14; 19:49, 50; 24:29.
Mapit ma mu Spiritu
it-1-F p. 1032
Gebal
Yehova wateka “ngand ya in Gebal” pakach pa ndond yafanyinau kukwat in Isarel pa chirung cha Joshua. (Jos 13:1-5) Antu amwing akat kulond anch yom yiney yovikenap, mulong ngand ya Gebal yading kulemp mutambu wa kwiyand kwa Isarel (piswimp akilometre 100 ni ku Dan) ni chimeken anch angand yiney kandikal yikalangap mwinshin mwa want wa Isarel. In kukimbijol piur pa milong ya Bibil amwing alondin anch mazu ma Hebereu mu verse winou amaswimpa ni anch amuchirish mwadingay pakur, verse winou wading ulondin anch “ngand yidia piswimp ni ku Liban,” ap anch ‘kushik ni ku mwimbu wa in Gebal.’ Ap mwamu, tukutwish kuman anch kushilamu kwa Yehova kudia mu Joshua 13:2-7 kwafanyina kuwanyin ching anch in Isarel aziyin. Chawiy, pamwing ap akanganya kukwat ngand yiney mulong wa kubwambwil kwau.—Ilakej ni Jos 23:12, 13.
RUBING RA 25-31 NGOND WA 10
YOM YA USEY YIDIA MU DIZU DIA NZAMB | JOSHUA 15-17
“Chidij Uswan Wey wa Usey”
it-1-F p. 1101 par. 2
Heberon
Pading padandamedinau in Isarel kusej kurul kwa Kanan, ayishesha antu ading mu Heberon pamwing ni mwant wau (chimeken kamu anch ndiy mwant wamuswana Hoham) (Jos 10:36, 37). Pakwez, pasheshau want wa in Kanan kud in Isarel inay ading atakedinau kud Joshua, chimeken anch katekap kapamp kamwing amasalay mulong wa kuchidij mimbu ya ngand yakwatau. Chawiy in Anak achirika kand mu Heberon, pamwing ap pa chisu chading chirishinau in Isarel njil kwi ndond yikwau, chawiy kupwa kwa chisu chikemp, chamwita Kaleb (ap an amakundj a Yuda ading mu umutakel wend) kuyitambul musumb winou. (Jos 11:21-23; 14:12-15; 15:13, 14; Ank 1:10) Kwinsambishin musumb winou aupana kud Kaleb wa ku muchid wa Yuda, kupwa auteka kwikal musumb utumbila wa kwikangil. Ausadina kand mud musumb wa midimu ya win kupesh. Chawiy, “yir ya musumb [wa Heberon]” ni mal mau yikala uswan wa Kaleb.—Jos 14:13, 14; 20:7; 21:9-13.
it-2-F p. 1097
Mudimu wa ku Usu
Kuyisadish antu “mudimu wa ku usu” (mu Heb., mas) chading chaku chipalangena nakash pakur, mulong yisu yivud antu awinangau kwi njit ayikwatang mu ubindj. (Kuv 20:11; Jos 16:10; 17:13; Esi 10:1; Is 31:8; Mad 1:1) Chisu chadingau in Isarel atubindj in kusal midimu ku usu mu umutakel wa ant in Idjibit akachisum, asambisha kutung misumb yikweta yikumbu yijim ya kulamin yom, musumb wa Piton ni Ramises. (Kub 1:11-14) Kupwa, pandamau mwi Ngand ya Kushilamu, in Isarel kaziyinap chijil cha Yehova cha kuyopat in Kanan awonsu ni kuyijiyish. Asambisha kuyisadish mudimu wa ku usu mud atubindj. Chinech chaletisha yibudikin ya ushon nakash mulong chayishikija in Isarel kusambish kwifukwil anzamb a makasu. (Jos 16:10; Ank 1:28; 2:3, 11, 12) Mwant Solomon wadandamena kupandakesh midimu ya ku usu ya an a majuku ma in Kanan, charumburik anch in Amore, in Het, in Periz, in Hev ni in Jebus.—1Ant 9:20, 21.
it-1-F p. 390 par. 4
Kanan
Ap anch in Kanan avud apanda ku kurishikish kwinoku kujim ni kubwambwil ku usuk, pakwez tukutwish kulond anch “[Yehova wapana] ngand yawonsu kud in Isarel mud mwachipay kuyipan kud angakau,” wayinkisha “kwiswedish ku mimbu yau yawonsu,” ni “kushilamu kwawonsu kwa [Yehova] kwashilayimu kud in Isarel kikwarezikap, pakwez yawonsu yawanyina.” (Jos 21:43-45) Michid yawonsu ya akankuny yading yiyombilamu in Isarel yading ni wom ni yadingap kand ya ubaj kud in Isarel. Nzamb watakela kulond anch ukez kayopat in Kanan “pakemp pakemp” chamwamu anch mwi ngand mwashal kapamp kamwing mwakad antu, mukuvulijan annam a mwisuku. (Kub 23:29, 30; Kuv 7:22) Ap anch in Kanan ading akwet yom ya njit ya piur nakash, mud matemb ma njit makweta ma kup-kup, tukutwishap kumufish nich Yehova anch wakanganya kuwanyish kushilamu kwend mulong in Isarel akanganya kukwat ndond jimwing ja ngand. (Jos 17:16-18; Ank 4:13) Pakwez, rusangu ra Bibil rimekeshin anch yisu yimwing in Isarel akanganya kuwin mulong wa kuburen kushinshaman kwau.—Kuch 14:44, 45; Jos 7:1-12.
Mapit ma mu Spiritu
w15-F 15/7 p. 32
Ov, Wij?
Ov, mu Isarel wa pakur mwading mitond nakash mud mulejenay Bibil?
BIBIL ulejen anch yikunku yimwing ya Ngand ya Kushilamu yading ni madit mwadinga mitond ‘yivud nakash.’ (1 Ant 10:27; Jos. 17:15, 18) Pakwez, mulong nlel madit mavud amanongishin kal, antu amwing akutwish kwidjidjek.
Buku umwing (Life in Biblical Israel) mu inglish urumburil anch: “Mu Isarel wa pakur mwading madit nakash kusutamu nlel.” Mitond yilemp yading yivulijadina nakash yading mitond ya sapin (Pinus halepensis), mitond yitazukinau anch chênes de Palestine (Quercus calliprinos), ni mitond yikwau yitazukinau anch térébinthes (Pistacia palaestina). Mu Shefela, ndond yikweta mikandu yilondulijadina yidia pakach pa mikandu ya mu Yuda ni Chikum cha karung wa Mediterane, mwading mitond nakash ya sycamore (Ficus sycomorus).
Buku umwing (Plants of the Bible) mu inglish ulondin anch, nlel unou ndond jimwing mu Isarel mwikil mutond ap umwing. Yom ik yimwing yasala anch mitond yipwa? Buku winou urumburil anch yom yiney yashikena pakemp pakemp. Ulondin anch: “Muntu wadandamena kujiyish mitond mulong wa kuman ndond ya kudim ni ya kudishin annam, pakwez kand mulong wa kukimb mabay ma kutung nich ni kwosh makal.”