Yehova Ndiy “Ukata Kumekesh Yom Yijingamina”

“Nzamb wey udi mujim kupandakanamu akish awonsu, ndiy Nsalejau wa ant awonsu, ndiy umwing ukata kumekesh yom yijingamina.”—DAN. 2:47.

MUTAPU IK UKUTWISHA KWAKUL?

Ov, chom ik chitulejinau kudi Yehova kachom ni kachom piur pa machuku ma kurutu?

Ov, chom ik chifanikechina mitu musamban ya kusambish ya nnam wa chidiany?

Ov, chom ik chidia cha pamwing pakach pa nnam wa chidiany ni chirumbidij chamanay Nebukadinesar?

1, 2. Ov, chom ik chatulejay Yehova, ni mulong wak wasalay mwamu?

OV, WINYIKEL ik ukeza kuyikel pa divu pakeza Want wa Nzamb kushesh winyikel wa antu? Twij chakul—atulejin chakul chinech kudi mwin “Kumekesh yom yijingamina,” Yehova Nzamb. Ndiy utukwashin kwijik winyikel winou kusutil ku yom yafundau kudi muprofet Daniel nenday kambuy Yohan.

² Yehova wayileja antu inay yishimushimu yilondulijadina yisambidina piur pa kuswinkanijan kwa annam. Ndiy wamuleja kand Daniel kurumburik kwa chilat cha uprofet chimekeshina chirumbidij chijim nakash cha chikung. Yehova wafunda jinsangu jinej ni wajilama mu Bibil chakwel jitukwasha. (Rom 15:4) Ndiy wasala mwamu mulong wa kukasikesh ruchingej retu anch piswimp ap Want wend ukez kushesh winyikel wawonsu wa antu.—Dan. 2:44.

3. Chakwel tutesha nawamp uprofet winou, ov, chom ik tufanyidina kutesh cha kusambish, ni mulong wak?

³ Yawonsu yaad, rusangu ra Daniel nenday Yohan rikatap kulejan ching kusu piur pa ant chinan kusu, ap winyikel wa antu, pakwez rilejen kand chisu chikeza kumekan winyikel winou. Pakwez, tukutwish kutesh nawamp uprofet winou ching anch twatesh kurumburik kwa uprofet wa kusambish wafundau mu Bibil. Ov, mulong wak? Mulong kuwanyin kwa uprofet udi umwing wa mutu wa mulong wa Bibil. Chawiy lel, udi moj ukwatina uprofet ukwau mawonsu.

MBUT JA NNAK NI NNAM WA CHIDIANY

4. Ov, anany asadila mbut ya mband, ni chom ik chikeza mbut yiney kusal?

⁴ Kupwa kwa kubwambwil kwashikena mu Eden, Yehova wapana kushilamu anch “mband” ukez kuval “mbut.”a (Tang Disambishil 3:15.) Mbut yiney yikez kumuchany nnak, Satan, ku mutu. Kupwa Yehova walejana anch mbut yiney yikez kwez kusutil kudi Aburaham, yikez kudiokil ku muchid wa in Isarel, yikez kwikal mwin Yuda, ni kuvadikin mu dijuku dia Mwant David. (Dis. 22:15-18; 49:10; Kus. 89:3, 4; Luka 1:30-33) Chikunku cha kusambish cha mbut chamekan kwikal Yesu Kristu. (Gal. 3:16) Chikunku chikwau cha mbut chidi cha yid yazizidilau nich spiritu ya chikumangen cha in Kristu. (Gal. 3:26-29) Yesu ni antu azizidilau many inay adi mu uumwing mulong wa kusal Want wa Nzamb, chom chikezay kusadil Nzamb pakezay kumuchany Satan.—Luka 12:32; Rom 16:20.

5, 6. (a) Ov, mutapu ik wajinguninau Daniel ni Yohan winyikel uvud wa dikand wa mangand? (b) Ov, mitu ya nnam wa chidiany yidia mu Kujingunik yirumburikin ik?

⁵ Uprofet winou wa kusambish wapanau mu Eden walejana kand anch Satan ukez kaval “mbut.” Mbut yend yikez kumekesh ukankuny, ap rukis, pantaliken ni mbut ya mband. Ov, anany adia mbut ya nnak? Antu awonsu akata kwilikej rukis ra Satan ra Nzamb ni akata kuyipompat antu a Nzamb. Kudiosh pasak, Satan watenchika mbut yend kusutil ku yisak kushalijan ya politik, ap kusutil ku mant. (Luka 4:5, 6) Pakwez, kudi ching kusu mant makemp ma antu mikala nich usu ukash padi antu a Nzamb, pa muchid wa in Isarel ap ku chikumangen cha in Kristu azizidilau many. Ov, mulong wak yom yiney yidi ya usey? Mulong alejen mulong wak uprofet wa Daniel ni Yohan wisambidin piur pa winyikel ujim mudi winou chinan kusu.

⁶ Kwinsudiel kwa mivu chitot ya kusambish C.C., Yesu wavumbulau wamwinkisha kambuy Yohan yishimushimu yilondulijadina ni yamushena. (Kuj. 1:1) Mu chishimushimu chimwing, Yohan wamumana Djabul, amumekeshin mudi nnak mujim, wimanang kal ku mutambu wa karung kajim. (Tang Kujingunik 13:1, 2.) Yohan wamana kand nnam wamushena udiokila mu karung ni utambwil uyaj ukash kudi Djabul. Kapamp kakwau, mwangel wamuleja Yohan anch mitu sambwad ya nnam usuz, udia chirumbidij cha nnam udia mu Kujingunik 13:1, umekeshina “ant sambwad,” ap winyikel. (Kuj. 13:14, 15; 17:3, 9, 10) Pa chisu chafunday Yohan yom yiney, atan pakach pa mitu yiney adi awil kal, umwing wading ukat kuyikel, ni mukwau wading “kand kal eza.” Ov, misu majin ma mant minam, ap winyikel wa dikand wa mangand mawonsu? Shinshikinany amboku mutu ni mutu wa nnam ulejenau mu Kujingunik. Tukez kuman kand mutapu ik yawejinaku Daniel yiletin ronganyin mu kachom ni kachom piur pa mant minam mavud, yisu yimwing kurutu kwa kwikalaku.

IDJIBIT NI ASIRIA —MITU YAAD YA KUSAMBISH

7. Ov, mutu wakusambish urumburikin chom ik, ni mulong wak?

⁷ Mutu wa kusambish wa nnam urumburikin Idjibit. Mulong wak? Mulong Idjibit ndiya wading dikand dia kusambish kumekesh ukankuny pantaliken ni antu a Nzamb. An a Aburaham—kwafanyidina kudiokal mbut ya mband—avulijana nakash mu Idjibit. Chawiy lel, Idjibit wamupompata Isarel. Satan wasala usu chakwel ayishesha antu a Nzamb kurutu kwa kwez kwa mbut yiney. Mutapu ik? Kusutil ku kumubachik Farao chakwel ayijipa an amakundj awonsu avalau in Isarel. Yehova wapandakana kupompat kwinoku ni wayikwola antwend ku uswik wa Idjibit. (Kub. 1:15-20; 14:13) Kupwa wayandjika in Isarel Mwingand ya Kushilamu.

8. Ov, nany udia mutu wa kaad, ni chom ik chapakishay kusal?

⁸ Mutu wakaad wa nnam wading Asiria. Want ukash wapakisha ni wawiy kuyishesh antu a Nzamb. Chakin, Yehova wasadila Asiria mudi chom chend cha kuyipup nich michid dikum ya want mulong wa difukwil diau dia akish ni kubwambwil kwau. Kupwa, in Asiria amwasa Yerusalem njit. Satan wading pamwing ap ni rutong ra kushesh dijuku dia want mukezay kuvadikin Yesu. Njit jinej jadingap chikunku cha rutong ra Yehova, ni ndiy wayikola mu chilay antwend ashinshamena kusutil ku kuyishesh akankuny nau.—2 Ant 19:32-35; Isay 10:5, 6, 12-15.

BABILON—MUTU WA KASATU

9, 10. (a) Ov, chom ik chayilikidilay Yehova in Babilon kusal? (b) Chakwel uprofet uwanyina, chom ik chafanyidina kushiken?

⁹ Mutu wa kasatu wa nnam wa chidiany wamanau kudi Yohan udi want wadinga ni Babilon mudi musumb ujim. Yehova wayilikidila in Babilon chakwel ashesha Yerusalem ni ayiteka antwend mu uswik. Pakwez kurutu kwa kulikidil chakwel amana usany winou, Yehova wayibabesha in Isarel in kubwambwil anch mar minam makez kuyishiken. (2 Ant 20:16-18) Ndiy watakela kulejan anch dijuku dia ant alejau anch akez kushakam pa “ditand diatenchikay [Yehova]” mu Yerusalem akez kudidiosh. (1 Jnsg. 29:23) Pakwez, Yehova washilamu kand anch mwanend a Mwant David, muntu ‘watondau,’ ukez kwez ni kutambul ulabu.—Ezek. 21:25-27.

¹⁰ Uprofet ukwau walejana anch in Yuda akez kudandamen kwifukwil mu chikumbu cha Nzamb mu Yerusalem pakezay kushik Mesia washilaumu, ap Uzizidilau Many. (Dan. 9:24-27) Uprofet wa kusambish, wafundau kurutu kwa kuyandjik in Isarel mu uswik mu Babilon, walejana anch muntu winou ukez kuvadikin mu Betlehem. (Mike 5:2) Anch uprofet winou wafanyidina kuwanyin, in Yuda afanyidina kuyidiosh mu uswik, ni kuchirik mwin ngand yau, ni kutungiril chikumbu cha Nzamb. Pakwez chadingap chitongijok cha Babilon cha kuyidiosh in Isarel mu uswik. Ov, mutapu ik wafanyidina kupandakan chikangesh chinech? Yehova wapana chakul kudi muprofet wend.—Amos 3:7.

11. Ov, mu mitapu ik kushalijan yalejanau piur pa Want wa in Babilon? (Tal not.)

¹¹ Muprofet Daniel wading pakach pa aswik asendau mu Babilon. (Dan. 1:1-6) Yehova wamusadila chakwel alejana piur pa kuswinkanijan kwa mant makeza kwikalaku kupwa kwa winyikel winou wa dikand dia mangand mawonsu. Yehova wamekesha ujindj winou, pasadilay yijingidij kushalijan. Kupwa, ndiy wasala anch Nebukadinesar Mwant wa Babilon alata chilat cha chirumbidij chijim chasalau nich yikung kushalijan. (Tang Daniel 2:1, 19, 31-38.) Kusutil kudi Daniel, Yehova walejana anch mutu wa utad wa or wa chirumbidij chadinga chijingidij cha Want wa in Babilon.b Winyikel wa dikand dia mangand mawonsu kupwa kwa Babilon aulejana kusutil kwi ntul ni makas ma utad wa argent. Ov, chom ik chikeza kwikal winyikel winou, ni mutapu ik ukezau kwikal ni antu a Nzamb?

IN MEDIY NI IN PERIS —MUTU WA KANYING

12, 13. (a) Ov, chom ik chalejanay Yehova piur pa kuwa kwa Babilon? (b) Ov, mulong wak choviken anch in Mediy ni in Peris ayimekeshin mudi mutu wa kanying wa nnam wa chidiany?

¹² Mivu chitot ni kusut kurutu kwa chirung cha Daniel, Yehova walejana kusutil kudi muprofet Isay kachom ni kachom piur pa winyikel wa dikand dia mangand mawonsu ukeza kukwat Babilon. Yehova kalejanap ching kusu mutapu ukeza kuwa musumb wa Babilon, pakwez walejana kand ni dijin dia muntu wafanyidina kuukwat. Ntakel winou wading Sirus wa in Peris. (Isay 44:28–45:2) Daniel watambula uprofet waad ukwau piur pa Winyikel wa Dikand dia Mangand Mawonsu wa in Mediy ni Peris. Want umwing aumekesha mudi nnam wa chidiany wading wimanyina pa mend ku mutambu umwing. Amuleja anch ‘adia mbij jivud.’ (Dan. 7:5) Mu chishimushimu chikwau, Daniel wamana winyikel winou waad wa dikand dia mangand mawonsu aumekeshin mudi ikwal a mukoku ukweta misengu yaad.—Dan. 8:3, 20.

¹³ Yehova wasadila Want wa in Mediy ni in Peris chakwel uwanyisha uprofet kusutil ku kukwat Babilon ni kuyichirish in Isarel mu ul wau. (2 Jnsg. 36:22, 23) Kupwa, winyikel wawiy winou wasambisha kuyishesh kand mar antu a Nzamb. Mukand udia mu Bibil wa Ester ulejen mutapu wakwatau mpung kudi mukurump wa winyikel wa in Peris, muntu wadinga ni dijin dia Haman. Ndiy watenchika yom chakwel ayijipa in Yuda awonsu adinga mu Want ujim wa in Peris ni wateka dichuku kampand diafanyinau kuyijip. Chidi ching kusu mulong wa ukwash wa Yehova chawiy lel antu end ayikinga kand ku rukis ra mbut ya Satan. (Est. 1:1-3; 3:8, 9; 8:3, 9-14) Chawiy lel, in Mediy ni in Peris, ayimekesha mudi mutu wa kanying wa nnam wa mukand wa Kujingunik.

GREK—MUTU WA KATAN

14, 15. Ov, yom ik yalejanay Yehova kachom ni kachom piur pa Want wa pasak wa Grek?

¹⁴ Mutu wa katan wa nnam wa chidiany udia mu mukand wa Kujingunik urumburikin Grek. Mudi mwamekeshay Daniel kwinsambishil paletay kurumburik kwa chilat cha Nebukadinesar, winyikel wa dikand winou umwing aumekesha nich divumu ni nkum ya utad wa bronze wa chirumbidij. Daniel watambula kand yishimushimu yaad yilejen kand kachom ni kachom piur pa mutapu ukeza kwikal want winou ni piur pa kuyikel kwau kukash.

¹⁵ Mu chishimushimu chimwing, Daniel wamana want wa Grek akat kuufanikesh ni chisumpu ukweta mpur jinying, jimekeshina anch want winou ukez kukwat mant makwau swaa. (Dan. 7:6) Mu chishimushimu chikwau, Daniel walejana mutapu wamujipau kapamp kamwing ikwal a mukoku ukweta misengu yaad ap mant ma in Mediy ni in Peris, kudi mukoku umwing wadinga ni musengu ujim. Yehova wamuleja Daniel anch ikwal a mukoku wamufanikesha Grek ni musengu ujim wamufanikesha umwing wa ku ant end. Daniel wafunda kand anch musengu ujim akez kuubukun ni misengu yikemp yinying yikez kubudik pa ndond padinga musengu ujim. Ap anch uprofet winou aufunda mu mivu chitot kurutu kwa kusambish kuyikel kwa Grek, yom yasambisha kwikal yakin kachom pa kachom. Alexandre le Grand, mwant mukash wa Grek wa pasak, wasambisha kurish ni want wa in Mediy ni in Peris. Musengu winou wabukuka, chawiy lel, mwant mujim wafa padingay uchidi ni usu wend ni padingay ni mivu 32 kusu. Kupwa, want winou awaurila pakach pa amakurump a masalay anying.—Tang Daniel 8:20-22.

16. Ov, chom ik chasalay Antiochus IV?

¹⁶ Pakwatay Peris, Grek wasambisha kuyikel pa ngand ya antu a Nzamb. Pa chisu chinicha, in Yuda achirika kand Mwingand ya Kushilamu ni asambisha kutungiril chikumbu cha Nzamb mu Yerusalem. Awiy ading achidi antu atondau kudi Nzamb, ni kutungiril temple kwading kuchid kand mufulandal wa difukwil diakin. Pakwez, mu mivu chitot ya kaad K.C.C., Grek, mutu wa katan wa nnam wa chidiany, wayirishisha antu a Nzamb. Antiochus IV, umwing wa answan a Want wa Alexandre wiyaurila, wateka chintamb cha apagan pa ndond padinga chikumbu cha Nzamb mu Yerusalem ni wasambisha kuyijip antu adinga ni kwifukwil difukwil dia in Yuda. Ov, chidi chisal cha chisum mud ik ku mutambu wa mbut ya Satan! Pakwez, kupwa, Grek wasambisha kuyikel mudi winyikel wa dikand dia mangand mawonsu. Ov, chom ik chikeza kwikal mutu wa musamban wa nnam wa chidiany?

ROM—MUTU WA MUSAMBAN, ‘UYIMP NAKASH NI UKWATISHENA WOM’

17. Mutu wa musamban wasala mudimu ik ukash mu kuwanyin kwa Disambishil 3:15?

¹⁷ Rom wading ukat kuyikel patambulay Yohan chishimushimu cha nnam wa chidiany. (Kuj. 17:10) Mutu wa musamban wasala mudimu ukash mu kuwanyin kwa uprofet wafundau mu Disambishil 3:15. Satan wayisadila amakurump an in Rom chakwel amujipa mbut mu chisu chikemp, ap kumusum “ku kapolantundu kend.” Mutapu ik? Awiy amufisha nich Yesu milong ya makasu anch ukat kuyirumbul antu kupwa amujipa. (Mat. 27:26) Pakwez, chitat chinech chapwa mulong Yehova wamuvumbula Yesu.

18. (a) Ov, muchid ik usu watonday Yehova, ni mulong wak? (b) Ov, mutapu ik wadandamena mbut ya nnak kumekesh rukuny pantaliken ni mbut ya mband?

¹⁸ Antakel a relijon wa in Isarel inunga pamwing ni Rom mulong wa kumujip Yesu, ni antu avud mu muchid amulika niyawiy. Chawiy lel, Yehova wayilika in Isarel a chivadikin kwikal antwend. (Mat. 23:38; Mid. 2:22, 23) Ndiy utondin katat muchid usu, “Isarel wa Nzamb.” (Gal. 3:26-29; 6:16) Muchid winou wading chikumangen cha in Kristu azizidilau many cha in Yuda pamwing ni Akamichid. (Efes 2:11-18) Kupwa kwa rufu ra Yesu ni kuvumbuk, mbut ya nnak yadandamena kumekesh rukuny pantaliken ni mbut ya band. Yisu yivud, Rom wapakisha kushesh chikumangen cha in Kristu, chikunku chakaad cha mbut.c

19. (a) Ov, mutapu ik ulejenay Daniel piur winyikel wa musamban wa dikand dia mangand mawonsu? (b) Ov, chom ik chikezau kwisambin mu mutu ukwau?

¹⁹ Mu chilat cha murumburilau Nebukadinesar, Rom amumekesha mudi yidjatil ya utad ujal. (Dan. 2:33) Daniel wamana kand chishimushimu chadinga chakad kurumburil ching kusu Want wa in Rom pakwez charumburila kand winyikel wa dikand dia mangand mawonsu ukeza kwikalaku pa ndond ya in Rom. (Tang Daniel 7:7, 8.) Mu mivu chitot, Rom wamekana kudi akankuny nend mudi ‘ukwet usu ukwatishena wom, uyimp nakash.’ Pakwez, uprofet watakela kulejan anch “misengu dikum” yikez kulank ku want winou ni umwing wa pakampwil ukez kwikal nich katumb nakash. Ov, misengu yiney dikum yidi ik, ni kamusengu kakemp kadi ik? Ov, mu mutapu ik wambatena kamusengu kakemp ni kurumburil kwa chirumbidij chijim chamanay Nebukadinesar? Mutu wa mulong udia pa paj wa 16 ukez kushinskikin pa yakul yiney.

[Mazu madia kwishin kwa paj]

Yehova Ulejen “Yom Yisotila Kwez Kumekan Swa”

“Kuburik kwa Yesu Kristu kwamwinkay Nzamb kumekesh kudi atushalapol end yom yisotila kwez kumekan swa.”—KUJ. 1:1, TMK.

OV, MUTAPU IK UKUTWISHA KWAKUL?

Ov, yikunku ik ya chirumbidij chijim yifanikeshina Winyikel wa Dikand dia Mangand Mawonsu dia Anglo-Américaine?

Ov, mutapu ik umekeshinay Yohan urund udia pakach pa Winyikel wa Dikand dia Mangand Mawonsu dia Anglo-Américaine ni Nations Unies?

Ov, mutapu ik walejenau Daniel ni Yohan disudiel dia winyikel wa antu?

1, 2. (a) Ov, uprofet wa Daniel ni wa Yohan utukwashin kusal ik? (b) Ov, mitu ya kusambish musamban ya nnam wa chidiany yading yik?

UPROFET wa Daniel ni wa Yohan ulejen yom yitukwashin kutesh kurumburik kwa yinship yivud yisadikina katat ni yikeza kusalik pa mangand mu machuku ma kurutu. Ov, chom ik tukutwisha kwilej anch twilikej chishimushimu cha Yohan cha nnam wa chidiany, ni rusangu ra Daniel piur pa nnam uletina wom wadinga ni misengu dikum, ni kwijikish kwa Daniel piur pa kurumburik kwa chirumbidij chijim? Ov, kutesh nawamp uprofet winou kukez kutubachik kusal ik?

² Twisambinany amboku katat piur pa chishimushimu cha Yohan cha nnam wa chidiany. (Kuj., shapitre wa 13) Mudi mutwamena mu mutu wa mulong wasutina, mitu musamban ya kusambish ya nnam yirumburikin Idjibit, Asiria, Babilon, in Mediy ni Peris, Grek, ni Rom. Awonsu amekesha anch akisin mbut ya band. (Dis. 3:15) Rom, mutu wa musamban, washala mwin kuyikel upandakena usu pa mangand mu yitot ya mivu kupwa kwa Yohan kufund chishimushimu chend. Kupwa mutu wa sambwad wafanyidina kulank pa ndond ya Rom. Ov, nany wafanyidina kwikal winyikel wa dikand dia mangand mawonsu dia politik, ni mutapu ik dela kuyiman mbut ya mband?

GRANDE-BRETAGNE NI ÉTATS-UNIS IKALA DIKAND

3. Ov, nnam wovishena wom ni ukweta misengu dikum urumburikin ik, chom ik chirumburikina misengu dikum?

³ Tukutwish kujingunin mutu wa sambwad wa nnam wa chidiany udia mu Kujingunik shapitre wa 13 kusutil ku kwilikej chishimushimu cha Yohan ni cha Daniel cha nnam wakamishina ukweta mitu dikum.a (Tang Daniel 7:7, 8, 23, 24.) Nnam wamanau kudi Daniel urumburikin Winyikel wa Dikand dia Mangand Mawonsu wa in Rom. (Tal tablo udia pa paj wa 14-15.) Mu chitot cha mivu cha katan C.C., Want wa in Rom wasambisha kwiyauril. Misengu dikum ya ku mutu wa nnam wovishena wom yirumburikin mant madiokala kudi want winou.

4, 5. (a) Ov, chom ik chasala kamusengu kakemp? (b) Ov, nany mutu wa sambwad wa nnam wa chidiany?

⁴ Misengu yinying, ap mant, yabudika pa mutu wa nnam mukash yitambwil mazu ma pakampwil. Misengu yisatu yadioshau kudi “kamusengu kakemp.” Chinech chawanyina pa chisu chadingay pasak Grande-Bretagne mwishin mwa umutakel wa Want wa in Rom, wasambisha kwikal ni katumb. Kushik mu chitot cha mivu 17, Grande-Bretagne kadingap ni usu nakash. Jindond jikwau jisatu ja Want wa pasak wa in Rom—Espagne, Pays-Bas, ni France—jadinga jikash. Grande-Bretagne wapandakana ngand jinej umwing ni mukwau, ni wayidiosha katumb kau. Mukach mwa chitot cha mivu cha 18, Grande-Bretagne washikena mu kwikal nich usu ukash mu mangand mawonsu. Pakwez kikalap mutu wa sambwad wa nnam wa chidiany.

⁵ Pasambishay kuyikel kwa Grande-Bretagne, miab yend ya Kwindum kwa Amerik yalika kwau. Ap mwamu, États-Unis wikala mukash, amukwasha kudi amasalay a pa mem a Grande-Bretagne. Pa chisu chinicha dichuku dia Mwant diasambisha mu 1914, Grande-Bretagne watunga want umwing ujim nakash ni États-Unis wikala mukash nakash pa divu.b Pa chisu cha Njit ja Mangand ja I, États-Unis wasala urund umwing wa pakampwil nenday Grande-Bretagne. Mutu wa sambwad wa nnam wijikana katat mudi Winyikel wa Dikand dia Mangand Mawonsu dia Anglo-Américaine. Ov, mutapu ik ushakamina mutu winou ni mbut ya mband?

6. Ov, mutapu ik washakama mutu wa sambwad ni antu a Nzamb?

⁶ Kupwa kwa kusambish kwa dichuku dia Mwant, mutu wa sambwad wasambisha kuyipompat antu a Nzamb—atushal akadivar a Kristu adia pa divu. (Mat. 25:40) Yesu walejana anch pa chisu cha kwikalaku kwend, atushal a mbut akez kusal mudimu pa divu. (Mat. 24:45-47; Gal. 3:26-29) Winyikel wa Dikand dia Mangand Mawonsu dia Anglo-Américaine diayasa antu inay atumbila njit. (Kuj. 13:3, 7) Pa chisu cha Njit ja Mangand Mawonsu ja I, winyikel winou wayimesha antu a Nzamb mar, walikisha mikand yikwau yimwing, ni ayiteka antu adinga asadila pa ndond ya kashalapol ushinshamena mu rukan. Mutu wa sambwad wa nnam wa chidiany wajipa nakash mudimu wa kulejan pa chisu chimwing. Yehova watakela kulejan chinship chinech chamushena ni wachilejana kudiay Yohan. Nzamb wamuleja kand Yohan anch chikunku chikwau cha mbut chikez kwikal kand nich mwom mulong wa kutwal kurutu mudimu wa muspiritu. (Kuj. 11:3, 7-11) Rusangu ra katat ra atushalapol a Yehova rimekeshin anch yinship yiney yasalika.

WINYIKEL WA DIKAND DIA MANGAND MAWONSU DIA ANGLO-AMÉRICAINE NI YIDJATIL YA UTAD UJAL NI KAM

7. Ov, urund ik udia pakach pa mutu wa sambwad wa nnam wa chidiany ni chirumbidij chijim?

⁷ Ov, urund ik udia pakach pa mutu wa sambwad wa nnam chidiany ni chirumbidij chijim? Grande-Bretagne—ni États-Unis—adiokala ku Want wa in Rom. Ov, chidi nchik piur pa yidjatil ya chirumbidij? Ayimekeshin mudi kubombakan kwa utad ujal ni kam. (Tang Daniel 2:41-43.) Malejan minam mambaten ni chisu mutu wa sambwand—Winyikel wa Dikand dia Mangand Mawonsu dia Anglo-Américaine—diela kwila nich katumb. Mulong utad ujal ubombakeshinau ni kam udingap ukash mudi utad ujal ukash, chawiy lel Winyikel wa Dikand dia Mangand Mawonsu dia Anglo-Américaine didiap ni usu nakash mudi dikand kwadiokilay. Ov, mutapu ik?

8, 9. (a) Ov, mutapu ik wamekesha winyikel wa dikand dia mangand mawonsu dia sambwad usu mudi wa utad ujal? (b) Ov, kam kadia ku yidjatil ya chirumbidij karumburikin chom ik?

⁸ Yisu yimwing, mutu wa sambwad wa nnam wa chidiany wamekesha usu wend. Chilakej, pawinay kwinjit ja Mangand Mawonsu ja I. Pa chisu cha Njit ja Mangand Mawonsu ja II, usu udia mudi wa utad ujal wa mutu wa sambwad wamekana patok.c Kupwa kwa njit jinej, mutu wa sambwad wamekesha kand mikadil ya utad ujal. Pakwez, kwinsambishin, utad ujal aubombakesha nich kam.

⁹ Atushalapol a Yehova asotining kutesh kurumburik kwa chifanikesh cha yidjatil ya chirumbidij. Daniel 2:41 ulejen piur pa kubombakan kwa utad ujal ni kam mudi “want” umwing, kisambinap piur pa mant mavud bwat. Pakwez, kam kamekeshin yom yidia mu chibachikin cha Winyikel wa Dikand dia Mangand Mawonsu dia Anglo-Américaine, yom yisadila anch aburena kwikal ni usu mudi utad ujal wa Want wa in Rom. Kam akalejen anch kadi ‘majuku ma antu,’ ap antu adia mu mangand. (Dan. 2:43) Mu Winyikel wa Dikand dia Mangand Mawonsu dia Anglo-Américaine, antu asambisha kukimbijol mbil yau kusutil ku makampany mulong wa mbil ya an a ngand, yitenchik ya in midimu, ni yitenchik yimwing ya want ipau. Antu a mangand akepisha usu wa Winyikel wa Dikand dia Mangand Mawonsu dia Anglo-Américaine dia kusal ni usu udia mudi wa utad ujal. Chikwau kand, yitongijok ya akankuny ni yibudikin ya kutond kwa in kuyikel yakad kushiken ku kwovijan kwa antu awonsu, yakepisha ap usu wa in kuyikel akweta antu avud, chawiy lel awiy akanganya kutambul patok mbil ya kusadil ma program mau ma politik. Mudi mwatakelay Daniel kulejan anch: “Chikunku chimwing cha want chikez kwikal nich usu, pakwez chikunku chikwau chikez kwikal chiziyila.”—Dan. 2:42; 2 Tim. 3:1-3.

10, 11. (a) Ov, chom ik chirumburikina “yidjatil” mu machuku ma kurutu? (b) Ov, chom ik tukutwisha kulond piur pa uvud wa miny?

¹⁰ Mu chitot cha mivu cha 21, Grande-Bretagne nenday États-Unis adandamena kwikal mu urund wau wapakampwil, ni asambisha kusal yom pamwing mu mangand ma kwisak. Uprofet piur pa chirumbidij chijim ni nnam wa chidiany wamekeshin anch Winyikel wa Dikand dia Mangand Mawonsu dia Anglo-Américaine kakezap kudiswinkan kudi winyikel wa dikand kanang dia mangand mawonsu dia machuku ma kurutu. Winyikel wa dikand dia mangand mawonsu winou wa nsudiel ukutwish kuziy mudi mu muumekeshinau mudi yidjatil ya utad ujal, pakwez ukezap kwiyauril awinau.

¹¹ Ov, uvud wa miny ya ku mend kwa chirumbidij ukwet kurumburik kwa pakampwil? Shinshikin: Mu yishimushimu yikwau, Daniel ujimbwil uvud wa pakampwil—chilakej, ndiy walejana uvud wa misengu yidia pa mitu ya annam kushalijan. Uvud winou ukwet kurumburik. Pakwez, pisambinay piur pa chirumbidij, Daniel kalejanap uvud wa miny. Pakwez, uvud umeken anch chikwetap usey nakash mulong chirumbidij chikwet makas, mend, ni yidjatil yivud. Daniel kalejenap pakampwil anch miny akez kuyisal ni utad ujal ni kam bwat. Kwambatan ni malejan minam, tukutwish kulond anch Winyikel wa Dikand dia Mangand Mawonsu dia in Anglo-Américaine wawiy winyikel ukeza kuyikel pa chisu dikeza “diyal” dirumburikina Want wa Nzamb kubul ku yidjatil ya chirumbidij.—Dan. 2:45.

DIKAND DIA ANGLO-AMÉRICAINE NI NNAM WA CHIDIANY WA MISENGU YAAD

12, 13. Ov, nnam wa misengu yaad urumburikin ik ni chom ik chikezay kusal?

¹² Ap anch Winyikel wa Dikand dia Mangand Mawonsu dia Anglo-Américaine udi kubombakan kwa utad ujal ni kam, chishimushimu chapanay Yesu kudi Yohan chimekeshin anch winyikel winou ukez kwikal ni mudimu umwing ukash mu machuku ma nsudiel. Ov, mutapu ik? Yohan wamana chishimushimu cha nnam wa chidiany wa misengu yaad ulondina mudi nnak mujim. Ov, nnam winou wamushena urumburikin chom ik? Ndiy wading nich misengu yaad, chakin kamu madi makand maad. Yohan umen kand Winyikel wa Dikand dia Mangand Mawonsu dia Anglo-Américaine pakwez mu mudimu wa pakampwil.—Tang Kujingunik 13:11-15.

¹³ Nnam winou wa chidiany ukat kuyikasikesh antu chakwel asala chirumbidij cha nnam wa chidiany. Yohan wafunda anch chirumbidij cha nnam chikez kumekan, chikezap kwikalaku, ni chikulank kand. Chawiy chashikena ku ditenchik dia kwashau kudi Grande-Bretagne nenday États-Unis, diamekesha anch dikat kuyitek antu mu uumwing ni didi pa ndond ya mant ma mangand.d Ditenchik dined diamekana kwi Jinjit ja Mangand ja I ni diading dijiken pa dijin dia Société des Nations. Ndiy washadika kwinsambishil kwa Njit ja Mangand Mawonsu ja II. Pa chisu cha njit jinija, antu a Nzamb alejana anch kwambatan nich uprofet wa Kujingunik, chirumbidij cha nnam wa chidiany chikez kulank. Ni dialanka kand—pa dijin dia Nations Unies.—Kuj. 17:8.

14. Ov, mu mutapu ik udia chirumbidij cha nnam wa chidiany “mwant wa chinan”?

¹⁴ Yohan wisambina piur pa chirumbidij cha nnam mudi “mwant wa chinan.” Mu mutapu ik? Ndiy kamulejenap mudi mutu wa chinan wa nnam wa kusambish. Chidi kusu chirumbidij cha nnam winou. Winyikel wawonsu wadiokila ku yid ya michid yiney, nakash kamu kudi nkwash wach mujim, Winyikel wa Dikand dia Mangand Mawonsu dia Anglo-Américaine. (Kuj. 17:10, 11) Pakwez watambula ulabu wa kusal mudi mwant ni kusal chom kanang, wawiy ukeza kutakel yinship yikeza kukarumun rusangu ra antu.

CHIRUMBIDIJ CHA NNAM CHIKAT KUMUDIA MBAND MWIN KUSOCHIK

15, 16. Ov, mband mwin kusochik ufanikeshin chom ik, ni chom ik chayishikena in kumukwash?

¹⁵ Kwambatan ni Yohan, pa nnam usuz wa chidiany—ap chirumbidij cha nnam wa chidiany—pading pashich mband mwin kusochik wa mu chifanikesh, ni ukat kuyikel. Ukwet dijin dia “Babilon Mujim.” (Kuj. 17:1-6) Mband winou mwin kusochik udi chifanikesh cha relijon wa makasu mwawonsu, ni chikunku chijim chidi ma Egliz ma Kristendom. Yitenchik ya marelijon ma makasu yasambisha kuyukish chirumbidij cha nnam ni yapakisha kusambish kuyibachik kusal yom kanang.

¹⁶ Pakwez, pa dichuku dia Mwant, Babilon Mujim wamana mutapu mem, antu ading akat kumukwash, kumaumish kapamp kamwing. (Kuj. 16:12; 17:15) Chilakej, pamekana chirumbidij cha nnam, ma egliz ma Kristendom—chikunku chikash cha Babilon Mujim—chapandakana mu mangand ma Mwimputu. Nlel unou, maegliz ni atushalapol au makatap kuyilimish ni kuyikasikesh yisak ya antu. Chawiy lel, antu avud itiyijin anch relijon ndiy ukata kusarumun kupwitijan pakach pa antu. Mazu ma Antu avud ni chisak cha antu a Mwimputu akweta manangu alejen anch winou udi nsudiel ya chibachikin cha relijon pa chisak cha antu.

17. Ov, chom ik chikeza kushiken relijon wa makasu piswimp ap ni mulong wak?

¹⁷ Pakwez, relijon wa makasu kezap kuziy. Mband wa kusochik ukez kudandamen kwikal ni usu, ni kusal usu chakwel ant alondula rusot rend djat ni pakezay Nzamb kutek chitongijok mu michim ya in kuyikel inay. (Tang Kujingunik 17:16, 17.) Piswimp ap Yehova ukez kusal anch winyikel wa chipolitik utazukinau anch Nations Unies, chakwel amasa marelijon ma makasu njit. Akez kushesh chibachikin ni mapit mend. Pasutin kal mivu dikum yinship yiney yamekana anch yikutwishap kusadik. Nlel unou, mband wa kusochik ushich pa nnam usunz. Ap mwamu, ndiy kakezap kubudik nawamp pa ndond pashakaminay. Kuwa kwend kukwikal kwa kapamp kamwing ni kukash.—Kuj. 18:7, 8, 15-19.

ANNAM ASHIK KAL KU DISUDIEL DIAU

18. (a) Ov, chom ik chikezay nnam wa chidiany kusal, ni chom ik chikeza kushiken? (b) Ov, mant ik makezau kushesh kudi Want wa Nzamb kwambatan ni Daniel 2:44? (Tal mushet udia pa paj wa 19.)

¹⁸ Kupwa kwa kusheshik kwa relijon wa makasu, nnam wa chidiany udi dirijek dia politik dia Satan ukez kumubachik pamwing ap chakwel arisha ni Want wa Nzamb. Mulong kakutwishap kuya mwiur, ant a pansh akez kuyipwishin antu akasikeshina Want wa Nzamb pa divu ujim wau. Yibudikin yikez kwikalaku chakin kamu. (Kuj. 16:13-16; 17:12-14) Daniel wisambina pa mwikadil umwing wa njit ja nsudiel. (Tang Daniel 2:44.) Nnam wa chidiany ujimbwilau mu Kujingunik 13:1, chirumbidij chend, ni nnam wa misengu yaad, akez kuyishesh.

19. Ov, ruchingej ik tukutwisha kwikal nich katat, ni nlel unou chidi chisu cha kusal chom ik?

¹⁹ Tudi pa chirung cha mutu wa sambwad. Kwikil muntu ap umwing ukeza kulank pa ndond pa nnam winou kurutu kwa kumushesh. Winyikel wa Dikand dia Mangand Mawonsu dia Anglo-Américaine dikez kuyikel pa Mangand Mawonsu pakezau kushesh relijon wa makasu. Uprofet wa Daniel ni wa Yohan wawanyina mu mulad ukemb. Tukutwish kwikal nich kachinsh anch kusheshik kwa relijon wa makasu ni njit ja Harmagedon yikez kwez piswimp ap. Nzamb watakela kulejan kachom ni kachom. Ov, tukez kushinshikin ku kubabesh kwa uprofet? (2 Pita 1:19) Nlel unou chidi chisu cha kushakam ku mutambu wa Yehova ni ku kukasikesh Want wend.—Kuj. 14:6, 7.

[Mazu madia kwishin kwa paj]

[Kamushet kadia pa paj wa 19]

OV, ANANY ADIA “MANT MAKWAU MAWONSU”?

Uprofet wa Daniel 2:44 ulejen anch Want wa Nzamb “ukez kushesh mant makwau mawonsu.” Uprofet winou wisambidin ching kusu mant malejanau kusutil ku yikunku kushalijan ya chirumbidij.

Ov, chidi nchik piur pa winyikel ukwau wa antu? Uprofet ukwau wa chilik chimwing udia mu Kujingunik ulejen mu mutapu ukwau. Ulejen anch “ant a mangand mawonsu” akez kuyikumangej chakwel arisha ni Yehova pa “dichuku dijim dikurumburishay Nzamb Mwin Dikand Diawonsu.” (Kuj. 16:14; 19:19-21) Chawiy lel, madiap ching kusu mant ma chirumbidij pakwez ni winyikel ukwau wa antu ukeza kusheshik ku Harmagedon.

Ant Chinan Alejanau

Mu kuyitek pamwing, mikand ya Bibil ya Daniel ni ya Kujingunik yilejenap kusu piur pa ant chinan, ap winyikel wa antu, pakwez yilejen kand mutapu akezau kumekan. Tukutwish kurumburil uprofet winou mudi mutukata kutesh kurumburik kwa uprofet wa kusambish wafundau mu Bibil.

Mu rusangu ra antu, Satan watenchikin mbut yend mu mitapu kushalijan ya politik, ap mant. (Luka 4:5, 6) Pakwez, kudi ching kusu mant makemp ma antu mikala nich usu ukash pa antu a Nzamb, pa muchid wa in Isarel ap pa chikumangen cha in Kristu azizidilau many. Yishimushimu ya Daniel ni ya Yohan yilejen uvud chinan kusu wa winyikel winou ujim.

[Tablo/​Yipich yidia pa paj wa 14, 15]

(Chakwel kutan mazu mawonsu, tal mu mukand)

1. Idjibit

2. Asiria

3. Babilon

5. Grek

6. Rom

ANTU A NZAMB

2000 K.C.C.

Aburaham

1500

Muchid wa in Isarel

1000

Daniel 500

K.C.C./C.C.

Yohan

Isarel wa Nzamb 500

1000

1500

2000 C.C.

[Dizu didia Kwishin kwa paj]

[Yipich]

Chirumbidij chijim (Dan. 2:31-45)

Annam anying abudikin mu karung (Dan. 7:3-8, 17, 25)

Chishimushimu cha ikwal a mukoku ni ikwal a mpemb (Dan., shapitre 8)

Nnam wa chidiany ukweta mitu sambwad (Kuj. 13:1-10, 16-18)

Nnam ukweta misengu yaad ukasikeshin kusal chifanikesh cha nnam wa chidiany (Kuj. 13:11-15)

[Mazu marumburila]

Kudiokila Yipich: Idjibit ni Rom: Chipich chakwatau nich mbil ya British Museum; Mediy ni Peris: Musée wa Louvre mu Paris