‘Yehova Ndiy Usu Wam’ ●
Rusangu ralondaY Joan Coville
Navadika mwi ngond wa Sambwad mu muvu wa 1925 mu Huddersfield, mwi ngand ya Angleterre. Nadinga mwan umwing ni nadinga kazweny. Pakwez, tatuku wanlejanga anch, “Anch kwez rinkind ukukuwish pansh, ni ukuyel.” Yiney yamekana kamu anch yidi yakin!
CHISU chinadinga mwanikanch, amakurump a chirelijon alembila kamu nakash mulong wa chisambu, pakwez chisu chasambisha njit ja kaad ja mangand mawonsu, alembila mulong wa kuwin. Yiney yanziyisha ni yarumbangesha manangu mam. Pasuta chisu, chawiy Annie Ratcliffe weza, ndiy kwend Kaman umwing wadinga ushicha mu teritwar wetu.
Kwilej Uyakin
Annie watushila buku Salut ni wamutazuka maku chakwel atisha ni ndiy minsamb ya Bibil yikusadikina mu chikumbu cha Annie.a Makwam wanleja tuya nend pamwing. Navurika mambamb ma kusambish. Madinga mulong wa difut, ni kapamp ka kusambish, mambamb minam mansangareshap. Wakula ku yipul yam yivud. Rubing ralondulaku, twatanijana kand. Mu chisu chinicha, uprofet wa Yesu mulong wa yijingidij ya machuku ma nsudiel wayirumburila. Kutal mulong wa mwikadil uyimp udia mu mangand, Maku ni am twijika kamu kapamp kamwing anch winou wawiy uyakin. Dichuku diawiy dimwing, atutazuka kuya ku Chot cha Want.
Panachirika ku chikumbu, natana ayangadim amwing adinga ayibol, ni umwing wa pakach pau dijin diend Joyce Barber (wijau katat anch Ellis), uchisadin ni mfumwend Peter katat, ku Bethel wa Londres. Natongina kamu anch chibol winou ukwet yom yisadilau ayibol awonsu. Pachinech, ni yam nasambisha kulejan ni kupan a saa 60 kwi ngond ni ngond, ap anch nading nichid kal ku shikol.
Angond atan asutap, mwi ngond wa Kasan 11, 1940, Maku ni am atubatisha ku chitentam cha zone (chitazukinau katat anch chitentam cha munyingumuku) ku Bradford. Tatuku wadinga witiyijin kwend mulong wa ritiy rusu ritwatambula, pakwez kitiyijap kutambul uyakin. Mu chisu chinicha ambatisha, nasambisha kulejan mu mikombil. Nasambisha kusend sakosh wa mikand ni dipaper diatekangau pantul. Diampos, angikisha ndond yimwing ya kusadil mudimu yadingau ni kulandishin yom. Nading nichid kal ni kuyovu antu wom, ni novanga kamu wom, mu kuyiman arund nam akat kusut pa ndond nadinga niminya!
Mu muvu wa 1940 chisak (chitazukinau katat anch chikumangen) chitwadinga chaswirikenang kwaurok. Kupwa kwa kusal yiney, akwetu twadinga nau ku wanikanch ading mu chisak chikwau. Nambamba nend kashalapol wa chisak (utazukinau nlel anch kalam ntakel). Walonda anch: “Anch uswirikedin arund ansand, yang uyitala ni ukuyitan mu mudimu wa chingand.” Ni yiney yawiy kamu nasala! Kupwa kwa yom yiney, namutana Elsie Noble. Witiyija uyakin ni wikala murund nam mu mwom wetu ulemp.
Mudimu wa Uchibol ni Mayukish Mau
Panapwisha shikol, nasala mudimu wa ukontable. Pakwez, panamana musangar wa kusal mudimu wa chisu chawonsu, maswir mam ma kumusadil Yehova mudi chibol maya kamu kurutu. Mwi ngond wa Ndol-Mem mu muvu wa 1945, nova musangar wa kusal mudi chibol wa pakampwil. Dichuku diam dia kusambish kusal mudi chibol, kwanaka ruval dichuku dia kabuj. Pakwez, nadinga kamu nich musangar wa kudandamen kamu kusal mudimu wa kulejan, ruval kankangeshap bwat. Pa chinech, nabudikanga pol dichuku diawonsu ni nadinga ni kusalaku masengan pa nking chisu chinayanganga mu mudimu mulong wa kuwapish mujimbu wam. Pakwez nadinga kwam nich akilo 42, pakwez kinimikap mudimu wam wa uchibol bwat. Mu kusut kwa mivu, namana kamu ni kwov kurumburik anch “[Yehova, NW] ndiy usu wam.”—Kus. 28:7.
Nich rutong ra kusambish yikumangen yisu, mudi chinadinga chibol wa parend antuma ku misumb mwadinga mwakad kal kwikal Atuman. Cha kusambish nasala mivu yisatu mu Angleterre ni kupwa mivu yisatu nasala kand mu Irlande. Panasala mudimu wa uchibol mu Lisburn, mu Irlande, nileja ni muntu wadinga paster nkwash wa egliz wa kwa Mishon. Chilejay uyakin payitadina mafundish ma Bibil, wamekesha kwangan ronganyin rend risu nich chikumangen chend. Amwing a pakach pau ayizengolanga kudi amakurump a megliz, ni wadinga ufanyidin kamu kuyipul chakwel amurumburila. Walonda anch novil anch in Kristu inay ayilejin chisak nich kuyifundish makasu mavud. Pakwez dijuku diend diamukangesha kamu, chad walambula mwom wend kudi Yehova ni wamusadila nich kushinshaman kushik kamu ni ku rufu.
Nasambisha mudimu wam wa kaad wa uchibol mu Irlande, nasala amwinam mbing musamban, pakwez mukwetu twasalanga nend uchibol waya ku Chitentam cha Uteokras chiyila kurutu chasadikina ku New York, mu muvu wa 1950. Chadinga chisu chikash kudi am. Naswirikena kamu nakash kwikal ku chitentam. Pakwez, mwi mbing jinija, natambula dikasikesh divud mulong wa mudimu wam unamananga mu chingand. Namutana chipal umwing witiyija mikand yetu pasutil kal mivu 20. Mu mivu yiney watanganga chisu chin chawonsu ni walamanga yom ku muchim wend. Awonsu pamwing nend mwanend ikuny ni mwanend changadim, itiyija uyakin.
Kutambul Mafundish ma Shikol ya Gilead
Mu muvu wa 1951, pamwing nau ayibol dikum adiokala ku Angleterre, antazuka kwilej kalas ka 17 ka Shikol ya Gilead mu Sud Lansing, New York. Aa, mutapu ik nasangera mafundish ma Bibil minatambula mu angond inaya! Mu chisu chinicha anambaz kayifundangap chakwel afundishang ku Shikol ya Mudimu wa Uteokras ku yikumangen yau, pakwez ku Gilead anambaz atambula midimu ya kufundish ni ya kusal marapor. Pakwez twinanap! Nasala diskur diam dia kusambish, chikas chinadinga nilamina dipaper chanzala. Mwin kutufundish, Mukadivar Maxwell Friend, mwin maswimbu walonda anch: “Chidip anch mulong winanan kal kwinsambishin, mudi musadilingau in kulond nawamp, pakwez ukwinanany kand kwinsudiel.” Mu chisu cha mafundish minima, etu awonsu twatenchika kamu mwikadil wetu wa kulond ku shikol. Etu awonsu twaswirikenang anch, shikol yipwa kamu swa-swa, ni atwinkisha mapaper metu mulong wa kuya kusadil mu jingand jiny. Am antuma ku Thaïlande!
“Ngand ya Musangar”
Nashinshikinang anch chinech chidi chipan chidiokila kudi Yehova mulong Astrid Anderson amwinkisha mudimu wa kusal ni am pamwing mudi mishoner mu Thaïlande. Twasala mbing sambwad mu wat wa kargo pa kushik kwinikwa. Chisu twashika mu kapital, Bangkok, twatana musumb wadinga ukweta ndond ya sok ni padinga kand jinjil jivud jasadilangau maweny. Mu muvu wa 1952, mu Thaïlande mwikala in kulejan a Want akweta mushiku 150.
Patwamana kapamp ka kusambish Chinong cha Kalam mu rudim ra Thai, twashimoka, ‘Mutapu ik tukulonda rudim riner?’ Wadinga kamu mulong ukash pa kulond kamu mazu nawamp. Chilikej, dizu anch khaù adilondanga nich dizu piur kupwa alond dizu mwishin charumburik anch “muchel,” pakwez kand dizu diawiy dimwing adilondanga kand nich dizu piur dirumburikin kand anch “rusangu.” Chawiy chisu twayangang mu mudimu wa chingand, twayilejanga antu cha kusambish anch, “tukuletidinany muchel uwamp” pa ndond pa kulond anch “rusangu ruwamp”! Pakemp-pakemp—ni kupwa kwa kusip—twaya kamu kurutu.
Antu alondilinga rudim ra Thai akweting untu. Chimeken kamu anch, Thaïlande amutazukining anch Ngand ya Musangar. Mudimu wetu wa kusambish wadinga mu musumb wa Khorat (utazukinau katat anch Nakhon Ratchasima), kwinikwa twasalaku mivu yaad. Kupwa, atutuma mu musumb ukwau wa Chiang Mai. Antu avud alondilinga rudim ra Thai ading in Buddha ni kijingap kwau Bibil. Ku Khorat, nileja ni muntu wasadilanga mu biro. Twambamba nend mulong wa Abraham ngak wa pakur. Pateshay muntu winou dijin dia Abraham, wova kamu musangar. Pakwez namana anch, tulondilap ching kusu mulong wa Abraham ndiy umwing. Muntu wasadinanga mu biro wadinga utongidin anch udi Abraham Lincoln, président mukur wa États-Unis!
Twasangera mafundish ma Bibil nich muchim umwing mu rudim ra Thai, pakwez chisu chawiy chimwing, antu alondanga rudim ra Thai atufundisha mutapu ufanyidina kwikal nich musangar mulong wa kwikal nich mashakamin maswapela. Malejan minam madinga kamu mawanyidin, mulong muvu wetu wa kusambish chikumbu cha amishoner ku Khorat, twadingap nich kasu ap ni ampomp a mem. Mudimu mudi winou, ‘twileja mutapu wa kusanger ap anch tukwet yom yivud, ap anch tuburedin.’ Mudi mupostol Paul, tukwijik chirumburikina “kusal yom yawonsu mwi ndiy ukata kwinkasikesh am.”—Filip. 4:12, 13.
Mwin Kusal Nend Pamwing Musu ni Mudimu Usu
Pa nachirika mu muvu wa 1945, naya kutal Londres. Mu kuya kwinikwa, naya ku British Museum pamwing nau ayibol akwau ni in ku Bethel. Umwing wa pakach pau wadinga Allan Coville, wadiokala pakad kulab ku mafundish ma kalas ka 11 ku Gilead. Amutuma mu France ni kupwa mu Belgique.b Kupwa, panadinga nichidi kal ni kusal mudi mishoner mu Thaïlande, wangipula chakwel nimwata, ni nitiyija.
Twatijadina ku Bruxelles, mu Belgique, mu Kafunfut 9, 1955. Chisu chawonsu natonganga mulong wa kuya ku Paris mu konje kupwa kwa kwatijan, pakwez Allan warijeka kand anch tufanyidin kukumangan ku chitentam chikusadika kamu kwinikwa pa rubing rilondwilaku. Pakwez, chisu twashika, Allan waya kamu kapamp kamwing ni wipula chakwel ayikwashaku kusadil mudi mwin kurumburil ku chitentam chawonsu. Dichuku din diawonsu, walankanga kamu pamademb, ni twachirikanga kwol kwetu uchuku chisu chasutang kal. Pakwez nasutisha konje wam kupwa kwa kwatan mu Paris, chad namumana Allan kulemp—wiminy ku rubau! Pa chinech, nova musangar kumuman nfumwam musu ukat kuyisadin akadivar ni anambaz, ni yiney yadinga kamu mu manangu mam anch anch Yehova wikal mukach mwa uruu wetu, tukwikal kamu nich musangar nakash.
Uruu wantuma kand kulejan ku teritwar musu—mu Belgique. Etu awonsu twadinga twij anch Belgique amusadina nakash mudi ndond ya kurishin njit jivud, pakwez nilejanga anch antu avud a mu Belgique akwet rukat ra chisambu. Mudimu wam wading witin anch nifanyidin kwilej Français, jalondangau kwinkaj kwa yikunku ya ngand.
Mu muvu wa 1955, mu Belgique mwadinga in kulejan 4500. Kupwa kwa mivu 50, Allan ni am twasadila ku Bethel ni twasalanga mudimu wa kwendangan. Mu mivu ya kusambish yaad ni chikunku, twendinanga pa jinking, ni mu misumb yadinga mu matung, ni jindond jadinga mem. Mu kusut kwa mivu, twashakamanga pol uchuku Atuman 2000 ku yikumbu kushalijan ya akadivar! Nayitana akadivar ni anambaz amusadinanga Yehova pakwez mijimbu yau yadingap yikash. Yilikej yau yankasikesha kudandamen mu mudimu wam. Kwinsudiel kwa rubing rin rawonsu, nayanganga mu kutal yikumangan ni twiyovanga kamu akasikeshinau. (Rome 1:11, 12) Allan wamekana kamu murund wakin. Kashinsh mudi ik ka mazu kadia mu mukand wa Mulej 4:9, 10: “Antu aad asadila mudimu pamwing amupandakenamu muntu umwing, . . . mulong anch umwing wawa, mukwau ukumulangwish”!
Mayukish Madiokila ku Mwom wa Kumusadil ‘Yehova ni Usu’
Mu kusut kwa mivu, Allan ni am twamana kamu misangar yivud mulong wa kuyikwash antu akwau kumusadil Yehova. Pasuta chisu, mu muvu wa 1983 twaya kutal chikumangen cha rudim ra Français ku Antwerp, kwin kwa twashakama pamwing ni dijuku diadinga diamutazukang kal Benjamin Bandiwila, mukadivar nsand wa mu Zaïre (utazukinau katat anch République démocratique du Congo). Benjamin waya mu Belgique mulong wa kudandamen kwilej shikol ya piur. Watuleja anch: “Ni yam niswirikedin mwom ukwetanya ou, wa kwipan kamu chipandikena mu mudimu wa Yehova.” Allan wamwakula anch: “Ulondil anch uswirikedin mwom wetu; pakwez ey udandamedin kulondul mudimu wa mangand. Umenap anch yishalijadin?” Kurumburul mudi kwinoku kwamutongisha Benjamin nakash mulong wa mwom wend. Kupwa kwa kuchirik mu Zaïre, wasambisha mudimu wa uchibol ni usadin katat mudi chidi cha Komite wa Mutiy.
Mu muvu wa 1999, andosha chitat chanadinga nich mu musengu wa uminy. Kupwa kwa yiney, nikala nich ma kilo 30. namekana mud ‘nnungu ya kam.’ Kupwa, namujikitisha kamu Yehova mulong wa kwingikish “ukash upandakena ukash wawonsu.” Kupwa kwa kwingok, yanswakela mulong wa kumutwal kand Allan mu mudimu wa kwendangan. (2 Kor. 4:7) Kushik, pa Rish mu muvu wa 2004, Allan wafa padingay ulel. Namushadisha kamu chipandikena, pakwez panijika anch udi mu manangu ma Yehova yankasikesha kamu.
Nlel, mivu 83 nikweta, nichirikinap kwinyim bwat mu mivu yam 63 yinasala kal mu mudimu wa chisu chawonsu. Nichangumukin mu mudimu, kutakel malejan ma Bibil ku yikumbu ni nikat kusadilang dichuku diawonsu mulong wa kulond jintong jiwamp ja Yehova. Chad katat, nikat kutong anch: ‘Mutapu ik wakimba kwikal mwom wam anch nasambishap mudimu wa uchibol mu muvu wa 1945?’ Pakwez anch nachirish manangu kwinyim, mwom wam unadinga nich wa uzweny yadingap yiswapela kusal mwamu. Nipanin kujikitish nakash, mulong nasambisha mudimu wa uchibol panadinga kamu nichidi nsand! Nashikedin kuman yom yivud yimekeshina kamu anch anch twamutek Yehova pa ndond ya kusambish ukwikal mupandish wetu.
[Mazu madia kwishin kwa paj]
a Salut amupalangesha mu muvu wa 1939. Nlel unou kadiakwap kand.
b Rusangu ra mwom wa Mukadivar Coville ridi mu Chinong cha Kalam wa Rish 15, 1961 (Anglais).
[Chipich chidia pa paj wa 18]
Pamwing ni mwin mudimu nam mishoner, Astrid Anderson (ku chikas cha katatuku)
[Chipich chidia pa paj wa 18]
Mu mudimu wa kwendangan ni nfumwam, mu muvu wa 1956
[Chipich chidia pa paj wa 20]
Nend Allan mu muvu wa 2 000