Dumbo​—Xana Dzra Pfuna Hakunene?

Daniel a o va ni 10 wa malembe ntsena, kambe a a lwa ni kankru ku dzringana lembe. Vadokodela vakwe ni maxaka a va nge he na dumbo, kambe Daniel a a womelela ka dumbo dzrakwe. A a dumba leswaku siku dzrimbeni a ta kula, a dondzra akuva a gungula muzri wa kankru. Nakone a a yimele dokodela lweyi a dahaka muxaka wa kankru ledzri a a li na dzrone. Loko siku dzri tlhasile, dokodela a sindzriseke kuva a nga yi, hi leswi maxela a ma nga li manene. Daniel a hele ntamu a va a sungula ku vona wutomi byi nga ha nyonxisi. Ntsrhaku ka masiku ma nge mangani a file.

Mhaka leyi yentxekeliki Daniel yi hlayiwe hi dokodela mun’we lweyi a kambisisiki ndlela leyi wutomi bya mhunu byi khumbiwaka ha yone loko a li ni dumbo kumbe a nga li nadzru. Swi nga yentxeka u same u twa wudzrunguli lebyi fanaka. Hi xikombiso, nkulu wa mhunu wa ku kazri lweyi a nga kusuhi ni ku fa a lavisela hi manyawu xiyentxakalu xa lisima lexi yimeliwaka hi nkama wa ku leha. A nga ha va ku buya ka mhunu lweyi a zrandzrekaka lweyi a buyaka a mu pfuxela kumbe ku tlangeliwa ka siku dzra kukazri dzra ku hlawuleka. Loko xiyentxakalu lexo lexi yimeliwaka hi manyawu xi khaluta, lifu dzri tlhasa na dzri nga hlwelanga. I yini leswi yentxaka mintxhumu ya ku fana ni leyi yi humelela? A dumbo dzri nga nyika mhunu ntamu hi lani van’we va kholwaka ha kone?

Nhlayu yikulu ya vakambisisi va ta wudahu va kombisa leswaku a dumbo ni ku va ni vonela ledzrinene swi byi khumba hi ndlela ya kukazri wutomi ni lihanyu dzra mhunu. Kambe a hi hinkwavu va yimaka ni miyanakanyu leyo. Vakambisisi vambeni va dzrela miyanakanyu leyo, va yi vona na yi lwisana ni siyensa. Va vona swi yampswa ku pfumela leswaku a mavabyi ma vangiwa hi ntumbuluku.

Hakunene kuva dumbo dzri nga nyikiwi lisima a hi swa namunhla. Kolomu ka 2.000 wa malembe lama khalutiki, Aristoteles, ntlhazri ya mugriki, loko a vutisiwe leswaku i yini dumbo, a hlamulise xileswi: “I ku lozra na u vona.” Kolomu ka 200 wa malembe lama khalutiki, muzrangeli wa le Amerika, Benjamim Franklin, a hlaye leswi hi ndlela ya xipoyilo: “Lweyi a hanyaka hi dumbo, a to za a fa na a ha sika hi ndlala.”

Kutani hi wini ntiyiso mayelanu ni dumbo? Xana a ho tikanganyisa hi ku pimisa leswaku a dumbo dzri kone? Kumbe xi kone xivangelo lexi twalaka xa kuva hi kholwa leswaku hi fanela kuva ni dumbo ledzri tiyiki akuva hi kota ku hanya ha hombe, nakone na hi nyonxile?

Ha Yini Hi Fanela Ku Va Ni Dumbo

Xana a ku ta va ku yentxeke yini loko Daniyele, lweyi a hlaseliwiki hi mavabyi ya kankru na a ha li mutsrongo, lweyi ku khaneliwiki ha yene ka nhlokomhaka leyi hundzriki, a e tsrhama na a ni dumbo ledzrikulu? Xana a a ta va na dzri hlulile kankru? Xana a a ta va na a hanya ni namunhla? Nambi lava seketelaka hi mbilu hinkwayu mhaka ya ku va ni dumbo, a va nge hlayi leswo. Leswo i ntiyiso. A hi fanelanga ku yi vona hi ndlela leyi tlulisaka mpimu mhaka ya ku va ni dumbo. Dumbo a dzri nge lulamisi xiyimu xin’wana ni xin’wana.

Loko va bula naye ka madzrungula ya CBS, dokodela Nathan Cherney a basopise leswaku ku nga ha va ni khombo dzra ku tlakuxa dumbo ku tlula mpimu loko hi vulavula hi vhanu lava va vabyaka swinene. A te: “Hi ve ni swiyimu leswi vavanuna va soliki vasati vavu hi ku hlaya leswaku vasati lava a va tinyikanga nkama lowu dzringaniki wa ku yanakanyisisa. A va pimisi hi ndlela leyi yi nga va nyikaka dumbo.” Dokodela Cherney a yengetele a ku: “Mavonela lawa ma nga ha yentxa mhunu a vona ingi a nga swi kota ku lawula leswi yentxekaka, nakone loko vhanu va tsrandzreka ku swi lawula, swi voneka ingiki va tsrandzrekile ku tamela ha hombe xiyimu lexi va nga ka xone, xileswo mhaka leyi a hi yinene.”

Hi ntiyiso wa kone, lava khomiwiki hi mavabyi lamakulu va le yimpini leyikulu, ya ku bindzra. Xiswoswo, vhanu lava va zrandzraka a va djuli ku yentxa leswaku vazrandzriwa vavu va tivona nandzru, va yengetela ku vavisa loku va ku twaka. Kutani, xana hi fanela ku gimeta hi ku hlaya leswaku dumbo a dzri pfuni ntxhumu ke? Nikutsrongo!

Hi xikombiso, dokodela yelweyi a tizra ka xiyenge xa ku pumba swivavu—a tizrisa mizri leyi nga dahikiki mavabyi hi ku kongoma kumbe ku yentxa leswaku mhunu a hanya nkama wa ku leya, kambe leyi ntsena yi yentxaka leswaku mbabyi yi titwa na yi yampswa loko ya ha lwa ni mavabyi ya kone. Vadokodela volavo va zrandzra madahela lama pfunaka mbabyi kuva yi tsrhama na yi nyonxile nambi loko yi vabya swinene. Ku ni wumboni byikulu lebyi kombisaka leswaku dumbo dzri nga swi yentxa swoleswo—nambi swa ku tlula ni leswo.

Dumbo I Dzra Lisima

“Dumbo i muzri wa ntamu”, ku tiyisekisa mutsrali wa jornali dzra wudahu, dokodela W. Gifford-Jones. A dondzrisise minkambisiso leyi yentxiwiki hi nkongometo wa ku vona ndlela leyi swi nga swa lisima ha yone ku seketela mhunu lweyi a vabyelaka ku fa na a seketeliwa hi tlhelo dzra matitwela. Ku yanakanyiwa leswaku ku pfuna mhunu hi ndlela leyi swi mu yentxa a tsrhama na a ni dumbo ledzrikulu ni langutela ledzrinene. Hi 1989, nkambisiso wun’wana wu paluxe leswaku timbabyi leti kumaka nseketelo wa muxaka lowo ti hanya nkama wa ku leha, nambi leswi minkambisiso ya swoswinyana yi nga yi seketelikiki hi ku helela mhaka leyi. Kambe, minkambisiso yi swi seketelile leswaku timbabyi leti kumaka nseketelo hi tlhelo dzra matitwela, a ti na gome ledzrikulu nambi ku li ku twa ku vavisa ngopfu swinene ku fana ni lava nga wu kumikiki nseketelo lowo.

Yanakanya hi nkambisiso wun’wana lowu kambisisiki ndlela leyi ku va ni dumbo ni ku heleliwa hi dumbo swi mu khumbaka ha yone mhunu lweyi nga ni mavabyi ya mbilu. Ku kambisisiwe ha hombe vavanuna lava tlulaka 1.300, ku vona leswaku va ni langutela ledzrinene hi wutomi kumbe im-him. Ka nkambisiso lowu yentxiwiki ntsrhaku ka 10 wa malembe ku kumiwe leswaku vavanuna lava tlulaka 12 wa tipursentu ka lava kambisisiwiki, va hlaseliwe hi mavabyi ya kukazri ya mbilu. Ka vazrazru, vabidzri a va nge na dumbo. Laura Kubzansky, xiyandla xa mudondzrisi wa le univhersidadi wa ta wudahu ni mahanyela ya vhanu a Xikole xa Harvard xa wudahu bya vhanu, a li: “Swinyingi swa leswi a swi hlayiwa mayelanu ni leswaku ku va ni ‘langutela ledzrinene’ swa pfuna a wuton’wini a swi seketeliwanga hi tlhelo dzra siyensa. Kambe nkambisiso lowo wu nyikela wumboni byin’wana bya ntshima lebyi kombisaka leswaku langutela ledzrinene dzri nga va pfuna lava nga ni mavabyi ya mbilu.”

Minkambisiso yin’wana yi kombisa leswaku lava va tivonaka na va vabya ku tlulisa mpimu a swi va fambeli ha hombe loko va yentxiwa wuhandzruli, loko va pimanisiwa ni lava va tivonaka na va yampswa. Ku tlhele ku kombisiwa leswaku ku hanya nkama wa ku leha swi fambisana ni ku va ni dumbo. Nkambisiso wun’wana wu kambisise ndlela leyi vhanu van’wana lava duhwaliki va khumbekaka ha yone loko va vona wuduhati hi ndlela leyinene ni loko va nga byi voni hi ndlela leyinene. Loko swiduhati swi kuma madzrungula lawa ma kombisaka leswaku wuduhati byi fambisana ni wutlhazri ni ku wupfa, ku kumeke leswaku a ntsrhaku ka swoswo swi kumeka na swi nyonxile swi tlhela swi kuma ntamu. Hi ntiyiso wa kone, ndlela leyi a swi ni ntamu ha yone, a swi yentxa ingi swi yentxe wutiwololi hi 12 wa mavhiki!

Ha yini ku va ni mavonela lamanene ya ku fana ni dumbo ni ku vona mintxhumu hi ndlela leyinene swi pfuna a wuton’wini? Swi nga yentxeka tintlhazri ni vadokodela va nge si na dzri twisisa hi ku helela vongwe ni mizri wa mhunu akuva va nyikela tinhlamulo leti heleliki. Nambitanu, tintlhazri leti ti tizraka swone ti nga ha nyikela mavonela lawa ma fambisanaka ni mhaka ya kone. Hi xikombiso, mudondzrisi wa le univhersidadi lweyi a dondzrisaka matizrela ya vongwe a te: “I swinene ku nyonxa ni ku va ni dumbo. I xiyimu lexinene lexi kalaka xi nga vangi ku kazrateka ngopfu, nakone mizri wa nyonxa ka swiyimu leswo. I ntxhumu wumbeni lowu vhanu va nga tiyentxelaka wone akuva va tsrhama na va li vatomi.”

Vadokodela, vativi va miyanakanyu ni vativi va siyensa va nga ha pimisa leswaku mavonela wolawo i mampshwa, kambe a hi mampshwa ka lava va dondzraka Bibele. Kolomu ka 3.000 wa malembe lawa ma khalutiki, hosi ya ku tlhazriha Solomoni a huhuteliwe ku tsrala leswi: ‘A mbilu leyi ntsrhaviki i muzri lowu tiyisaka, kasi moya lowu daka xiviti, wu womisa mazrambu.’ (Amaproverbia 17:22) Xongani ka leswi mhaka yi bekisiwiki xiswone lani. Ndzrimana leyi a yi hlayi leswaku mbilu leyi tsrhaviki yi ta daha mavabyi ya kukazri, kambe yi hlaya leswaku yi ta pfuna swanga “muzri lowu tiyisaka.”

Ku hlaya ntiyiso, swi nga ha fanela ku vutisa hi ku: ‘Loko dumbo a ku li muzri, xana hi wini dokodela lweyi a a nge ti wu nyika timbabyi?’ Ku yengesela kolanu, dumbo a dzri pfuni kuva mhunu a va ntomi ntsena, kambe dzri tlulela ni le ka swimbeni.

Ku Va Ni Dumbo Ni Ku Pfumala Dumbo Swi Byi Khumbisa Kuyini Wutomi Byaku?

Vakambisisi va gungule leswaku vhanu lava nga ni dumbo va pfuneka hi tindlela tinyingi hi ku va ni vonela ledzrinene. Swi va fambela ha hombe a xikole, a ntizrweni ni le ka mintlangu. Hi xikombiso, ku yentxiwe minkambisiso ka mintlangu ya vavasati. Vatlhavukanyisi va kambisise wuswikoti hinkwabyu bya vatsrutsrumi va xisati. Hi nkama lowu fanaka, ku vutisiwe vavasati lavo leswaku a va ni ku dumba ka ku tlhasa kwini ka leswaku va ta hlula. Xana yi ve yini mihandzru ya kone? Ku kumiwe leswaku lava a va ni dumbo dzra leswaku va ta hlula, hi vone va kotiki ku humelela. Dumbo a dzri li dzra lisima ku tlula hinkwaswu leswi vatlhavukanyisi vavu va va swi kambeliki. Ha yini dumbo dzri ni nkutxetelo wa wukulu hi ndlela leyi?

Tintlhazri ti dondzre mintxhumu yinyingi a nkama lowu ti kambisisaka leswi yentxekaka ka mhunu lweyi a ngeke na dumbo. Hi ma-1960, nkambisiso lowu yentxiwiki ka mahanyela ya swihazri wu buyise mihandzru leyi a yi nga yimeliwanga, leswi yentxiki leswaku vakambisisi va humexa xiga lexi liki: “Ku hluliwa hi ku heleliwa hi dumbo.” Va kume leswaku vhanu va nga va ni xikazratu lexi fanaka. Hi xikombiso, vhanu va kukazri va tsrhamisisiwe a mbangwini lowu nga ni pongwe ledzrikulu kutani va byeliwa leswaku va nga dzri miyeta hi ku deketela tibitawu ta ku landzrelelana ta komputadori. Va swi kotile ku miyeta pongwe dzra kone.

A ntlawa wa wubidzri wu byeliwe ntxhumu lowu fanaka. Va deketele tibitawu toleto kambe a swi pfunanga ntxhumu. Hi lani u nga swi vonaka ha kone, vanyingi ka ntlhawa wolowo va titwe va heleliwe hi dumbo. Ka nkambisiso wa wubidzri a va nga ha swi djuli ku khumba tibitawu toleto. A va kholwa leswaku nambi loko vo ngo yentxa yini na yini a vo tlanga hi nkama. Kambe nambi ka ntlawa wolowo wa wubidzri, lava nga ni dumbo a va helanga ntamu.

Dokodela Martin Seligman, lweyi a pfunisiki ka ku yentxa mitxhini leyi a yi ta tizrisiwa ka minkambisiso yoleyo ya ku sungula a vhele a swi yentxa ntizro wakwe ku kambisisa timhaka ta dumbo ni ku heleliwa hi dumbo. A game hi ku hlaya leswaku ku heleliwa hi dumbo swi hingeleta vhanu hi tindlela ta ku tala ka leswi va swi yentxaka nambi ku va yentxa va tsrhama hi mavoko. Seligman a songa ku va ni dumbo ni mabindzru ya kone hi ndlela leyi: “Nkambisiso lowu ni wu yentxiki ku dzringana 25 wa malembe wu ni kholwisile leswaku loko hi tsrhamela ku tisola, hi vona khombo dzra kukazri ingiki he tivangela dzrone, hi ta tsrhama na hi li ndzringweni ku tlula loko a hi ni dumbo dzrimbeni.”

Vonela ledzri na dzrone dzri nga ha voneka dzri li ledzrimpswha ka van’wana namunhla. kambe lava dondzraka Bibele va tolovelane na xone xihlayahlaya lexi liki: ‘Loko u hela mbilu hi siku dzra khombo, a ntamu waku i wutsrongo.’ (Amaproverbia 24:10) Ina, Bibele dzri tlhamuxela ha hombe leswaku a ku tsrana ni ku tsrhamela ku tivona nandzru swi ta ku siya na u hele ntamu. Kambe, i yini lexi u nga xi yentxaka akuva u lwisana ni ku hela ntamu u tlhela u va ni dumbo a wuton’wini?

[Mufoto]

Dumbo dzri nga yentxa hi titwa hi li vatomi

U Nga Wu Hlula Moya Wa Ku Heleliwa Hi Dumbo

XANA u swi vonisa kuyini swiyimu swa ku vavisa leswi u tlhanganaka na swone a wuton’wini? Tintivi ta ku tala ti hlaya leswaku ndlela leyi u hlamulaka ha yone xivutiso lexi yi kombisa ha hombe leswaku u mhunu lweyi a nga ni dumbo kumbe lweyi a kalaka a nge na dumbo. Hinkwezru hi tlhangana ni mindzringo ya ku bindzra a wuton’wini, nakone van’wana vezru hi tlhangana ni mindzringo ya ku bindzra ngopfu swinene. Kambe ha yini vhanu van’wana va voneka ingiki va yi kota ku yi hlula va tlhela va tibekisela ku wa va pfuka, kasi van’wana va heleliwa hi dumbo nambiloko ndzringo wa kone wu nga nyawuli?

Hi xikombiso, a hi nge u djula ntizro. Va tlhasa va ku vutisela hi ta ntizro wa kone kambe u nga humeleli. U titwa hi ndlela yini a ntsrhaku ka swoswo? U nga vona ingiki vo nyenya wene ntsena, u tlhela u vona ingiki u nge he txhuki u tholiwa? U ti byela u ku a nga kone mhunu lweyi a nga tholaka mhunu wa ku fana na wene, u ku: ‘Swo djula ni tlhela ni dzrivala hi ntizro lowu?’ Kumbe, xa ku biha ngopfu, u nga ha yentxa leswaku xiyimu lexi xa ku vavisa xi khumba wutomi byaku hinkwabyu, u tibyela u ku: ‘Mine no pfuna ku da ntsena; ni xikangalapfula.’ A xiyin’wini lexi, ku pimisa hi ndlela leyo swi nga ku siya na u nge na dumbo.

Ku Lwa Ni Moya Wa Ku Heleliwa Hi Dumbo

Xana u nga lwisa kuyini ni moya lowo? Ku dondzra ku xiya mavonela lawa ma nga liki manene i gwansu dzra ku sungula ni dzra lisima. Dzringisa ku kuma swivangelo leswinene swa ku lwa ni moya wa ku heleliwa hi dumbo. Hi xikombiso, xana i ntiyiso hakunene leswaku a va ku tholanga hi leswi ku ngeke na mhunu wa ku fana na wene? Kumbe Xana swi nga yentxeka leswaku mutholi a djula mhunu lweyi a nga ni timfanelo ta kukazri?

Ku djula ntiyiso wa mhaka swi nga ku pfuna ku vona lani u phazamaka kone hi ku kulisa mhaka ya kone ku tlulisa mpimu. Xana ku kala u nga yamukeliwi a mbangwini wa kukazri swi kombisa leswaku u nge humeleli ni kutsrongo? Xana u nga pimisa hi swin’wana a wuton’wini byaku leswi swi ku fambelaka ha hombe​—swa ku fana ni makungu yaku ya moya, wuxaka bya moya kumbe wunghanu lebyi u nga na byone ni van’wana? Dondzra ku bakanya miyanakanyu ya ku biha leyi ku byelaka leswaku mintxhumu yi ta ku fambela ximatsri. Tlhantakubidzri, xana u nga swi tiva hakunene leswaku u nge txhuki u kuma ntizro ni siku ni dzrin’we? I swinyingi leswi u nga swi kumaka akuva u bakanya mavonela lawa ma ku yentxaka u heleliwa hi dumbo.

Ku Yanakanya Hi Ndlela Leyi Nga Ni Kongometo Leyi Nyikaka Dumbo

A malembeni ya swoswinyana, vakambisisi va nyikele ntlhamuxelo lowunene wa zritu ledzri liki dumbo, kambe lowu wu nga navangakiki. Wu hlaya leswaku zritu ledzri liki dumbo dzri patsra ku kholwa leswaku u ta swi kota ku hetisisa makungu yaku. Hi lani nhlokomhaka leyi landzrelaka yi taka komba ha kone, zritu dumbo a dzri hlayi swoleswo ntsena. Kambe ntlhamuxelo lowo wa pfuna hi tindlela ta ku hlawanyana. Ku yanakanyisisa hi dumbo dzra muxaka lowo swi nga hi pfuna leswaku hi yanakanya hi ndlela leyi nga ni nkongometo.

Akuva hi kholwa leswaku hi nga hetisisa makungu yezru ya nkama lowu wu taka hi fanela ku dondzra ku tibekela makungu hi tlhela hi lwela ku ma hetisisa. Loko u vona leswaku wa hluleka ku hetisisa makungu wolawo, swi nga ha djula u pimisa ha hombe ha wone. Xa ku sungula, xana u ni kungu dzra kukazri? Swi nabyale ngopfu ku khomeka hi mintxhumu ya siku ni siku lakakuva hi hluleka ku yimanyana hi kambisisa leswaku i yini lexi hakunene hi xi djulaka a wuton’wini, hi kambisisa leswaku i yini lexi nga xa lisima ngopfu kwezru. Mayelanu ni mhaka leyi ya ku tiva leswaku hi zrangisa yini a wuton’wini byezru, hi tlhela hi kuma leswaku khale ka khaleni, Bibele dzri te: ‘Hlawulani leswa ku lulama [swa lisima ngopfu, Tradução do Novo Mundo, NM].’​—Ba-le-Filipi 1:10

Loko kutani hi swi tiva leswaku hi zrangisa yini, swi nabyala ngopfu swinene ku tibekela makungu ya ku hambanahambana, ya ku fana ni wuxaka byezru na Xikwembu Nkulukumba, swa ndangu ni swa ntizro wa ku tihanyisa. Kambe i swa lisima leswaku na ha ha sungula hi nga tibekeli makungu ya ku tala ngopfu, ni kuva hi tibekela makungu lawa hi taka swi kota ku ma hetisisa hi ku nabyala. Loko swi hi bindzrela ku hetisisa kungu dzra kukazri, hi nga hela ntamu naswone hi nga ha tsrhika ku tlhela hi dzringisa. Hakanyingi swi yampswa ngopfu ku pumba makungu lamakulu lama nga tekaka nkama wa ku leha, hi ma yava akuva hi ma tizra ha katsrongokatsongo.

“Loko mhunu a djula ntxhumu a ta swi kota.” Lexi i xihlayahlaya xa khale lexi xi vonekaka xi li xa ntiyiso hi mpimu wa kukazri. Loko hi ni makungu lawa ma kongomiki hi fanela ku tiyimisela​—hi tizra hi ntamu nakone hi swi navela ku ma tlhaselela. Hi nga tiyisa xiboho xa ku djula ku hetisisa makungu lawa hi ku yanakanya ndlela leyi makungu yezru ma nga ya lisima ha yone swinene kun’we ni mihandzru ya kone. Ina swizralanganya swi ta va kone, kambe hi fanela ku swi vona ntsena swanga mintlhontlho, ku nga li swone leswaku kutani hi hlulekile kumbe hi be hansi.

Nambiswilitanu, hi fanela ku yanakanya hi tindlela ta ku hetisisa makungu yezru. Mutsrali C. R.Snyder, lweyi a kambisisiki hi wuyenti ndlela leyi dumbo dzri pfunaka ha yone, a beka mavonela ya leswaku mhunu a fanela ku yanakanya hi tindlela ta ku hlawanyana ta ku hetisisa makungu yakwe. Xileswo loko ndlela ya kukazri yi nga tizri, hi nga tizrisa ya wubidzri, ya wuzrazru kumbe ku yentxa swin’wana.

Snyder a tlhele a nyikela mavonela ya leswaku hi fanela ku dondzra ka leswaku makungu yezru hi nga ma txintxa loko swi te yini. Loko hi hluleka ku hetisisa makungu yezru, ku kazrateka ha swone swi to hi heta ntamu ntsena, hi tlhelo dzrin’wana, ku siva makungu ya kukazri hi man’wana lamanene swi ta hi yentxa leswaku hi va ni dumbo.

Bibele dzri tamele xikombiso lexi pfunaka a mhakeni leyi. Hosi Davhida a a djula ku yakela Yehovha Xikwembu Nkulukumba wake tempele. Kambe Xikwembu Nkulukumba a byele Davhida leswaku n’wanake Solomoni hi yene a taka kuma ndjombo leyo. Davhida a nga hlundzrukanga kumbe ku djula ku ya mahlweni ni makungu yake. A tizrise ntamu wake na a li kazri a hlengeleta mali ni mintxhumu leyi n’wanake a a ta yi djula akuva a yentxa ntizro lowu.​—1 Tihosi 8:17-19; 1 Makronika 29:3-7

Nambi loko ho humelela a ku lweni kwezru ka ku tiyisa dumbo, hi ku lwa ni ku heleliwa hi dumbo ni ku hlakulela langutela ledzrinene, hi li kazri hi yanakanya hi ku hetisisa makungu yezru, hi nga kuma na swi hi bindzrela swinene ku va ni dumbo. Hi ndlela yini? Phela mintxhumu ya ku tala leyi hetanaka dumbo dzrezru a misaveni leyi, yi vangiwa hi mintxhumu leyi hi taka kala hi nga yi koti ku yi ntxintxa loko hi yanakanya hi swikazratu leswi hluphaka vhanu: ndlala, tiyimpi, ku pfumaleka ka wululami ni ku txhava ku hlaseliwa hi mavabyi ni lifu. Xana hi nga swi kotisa kuyini ku va ni dumbo?

[Mufoto]

Loko u nga tholiwi a ntizrweni lowu a wu wu djula, xana u pimisa leswaku a wu nge he txhuki u tholiwa?

[Mufoto]

Hosi Davida a pfumelelani ni swiyimu a mhakeni ya ku tihambela makungu

Xana U Nga Dzri Kuma Kwini Dumbo Dzra Ntiyiso?

Watxhi dzraku dzri yimile nakone dzri voneka ingiki dzri honekile. U nga dzri lunghisa hi tindlela ta ku tala. Hinkwaku ku tale hi madzrungula ya lava va liki va ma lunghisa mawatxhi nakone hinkwavu va ku dumbisa leswaku u nge ti tisola loko u ya lunghisa ka vone. Kambe van’wana va ti kaneta tindlela toleto. Xana u nga kuyini loko u gungula leswaku muyakelani waku awa swi kota ku lunghisa nakone hi yene a khandhiki watxhi dzroledzro ka malembe lama khalutiki? Tlhantakubidzri, u kuma leswaku a tibekiselile ku ku pfuna hi mahala. A swi ganaganekisi leswaku a wu ta hlawula ku yentxa yini.

Swoswi fananisa wathxi dzroledzro ni wuswikoti byaku bya ku va ni dumbo. Loko u kuma leswaku u lahlekeliwa hi dumbo hi lani vanyingi va lahlekeliwiki hi dumbo a minkameni leyi ya ku kazrateka, xana u ta wu djula kwini pfunu? Vanyingi va hlaya leswaku va nga swi tlhantlha swikazratu swavu, kambe ku tala ka mavonela yavu ma va pfilunganya, nakone ma tikaneta hi wuswawone. Kutani ke ha yini u nga yi ka lweyi a hambiki vhanu na va ni wuswikoti bya ku va ni dumbo? Bibele dzri hlaya leswaku a nga ‘kule ku hine hinkwezru’ ni leswaku a ti bekiselile swinene ku hi pfuna.—Amintiṛo 17:27; 1 Petros 5:7.

Ntlhamuxelo Lowukulu Wa Dumbo

Ntlhamuxelo wa Bibele mayelanu ni dumbo wu nave ngopfu, nakone wu yente ngopfu ku tlula tidondzro leti tolovelekiki namunhla ta vadokodela, vativi va siyensa ni vativi va miyanakanyu. Mazritu ya lidzrimi dzra ku sungula lawa ma ndzruluteliwiki ma va “dumbo” a Bibeleni ma tlhamuxela ku langutela hi manyawu ni ku langutela leswinene. Kunene dumbo dzri yakiwa hi mintxhumu yibidzri. Dzri patsra ku navela ntxhumu wa kukazri lowunene kun’we ni kuva va ni xiseketelo xa ku kholwa leswaku ku ta tlhasa mintxhumu leyinene. Dumbo ledzri kumekaka a Bibeleni a hi nozro ntsena. Dzri tiseketele hi ntiyiso ni wumboni lebyi nga livaleni.

A mhakeni leyi, dumbo dzri fana ni lipfumelo ledzri faneliki ku seketeliwa ka wumboni bya kukazri, ku nga li ka ntxhumu lowu nga liki ntiyiso. (Ba-Heberu11:1) Nambiswilitanu, Bibele dzri beka ku hambana a xikazri ka lipfumelo ni dumbo.​—1 Ba-le-Korinte 13:13.

Hi xikombiso: loko u kombela munghanu waku lweyi u mu dumbaka, leswaku a ku pfuna hi ndlela ya ku kazri u nga ha va ni dumbo dzra leswaku a ta ku pfuna. U ni dumbo dzra leswaku a ta ku pfuna hikuva wa mu dumba munghanu waku. U mu tiva ha hombe, nakone u sama u mu vona na a kombisa wunene ni malwandla. Lipfumelo ni dumbo dzraku swa fambisana kambe a swi fani. Xana u nga hlakulela ku va ni dumbo dzra ku tanu ka Xikwembu Nkulukumba hi ndlela yini?

Xivangelo Xa Ku Va Ni Dumbo

Xikwembu Nkulukumba i xihlovo xa dumbo dzra ntiyiso. A minkameni ya Bibele Yehovha a a hlayiwa ‘dumbo dzra Israyele.’ (Yeremiya 14:8) Dumbo dzrin’wana ni dzrin’wana dzra ntiyiso ledzri vhanu vake a va li na dzrone a dzri pfa kwake, xileswo yene a a li dumbo dzravu. Dumbo dzroledzro a dzri nga li nozro ntsena Xikwembu Nkulukumba a va nyike xiseketelo lexi tiyiki xa ku va ni dumbo. Loko a li kazri a tizrisana navu hi madzana ya malembe, a va nyike wumboni lebyi tiyiki bya ku hetisisa swidumbiso swake. Yoxuwa muzrangeli wavu a hlaye leswi ka Israyele: ‘N’wa swi tiva hi timbilu tenu hinkwatu,  . .leswaku a ku wanga ni zritu ni dzrin’we dzra mazritu hinkwawu lamanene lawa Yehovha, Xikwembu Nkulukumba wenu, a nga ma byela ha n’wine.’​—Yehošua 23:14.

Wumboni byolebyo bya ha li xitanu nambileswi kutani ku khalutiki malembe ya manyingi. Bibele dzri tale hi swidumbiso leswikulu swa Xikwembu Nkulukumba kun’we ni ndlela leyi a swi hetisisiki ha yone swidumbiso swake. Swidumbiso leswi profetiwiki swi dumbeka ngopfu lakakuva minkama yin’wana swi tsraliwe ingiki hi loko kutani swi hetisekile.

Hi yone mhaka leyi hi nga hlayaka leswaku Bibele i buku dzra dumbo. Loko u li kazri u kambisisa ndlela leyi Xikwembu Nkulukumba a tizrisaniki ni vhanu ha yone, u ta ya u tiyiseka swinene leswaku u fanela ku mu dumba. Muapostola Pawulo a tsrale leswi: ‘Hinkwaswu leswi nga tsraliwa khale swe ku tsraliwela ku hi dondzrisa akuva hi va ni ku lavisela hi ku tiyisela ni hi ku khongoteliwa loko ku nga matsralweni.’Ba-le-Roma 15:4.

Xana Xikwembu Nkulukumba A Hi NyiKa Dumbo Dzra Muxaka Muni?

Xana hi swini swiyimu leswi djulaka kuva hi va ni dumbo? A hi loko hi langusana ni lifu? Kambe ka vhanu va ku tala dumbo dzri voneka dzri voneka dzri ha pfuni ntxhumu hi ku helela loko hi feliwa hi mhunu lweyi hi mu zrandzraka. Phela a xi kone xin’wana xi nga dlayaka dumbo ku fana ni lifu. Dzri hlasela hinkwezru. A hi nge dzri tsrutsrumi hi ku helela nakone a hi na wone ntamu wa ku dzri hlula. Hi kola ka leswo Bibele dzri li: ‘Lifu i nala.’​—1 Ba-le Korinte 15:26.

Xana hi nga dzri kumisa kuyini dumbo leswi hi langutaniki ni lifu? Phela ndzrimana ya Bibele leyi hlayaka leswaku lifu i nala yi tlhela yi hlaya leswaku i nala lweyi ‘a taka helisiwa a wugan’wini.’ Yehovha Xikwembu Nkulukumba a ni ntamu wa ku hlula lifu. A swi kombisile minkama ya ku hlawanyana swoswo. Hi ndlela yini? Hi ku pfuxa lava fiki. Bibele dzri tlhamuxela swiyentxakalu swa 9 lani Xikwembu Nkulukumba a tizrisiki ntamu akuva a pfuxa vhanu a ku feni.

Ka xiyentxakalu lexi xiyekaka, Yehovha a nyike N’wanakwe Yesu ntamu wa ku pfuxa munghanu wakwe lweyi a zrandzrekaka, Lazaru, lweyi a ku khalute mune wa masiku na file. Yesu a nga swi yentxanga a xihundleni leswo, kambe a swi yentxe a mahlweni ka xitsrhungu lexi a xi mu hlalela.​—Yohan 11:38-48, 53; 12:9, 10.

U nga ha tivutisa: ‘Ha yini vhanu volavo va pfuxiwile? Xana a va duhwalanga va tlhela va fa?’ Swi ve tanu. Kambe, hi kola ka wudzrunguli bya ku pfuxiwa ka vafi bya ku fana ni lebyi, a hi nge vi na ku navela ntsena ka leswaku vhanu lava hi va zrandzraka va ta pfuxiwa. Hi ni xivangelo xa ku kholwa leswaku va ta pfuxiwa. Hi mazritu man’wana, hi ni dumbo dzra ntiyiso.

Yesu a te: ‘Hi mine ku pfuka ni wutomi.’ (Yohan11:25) Hi yene lweyi Yehovha a taka mu nyika ntamu wa ku pfuxa vhanu a misaveni hinkwayu. Yesu a te: ‘A nkama wa ta lowu hinkwavu lava nga masizreni va taka yingela zritu dzrakwe, kutani va ta huma.’ (Yohan 5:28, 29) Ina, hinkwavu lava yetleliki a masizreni va ni dumbo dzra ku pfuxeliwa a misaveni ya Paradeyisi.

Muprofeta Ezaya a tlhamuxele hi ndlela leyi nyonxisaka mhaka leyi ya ku pfuxiwa ka vafi: ‘A vafi vaku va ta tlhela va hanya! A mintsrumbu yanga mi ta tlhela mi pfuka! Pfukani n’wine, n’wi yimbelela hi ku tsrhava, n’wine lava tsrhamiki ntsrhuzrini! hikusa mbezre yaku i mbezre ya ku vonekisa, kutani misava mi ta tlhela mi humexa lava ku fa!’​—Ezaya 26:19

Xana leswo a swi txhaveleli? Lava va fiki va le xiyin’wini lexi sizrelelekiki swinene ku fana ni xibebana a mbelekweni wa mamana wa xone. Kunene, lava va wisiki a masizreni va hlayisekile hi ndlela leyi hetisekiki a miyanakanywini ya Xikwembu Nkulukumba wa Ntamu Hinkwawu. (Luka 20:37, 38) Nakone ku nga li kungani va ta tlheliseliwa a wuton’wini va nghena a misaveni leyi nga ni ku nyonxa, va hoyozeliwa hi ndlela leyi n’wana lweyi a ha ka ku belekiwa a hoyozeliwaka ha yone hi ndangu lowu nga ni lizrandzru, lowu ku nga khale na wu mu zrindzrelile. Xiswoswo, hi ni dumbo nambiloko hi langutana ni lifu.

Leswi Dumbo Dzri Nga Ku Yentxelaka Swone

Pawulo a hi dondzrisa swinyingi mayelanu ni ndlela leyi dumbo dzri nga dzra lisima ha yone. A khanele hi dumbo swanga xisizrelelo xa lisima hi tlhelo dzra moya​—ku fana ni xilembe. (1 Ba-le-Thesalonika 5:8) Xana a a hlaya yini hi mazritu wolawo? Phela a minkameni ya ku tsraliwa ka Bibele a musotxha a a yambala xilembe xa nsimbi loko a ya yimpini. Hakanyingi a xi tlhantekiwa a henhla ka panu kumbe xilembe xa xikhumba. Hi mhaka ya xilembe xolexo xa nsimbi, tlhazri a dzri tlhasa dzri ba xilembe dzri ya wela kule a matsrhan’wini ya ku vavisa musotxha lweyi a nga yimpini. Xana hi yini mhaka leyi Pawulo a a djula ku dondzrisa yone lani? Swanga hi leswi xilembe xi sizrelelaka nhloko, xiswoswo ni dumbo dzri sizrelela miyanakanyu, ku nga ntamu wezru wa ku pimisa. Loko u li ni dumbo ledzri tiyiki ka minkongometo ya Xikwembu Nkulukumba, ku zrula kwaku ka miyanakanyu a ku fanelanga ku helisiwa hi ku txhava kumbe gome loko u langutane ni swiyimu swa ku bindzra. Xana i mani ka hine lweyi a nga xi djulikiki xilembe xolexo?

Pawulo a tizrise xifaniso xin’wana xa dumbo lexi fambisanaka ni ku zrandzra ka Xikwembu Nkulukumba. A tsrale leswaku dumbo ledzri hi nga nadzru dzri fana ni ‘nsoma ya hika leyi dumbekaka yi va yi tiya.’ (Ba-Heberu 6:19) Leswi Pawulo a hulukiki timhangwini ta ku hlawanyana ta maboti, a a swi tiva ha hombe leswaku nsoma i ya lisima swinene. Loko va hlaseliwa hi swidzedze, vaweti a va txukumetela a nsoma a matini. Loko yi tlhasa yi khwekela a tsrhakwini dzra lwandle, boti a dzri kota ku yima dzri nga biwi hi xidzedze dzri ya tsrhoveka a mazribyeni.

Hi lani ku fanaka, loko swidumbiso wa Xikwembu Nkulukumba swi li dumbo ledzri dumbekaka dzri va dzri tiya ka hine, dumbo dzroledzro dzri nga hi pfuna ku tiyisela loko hi li nhlomulweni. Yehovha a dumbisa leswaku ku nga li khale, nkama wa ta lowu vhanu va taka kala va nga ha kazratiwi hi tiyimpi, wugevenga, gome nambi lifu. (Vona bokisi ledzri dzri nga ka tluka  10.) Ku khomelela swi tiya ka dumbo dzroledzro swi nga hi pfuna leswaku hi hanya hi ndlela leyi yi hi bekaka kule ni timhangu. Swi hi tiyisa leswaku hi hanya hi nkongometo wa Xikwembu Nkulukumba a matsrhan’wini ya ku landzrelela moya wa mpfilumpfilu ni mahanyela ya ku biha lawa ma taliki swinene a misaveni leyi hi hanyaka ka yone

Dumbo dzroledzro, ledzri humaka ka Yehovha, dzra ku khumba na wene. A djula leswaku u hanya hi ndlela leyi a a djula leswaku u hanya ha yone ku sunguleni. A navela leswaku vhanu hinkwavu va huluxiwa. Hi ndlela yini? Xa ku sungula, mun’wana ni mun’wana a fanela ku ‘tlhasa a ku tiveni ka xihlayelamfuzri’. (1 Timoteo 2:4) Vagandlisi va revhixta ledzri va ku tsratsriya leswaku u kuma wutivi byolebyo lebyi nyikaka wutomi mayelanu ni ntiyiso wa zritu dzra Xikwembu Nkulukumba. Dumbo ledzri Xikwembu Nkulukumba a taka ku nyika dzrone dzri tlula dumbo dzrini na dzrini ledzri u nga dzri kumaka a misaveni leyi.

Loko u li ni dumbo dzroledzro a wu fanelanga u titwa na u hele ntamu, hikuva Xikwembu Nkulukumba a nga ku nyika ntamu hinkwawu lowu u wu djulaka leswaku u kota ku hetisisa nkongometo wini na wini lowu u nga vaka na wone lowu fambisanaka ni ku zrandzra kwakwe. (2 Ba-le-Korinte 4:7; Ba-le-Filipi 4:13) Xana ledzri a hi dzrone dumbo ledzri u dzri djulaka? Kutani ke, loko u li ni tozra dzra dumbo naswone u dzri djula, tiyiseka leswaku dzri kone dumbo dzroledzro. Dzri kola nyongeni. U nga va na dzrone!

[Bokisi/Mufoto]

Swivangelo Swa Ku Va Ni Dumbo

Dondzro leyi seketeliwiki a Matsralweni yi nga ku pfuna leswaku u va ni dumbo:

◼ Xikwembu Nkulukumba a dumbisa wumundzruku lebyi nyonxisaka.

Zritu dzrakwe dzri hlaya leswaku misava hinkwayu yi ta va Paradeyisi.Ku ta tsrhama vhanu lava nyonxiki ni lava nga ni wumun’we.​—Amapsalma 37:11, 29; Ezaya 25:8; Apfuletelo 21:3, 4.

◼ Xikwembu Nkulukumba a nga hembi.

A nyenya madzrimi hinkwawu. Yehovha a xwengile nakone a pfumala xisandzru hi ku helela. Xiswoleswo, a nge txhuki a hemba.​—Amaproverbia 6:16-19; Ezaya 6:2, 3; Tito 1:2; Ba-Heberu 6:18.

◼ Xikwembu Nkulukumba a ni ntamu lowu nga hluliwikiki ha ntxhumu.

Hi Yehovha ntsena lweyi a nga ni ntamu hinkwawu a wuyakwini hinkwabyu. A xi kone lexi nga mu sivelaka ku hetisisa swidumbiso swakwe.​—Eksoda 15:11; Ezaya 40:25, 26.

◼ Xikwembu Nkulukumba a djula leswaku hi hanya hi la ku nga helikiki.

​—Yohan 3:16; 1 Timoteo 2:3, 4.

◼ Xikwembu Nkulukumba a hi lavisa hi tihlo ledzrinene.

A hlawula ku lavisisa matsrhamela yezru lamanene ni ku tikazrata kwezru, a matsrhan’wini ya swihoxo ni ku tsrana kwezru. (Amapsalma 103:12-14; 130:3; Amaproverbia 6:10) A ni dumbo dzra leswaku hi ta yentxa leswi faneliki naswone awa nyonxa loko hi yentxa tanu.​—Amaproverbia 27:11.

◼ Xikwembu Nkulukumba a dumbisa ku ku pfuna akuva u kota ku mu komba xitxhavu a wuton’wini byaku.

Malandzra yakwe a ma fanelanga ma titwa na ma heleliwe hi ntamu. Xikwembu Nkulukumba a hi nyika moya wa ku xwenga hi mbilu ya ku basa. Moya wolowo, lowu nga ni ntamu ngopfu swinene, wa hi pfuna.​—Ba-le-Filipi 4:13.

◼ Ku beka dumbo dzrezru ka Xikwembu Nkulukumba a hi ku tlanga hi nkama.

Awa dumbeka hi ku helela. A nge txhuki a hi khomisa tingana.​— Amapsalma 25:3

[Mufoto]

Swanga hi leswi xilembe xi sizrelelaka nhloko, ni dumbo dzri sizrelela miyanakanyu

[Mufoto]

Ku fana ni nsoma, dumbo ledzri tiyiki dzri nga ku yentxa u yima u tiya

[Crédito da foto]

Courtesy René Seindal/Su concessione del Museo Archeologico Regionale A. Salinas di Palermo