EKLEZIASTE
1 Mafala a mpfundzisi,*+ mwana wa Dhavidhi mambo wa ku Yerusalemu.+
2 Mpfundzisi alonga: “Pinthu pyapezi kakamwe!”
“Pinthu pyapezi kakamwe! Pinthu pyonsene ndi pyakusowa basa!”+
3 Kodi munthu asawinanji na basa yace yonsene yakuwanga inaphata iye,
Inawangisira iye kakamwe toera kuiphata pa dziko yapantsi?*+
4 Anthu anango asafa, anango asabalwa,
Mbwenye dziko yapantsi isapitiriza kwenda na kwenda.+
5 Dzuwa isabuluka, dzuwa isadoka;
Buluka penepo, isabwerera mwakucimbiza ku mbuto inabuluka iyo pontho.+
6 Mphepo isaenda kunterero, mbizungulira kuenda kunkwiriro;
Isazungulira, mbizungulira, mbipitiriza kuzungulira; mphepo isapitiriza kuzungulira.
7 Mikulo yonsene isawewa kuenda ku bara; ngakhale tenepo, bara nkhabe kudzala.+
Madzi a mikulo asabwerera pontho ku mbuto idabuluka iwo toera atome pontho kuwewa.+
8 Pinthu pyonsene mphyakunetesa;
Kupiringana pinakwanisa kulonga munthu.
Diso nkhabe neta na kuona;
Pontho khutu nkhabe neta na kubva.
9 Pire pidapita ndipyo pinafuna kuoneka pontho,
Pire pidacitwa pinadzacitwa pontho;
Nkhabepo cinthu cipswa pa dziko yapantsi.+
10 Kodi ciripo cinthu cakuti munthu anakwanisa kucilonga kuti: “Onani, ici ndi cinthu cipswa”?
Pyonsene piripo kutomera kale kakamwe;
Pikhalipo kale mbudzati kufika ndzidzi wathu.
11 Nkhabepo munthu anakumbuka anthu adakhala mʼmaso mu ndzidzi wakale;
Nkhabe munthu anafuna kukumbuka anthu anafuna kukhala mʼmaso kutsogolo;
Pontho iwo nee anadzakumbukirwa na anthu anafuna kukhala mʼmaso patsogolo pawo.+
12 Ine mpfundzisi, ndadzakhala mambo wa Izraeli mu Yerusalemu.+ 13 Ndawangisira toera kupfundza mbandisaka kudziwa mwaudziwisi+ pyonsene pinacitwa pa dziko yapantsi,+ mabasa akunetesa adapereka Mulungu kuna anthu toera iwo apitirize kuaphata.
14 Ine ndaona pinthu pyonsene pinacitwa pa dziko yapantsi,
Mbandidzindikira kuti pyonsene mphyapezi, ninga kuthamangira mphepo.+
15 Nkhabe kwanisika kudzongola cinthu cidagongonyeka,
Pontho nkhabe kwanisika kulengesa cinthu cidacerera.
16 Ine ndalonga muntima mwanga: “Ine ndadzakhala na udziwisi kakamwe kupiringana anthu onsene adakhala mu Yerusalemu+ ine mbandidzati kubalwa, pontho ntima wanga wadzakhala na udziwisi ukulu,+ mbudziwa pinthu pizinji.” 17 Ine ndawangisira toera kudziwa udziwisi, kudziwa upswiru* na kudziwa udzemwa,+ pyenepi ndi sawasawambo na kuthamangira mphepo.
18 Thangwi udziwisi uzinji usatsukwalisa kakamwe,
Natenepa, ule anathimizira cidziwiso cace, asathimizirambo nyatwa zace.+
2 Penepo ine ndalonga muntima mwanga: “Ndinayesera kutsandzaya na umaso toera ndione kuti ndinawinanji.” Mbwenye ndaona kuti pyenepi ndi pyakusowambo basa.
2 Ine ndalonga: “Kuseka ndi upswiru!”
Pontho ndalonga kuti: “Kutsandzaya kuli na basa yanji?”
3 Ine ndasaka kubvesesa mwadidi: Ndasankhula kutsandzaya na vinyu,+ mbandipitiriza na udziwisi wanga; ndafika pa kukhumbatira udzemwa, toera ndidzindikire kuti ndi pinthu pipi pyadidi kakamwe pyakuti anthu asafunika kupicita mu ntsiku zakucepa za umaso wawo pa dziko yapantsi. 4 Ndaphata mabasa makulu.+ Ndamanga nyumba zanga,+ pontho ndalima minda yanga ya mauva.+ 5 Ndakhunganya mbuto zakubalika, mbanditcekamo miti na maluwa, pontho ndatcekamo mitundu yonsene ya miti ya misapo. 6 Ndasasanya mbuto zakukoyera madzi toera kuthirira miti mingʼono mu nsitu wanga. 7 Ine ndakhala na atumiki amuna na akazi,+ pontho ndakhala na atumiki adabalwa panyumba panga.* Ndakhalambo na pifuyo pizinji, ngʼombe na mabira,+ kupiringana anthu onsene adakhala mu Yerusalemu ine mbandidzati kubalwa. 8 Pontho ndakhala na parata na ouro,+ mpfuma idabuluka kuna amambo na mʼmaprovinsya.+ Ndagumanya anyakuimba amuna na akazi, kuphatanizambo pinatsandzayisa amuna: Nkazi, inde, akazi azinji. 9 Natenepa, ndadzakhala wankulu kupiringana anthu onsene adakhala mu Yerusalemu ine mbandidzati kubalwa.+ Pontho udziwisi wanga wapitiriza kukhala na ine.
10 Ine ndacita pinthu pyonsene pikhafuna ine.+ Ntima wanga watsandzaya na mitundu yonsene ya matsendzo. Ntima wanga ukhatsandzaya na basa yanga yonsene yakuwanga,* unoyu ukhali muoni wanga thangwi ya basa yanga yonsene yakuwanga.+ 11 Mbwenye pidanyerezera ine mabasa onsene adaphata ine na manja anga, na basa yakuwanga idaphata ine mwakuwangisira kakamwe,+ ndaona kuti pyonsene pikhali pyapezi, pikhali ninga kuthamangira mphepo;+ pa dziko yapantsi nee pakhali na cinthu cakuti mwandimomwene cinaphedza.*+
12 Buluka penepo, ine ndatoma kunyerezera pya udziwisi, upswiru na pya udzemwa.+ (Thangwi ninji pinafuna kucita munthu anabwera nduli mwa mambo? Basi ene pinthu pidamala kucitwa kale.) 13 Ine ndaona kuti udziwisi usaphedza kakamwe kupiringana udzemwa,+ ninga ceza cisaphedza kakamwe kupiringana cidima.
14 Munthu waudziwisi maso ace asaona mwadidi,*+ mbwenye dzemwa asafamba ncidima.+ Ndadzindikirambo kuti onsene kufa kwawo ndi sawasawa.+ 15 Penepo ine ndalonga muntima mwanga: “Pinacitika kuna dzemwa, ndipyo pinafuna kucitikambo kuna ine.”+ Khala ndi tenepo, mphapo ndawinanji thangwi yakukhala kwanga waudziwisi kakamwe? Ine ndalonga muntima mwanga: “Pyenepi ndi pyakusowambo basa.” 16 Thangwi nee munthu waudziwisi, nee dzemwa anakumbukirwa kwenda na kwenda.+ Mu ntsiku za ntsogolo, onsene anadzaduwalwa. Kodi munthu waudziwisi anafa tani? Anafa ninga munafa dzemwa.+
17 Natenepa, ine ndatoma kuida umaso,+ thangwi mabasa onsene anaphatwa pa dziko yapantsi akhaoneka ninga akutsukwalisa kuna ine, thangwi pyonsene pikhali pyapezi,+ pikhali ninga kuthamangira mphepo.+ 18 Ndatoma kuida pinthu pyonsene pidaphatira ine basa mwakuwanga pa dziko yapantsi,+ thangwi pyonsene mbidapisiyira munthu anabwera nduli mwanga.+ 19 Pontho mbani anadziwa khala iye anakhala munthu waudziwisi peno dzemwa?+ Ngakhale tenepo, iye anadzakhala na pinthu pyonsene pidawina ine thangwi yakuphata basa mwakuwanga na mwaudziwisi pa dziko yapantsi. Pyenepi ndi pyakusowambo basa. 20 Natenepa, ntima wanga watoma kukhala wakusowa cidikhiro thangwi ya basa yakuwanga idaphata ine mwakuwangisira kakamwe pa dziko yapantsi. 21 Thangwi munthu anakwanisa kuphata basa mwakuwanga mukutsogolerwa na udziwisi, cidziwiso na maluso, mbwenye pinthu pyonsene pidawina iye anapipereka kuna munthu wakuti nee apiphatira basa.+ Pyenepi ndi pyakusowambo basa na pyakutsukwalisa kakamwe.
22 Kodi mwandimomwene munthu anawinanji na basa yace yonsene yakuwanga na cifuno cinankulumiza toera kuphata basa mwakuwanga pa dziko yapantsi?+ 23 Thangwi mu ntsiku zonsene za umaso wace, basa yace isamʼbweresera nyatwa na kutsukwala,+ pontho namasiku ntima wace nkhabe kupuma.*+ Pyenepi ndi pyakusowambo basa.
24 Nkhabe cinthu cinango cadidi kakamwe kuna munthu kupiringana kudya na kumwa, mbatsandzaya na basa yace yakuwanga.+ Ine ndadzindikira kuti pyenepi pisabulukambo kuna Mulungu wandimomwene,+ 25 thangwi mbani anadya, mbamwa mwadidi kakamwe kupiringana ine?+
26 Kuna munthu anankomeresa, iye asampasa udziwisi, cidziwiso na kutsandzaya,+ mbwenye nyakudawa asampasa basa yakugumanya pinthu, iye asagumanya pinthu pyenepi basi ene toera kupasa munthu anakomeresa Mulungu wandimomwene.+ Pyenepi ndi pyakusowambo basa, ninga kuthamangira mphepo.
3 Pinthu pyonsene piri na ndzidzi wace,
Pinthu pyonsene pinacitwa pa dziko yapantsi piri na ndzidzi wace:
2 Pali na ndzidzi wakubalwa na ndzidzi wakufa;
Pali na ndzidzi wakutceka na ndzidzi wakudula pidatcekwa;
3 Pali na ndzidzi wakupha na ndzidzi wakuwangisa;
Pali na ndzidzi wakufudza na ndzidzi wakumanga;
4 Pali na ndzidzi wakulira na ndzidzi wakuseka;
Pali na ndzidzi wakutsukwala na ndzidzi wakubvina;
5 Pali na ndzidzi wakuponya* miyala, na ndzidzi wakugumanya miyala;
Pali na ndzidzi wakukhumbatira na ndzidzi wakucalira kukhumbatira;
6 Pali na ndzidzi wakusaka na ndzidzi wakuona cinthu ninga catayika;
Pali na ndzidzi wakukoya na ndzidzi wakutaya;
7 Pali na ndzidzi wakupandula+ na ndzidzi wakusona;
Pali na ndzidzi wakumatama+ na ndzidzi wakulonga;+
8 Pali na ndzidzi wakufuna na ndzidzi wakuida;+
Pali na ndzidzi wa nkhondo na ndzidzi wantendere.
9 Kodi nyabasa anawinanji thangwi yakuwangisira kwace konsene?+ 10 Ine ndaona basa idapereka Mulungu kuna anthu toera iwo aiphate. 11 Pinthu pyonsene iye apicita mwakubalika pa ndzidzi wakuthema.+ Iye aikhambo muntima mwawo cifuno cakukhala kwenda na kwenda; ngakhale tenepo, anthu cipo anabvesesa mwakukwana basa ya Mulungu wandimomwene.*
12 Ine ndaona kuti kuna iwo, nkhabepo cinthu cinango cadidi kakamwe kupiringana kutsandzaya, mbacita pinthu pyadidi mu umaso wawo,+ 13 pontho kuti anthu onsene adye, amwe, mbakhala akutsandzaya thangwi ya basa yawo yakuwanga. Unoyu ndi muoni wa Mulungu.+
14 Ine ndabvesesa kuti pinthu pyonsene pidacita Mulungu wandimomwene pinapitiriza kwenda na kwenda. Nkhabe cinthu cinafuna kuthimizirwa, pontho nkhabe cinafuna kupungulwa. Mulungu wandimomwene acita pinthu munjira ineyi toera anthu anʼgope.+
15 Pinthu pinacitika pyacitika kale, pontho pinthu pinafuna kuoneka pikhalipo kale;+ mbwenye Mulungu wandimomwene asasaka pinthu pinasakwa na anthu.*
16 Ine ndaonambo ipi pa dziko yapantsi: Pa mbuto idathema kuoneka ulungami pakhali na uipi, pa mbuto idathema kuoneka udidi pakhali na uipi.+ 17 Natenepa, ine ndalonga muntima mwanga: “Mulungu wandimomwene anadzatonga munthu wakulungama na wakuipa ene,+ thangwi mabasa onsene na pinthu pyonsene pinacitwa piri na ndzidzi wace.”
18 Ine ndalongambo muntima mwanga kuti Mulungu wandimomwene anadzayesera anthu mbaapangiza kuti iwo ndi ninga pinyama, 19 thangwi pinthu pinacitika kuna anthu pisacitikambo kuna pinyama; onsene asacitikirwa na pibodzi pyene.+ Munthu asafa, cinyama cisafambo; pontho onsene ali na nzimu ubodzi ene.*+ Natenepa munthu nkhabe kupiringana cinyama, thangwi pinthu pyonsene ndi pyakusowa basa. 20 Onsene asaenda ku mbuto ibodzi ene.+ Onsene acitwa kubulukira ku pfumbi,+ pontho onsene asabwerera ku pfumbi.+ 21 Mwandimomwene mbani anadziwa khala nzimu* wa anthu usaenda kudzulu, peno khala nzimu* wa pinyama usaenda pantsi?+ 22 Ine ndaona kuti nkhabe cinthu cinango cadidi kakamwe kuna munthu kupiringana kutsandzaya na basa yace,+ unoyu ndi muoni wace; thangwi mbani anafuna kumpangiza pinthu pinafuna kucitika kutsogolo iye angafa?+
4 Ine ndanyerezera pontho kupondererana konsene kunacitika pa dziko yapantsi. Ndaona misozi ya ale anapondererwa, mbwenye nee pakhali na munthu toera kuabalangaza.+ Ale anaaponderera akhali na mphambvu, mbwenye nee pakhali na munthu toera kuabalangaza. 2 Pontho ine ndadzindikira kuti anyakutsandzaya ndi ale adamala kufa, kupiringana ale akuti aciri na umaso.+ 3 Mbwenye wadidi kakamwe kupiringana onsene ndi ule wakuti adzati kubalwa,+ wakuti adzati kuona pinthu pyakutsukwalisa pinacitwa pa dziko yapantsi.+
4 Ine ndaona kuwangisira kakamwe na mabasa aluso anaphata anthu thangwi yakupikisana;+ pyenepi ndi pyakusowambo basa, ninga kuthamangira mphepo.
5 Dzemwa asafunya mikono yace, mbafudza ekhene manungo ace.+
6 Mphyadidi kupuma pangʼono kupiringana kuphata basa mwakuwanga kakamwe, thangwi pyenepi ndi ninga kuthamangira mphepo.+
7 Ine ndanyerezera pontho pinthu pinango pyakusowa basa pinacitika pa dziko yapantsi: 8 Alipo munthu wakuti ali ekhene, iye nkhabe ndzace; nkhabe ana nee abale, mbwenye basa yace yakuwanga nkhabe kumala. Iye nkhabe kukwana na mpfuma ziri na iye.+ Kodi iye asabvundzika kuti: ‘Mbani anaphatira ine basa mwakuwanga, mbandikhonda kutsandzaya na pinthu pyadidi’?+ Pyenepi ndi pyapezi, pontho ndi basa yakutsukwalisa.+
9 Mphyadidi kakamwe kukhala awiri kupiringana mʼbodzi,+ thangwi iwo asaphedzeka kakamwe na basa yawo yakuwanga. 10 Thangwi mʼbodzi angagwa, unango anaphedza ndzace toera alamuke. Mphapo ninji pinafuna kucitika kuna ule anagwa mbasowa munthu wakumʼphedza toera alamuke?
11 Kusiyapo pyenepi, anthu awiri angagona pabodzi pene anapisirwa, mphapo pinakwanisika tani kuti munthu mʼbodzi basi apisirwe? 12 Munthu angakhala ekhene anakwanisa kukundwa, mbwenye awiri anakwanisa kuthimbana na nyamalwa. Pontho nkhambala idalukwa na usalu utatu nee inakwanisa kuthumulwa mwakucimbiza.*
13 Mʼphale wakutcerenga wakuti ndi waudziwisi ndi wadidi kakamwe kupiringana mambo wakukalamba wakuti ndi dzemwa,+ wakuti nkhabebve ndzeru toera kubva uphungu.+ 14 Thangwi iye abuluka nkaidi toera kukhala mambo,+ maseze iye abalwa ntcerengi mu ndzidzi ukhatonga mambo unango.+ 15 Ine ndaona anthu onsene akuti ali na umaso anafamba pa dziko yapantsi na pinacitika kuna mʼphale anapita pa mbuto ya mambo. 16 Maseze anthu anamʼphedzera ndi akukhonda lengeseka, mukupita kwa ndzidzi anthu nee anadzakomerwa na iye.+ Pyenepi ndi pyakusowambo basa, ninga kuthamangira mphepo.
5 Cita mphole-mphole na mathanyo ako ndzidzi onsene unaenda iwe kunyumba ya Mulungu wandimomwene;+ mphyadidi kakamwe kuenda na cifuno cakubvesera+ kupiringana kupereka ntsembe ninga pinacita madzemwa,+ thangwi iwo nkhabe dziwa kuti ali kucita pinthu pyakuipa.
2 Leka kucimbiza na kulonga, pontho leka kutawirisa kuti ntima wako ukucitise kulonga mwakukhonda kunyerezera pamaso pa Mulungu wandimomwene,+ thangwi Mulungu wandimomwene ali kudzulu, mbwenye iwe uli pa dziko yapantsi. Na thangwi ineyi, mafala ako asafunika kukhala akucepa.+ 3 Anthu asalota thangwi yakudzudzumika na pinthu pizinji,*+ pontho kunjipa kwa mafala kusacitisa munthu kulonga pinthu pyakusowa basa.+ 4 Ungacita pikiro kuna Mulungu, leka kudembuka toera kucita pidapikira iwe,+ thangwi iye nkhabe kukomerwa na madzemwa.+ Cita pidapikira iwe.+ 5 Mphyadidi kakamwe kukhonda kupikira, kupiringana kupikira mbukhonda kucita pidapikira iwe.+ 6 Leka tawirisa kuti mulomo wako ukudawise,+ pontho leka kulonga pamaso pa anju kuti ukhadadodomeka.+ Thangwi yanji usafuna kuti Mulungu wandimomwene aipirwe na pidalonga iwe, mbafudza pinthu pidacita iwe?+ 7 Thangwi ninga kudzudzumika na pinthu pizinji kusacitisa munthu kulota,+ munjira ibodzi ene munthu angalonga pinthu pizinji mafalace asadzakhala akusowa basa. Mbwenye gopa Mulungu wandimomwene.+
8 Mu provinsya yako ungaona kuti ntongi akuponderera ntcerengi, mbakhonda kucita pinthu pyakulungama na pyadidi kuna ale anatonga iye, leka kudzudzumika na pyenepi.+ Thangwi ule anatonga, asaoniwa na munthu wankulu kupiringana iye, pontho pali na anangombo akuti ali na cidzo cikulu kupiringana ciri na iwo.
9 Kusiyapo pyenepi, pinthu pinabvunwa mʼmunda pisagawirwa anthu onsene, na mambo ene asadyambo pinabuluka mʼmunda.+
10 Munthu anafuna parata cipo anakwana na parata, munthu anafuna mpfuma cipo anakwana na pinthu pinawina iye.+ Pyenepi ndi pyakusowambo basa.+
11 Pinthu pyadidi pingathimizirika, ale anapidya asathimizirikambo.+ Kodi mwanaciro anawinanji, kusiyapo kupiyangʼana na maso ace?+
12 Ule anatumikira ndzace asagona mwadidi, mwakukhonda tsalakana khala pinadya iye ndi pyakucepa peno pizinji, mbwenye nyakupfuma nkhabe gona thangwi ya kunjipa kwa pinthu pyace.
13 Pali na cinthu cakutsukwalisa kakamwe cinaona ine pa dziko yapantsi: Munthu asagumanya mpfuma mbathabuka nayo pontho. 14 Mpfuma zenezi zisaluzika thangwi ya cinthu cinango cakuipa cidacitika, pontho iye asabala mwana pa ndzidzi wakuti iye nkhabebve cinthu toera kupasa mwanace ninga unthaka.+
15 Munthu angabalwa asabuluka cipezipezi mʼmimba mwa mai wace, munjira ibodzi ene iye anaenda ninga mudabwera iye.+ Pontho nkhabe cinafuna iye kukwata ninga muoni wace thangwi ya basa yace yakuwanga.+
16 Ceneci ndi cinthu cinango cakutsukwalisa kakamwe: Munthu asaenda ninga mudabwera iye; kodi ule anapitiriza kuphata basa mwakuwanga anawinanji? Kuwangisira kwace konsene ndi ninga kuthamangira mphepo.+ 17 Kusiyapo pyenepi, ntsiku zonsene iye nkhabe kudya mwakutsandzaya,* asakhala wakutsukwala, wakuduwala na wakuipirwa.+
18 Cinthu cidaona ine cakuti ndi cadidi na cakuthema ndi ici: Kuti munthu asafunika adye, amwe, pontho atsandzaye na basa yakuwanga+ inaphata iye mwakuwangisira pa dziko yapantsi, mu ntsiku zakucepa za umaso udapaswa iye na Mulungu wandimomwene, thangwi unoyu ndi muoni wace.+ 19 Pontho Mulungu wandimomwene angapasa munthu mpfuma,+ pinthu pizinji na luso ya kupiphatisira, iye asafunika kutawira muoni wace mbatsandzaya na basa yace yakuwanga. Unoyu ndi muoni wa Mulungu.+ 20 Natenepa iye nee ananyerezera pizinji thangwi ya umaso wace wa ntsiku zakucepa, thangwi Mulungu wandimomwene asacitisa ntima wace kukhala wakutsandzaya.+
6 Pali na cinthu cinango cakutsukwalisa cidaona ine pa dziko yapantsi, cakuti cisacitika kazinji kene kuna anthu: 2 Mulungu wandimomwene asapasa munthu mpfuma, pinthu pizinji na mbiri, mbakhonda kusowa cinthu cinafuna iye. Ngakhale tenepo, Mulungu wandimomwene nee asampasa luso yakuphatisira pinthu piri na iye, maseze munthu unango anakwanisa kupiphatisira. Pyenepi ndi pyakusowa basa na pyakuipa kakamwe. 3 Khala munthu abala ana 100, mbakhala na umaso mu pyaka pizinji mpaka kukalamba, mbwenye mbakhonda kutsandzaya na pinthu pyace pyadidi mu ndzidzi unakhala iye na umaso, ndinakwanisa kulonga kuti mwana adabalwa wakufa ali mwadidi kakamwe kupiringana iye.+ 4 Thangwi mwana unoyu abalwa papezi, mbaenda ncidima, pontho dzina yace yaphimbirwa na cidima. 5 Maseze cipo aona dzuwa, peno kudziwa cinthu, iye ali mwadidi kakamwe kupiringana munthu unoyu.+ 6 Kodi munthu anawinanji angakhala na umaso mu pyaka 2.000, mbwenye mbakhonda kukhala wakutsandzaya? Kodi pakumalisa onsene nee anaenda ku mbuto ibodzi ene?+
7 Mabasa onsene akuwanga anaphata anthu ndi toera kudya;+ mbwenye cifuno cawo cakudya cipo cisamala. 8 Kodi munthu waudziwisi ali mwadidi kakamwe kupiringana dzemwa,+ pontho pinaphedzanji ntcerengi angadziwa kuti anathimbana tani na umaso? 9 Mphyadidi kukomerwa na pinaona maso ako, kupiringana kusirira pinthu pyakuti nee unakwanisa kukhala napyo. Pyenepi ndi pyakusowambo basa, ninga kuthamangira mphepo.
10 Pinthu pyonsene pyakuti piripo, pyamala kale kupaswa madzina, makhaliro a munthu asadziwika kale; pontho iye nee anakwanisa kumenyana na ule wakuti ndi wamphambvu kakamwe kupiringana iye. 11 Mafala anganjipa kakamwe, iwo asakhalambo akusowa basa kakamwe; mphapo mafala anewa anaphedza tani munthu? 12 Mbani anadziwa kuti ndi pinthu pipi pyadidi pyakuti munthu asafunika kupicita mu ntsiku zakucepa za umaso wace wakuti unamala mwakucimbiza,* zakuti zisamala ninga nʼthundzi?+ Mbani anafuna kupanga munthu pinthu pinafuna kucitika pa dziko yapantsi iye angafa?
7 Dzina yadidi ndi yadidi* kakamwe kupiringana mafuta adidi,+ pontho ntsiku yakufa ndi yadidi kakamwe kupiringana ntsiku yakubalwa. 2 Mphyadidi kakamwe kuenda kunyumba yakuti iri na ciliro kupiringana kuenda kunyumba yakuti iri na phwando,+ thangwi kufa ndi kwa anthu onsene, pontho munthu wakuti aciri na umaso asafunika kunyerezera pyenepi. 3 Kutsukwala ndi kwadidi kakamwe kupiringana kuseka,+ thangwi nkhope yakutsukwala isaphedza munthu toera akhale na ntima wadidi.+ 4 Ntima wa munthu waudziwisi uli panyumba ya ciliro, mbwenye ntima wa munthu wakusowa ndzeru uli panyumba inacitwa phwando.+
5 Mphyadidi kakamwe kubvesera kusandika kwa munthu waudziwisi,+ kupiringana kusimbwa na madzemwa.* 6 Thangwi kuseka kwa madzemwa ndi ninga kududumuka* kwa minga zinapya pantsi pa cikalango;+ pyenepi ndi pyakusowambo basa. 7 Mbwenye kupondererwa kusacitisa munthu waudziwisi kukhala dzemwa, pontho kudyekera kusafudza makhaliro adidi.+
8 Kumala kwa cinthu ndi kwadidi kakamwe kupiringana kutoma kwaco. Mphyadidi kakamwe kukhala wakupirira* kupiringana kukhala munthu wakudzikuza.+ 9 Leka kuipirwa mwakucimbiza,+ thangwi mitima ya madzemwa ndiyo inakhala yakuipirwa.*+
10 Leka kulonga kuti: “Thangwi yanji kale pinthu pikhali mwadidi kakamwe kupiringana cincino?” Thangwi nee ndi udziwisi unakucitisa kucita mbvundzo unoyu.+
11 Munthu waudziwisi angatambira unthaka, mphyadidi kakamwe, pyenepi pisaphedza anthu pa dziko yapantsi.* 12 Thangwi udziwisi usatsidzikiza,+ ninga kobiri isatsidzikiza.+ Mbwenye cidziwiso cisaphedza kakamwe, thangwi udziwisi usapulumusa umaso wa ule ali nawo.+
13 Nyerezera mwadidi mabasa a Mulungu wandimomwene: Mbani anakwanisa kudzongola pire pidacita iye mwakugongonyeka?+ 14 Pa ntsiku yadidi khalambo munthu wadidi,+ mbwenye pa ntsiku ya nyatwa, kumbuka kuti Mulungu wandimomwene atawirisa ntsiku yadidi na yakuipa ene,+ munjira yakuti anthu nee anakwanisa kudziwa pinafuna kuacitikira kutsogolo.+
15 Mu umaso wanga wa ndzidzi wakucepa,*+ ine ndaona pinthu pyonsene: Anthu akulungama asafa maseze ndi akulungama,+ anyakuipa asakhala na umaso mu ntsiku zizinji, maseze iwo ndi anyakuipa.+
16 Leka kukhala wakulungama kakamwe,+ nee kukhala waudziwisi mwakupiringana midida.+ Thangwi yanji usafuna kufudza wekhene umaso wako?+ 17 Leka kukhala wakuipa kakamwe, nee kukhala dzemwa.+ Thangwi yanji usafuna ufe mwakucimbiza?+ 18 Mphyadidi kakamwe kubvera uphungu wakutoma,* mbukhonda kupwaza waciwiri;*+ thangwi munthu anagopa Mulungu anabvera uphungu wakutoma na waciwiri ene.
19 Udziwisi usacitisa munthu waudziwisi kukhala wamphambvu kakamwe kupiringana amuna khumi akuwanga ali mu nzinda.+ 20 Pa dziko yapantsi nkhabepo munthu wakulungama wakuti ndzidzi onsene asacita pinthu pyadidi mbakhonda kudawa.+
21 Kusiyapo pyenepi, leka kutsalakana* mafala onsene analongwa na anthu;+ gopa unadzabva ntumiki wako mbakakulonga mwakuipa;* 22 thangwi muntima mwako iwe usadziwa kuti kazinji kene walongambo mwakuipa* andzako.+
23 Ine ndaona mwaudziwisi pinthu pyenepi pyonsene, mbandilonga: “Ndinakhala waudziwisi.” Mbwenye nee ndapikwanisa. 24 Pinthu pidacitika nkhabe anakwanisa kupibvesesa, ndi ninga piri nʼdjenje yakuzika kakamwe. Nkhabe anakwanisa kupibvesesa.+ 25 Ine ndasankhula na ntima wanga onsene toera kudziwa, kusaka kudziwa, kusaka udziwisi na kusaka kudziwa kuti thangwi yanji pinthu pisacitika, pontho toera kubvesesa uipi wa upswiru na udzemwa wa unyansala.+ 26 Ine ndadzindikira kuti: Cinthu cakutsukwalisa kakamwe kupiringana kufa ndi nkazi wakuti ndi ninga nsampha, wakuti ntima wace ndi ninga kokota, manja ace ndi ninga maunyolo. Ule anakomeresa Mulungu wandimomwene nee anamangwa naye,+ mbwenye nyakudawa anamangwa naye.+
27 Mpfundzisi alonga:+ “Bvesera, ine ndadzindikira ipi. Ine ndasaka kudziwa cinthu cibodzi na cibodzi toera kubvesesa, 28 mbwenye cinthu cidasaka ine mwakubwereza-bwereza nee ndacigumana. Pakati pa anthu 1.000 ndagumana mamuna mʼbodzi basi wakulungama, mbwenye nee nkazi mʼbodzi wakulungama adagumana ine pakati pawo. 29 Pyonsene pidadzindikira ine, mwacigwagwa ndi ipi: Mulungu wandimomwene acita anthu akulungama,+ mbwenye anthu ndiwo adasankhula kucita pinafuna iwo.”+
8 Mbani adalandana na munthu waudziwisi? Mbani anadziwa kumalisa nkandzo? Udziwisi wa munthu usapangizika pa nkhope pace, nkhope yace yakuipirwa isacinja mbikhala yakutsandzaya.
2 Ine ndiri kulonga: “Bvera mitemo ya mambo+ thangwi iwe wadumbira pamaso pa Mulungu.+ 3 Leka kucimbiza na kubuluka pamaso pace.+ Leka kuphedzera cinthu cakuipa;+ thangwi iye anakwanisa kucita pinafuna iye, 4 thangwi mafala a mambo ali na mphambvu;+ mbani anakwanisa kumbvundza kuti: ‘Ninji pinacita imwe?’”
5 Munthu anabvera mitemo nee anadzaona nyatwa,+ pontho munthu wa ntima waudziwisi anadzindikira ndzidzi wadidi na njira yakuthema toera kucita pinthu.+ 6 Pinthu pyonsene piri na ndzidzi wace, pontho pali na njira yakutsalakana cinthu cibodzi na cibodzi,+ thangwi nyatwa za anthu ndi zizinji kakamwe. 7 Nakuti nkhabepo munthu anadziwa pya kutsogolo, mbani anafuna kumpanga pinafuna kucitika?
8 Nkhabepo munthu anakwanisa kutonga mphambvu ya umaso* wace peno kuipingiza toera ikhonde kubuluka, munjira ibodzi ene nkhabe munthu ali na mphambvu yakucalira ntsiku yakufa.+ Ninga nyankhondo nee asatawiriswa kubuluka mu ndzidzi wa nkhondo, uipi nee unatawirisa kuti ale anacita pyakuipa apulumuke.*
9 Ine ndaona pinthu pyenepi pyonsene, mbandinyerezera mabasa onsene anacitwa pa dziko yapantsi, mu ndzidzi wakuti munthu asaponderera munthu ndzace toera kunʼthabusa.*+ 10 Ine ndaonambo anthu akuipa mbakaikhwa munthumbi, ale akuti akhapita mbabuluka pa mbuto yakucena, mbwenye iwo akhaduwaliwa mwakucimbiza mu nzinda ukhacita iwo pinthu pyakuipa.+ Pyenepi ndi pyakusowambo basa.
11 Thangwi yakudembuka kutcunyusa anthu anacita pinthu pyakuipa,+ mitima ya anthu isakhala na cipapo toera kucita pinthu pyakuipa.+ 12 Maseze nyakudawa acite pinthu pyakuipa kazinji kene* mbapitiriza kukhala na umaso mu ndzidzi uzinji, ine ndisadziwa kuti pinthu pinafamba mwadidi kuna ale anagopa Mulungu wandimomwene, thangwi iwo asanʼgopa.+ 13 Mbwenye pinthu nee pinafamba mwadidi kuna nyakuipa,+ pontho nee anadzathimizira ntsiku za umaso wace wakuti ndi ninga nʼthundzi,+ thangwi iye nee asagopa Mulungu.
14 Pali na cinthu cakusowa basa cinacitika pa dziko yapantsi: Pali na anthu akulungama akuti asatsalakanwa ninga anthu adacita pinthu pyakuipa,+ pontho pali na anthu akuipa akuti asatsalakanwa ninga anthu adacita pinthu pyakulungama.+ Ine ndiri kulonga kuti pyenepi ndi pyakusowambo basa.
15 Na thangwi ineyi, ine ndapanga anthu toera atsandzaye,+ thangwi kuna munthu nkhabe cinthu cinango cadidi kakamwe pa dziko yapantsi kupiringana kudya, kumwa na kutsandzaya; iye asafunika kucita pyenepi mu ndzidzi unaphata iye basa yakuwanga mu ntsiku za umaso wace+ udapaswa iye na Mulungu wandimomwene pa dziko yapantsi.
16 Ine ndawangisira toera ndikhale na udziwisi mbandionesesa mwadidi mabasa onsene anacitwa pa dziko yapantsi,+ mpaka kucimwana kugona masiku na masikati.* 17 Natenepa, ine ndaonesesa mabasa onsene a Mulungu wandimomwene, mbandidzindikira kuti anthu nee anakwanisa kubvesesa pinacitika pa dziko yapantsi.+ Mwakukhonda tsalakana kuwangisira kwawo, iwo nkhabe kwanisa kupibvesesa. Maseze alonge kuti ali na udziwisi wakukwana toera kupibvesesa, iwo nee anakwanisa kupibvesesa.+
9 Natenepa, ine ndanyerezera mwadidi pinthu pyenepi pyonsene mbandidzindikira kuti anthu akulungama na audziwisi, pabodzi na mabasa awo, ali mʼmanja mwa Mulungu wandimomwene.+ Anthu nkhabe kudziwa ufuni na kuidana kudaoneka iwo mbadzati kubalwa. 2 Anthu onsene asacitikirwa na pinthu pibodzi pyene:+ Munthu wakulungama na wakukhonda kulungama,+ munthu wadidi, wakucena na wakukhonda cena, ale anapereka ntsembe na ale anakhonda kupereka ntsembe. Munthu wadidi ndi sawasawa na nyakudawa; ule anadumbira ndi sawasawa na ule ananyerezera mwadidi mbadzati kudumbira. 3 Cinthu cakutsukwalisa cinacitika pa dziko yapantsi ndi ici: Nakuti anthu onsene asacitikirwa na pinthu pibodzi pyene,+ mitima ya anthu yadzala na uipi; unyansala usakhala mʼmitima yawo mu ndzidzi unakhala iwo na umaso, buluka penepo iwo asafa!
4 Ale akuti ali na umaso ali na cidikhiro, thangwi mwanambwa wa mʼmaso ndi wadidi kakamwe kupiringana nkhalamu yakufa.+ 5 Thangwi anthu akuti aciri na umaso asadziwa kuti anafa,+ mbwenye anyakufa nkhabe cinthu cinadziwa iwo,+ nkhabe cinthu cinatambira iwo, pontho pinthu pyonsene pyakuti anthu mbadakwanisa kupikumbukira thangwi ya iwo pyaduwalika.+ 6 Kusiyapo pyenepi, ufuni wawo, kuida kwawo na ntcanje yawo, pyonsene pyamala; pontho nkhabebve cinacita iwo mu pinthu pinacitwa pa dziko yapantsi.+
7 Ndoko kadye cakudya cako mwakutsandzaya, pontho kamwe vinyu yako na ntima wakukomerwa,+ thangwi Mulungu wandimomwene akomerwa na mabasa ako.+ 8 Nguwo zako mbazikhale zakucena* ndzidzi onsene, pontho ndzidzi onsene khwaza mafuta munsolo mwako.+ 9 Tsandzaya na umaso pabodzi pene na nkazako anafuna iwe+ mu ntsiku zonsene za umaso wako wa ndzidzi wakucepa,* zidakupasa Mulungu pa dziko yapantsi, inde, mu ntsiku zako zonsene zakusowa basa, thangwi unoyu ndi muoni wako mu umaso, mʼbasa yako yakuwanga inawangisira iwe toera kuiphata pa dziko yapantsi.+ 10 Pyonsene pinaona iwe kuti unakwanisa kupicita, picite na mphambvu zako zonsene, thangwi Munthumbi,*+ ku mbuto inaenda iwe, nkhabe munthu anakwanisa kuphata basa, nee kunyerezera kucita pinthu, nee kupfundza, nee kukhala na udziwisi.
11 Ine ndaonambo cinthu cinango pa dziko yapantsi: Anyakuthamanga kakamwe nee asawina mapika akuthamanga ndzidzi onsene, pontho anyamphambvu nee asawina ndzidzi onsene kunkhondo,+ anyaudziwisi nee asakhala na cakudya ndzidzi onsene, anyandzeru nee asakhala na mpfuma ndzidzi onsene,+ pontho ale ali na cidziwiso pinthu nee pisaafambira mwadidi ndzidzi onsene,+ thangwi ndzidzi na pinthu pyakukhonda kudikhirwa pisacitika kuna onsene. 12 Thangwi munthu nkhabe kudziwa ndzidzi wace.+ Ninga nyama za mʼmadzi zakuti zisamangwa na kokota, na mbalame zakuti zisamangwa na nsampha, munjira ibodzi ene anthu asamangwa pa ndzidzi wa nyatwa,* zingaagwera mwakukhonda dikhira.
13 Ine ndaonambo pinthu ipi pinacitika thangwi ya udziwisi pa dziko yapantsi, mbandidzumatirwa napyo: 14 Pakhali na nzinda ungʼono wakuti ukhali na amuna akucepa. Mbwenye abwera mambo wamphambvu mbauzungulira, iye amanga mpanda ukulu nʼkhundu mwa nzinda unoyu. 15 Mu nzinda unoyu mukhali na mamuna wakutcerenga, mbwenye akhali waudziwisi, na udziwisi wace iye apulumusa nzinda unoyu. Mbwenye nkhabe munthu adakumbukira mamuna unoyu wakutcerenga.+ 16 Ine ndalonga ndekhene: ‘Udziwisi ndi wadidi kakamwe kupiringana mphambvu;+ ngakhale tenepo, udziwisi wa nyakutcerenga usapwazwa, pontho mafalace nee asabverwa.’+
17 Mphyadidi kakamwe kubvesera mafala a munthu waudziwisi analongwa mwakukhurudzika, kupiringana kubva kukhuwa kwa mambo anatonga pakati pa madzemwa.
18 Udziwisi ndi wadidi kakamwe kupiringana pida pya nkhondo, mbwenye nyakudawa mʼbodzi basi anakwanisa kufudza pinthu pizinji pyadidi.+
10 Ninga ntcentce zakufa zisabvundisa mafuta akununkhira mbatoma kununkha, munjira ibodzi ene, udzemwa pangʼono usafudza makhaliro adidi a munthu wakulemedzwa na waudziwisi.+
2 Ntima wa munthu waudziwisi usamuendesa munjira yadidi,* mbwenye ntima wa munthu wakusowa ndzeru usamuendesa munjira yakuipa.*+ 3 Munjira zonsene zinafamba iye, dzemwa nee asapangiza makhaliro adidi,+ pontho asapangiza kuna anthu onsene kuti iye ndi dzemwa.+
4 Ntongi angaipirwa na iwe, leka kubuluka pa mbuto pako,+ thangwi kupfulika kusapungula madawo makulu.+
5 Pali na cinthu cakutsukwalisa cidaona ine pa dziko yapantsi, cakuti ndi madodo anacitwa na ale anatonga:+ 6 Madzemwa asapaswa pidzo pikulu, mbwenye anyakupfuma asapitiriza kukhala mu mbuto zakupwazika.
7 Ine ndaona mabitcu mbakafamba na makavalo, mbwenye ana a amambo mbakafamba na miyendo ninga mabitcu.+
8 Munthu anakumba djenje anakwanisa kugwera mwenemu;+ pontho ule anagomola mpanda wa miyala anakwanisa kulumwa na nyoka.
9 Ule anaswa miyala anakwanisa kuphekeka nayo, ule anapandula nkhuni asaikhika pangozwi.*
10 Khala macado nee asatemabve mwadidi, angakhonda kunozwa, munthu asafunika kuphatisira mphambvu kakamwe toera kutema naye. Mbwenye udziwisi usaphedza toera pinthu pifambe mwadidi.
11 Nyoka ingaluma mbidzati kubviniswa, ule ali na luso yakuibvinisa* nkhabe cinafuna kuwina iye.
12 Munthu waudziwisi asalemedzwa thangwi ya mafala anabuluka pamulomo pace,+ mbwenye anthu akusowa ndzeru asafudzwa na milomo yawo.+ 13 Mafalace akutoma ndi udzemwa,+ mafalace akumalisa ndi unyansala wakuti usatsogolera ku cidengwa. 14 Ngakhale tenepo, dzemwa asapitiriza kulonga.+
Munthu nkhabe kudziwa pinafuna kucitika; mphapo mbani anafuna kumpanga pinthu pinafuna kucitika kutsogolo iye angafa?+
15 Basa yakuwanga ya dzemwa isanʼnetesa, thangwi na njira ene yakuenda ku nzinda iye nkhabe dziwa kuti anaigumana tani.
16 Mphyakutsukwalisa kakamwe kuna dziko yakuti mambo wace ndi mwana,+ pontho atsogoleri ace asacita phwando namacibese! 17 Yakutsandzaya ndi dziko yakuti mambo wace ndi mwana wa ntongi, pontho atsogoleri ace asadya pa ndzidzi wakuthema toera kukhala na mphambvu, tayu toera kuledzera!+
18 Munthu angakhala wakupolola kakamwe, miti ya ntsoi yace isagwa, pontho nakuti manja ace nee asaphata basa, nyumba yace isacuca.+
19 Cakudya ndi toera kutsandzayisa munthu, pontho vinyu isacitisa umaso wa munthu kukhala wakutsandzaya;+ mbwenye kobiri isaphedza mu pinthu pyonsene.+
20 Leka kulonga mwakuipa* mambo,+ ngakhale mʼmanyerezero mwako, pontho leka kulonga mwakuipa munthu wakupfuma nkwartu mwako; thangwi mbalame inakwanisa kukwata mafalako, pontho cimbalame cinaenda kalonga mafala adalonga iwe.
11 Ponya nkate wako mʼmadzi,+ thangwi zingapita ntsiku zizinji unaugumana pontho.+ 2 Gawana pinthu pyako na anthu anomwe peno asere,+ thangwi iwe nkhabe kudziwa kuti ndi cidengwa cipi cinafuna kucitika pa dziko yapantsi.
3 Makole angalemerwa na madzi, iwo asabvumbisa madzi pa dziko yapantsi; pontho khala muti wagwera kunterero peno kunkwiriro, unapitiriza penepo pa mbuto idagwera iwo.
4 Ule anayangʼana* mphepo nee anabzwala mbeu, pontho ule anayangʼana* makole nee anabvuna.+
5 Ninga iwe nkhabe dziwa kuti mphambvu ya umaso* isaphata tani basa mʼmagogodo a mwana wakuti ali mʼmimba mwa mai wace,+ iwe nee usadziwambo mabasa a Mulungu wandimomwene anacita pinthu pyonsene.+
6 Bzwala mbeu yako namacibese, pontho leka kupumisa manja ako mpaka dzuwa kudoka;+ thangwi iwe nee usadziwa kuti ndi mbeu ipi inafuna kukula mwadidi, khala ndi iyi peno ire, peno ziwiri zene zinakula mwadidi.
7 Ceza ndi cadidi, pontho mphyadidi kuti maso aone ceza ca dzuwa. 8 Munthu angakhala na umaso mu pyaka pizinji, mbatsandzaye ntsiku zonsene.+ Mbwenye iye asafunika kukumbuka kuti ntsiku za nyatwa* panango zinakhala zizinji; pyonsene pinafuna kucitika ndi pyakusowa basa.+
9 Mʼphale, tsandzaya mbuciri mʼphale, pontho ntima wako mbutsandzaye mu ntsiku za uphale wako. Toweza njira za ntima wako, pontho ndoko kunakutsogolera maso ako; mbwenye dziwa kuti Mulungu wandimomwene anadzakutonga thangwi ya pinthu pyenepi pyonsene.+ 10 Natenepa, bulusa muntima mwako pinthu pinakudzudzumisa, pontho thawisa pinthu pyakuipa pa manungo pako, thangwi uphale na mphambvu ya uphale pinamala mwakucimbiza.*+
12 Kumbuka Nciti wako Wankulu mu ntsiku za uphale wako,+ mbazidzati kufika ntsiku za nyatwa,+ pontho mbapidzati kufika pyaka pyakuti unadzalonga kuti: “Nee ndisakomerwa na umaso”; 2 cita pyenepi mu ndzidzi wakuti ceza ca dzuwa, ca mwezi na ca nyenyezi cidzati kuthima,+ makole mbadzati kubwera pontho pakumala* kubvumba; 3 pa ntsiku yakuti anyakuonera nyumba anatetemera, amuna amphambvu anadzafewa manungo, akazi anadzasiya kupeya thangwi anadzasala akucepa, pontho akazi anayangʼana kunja na pajanela anadzaona cidima;+ 4 pa ntsiku yakuti misuwo yakuenda mu nseu inadzafungwa, kulira kwa libwe kunadzapunguka, munthu anadzalamuka ncitulo thangwi yakulira kwa mbalame, pontho ana akazi onsene anadzaimba mwakusowa mphambvu;+ 5 pa ntsiku yakuti munthu anadzagopa nthunda, mu nseu munadzagopesa; muti wa amendwa unadzabuluka maluwa,+ nthete inadzakwekweteka, cifuno cakudya mbacimala,* thangwi munthu ali kuenda kunyumba yace inafuna iye kukhala kwenda na kwenda,+ pontho anyakulira anadzafamba mu nseu.+ 6 Kumbuka Nciti wako nkufu wa parata mbudzati kuthumuka, mbale ya ouro mbidzati kuswiwa, nkhali mbidzati kusweka pa ncera, roda inafambisa nkhambala yakutunga nayo madzi mu ncera mbidzati kugwandika. 7 Penepo, pfumbi inabwerera ku mataka+ kudabuluka iyo, mbwenye mphambvu ya umaso inabwerera* kuna Mulungu wandimomwene, ule adaipereka.+
8 Mpfundzisi alonga:+ “Mphyakusowa basa kakamwe. Pinthu pyonsene ndi pyakusowa basa.”+
9 Mpfundzisi nee adzakhala basi ene munthu waudziwisi, mbwenye apitirizambo kupfundzisa mbumba pinthu pikhadziwa iye;+ pontho iye anyerezera mwadidi mbasaka kubvesesa pinthu pyakunentsa toera kulemba misangani mizinji.+ 10 Mpfundzisi asaka mafala adidi,+ mbalemba mafala a undimomwene munjira yakulinganira.
11 Mafala a anthu audziwisi ndi ninga miti yakusongoka yakufambisa nayo ngʼombe,+ mafala awo adidi ndi ninga maperego adakhomerwa mwadidi; mafala awo aapaswa na nkumbizi mʼbodzi basi. 12 Mwananga, pinthu pinango pyonsene kusiyapo pyenepi, ine ndiri kukucenjeza kuti: Kulemba mabukhu mazinji nkhabe kumala, pontho munthu angawangisira kakamwe toera kualeri asaneta.+
13 Pakumala kubvesera pyonsene, cinthu cakufunika kakamwe ndi ici: Gopa Mulungu wandimomwene+ mbubvera mitemo yace,+ thangwi pyenepi ndi pinthu pyakuti munthu asafunika kupicita.+ 14 Thangwi Mulungu wandimomwene anadzatonga anthu mwakubverana na pyonsene pinacita iwo, kuphatanizambo pinthu pyonsene pidabisika, mbaona khala ndi pyadidi peno pyakuipa.+
Mucihebheri dzina ya bukhu ineyi ndi Koelete, isabveka munthu anasonkhanisa anthu.
Fala na Fala: “pantsi pa dzuwa?”
Peno: “unyansala.”
Fala na Fala: “ana a panyumba.”
Peno: “basa yanga yonsene ikhaphata ine mwaphinga.”
Peno: “cakuti ciri na ntengo.”
Fala na Fala: “maso ace ali munsolo.”
Peno: “iye nkhabe kugona.”
Peno: “wakumwaza.”
Fala na Fala: “cipo anabvesesa basa ya Mulungu wandimomwene kubulukira pakutoma mpaka kunkhomo.”
Munjira inango: “pinthu pidamala.”
Peno: “ali na mphambvu ibodzi ene ya umaso.”
Peno: “mphambvu ya umaso.”
Peno: “mphambvu ya umaso.”
Peno: “mwakukhonda nentsa.”
Peno: “Ndoto zisabwera thangwi ya kutsalakana pinthu pizinji.”
Fala na Fala: “ntsiku zonsene iye asadya ncidima.”
Peno: “wakuti ndi wakusowa basa.”
Peno: “Kudziwika na makhaliro adidi ndi kwadidi.”
Fala na Fala: “kupiringana kubvesera nyimbo ya madzemwa.”
Peno: “kuthotomuka; kuthomuka.”
Peno: “wakukhurudzika.”
Munjira inango: “thangwi madzemwa ndiwo ali na nsambo wakuipirwa.”
Pisabveka, anthu akuti aciri na umaso.
Peno: “Mu umaso wanga wakusowa basa.”
Ndi unagumanika pa vesi 16.
Ndi unagumanika pa vesi 17.
Peno: “kubvesera.”
Fala na Fala: “mbakakupasa dzedze.”
Fala na Fala: “wapasambo dzedze.”
Fala na Fala: “kutonga nzimu.”
Munjira inango: “anyakuipa nee anadzaombolwa na uipi wawo.”
Peno: “kumuonesa nyatwa.”
Fala na Fala: “maulendo 100.”
Munjira inango: “anthu nkhabe kuphatwa na citulo masiku na masikati.”
Pyenepi pisabveka nguwo zakuyetimira, zinapangiza makhaliro akutsandzaya, tayu nguwo zaciliro.
Peno: “umaso wako wakusowa basa.”
Peno: “Seoli,” ndi kumasiye kunaikhwa anthu onsene. Onani Mabvekero a Mafala Anango.
Peno: “wa cidengwa.”
Fala na Fala: “kukhundu yamadyo.”
Fala na Fala: “kukhundu yabzwere.”
Munjira inango: “asafunika kucita mphole-mphole nazo.”
Fala na Fala: “mesiri wa lirimi.”
Fala na Fala: “Leka kupasa dzedze.”
Peno: “anadzudzumika na.”
Peno: “anadzudzumika na.”
Fala na Fala: “nzimu.”
Peno: “ntsiku za cidima.”
Peno: “ndi pyakusowa basa.”
Munjira inango: “makole mbadzati kubwera na madzi toera.”
Fala na Fala: “misapo ya alkapara ingagadzika.”
Fala na Fala: “mbwenye nzimu unabwerera.”