NSOLO WA REVISTA | MUNATSANDZAYA TANI NA BASA YANU

Ngozwi Ya Utongi Wakutawira Kudyekerwa

Utongi wakutawira kudyekerwa ndi utongi wakuponderera anthu toera kukwanirisa pifuno pyawo. Kuponderera kweneku kwatoma kale kakamwe. Mwacitsandzo, Bhibhlya iri na mwambo wakukhondesa kudyekerwa pakutonga miseru, kupangiza kuti ncitiro unoyu ukhali wakudziwika kakamwe mu pyaka pyakupiringana 3.500 nduli. (Eksodo 23:8) Mwandimomwene, kudyekera kusaphataniza pizinji kakamwe. Akulu a mautongi anatawira kudyekerwa, midzidzi inango asaba pinthu peno kobiri mu kubandza mwai wakucita mabasa akuti nee apangwa. Iwo asaphatisirambo pidzo pyawo toera kuphedzera axamwali na acibale awo mwakusowa cilungamo.

Mu ndzidzi wakuti kudyekera kusagumanika m’misoka mizinji ya anthu, pisapangiza kuti ncitiro unoyu uli na mitcitci yakuwanga mu utongi. Bukhu ya Global Corruption Barometer ya 2013 yakubuluswa na Transparency International, yalonga kuti anthu pa dziko yonsene yapantsi asadziwa kuti misoka mixanu inatawira kakamwe kudyekerwa ndi ya ndale, apolixa, akulu a mautongi, anyakukhazikisa mitemo na anyakutonga miseru. Dingani mphangwa zingasi zinafokotoza pya uipi unoyu.

● AFRIKA: Mu caka 2013, akulu a mautongi akukwana 22.000 ku Afrika Wakubangwe apumphwa mulando thangwi ya kutawira kudyekerwa.

● AMERIKA: Mu caka 2012, ku Brazil, anthu akukwana 25 apumphwa mulando thangwi yakuphatisira kobiri ya utongi wa dziko toera kuphedzera pinthu pyandale. M’bodzi wa anthu anewa adapumphwa akhali nkadamu wakutoma wa dziko ya Brazil.

● AZYA: Ku Seul, Korea Wakubangwe, anthu akukwana 502 afa pa cidengwa cidacitika mu loja ikulu mu caka 1995. Anyakufufudza pyakucitika alonga kuti ayang’aniri a nzinda akhadadyekerwa toera kutawirisa anyakulemba anthu mabasa kuti aswe mitemo yacitsidzikizo.

● EUROPA: Cecilia Malmström m’bodzi wa anyabasa a mu European Commission Home Affairs Commissioner alonga: “Kumwazika kwa ncitiro [wakudyekera ku Europa] ndi kwakudzumatirisa kakamwe,” pontho athimiza kuti “misoka ya ndale inakhondesa ncitiro unoyu isaoneka ninga nee iripobve.”

Kudyekera kuli na mitcitci yakuwanga mu utongi. Mpfundzisi Susan Rose-Ackerman, wakuti asadziwa njira zakukhondesa ncitiro wakudyekera alemba kuti pasafunika “macinjo andimomwene mu njira zinacita mautongi malonda awo.” Maseze ncitiro unoyu usaoneka ninga nee unamala, Bhibhlya isalonga kuti iwo unadzamala.