Pyakucitwa Pisapangiza Mulungu Wa Maso

1. Tisafunika kucitanji toera tikhale na cinyindiro cakuti cikhulupiro cathu ndi cakuwanga?

AZINJI asalonga kuti asakhulupira basi ene pinthu pinaona iwo na maso awo. Tinaphedza tani anthu anewa toera kukhulupira Yahova? Mwandimomwene, Bhibhlya isalonga: “Nkhabepo munthu adaona Mulungu, chipo na chipo.” (Jwau 1:18) Na thangwi ineyi, tinakhala tani na cinyindiro kuti cikhulupiro cathu kwa ‘Mulungu wakukhonda kuoneka,’ Yahova, ndi cakuwanga? (Akol. 1:15) Thanyo yakutoma ndi kudzindikira pipfundziso pinaphimbira undimomwene unalonga pya Yahova. Natenepa, tisafunika kuphatisira mwaluso Bhibhlya toera kufudza manyerezero onsene ‘anapokanya ndzeru za Mulungu.’​—2 Akor. 10:4, 5.

2, 3. Ndi pipfundziso pipi piwiri pinaphimbira anthu ku undimomwene unalonga pya Mulungu?

² Cipfundziso cibodzi caunthawatawa cinamwazika kakamwe cakuti cisaphimbira anthu ku undimomwene unalonga pya Mulungu ndi cipfundziso cakusanduka kwa pinthu. Manyerezero anewa a anthu asasiyana na Bhibhlya, pontho asacitisa anthu kusowa cidikhiro. Cipfundziso ca kusanduka kwa pinthu cisalonga kuti umaso wa pinthu pyonsene wacitika mwasusudeu; pyenepi pisabvekesa kuti umaso wa anthu nkhabe cifuniro.

³ Mu njira inango, anyakutomesa Cikristu Caunthawatawa asapfundzisa kuti kudzulu na pantsi, kuphataniza umaso onsene pa dziko, pyonsene pyakhalapo basi ene pyaka pikwi pyakucepa. Ale anapfundzisa cipfundziso ceneci, cinadziwika ninga cipfundziso ca pyakucitwa, asalemedza kakamwe Bhibhlya mbwenye iwo asaipokanya mu kulonga kuti Mulungu acita pinthu pyonsene mu ntsiku 6 za midzidzi 24 mu pyaka pikwi pyakucepa ndulimu. Iwo asakhonda pinalonga asiyentista pyakuti nkhabe kubverana na maonero awo. Mamalisiro ace, cipfundziso ca pyakucitwa nkhabe kulemedza Bhibhlya, mbaioniwa ninga yakukhonda kubveka mwadidi na yakukhonda kulinganira. Anthu anamwaza maonero anewa asatikumbusa anthu anango a pyaka dzana yakutoma akuti akhali aphinga kwa Mulungu ‘mbwenye akhasowa ndzeru zadidi’ peno udziwisi wakulinganira. (Arom. 10:2) Tinaphatisira tani Mafala a Mulungu toera kufudza “malinga onsene” a pipfundziso pya kusanduka kwa pinthu na pyakucitwa?a Tinakwanisa kucita pyenepi basi ene tingawangisira toera kukhala na cidziwiso cakulinganira ca pipfundziso pya Bhibhlya.

CIKHULUPIRO CISAWANGISWA MU PIPANGIZO NA KUNYEREZERA MWADIDI

4. Kodi cikhulupiro cathu cisafunika kubulukira kupi?

⁴ Bhibhlya isatipfundzisa toera kusaka cidziwiso. (Mis. 10:14) Yahova asafuna kuti cikhulupiro cathu kwa iye cibulukire mu pipangizo na kunyerezera mwadidi, tayu mu ndzeru zapezi na zauthambi za anthu peno m’miyambo ya uphemberi. (Lerini Ahebere 11:1, Chibverano Chachinchino) Toera kukhala na cikhulupiro cakuwanga kuna Mulungu, cakutoma tisafunika kutawira kuti Yahova alipo. (Lerini Ahebere 11:6, CC.) Tafika pakudziwa pyenepi, tayu kubulukira mu pire pinanyerezera ife mbwenye mu kudinga pinthu na kuphatisira “manyerezero adidi.”​—Arom. 12:1, Tradução do Novo Mundo.

5. Ndi thangwi ipi inaticitisa kutawira kuti Mulungu alipo?

⁵ Mpostolo Paulu apereka thangwi ibodzi yakuti tinakwanisa kutawira kuti Mulungu alipo, ngakhale kuti ife nkhabe kumuona. Thangwi ya Yahova, Paulu alemba: “Tomera kuchitwa kwa pantsi pano, anthu anakwanisa kudzindikira pinthu pya Mulungu pyakukhonda kuoneka, ipi ndipyo: mphambvu zache za midzidzi yonsene na Umulungu wache.” (Arom. 1:20) Kodi munaphedza tani munthu anapenula kukhalapo kwa Mulungu toera kuona undimomwene wa mafala akupumirwa a Paulu? Munakwanisa kudinga pipangizo pingasi pinatowerera kubulukira mu pyakucitwa pinapangiza mphambvu na udziwisi wa Nciti wathu.

CIPANGIZO CA MPHAMBVU YA MULUNGU MU PINTHU PYAKUCITWA

6, 7. Kodi mphambvu ya Yahova isapangizwa tani mu pinthu piwiri pinatitsidzikiza?

⁶ Mphambvu ya Mulungu isapangizwa mu pinthu piwiri pyakuti pisatitsidzikiza, thambo ya muya wa dziko (atmosfera terrestre) na mphambvu yace. Mwacitsandzo, thambo ya muya isacita pizinji kupiringana kutipasa muya unapuma ife. Pontho isatitsidzikiza ku magolomondo anabuluka kudzulu. Miyala yakupisa yakuti mbidaphekesa kakamwe, kazinji kene isagaka ingapita pa thambo ya muya, mbicitisa kuyetima kwa ceza kudzulu na masiku.

⁷ Mphambvu ya muya wa dziko (campo magnético da Terra), isatitsidzikiza ku pinthu pyakuphekesa. Mphambvu ineyi isabuluka nkati kakamwe mwa dziko. Pakati pa kunja kwa dziko yapantsi pacitwa na utale wakunyunguluswa, pasapereka mphambvu ikulu ya muya wa dziko usatitsidzikiza na usamwazika kudzulu. Mphambvu ineyi isatitsidzikiza ku pinthu pyakugopswa pinabuluka ku dzuwa. Mphambvu ineyi ya muya wa dziko isatsidzikiza kuphulika kwa pinthu pyakupisa toera pikhonde kuphekesa umaso pa dziko yathu. Natenepa, pinthu pyenepi pisathimiswa na kupeuswa. Tisaona cipangizo ca mphambvu ineyi ya muya wa dziko mbikaphata basa mu ceza ca mitundu yakusiyana-siyana cinapangizwa kudzulu cifupi na Kunkwiriro na Kubangwe. Mwakukhonda penula, Yahova ndi ‘wamphambvu kakamwe.’​—Lerini Izaiya 40:26.

UDZIWISI WA MULUNGU USAPANGIZWA MU PINTHU PYAKUCITWA

8, 9. Kodi udziwisi wa Yahova usapangizwa tani mu pinthu pinatsidzikiza umaso pa dziko?

⁸ Udziwisi wa Yahova usapangizwa mu pinthu pinatsidzikiza umaso pa dziko, madzi, muya na pinthu pinango. Mwacitsandzo, nyerezerani kuti mukukhala mu nzinda wakudzala na anthu wakuzungulirwa na malinga wakuti nkhabe madzi peno nkhabe kubuluswa khuku. Mwakucimbiza nzinda unoyu mbudakhala wakunyanyasa na wakukhonda kukhalika. Mu njira ibodzi ene, dziko yathu ndi ninga nzinda unoyu wakuzungulirwa na malinga. Iri na madzi mazinji adidi, pontho tinakwanisa kubulusa khuku kunja. “Nzinda unoyu wakuzungulirwa na malinga,” usakwanisa kutsalakana pikwi na pikwi pya pinthu pyakucitwa pya umaso, ubalwi na ubalwi. Thangwi yanji? Thangwi ya luso yayo yakudzumisa yakuceneseka peno kucinja pinthu toera pitsidzikize umaso.

⁹ Dingani mafambiro a oxigenio. Pikwi na pikwi pya pinthu pyakucitwa pya umaso pisaphatisira oxigenio na pisabulusa dioxido de karbono. Ngakhale tenepa, oxigenio nkhabe mala, pontho nkhabe kuthapuliswa na muya wakuipa wa dioxido de karbono. Thangwi yanji? Ntawiro usagumanika m’mafambiro akudzumisa anadziwika na fotossíntese. Mu kuphatisira mafambiro anewa, miti isakwata dioxido de karbono, ceza ca dzuwa, na ndimu ya mataka mbicita karbohydrates na oxigenio. Tingatambira oxigenio, tisakwanirisa mafambiro a fotossíntese. Mwandimomwene, Yahova asaphatisira miti idacita iye toera kupasa “moyo, muya” kwa anthu onsene. (Mach. 17:25) Ndi udziwisi wakudzumisa kakamwe!

10, 11. Kodi bemberuwa ikulu na nyandzeti asapangiza tani udziwisi wa Yahova?

¹⁰ Udziwisi wa Yahova usapangizwambo mu pyakucitwa pizinji pyakuti pisakhala pa dziko yathu yakudzumisa. Pa dziko pasagumanika mitundu ya pinthu pyakucitwa cifupi mamiliyau mawiri mpaka pikwi pya mamiliyau. (Lerini Masalmo 104:24.) Onani udziwisi unapangizwa mu pinthu pingasi pyakucitwa pya umaso.

¹¹ Mwacitsandzo, bemberuwa ikulu iri na ongo ninga mbeu ya murumbi. Mbwenye, bemberuwa ineyi iri na luso na ndzeru yakumburuka makilometru cifupi 3.000 kubuluka ku dziko ya Kanada mpaka kupita mu nsitu wa ku Mexiko, mu kuphatisira ciphedzo ca dzuwa toera kumburuka. Kodi bemberuwa ineyi isacita tani kungadoka? Yahova acita ongo ung’ono ng’ono wa bemberuwa ineyi na luso toera kumburuka dzuwa ingadoka. Peno dingani maso a nyandzeti. Nyandzeti asaona na maso mawiri. Diso ibodzi na ibodzi iri na malenti akukwana 30.000. Ngakhale tenepa, ongo ung’ono ng’ono wa nyandzeti usakwanisa kudzindikira pinthu pyonsene pinaonwa na malenti onsene, pontho asaona pinthu ping’ono kakamwe pa mbuto inagumanika iye.

12, 13. Ninji cinakudzumisani mu njira idacita Yahova maselula a manungo anu?

¹² Cinthu cinango cakudzumisa kakamwe ndi njira idacita Yahova maselula anagumanika mu pinthu pyonsene pya umaso. Mwacitsandzo, manungo anu ali na maselula cifupi na 100 trilhões. Nkati mwa maselula anewa ndi nkhambala ing’ono yakulapha inacemerwa ADN (ácido desoxirribonucleico). Isakoya mphangwa zizinji zakufunika toera kukuza manungo anu onsene.

¹³ Kodi ndi mphangwa zingasi zinagumanika mu ADN? Landanisani mbuto inakoyiwa mphangwa na kuyeri ibodzi yakudzala ya ADN na mbuto ya CD. CD ndi cinthu cing’ono, mbwenye inakwanisa kukoya mphangwa zonsene za mu disionaryo. Natenepa, basi ene kuyeri ibodzi ya ADN inakwanisa kukoya mphangwa za pikwi na pikwi za CDs. Mu njira inango, kuyeri ing’ono ya ADN inakwanisa kukoya mwakukwana mphangwa toera kucita anthu azinji anagumanika pa dziko lero.

14. Kodi kudzindikira kudacita asiyentista kusakucitisani tani kunyerezera pya Yahova?

¹⁴ Mambo Dhavidhi alonga mphangwa zakufunika toera kucita manungo a munthu ninga mudalembwa ipyo m’bukhu yakuphiphirisa. Dhavidhi alonga pya Yahova Mulungu kuti: ‘Mwandiona mbandidzati kubalwa. Mukhadalemba kale m’bukhu mwanu ntsiku za umaso wanga ibodzi na ibodzi, mbandidzati kuonekera.’ (Sal. 139:16) Mwakubveka, Dhavidhi akulumizika toera kusimba Yahova mukhadinga iye kucitwa kwa manungo ace. Kudzindikira kudacita asiyentista mu pyaka pya nduli kusathimizira kudzumatirwa kwathu tingaona njira idaphatisira Yahova toera kuticita. Kudzindikira kweneku kusatipasa thangwi toera kubverana na nyamasalmo adalemba pya Yahova: “Ndinakusimbani na kudziwa kuti ndine chirengo chidachita Imwe, ndine basa yanu yakudzumisadi; musandidziwa ine kakamweretu.” (Sal. 139:14) Kodi anthu asacimwana tani kuona pinthu pyenepi pyakucitwa pinapangiza kukhalapo kwa Mulungu wa maso?

PHEDZANI ANANGO TOERA KUPASA MBIRI MULUNGU WA MASO

15, 16. (a) Kodi mabukhu athu asacitisa tani anthu kupereka takhuta kwa Yahova na luso yace yakucita pinthu? (b) Ninji cidakudzumisani m’misolo “Teve um Projeto?”

¹⁵ Kutomera kale revista ya Despertai! isaphedza mamiliyau a anthu toera kupereka takhuta ku pinthu pyakucitwa pinapangiza Mulungu wa maso. Mwacitsandzo, mu caka 2006, Despertai! ya Setembro ya nsolo wakuti “Existe um Criador?” Yacitwa toera kufungula maso a anthu adaphophiwa na pipfundziso pya kusanduka kwa pinthu na cipfundziso ca pinthu pyakucitwa. Mwakubverana na Despertai! ineyi yakupambulika, mulongo m’bodzi alembera ofesi ya filiali ya Estados Unidos kuti: “Kampanya toera kugawira revista ineyi yakupambulika yafamba mwadidi kakamwe. Nkazi m’bodzi aphemba marevista 20. Iye ndi mpfundzisi wa Biyolojiya, akhafuna kuti anyakupfundzace atambire revista ineyi.” M’bale m’bodzi alemba: “Ndisakhala wa phinga m’basa ya m’munda kutomera mu caka 1940, mpaka lero ndiri cifupi na kufika pyaka 75 pyakubalwa, mbwenye cipo ndatsandzaya na basa ya m’munda ninga mu nthanda ineyi yakugawira Despertai! ineyi yakupambulika.”

¹⁶ Mu pyaka pyacincino, marevista mazinji a Despertai! musagumanika nsolo “Teve um Projeto?” Misolo ineyi yacigwagwa isagomezera masasanyiro akudzumisa a pinthu pinaoneka mu pinthu pyakucitwa, pontho isalonga pya njira zakuti anthu asayesera kusangizira Nciti Wankulu. Tatambira mphangwa zakuthimizirika toera kutiphedza kupasa mbiri Mulungu kubulukira m’bruxura idabuluswa mu caka 2010 yakuti A Vida​—Teve um Criador? Pithundzithundzi pyakubalika na khundu inafokotoza pithundzithundzi pya bruxura ineyi pyacitwa toera kuwangisa kupereka kwathu takhuta kuna Yahova na luso yace yakucita pinthu. Mibvundzo inagumanika kunkhomo kwa khundu ibodzi na ibodzi isaphedza nyakuleri kunyerezera mphangwa zinadinga iye. Kodi musatsandzaya kuphatisira bruxura ineyi pakupereka umboni wa nyumba na nyumba, wapakweca, peno wantsusukano?

17, 18. (a) Anyakubala, munawangisa tani cinyindiro ca ananu m’maluso awo toera kutawira pinakhulupira iwo? (b) Musaphatisira tani mabruxura anewa pa kulambira kwanu kwa Banja?

¹⁷ Anyakubala, kodi musadinga bruxura ineyi yakubalika na ananu ninga khundu ya kulambira kwanu kwa banja? Khala musacita pyenepi, munaphedza ananu toera kupereka takhuta kuna Mulungu wathu wa maso. Panango muli na ana athunga akuti asaenda ku maxikola ya sekundarya. Iwo asakhuyiwa na ale anapfundzisa cipfundziso caunthawatawa ca kusanduka kwa pinthu. Asiyentista, apfundzisi, anyakulemba mphangwa zinalonga pinthu pyakucitwa, ngakhale ubalangazi wa dziko, wakuti usapangizwa mu Televizau na mafilimu anamwaza manyerezero akuti kusanduka kwa pinthu ndi undimomwene. Munakwanisa kuphedza ananu toera kuthimbana na pipfundziso pyenepi pyauthambi mu kuphatisira bruxura inango yakuti, A Origem da Vida​—Cinco Perguntas Que Merecem Resposta, yabuluswa mu caka 2010. Ninga bruxura A Vida​—Teve um Criador?, bruxura ineyi isawangisa aphale na atsikana toera kukulisa ‘ndzeru zawo.’ (Mis. 2:10, 11) Bruxura ineyi isaapfundzisa kuona undimomwene wa pinthu pinapfundziswa iwo kuxikola.

¹⁸ Bruxura Origem da Vida yacitwa toera kuphedza anyakupfundza kudinga mphangwa zinamwaza asiyentista kuti agumana magogodo a cinyama cakuti cipo aciona kale. Pyenepi pisaacitisa kutonga kuti mphangwa zenezi zisapangizadi kuti munthu abulukira ku pinthu ping’ono pyakucitwa. Pisapfundzisambo toera kutawira mphangwa zidadinga asiyentista kuti umaso waoneka mwasusudeu. Anyakubala, mungaphatisira mabruxura anewa, munakwanisa kuwangisa kakamwe cinyindiro ca ananu m’maluso awo toera kutawira ale anafuna kudziwa cikhulupiro cawo kwa Nciti.​—Lerini 1 Pedro 3:15.

19. Kodi ndi mwai upi uli na ife tonsene?

¹⁹ Mphangwa zakudingwa mwadidi zinatambira ife kubulukira ku gulu ya Yahova zisatiphedza toera kudzindikira makhaliro ace adidi mu dziko ino. Ceneci ndi cipangizo cakuwanga cinaticitisa toera kusimba kakamwe Mulungu wathu. (Sal. 19:1, 2) Ndi mwai kuna ife kupasa Yahova, Nciti wa pinthu pyonsene, cilemedzo na mbiri thangwi iye ndi wakuthema!​—1 Tim. 1:17.