Mwala Wakufunika Udagumanwa Pa Khuku

NINJI pisabwera m’manyerezero mwanu munganyerezera khuku? Panango musanyerezera mbuto yakunyanyasa na yakununkha. Natenepa, nee mbamudadikhira kugumana cinthu cakufunika peno mwala wakufunika kakamwe pa mbuto ineyi.

Mbwenye, mu pyaka dzana nduli, ntundu unango wa mpfuma wagumanwa pa mbuto ninga ineyi​—khuku. Mpfuma ineyi nee ikhali mwala wandimomwene, mbwenye cinthu cinango ca ntengo ukulu kakamwe. Ndi ntundu wanji wa mpfuma udagumanwa? Thangwi yanji kugumanwa kwayo ndi kwakufunika kwa ife lero?

KUGUMANWA KWAKUKHONDA DIKHIRA

Kutomera mu pyaka madzana 20, Bernard P. Grenfell na Arthur S. Hunt, anyakupfundza a Universidade ya Oxford, aenda ku Ejito. Kweneku, agumana mapindi mazinji a papiro pa khuku cifupi na Nkulo wa Nilo. Mukupita kwa ndzidzi, mu caka 1920, mu ndzidzi wakuti andzace awiri akhagumanya mapindi anango pa mbuto ibodzi ene, Grenfell agumana mapindi anango akuthimizirika adakumbwa ku Ejito. Iye agumana pyenepi mukuphedzerwa na Bhibhlyoteka ya John Rylands ku Manchester, Inglatera. Natenepa, amuna awiri anewa alowa mbadzati kumalisa kugumanya mapindi.

Colin H. Roberts, nyakupfundza unango wa Universidade ya Oxford, amalisa basa ineyi. Mu ndzidzi ukhapaka iye mapindi, agumana papiro ya masentimetru 9 aulaphi na 6 ugugumi. Mwakudzumatirwa, iye agumana malembo Acigrego akulembwa mafala akuti akhaadziwa. Khundu ibodzi pakhadalembwa mafala akubuluswa pa Jwau 18:31-33. Khundu inango ikhadalembwa mafala anango a vesi 37 na 38. Roberts adzindikira kuti akhadagumana mwala wakufunika.

KUDZIWA PYAKA PYAYO

Roberts akhanyerezera kuti papiro ineyi ikhali yakale kakamwe. Mphapo ikhali na pyaka pingasi? Toera kudziwa, iye alandanisa malembo anewa na anango akale akulembwa na manja​—pfundziro yakucemerwa paleografia.a Mukuphatisira njira ineyi, iye akwanisa kugumana caka ca cifupi na cidalembwa iyo. Mbwenye akhafuna kukhala na cinyindiro. Natenepa, iye abulusa foto ya phindi ya papiro mbatumiza makopya matatu kuna anyakudinga papiro toera kudziwa pyaka pyayo. Kodi anyakudinga anewa agumananji?

Mukupfundza ntundu wa malembero a pyakulembwa, anyakupfundza atatu atawira kuti phindi ya papiro ikhadalembwa mu khundu yakutoma ya pyaka dzana yaciwiri N.W.​—basi ene pyaka makhumi mangasi pakumala kufa kwa mpostolo Jwau! Natenepa, paleografia nee ndi njira yakunyindirika toera kudziwa pyaka pya malembo akulembwa na manja, pontho nyakupfundza unango atawira kuti malembo anewa panango alembwa mu ndzidzi unango wa pyaka dzana yaciwiri. Mbwenye phindi ing’ono ya papiro ikhalipo na ikupitiriza kukhala phindi ya malembo akale akulembwa na manja a Malemba Acigrego Acikristu akuti asagumanika.

PHINDI YA RYLANDS ISAPANGIZANJI

Thangwi yanji phindi ineyi ya Evanjelyu ya Jwau ndi yakufunika kakamwe kwa anyakupfundza Bhibhlya lero? Pana mathangwi mawiri. Yakutoma, ntundu wa phindi ya papiro usatipasa maonero akuti Akristu akutoma akhalemedza tani Malemba.

Mu pyaka dzana yaciwiri N.W., malembo akhalembwa m’mpukutu na m’bukhu. Mipukutu ikhali mapindi a papiro peno a nthembe akuti akhaphatanizwa mbakhala mpukutu. Mpukutu unoyu ukhafunywa na kufuthulwa ungafunika. Kazinji kene, mpukutu ukhalembwa khundu ibodzi.

Natenepa, phindi ing’ono ya papiro idagumana Roberts ikhadalembwa makhundu mawiri. Pyenepi pisapangiza kuti ikhali phindi yakubuluswa m’bukhu mbuto mwa mpukutu. Bukhu ikhacitwa kubulukira m’mapindi a nthembe peno papiro akuti akhafunywa mbasonwa toera kukhala bukhu.

Kodi bukhu ineyi ikhaphindulisa tani kupiringana mpukutu? Mwandimomwene, Akristu akutoma akhali amwazi mphangwa. (Mateo 24:14; 28:18, 19) Iwo akhamwaza mphangwa za Bhibhlya konsene kwene kukhagumana iwo anthu​—m’mamidzi, m’misika na m’miseu. (Machitiro 5:42; 17:17; 20:20) Natenepa, kukhala na Malemba akuphatanizwa pabodzi pikhali pyakuphedza kakamwe.

Pontho, bukhu ikhali yakukhonda nentsa toera kucitwa makopya a Malemba a mipingo na a munthu paekha. Natenepa, Maevanjelyu akhacitwa makopya kazinji kene toera kuphedzera kuti Cikristu cithambaruke mwakucimbiza.

Thangwi yaciwiri inacitisa phindi ya Rylands kukhala yakufunika lero ndi yakuti isapangiza kunyindirika kwa malembo akutoma a Bhibhlya. Ngakhale kuti phindi iri na mavesi akucepa a Evanjelyu ya Jwau, pinalonga iyo pisabverana na pinaleri ife lero m’Mabhibhlya athu. Natenepa, phindi ya Rylands isapangiza kuti Bhibhlya nee yacinja maseze yakopyarwi kazinji kene.

Pisaonekeratu kuti phindi ya Rylands ya Evanjelyu ya Jwau ndi ibodzi mwa pikwi pya mapindi a malemba akulembwa na manja akuti asapangiza kunyindirika kwa malembo akutoma a Bhibhlya. Werner Keller, m’bukhu yace ya A Bíblia Como História alonga: “Malemba anewa akale [akulembwa na manja] atawira onsene anapenula kunyindirika kwa malembo akutoma a Bhibhlya yathu lero.”

Mwandimomwene, Akristu nee asakhulupira pinthu pyakukumbwa pantsi. Iwo asakhulupira kuti ‘Malembo onsene ndi Mulungu adaalembesa.’ (2 Timoti 3:16) Ngakhale tenepo, ndi pyakutsandzayisa tani kudziwa kuti miyala yakufunika isapangiza kutomera kale pinalonga Bhibhlya: ‘Mafala a Yahova asakhala ndzidzi onsene’!​—1 Pedro 1:25.

[Cidzindikiro capantsi]

[Ntsonga ikulu pa tsamba 11]

Thangwi yanji phindi ineyi ya Evanjelyu ya Jwau ndi yakufunika kakamwe kwa anyakupfundza Bhibhlya lero?