Anthu azinji pa dziko yonsene asalemedza kakamwe Bhibhlya. Mbwenye, panango nee asadziwa, peno asadziwa pang’ono mphangwa za Bhibhlya. Pyenepi pisacitika kakamwe kuna anthu azinji a ku Azya, pontho m’madziko mazinji akuti kuphatisira Bhibhlya nee kusakhondeswa.

Panango munabvundzika, ‘Thangwi yanji ndisafunika kubvesesa Bhibhlya?’ Kudziwa pinalonga bukhu ineyi yakucena kunatiphedza toera:

• Kugumana citsandzayo

• Kuthimbana na nyatwa za m’banja

• Kuthimbana na kupswipa ntima

• Kuwangisa uxamwali

• Kutsalakana kobiri mwandzeru

Toera kudziwa mphangwa zakuthimizirika zakuti Bhibhlya inatiphindulisa tani, onani bruxura Como Ter uma Vida Satisfatória yakubuluswa na Mboni za Yahova. Mwacitsandzo, dingani pidacitikirwa na Yoshiko wa ku Japau. Iye akhafuna kudziwa mphangwa zinagumanika m’Bhibhlya, mbatonga kuileri. Ninji pidaphindula iye? Iye alonga: “Bhibhlya yandiphedza kugumana cifuniro ca umaso na cidikhiro ca ntsogolo, pontho cincino nkhabebve kupibva ninga wakusowa ntengo.” Amit, adalongwa pakutoma, atonga kudinga Bhibhlya ekhene. Iye alonga, “Ndadzumatirwa kakamwe. Bhibhlya iri na mphangwa zakuphindulisa kwa anthu onsene.”

Bhibhlya isakhuya kakamwe umaso wa anthu azinji. Ndiye tani muidingembo mwekhene mbamuona kuti inakuphindulisani tani?

Bhibhlya ndi bukhu yakale kakamwe. Iri na pyaka pingasi? Bhibhlya yatoma kulembwa ku Oriente Médio, pyaka 3.500 n’nduli. Tingaulandanisa, unoyu ukhali ndzidzi wa utongi wakutoma wa Shang wa ku Xina, pyaka cifupi madzana khumi mbudzati kutoma uphemberi Wacibhuda mu Indiya.​—Onani bokosi “Undimomwene Unalonga Pya Bhibhlya.”

Bukhu toera ikhale yakuphedza, pontho ninga citsogolero cakuphindulisa kuna anthu, isafunika kukhala yakubveka kuna iwo. Bhibhlya ndi yakubveka na yakuphindulisa. Iyo isatawira mibvundzo yakufunika kakamwe mu umaso.

Mwacitsandzo, kodi mwabvundzika kale kuti ‘Thangwi yanji tiri pano?’ Kwa pyaka pizinji anthu asacimwana kutawira mbvundzo unoyu. Mbwenye, ntawiro usagumanika m’makapitulu mawiri akutoma a bukhu yakutoma ya Bhibhlya, Genesi. M’makapitulu anewa Bhibhlya isalonga pya mbiri ya pinthu pidacitika “pakutoma”​—mabiliyau a pyaka n’nduli​—mu ndzidzi udacitwa pinthu pya kuthambo, kuphataniza magalaxia, nyenyezi na dziko yapantsi. (Genesi 1:1) Buluka penepo, iyo isafokotoza kuti dziko yapantsi yakhala tani mbuto yakuthema toera kukhalamo, mitundu yakusiyana-siyana ya umaso yatoma tani, anthu agumanika tani, pontho cifuniro ca pyonsene.

YALEMBWA TOERA KUBVESESWA

Bhibhlya isapereka uphungu wadidi toera kutiphedza kumalisa nyatwa za ntsiku na ntsiku. Uphungu unoyu nkhabe nentsa kuubvesesa. Iwo nkhabe nentsa munjira ziwiri.

Yakutoma, Bhibhlya isaphatisira mafala akubveka, akukhonda pita n’khundu na akugalamuka. M’mbuto mwakuphatisira mafala akunentsa kuabvesesa peno acilendo, Bhibhlya isaphatisira mafala akubveka mwadidi peno akuti asakhuya mabvero athu. Manyerezero akunentsa asapangizwa na mafala akudzolowereka na anaphatisira ife ntsiku zonsene.

Mwacitsandzo, Yezu aphatisira pitsandzo pizinji pyakudzolowereka kuna anthu toera kuapfundzisa pinthu pyakuti pinakhuya mitima yawo. Pizinji pya ipyo pisagumanika mu nkhani yace yakudziwika kakamwe inacemerwa Nkhani ya Paphiri, idalembwa m’Bhibhlya m’bukhu ya Mateo kapitulu 5 mpaka 7. Nyakulonga mbiri unango alonga kuti ineyi ndi “nkhani yakuphindulisa” thangwi cifuniro ca nkhani ineyi “nee ndi kudzadza mafala m’manyerezero mwathu, mbwenye kutitsogolera na kusasanyira macitiro athu.” Munakwanisa kuleri makapitulu anewa panango mphindi 15 peno 20, na munadzumatirwa kuona mphambvu iri na mafala a Yezu, pontho nee ndi akunentsa kuabvesesa.

Thangwi inango inacitisa Bhibhlya kukhala yakukhonda nentsa kubvesesa ndi mphangwa zayo. Nee ndi bukhu ya mbiri zapezi peno pithankano. M’mbuto mwace, mwakubverana na bukhu The World Book Encyclopedia, ndi “bukhu idalembwa na anthu akupfundza na akukhonda pfundza” pontho “pidathimbana na iwo, pidikhiro pyawo, madodo awo na kupembera kwawo.” Mphyakukhonda nentsa kuna ife kufokotoza mphangwa na mbiri zenezi za anthu andimomwene, pontho kubvesesa pyakucitika na pinapfundza ife m’mbiri zenezi.​—Aroma 15:4.

YACITIRWA ANTHU ONSENE

Toera bukhu ikhale yakubveka kuna imwe, isafunika kukhala n’cilongero cakuti musacidziwa. Lero pisapangiza kuti Bhibhlya iripo mu cilongero cakuti munakwanisa kucibvesesa, mwakukhonda tsalakana mbuto peno dziko inakhala imwe. Dingani kuti ninji pinaphatanizwa toera kukwanirisa pyenepi.

Kuthumburuza. Pakutoma Bhibhlya ikhadalembwa n’Cihebheri, n’Ciaramaki na n’Cigerego. Pyenepi pikhacitisa kuti ilerwi na anthu akucepa. Toera igumanike mu pilongero pinango, athumburuzi asacita basa ikulu kakamwe. Thangwi ya kuwangisira kwawo, cincino Bhibhlya yonsene peno khundu yayo, yathumburuzwa mu pilongero cifupi 2.700. Pyenepi pisabveka kuti anthu akupiringana mapurusento 90 anakwanisa kuileri mu cilongero cawo cakubalwa naco.

Kudhindwa. Pakutoma Bhibhlya ikhadalembwa mu pinthu pyakuti pisafudzika, ninga nthembe na papiro. Toera mphangwa zifike kuna anango, pikhafunika kulembwa mwadidi toera anango akalembembo na manja. Makopya anewa akhali akudhula, pontho mbakucepa akhali nawo. Mbwenye na maonero a Gutenberg a kusasanya ntcini wakudhinda mabukhu mu pyaka pyakupiringana 550 pidapita, pyacitisa kukhala kwakukhonda nentsa kugumana Bhibhlya. Mwakubverana na maonero anango, agawirwa mabukhu akupiringana mabiliyau maxanu a Bhibhlya yonsene peno khundu ibodzi.

Nkhabepo bukhu inango yauphemberi inalandana na Bhibhlya m’makhundu anewa. Mwapakweca, Bhibhlya ndi bukhu toera kubveseswa. Ngakhale tenepo, kuibvesesa kunakwanisa kukhala kwakunentsa. Mbwenye ciphedzo ciripo. Munacigumana kupi? Mphapo, munaphindula tani? Dziwani pyenepi mu nsolo unatowera.

Nyerezerani kuti mwaenda kaona dziko inango paulendo wakutoma. Musagumana misambo, cakudya na kobiri pyakuti ndi pyacilendo kuna imwe. Mwakukhonda penula munakhala wakudzudzumika.

Panango munapibva tenepo munaleri imwe Bhibhlya paulendo wakutoma. Munaileri imwe musabwerera ku dziko yakale na yacilendo kuna imwe. N’dziko ineyi, musagumana anthu anacemerwa Afilisti, misambo yacilendo ninga ‘kupandula nguwo,’ cakudya cinacemerwa mana, pontho kobiri inadziwika na dracma. (Eksodo 16:31; Yoswa 13:2; 2 Samwele 3:31; Luka 15:9, Tradução do Novo Mundo) Pyonsene mbapidakhala pyakukhonda kubveseseka kuna imwe. Nakuti muli n’dziko yacilendo, nee mbamudakomerwa kugumana munthu toera kukupangizani pinthu?

CIPHEDZO MU NDZIDZI WAKALE

Kubulukira mu pyaka dzana 16 M.N.W., ndzidzi udatoma kulembwa Bhibhlya, cikuperekwa ciphedzo kuna anthu toera kuibvesesa. Mwacitsandzo, Mose, ntsogoleri wakutoma wa mbumba ya Israele, ‘atoma kufokotoza’ malemba.​—Deuteronomyo 1:5, NM.

Apfundzisi akuthema a Malemba akhalipo pyaka cifupi na madzana khumi patsogolo pace. Mu 455 M.N.W., mwinji ukulu wa Ayuda, kuphataniza anapiana azinji, akhagumanyikana ku nzinda wa Yerusalemu. Apfundzisi a Bhibhlya ‘akhaleri mwakugaluza malemba.’ Kusiyapo pyenepi, ‘iwo aphedza anthu kubvesesa pikhalerwi.’​—Nehemiya 8:1-8.

Madzana maxanu patsogolo pace, Yezu Kristu acitambo basa ibodzi ene yakupfundzisa. Inde, anthu atoma kundziwa ninga mpfundzisi. (Jwau 13:13) Iye apfundzisa mwinji wa anthu, pontho munthu payekha. Paulendo unango, iye alonga kuna anthu azinji, acita Nkhani yakudziwika kakamwe ya Paphiri, anthu ‘adzuma na njira yace yakupfundzisa.’ (Mateo 5:1, 2; 7:28) Mu ndzidzi wa malimwe wa caka 33 N.W., Yezu alonga na anyakupfundza ace awiri mukhafamba iwo mu cisa cifupi na Yerusalemu, ‘mbaafokotozera Malemba.’​—Luka 24:13-15, 27, 32.

Anyakupfundza a Yezu akhalimbo apfundzisi a Mafala a Mulungu. Paulendo unango, tsacikunda unango wa ku Etiopya akhaleri Malemba. Nyakupfundza wakucemerwa Filipi anfendedzera mbambvundza: ‘Muli kupibvesesa pinaleri imwe?’ Iye atawira: ‘Ndingasowa munthu wakunditcululira, ndinakwanisa tani kupibvesa?’ Buluka penepo, Filipi anfokotozera mabvekero a pikhaleri iye.​—Machitiro 8:27-35.

CIPHEDZO CISAGUMANIKA LERO

Sawasawa na apfundzisi a Bhibhlya akale, Mboni za Yahova lero zisacita basa ya pa dziko yonsene yakupfundzisa Bhibhlya m’madziko akukwana 239. (Mateo 28:18, 19) Masumana onsene, iwo asaphedza anthu akupiringana mamiliyau mapfemba kubvesesa Bhibhlya. Azinji mwa anthu anapfundzisa iwo ndi a m’madziko akuti nkhabemo Cikristu. Iwo asapfundzisa Bhibhlya mwakukhonda lipa na munthu anakwanisa kusakhula mbuto inafuna iye kupfundza. Anangombo asasankhula kucita pfundziro ineyi mukuphatisira ntokodzi peno ntcini wandzeru.

Taphata miyendo pitani n’cibverano na munthu onsene wa Mboni za Yahova toera kudziwa kuti munakwanisa tani kuphindula na masasanyiro anewa. Munadzadzindikira kuti, m’mbuto mwakukhala bukhu yakunentsa kuibvesesa, Bhibhlya ndi ‘yakuphindulisa pakupfundzisa, pakusumula, pakusandika na pakudziwisa pyakulungama pyonsene. Tenepa munthu wa Mulungu anakhala wakukwana na wakukhunganyika mbakwanisa kucita pinthu pyadidi pyonsene.’​—2 Timoti 3:16, 17.