‘Ici Cikhale Cikumbuso Kwa Imwe’

‘Ntsiku yeneyo inadzakhala ya phwando kuna imwe, toera kukumbuka Yahova.’​—EKS. 12:14.

MUNAKWANISA KUFOKOTOZA

Aisraele mu Ejito akhafunika kucitanji toera kukhunganyika na kucita Paskwa yakutoma?

Kodi Yezu na apostolo ace acita lini Paskwa yakumalisa, pontho mu kupita kwa ndzidzi ninji pidacitika pa ntsiku ineyi?

Tinapfundzanji kubulukira ku pyakucitika pya Paskwa yakutoma na pidacitikira Aisraele?

1, 2. Ndi phwando ipi yakuti ndi yakufunika kakamwe kwa Akristu onsene, na thangwi yanji?

MUNGANYEREZERA ntsiku ya maphwando, ndi ntsiku ipi inakumbuka imwe? Panango nyakumanga banja anakwanisa kulonga: “Ntsiku idamanga ine banja.” Kwa anango, inakwanisa kukhala ntsiku ikulu ya pyakucitika pya mbiri ninga ntsiku idakhala dziko yawo pa ufulu. Kodi musadziwa phwando yakuti isacitwa kutomera mu pyaka pyakupiringana 3.500?

² Pana phwando inacemerwa Paskwa yakuti ndi cidzindikiro ca kubuluswa kwa Aisraele akale mu ubitcu ku Ejito. Phwando ineyi inakwanisa kukhala yakufunika kwa imwe. Thangwi yanji? Thangwi isabverana na pinthu pinango pyakufunika kakamwe mu umaso wanu. Mbwenye, panango munanyerezera kuti, ‘ngakhale kuti Ayuda acita Paskwa, ine sine Muyuda tayu. Thangwi yanji ndisafunika kukumbuka phwando ineyi?’ Ntawiro unakwanisa kugumanika m’mafala awa: ‘Kristu Paskwa yathu aphiwa mbakhala iye ene ntsembe.’ (1 Akor. 5:7) Toera kubvesesa undimomwene unoyu, tisafunika kudziwa pya Paskwa ya Ayuda na kudinga mwambo udaperekwa kwa Akristu onsene.

THANGWI YANJI PASKWA ISACITWA?

3, 4. Kodi ninji cidatomesa Paskwa yakutoma?

³ Pikwi na pikwi pya madzana a anthu kuzungulira dziko yonsene yapantsi akuti nee ndi Ayuda asadziwa cakucitika cakuti cisacemerwa Paskwa yakutoma. Panango iwo aleri pyenepi m’Bukhu ya Eksodo, peno abva mbiri yace mbikalongwa, peno aona vidyu yakuti ikhapangiza cakucitika ceneci.

⁴ Mu ndzidzi ukakhala Aisraele mu ubitcu ku Ejito mu pyaka pizinji, Yahova atuma Mose na m’bale wace, Aroni, toera kaphemba Farao kuti asudzule mbumba Yace. Ntongi unoyu wakudzikuza akhonda kusudzula Aisraele toera kuenda, natenepa Yahova aponya mu dziko miliri yakufudza. Pakumalisa, Mulungu aponya muliri wacikhumi wakuti wapha ana autombo a mu Ejito, pontho wacitisa Farao kusudzula Aisraele.​—Eks. 1:11; 3:9, 10; 5:1, 2; 11:1, 5.

5. Kodi Aisraele akhafunika kucitanji pakukhunganyika toera kusudzulwa? (Onani cithundzithundzi cakutoma.)

⁵ Kodi Aisraele akhafunika kucitanji mbadzati kusudzulwa? Ukhali ndzidzi wa nthanda ya Murope mu caka 1513 M.N.W., mu Cihebere ikhali nthanda ya Abibu yakuti mu kupita kwa ndzidzi yacemerwa Nisane.a Mulungu alonga kuti pa ntsiku yacikhumi ya nthanda ineyi, Aisraele akhafunika kutoma kukhunganyika toera kutowezera masasanyiro a pa Nisane 14. Ntsiku ineyi yatoma pakubira kwa dzuwa thangwi ntsiku za Cihebere zikhatoma pakubira kwa dzuwa mpaka kubira kwa dzuwa kwa ntsiku inango. Pa Nisane 14, mabanja onsene akapha mwanabira wa phongo (peno mbuzi) na kukhwaza ciropa cace nkhundu-nkhundu mwa misuwo yawo. (Eks. 12:3-7, 22, 23) Banja ikhafunika kudya nyama yakuotca ya mwanabira, mikate yakusowa cakutupisa na mitundu inango ya masamba a miti. Anju wa Mulungu mbadapita mu dziko mbapha ana autombo a Ejito, mbwenye Aisraele akubvera mbadatsidzikizwa, pontho mbadasudzulwa.​—Eks. 12:8-13, 29-32.

6. Kodi mu kupita kwa ndzidzi mbumba ya Mulungu ikhaona tani Paskwa?

⁶ Pyenepi ndi pidacitika, pontho Aisraele akhafunika kukumbuka kusudzulwa kwawo mu pyaka pyonsene pya ntsogolo. Mulungu aapanga: “Ntsiku yeneyo inadzakhala ya phwando kuna imwe, towera kukumbuka, ubalwi na ubalwi, pidachita ine, [Yahova]. Inadzakhala ya phwando kuenda na kuenda.” Phwando ya ntsiku 14 ikhatowererwa na phwando ya ntsiku yacinomwe. Nisane 14 ikhali ntsiku ya Paskwa ya ndzidzi unoyu, mbwenye dzina ya Paskwa mbidaphatisirwa ntsiku zonsene zisere za phwando. (Eks. 12:14-17; Luka 22:1; Jwau 18:28; 19:14) Paskwa ikhali phwando ibodzi yakuikhwa yakuti Ahebere akhafunika kuicita pyaka pyonsene.​—2 Pya dziko. 8:13.

7. Kodi Yezu atomesanji pa Paskwa yakutawirika yakumalisa?

⁷ Ninga Ayuda akuti akhali pantsi pa Mwambo wa Mose, Yezu na apostolo ace akhacita Paskwa pa caka. (Mat. 26:17-19) Ndzidzi wakumalisa udacita iwo Paskwa, Yezu atomesa cakucitika cipswa cakuti atowereri ace akhafunika kukumbuka pyaka pyonsene cakuti ndi Cakudya Cancidodo ca Mbuya. Kodi iwo akhafunika kukumbukanji pa ntsiku ineyi?

NDI NTSIKU IPI INACITWA CAKUDYA CANCIDODO CA MBUYA?

8. Mu kudinga Paskwa na Cakudya Cancidodo ca Mbuya, ndi mbvundzo upi unacitwa?

⁸ Yezu atomesa Cakudya Cancidodo ca Mbuya pakumala kwene kucita Paskwa yakutawirika, cakucitika ceneci ca cincino mbicidabverana na ntsiku ya Paskwa. Panango munakwanisa kuona kuti ntsiku ya Paskwa ya Ayuda inapangizwa m’makalendaryo anango acincino inakwanisa kukhala yakusiyana na ntsiku ibodzi peno ntsiku zizinji kubulukira pa ntsiku inakumbuka ife kufa kwa Kristu. Thangwi yanji pana kusiyana kweneku? Ntawiro usaphataniza matongero a Mulungu kwa Aisraele. Pakumala kulonga kuti “Aisraele onsene agumanyikane towera kupha” mwanabira, Mose alonga kuti iwo akhafunika kucita pyenepi pa Nisane 14.​—Lerini Eksodo 12:5, 6.

9. Mwakubverana na Eksodo 12:6, ndi ntsiku ipi ikhafunika kuphiwa mwanabira? (Onani bokosi “Ndi Khundu Ipi ya Ntsiku?”)

⁹ Pentateuco na Haftorás asafokotoza kuti Eksodo 12:6 isalonga kuti mwanabira akhafunika kuphiwa ncidodo ca ntsiku ziwiri. Mwandimomwene Mabhibhlya anango asaphatisira mafala anewa. Anango, kuphataniza Bhibhlya ya Tanakh ya Ayuda, isalonga “kumaulo.” Pontho, anango asalonga “ncidodo,” “mu ndzidzi wa kumaulo,” peno “mu ndzidzi wa kubira kwa dzuwa.” Natenepa, mwanabira akhafunika kuphiwa pakumala kubira kwa dzuwa kwakuti ceza cikhalipo pang’ono pa kutoma kwa Nisane 14.

10. Mwakubverana na anthu anango, ndi ntsiku ipi ikhaphiwa mwanabira, mbwenye ndi mbvundzo upi unacitwa thangwi ya pyenepi?

¹⁰ Mu kupita kwa ndzidzi, Ayuda anango akhanyerezera kuti mbipidakwata ndzidzi uzinji toera kupha mabira onsene na kuenda nawo ku templo. Natenepa, Eksodo 12:6 ikhalonga kumala kwa Nisane 14, kutomera pa ndzidzi wakuti dzuwa ikutoma kubira (cakumaulo) na kumala kwa ncidodo. Khala pikhali tenepo, kodi cakudya mbacidadyiwa pa ndzidzi upi? Mpfundzisi Jonathan Klawans, nyakudziwisa pya uphemberi Waciyuda, alonga kuti: ‘Ntsiku ipswa ikhatoma pakubira kwa dzuwa, natenepa ntsembe ikhacitwa pa ntsiku 14 mbwenye kutoma kwa Paskwa na kudya cakudya kukhali pa ntsiku 15, ntsiku zonsene zenezi nee zalongwa m’Bukhu ya Eksodo.’ Iye alembambo kuti: ‘Bukhu yaciarabe nkhabe kutipanga kuti phwando ya Paskwa ikhacitwa tani templo mbidzati kufudzwa’ mu caka 70 N.W.

11. (a) Kodi Yezu acitanji pa ntsiku ya Paskwa ya caka 33 N.W.? (b) Thangwi yanji Nisane 15 ya caka 33 N.W. ikhacemerwa Sabudu “ikulu”? (onani cidzindikiro capantsi.)

¹¹ Natenepa, tiri na thangwi toera kubvundza, Ndiye tani Paskwa idacitwa mu caka 33 N.W.? Pa Nisane 13, pa ndzidzi wakuti ntsiku ikhali cifupi toera “achekiwe mwanabira wa Paskwa,” Kristu apanga Pedhro na Jwau: “Ndokoni kasasanya phwando ya Paskwa towera tiidye.” (Luka 22:7, 8) “Pidafika ndzidzi” wa kudya Paskwa, ncidodo ca Nisane 14, yakuti ikhali ntsiku ya Cinai namaulo. Yezu adya cakudya pabodzi na apostolo ace, buluka penepo, Yezu atomesa Cakudya Cancidodo ca Mbuya. (Luka 22:14, 15) Mu ntsiku ineyi namasiku, Yezu amangwa mbatongwa. Yezu akhomerwa cifupi na ntsiku ya Nisane 14, buluka penepo na masikati iye afa. (Jwau 19:14) Natenepa, ‘Kristu Paskwa yathu aphiwa’ pa ntsiku ibodzi ene ikhaphiwa mwanabira toera kucita Paskwa. (1 Akor. 5:7; 11:23; Mat. 26:2) Nakuti ntsiku ineyi Yaciyuda ikhali cifupi nakumala, Yezu aikhwa mbidzati kutoma Nisane 15.b​—Lev. 23:5-7; Luka 23:54.

CIKUMBUSO CAKUTI CIRI NA MAPHINDU KWA IMWE

12, 13. Kodi ana a Ayuda akhaphatanizwa tani mu phwando ya Paskwa?

¹² Tidingeni pontho pidacitika mu Ejito. Mose alonga kuti mu ndzidzi wantsogolo mbumba ya Mulungu ikhafunika kupitiriza kucita Paskwa; yakuti ikhafunika kucitwa “kuenda na kuenda.” Ninga khundu ya cakucitika cinacitwa pa caka, anapiana mbadabvundza anyakubala awo mibvundzo inalonga thangwi ya cakucitika ceneci. (Lerini Eksodo 12:24-27; Deut. 6:20-23) Natenepa, Paskwa mbidakhala na mabvekero ninga ‘cikumbuso’ kwa anapiana.​—Eks. 12:14.

¹³ Mu ndzidzi wakuti ubalwi upswa ukhathimizirika, baba akhafunika kugomezera pipfundziso pyakufunika kwa mwanace. Cipfundziso cibodzi cikhali cakuti Yahova mbadatsidzikiza alambiri ace. Mwana akhapfundza kuti Mulungu nee ndi munthu wapezi peno wakukhonda kudziwika. Yahova ndi wandimomwene, Mulungu wa maso wakuti asafuna anthu ace na asacita pinthu toera kuaphedza. Iye apangiza pyenepi pa ndzidzi udapulumusa iye ana autombo a Aisraele ‘mbaonesa nyatwa Aejito.’

14. Kodi anyakubala Acikristu anakwanisa tani kuphatisira cakucitika ca Paskwa toera kuphedza anawo kupasa ntengo anji?

¹⁴ Pyaka pyonsene anyakubala Acikristu nkhabe kulonga na anawo thangwi ya Paskwa. Natenepa, kodi imwe musapfundzisa ananu pfundziro ineyi yakuti Mulungu asatsidzikiza mbumba yace? Kodi musaapasa cinyindiro kuti Yahova asapitiriza kukhala Ntsidzikizi wandimomwene wa mbumba yace? (Sal. 27:11; Iza. 12:2) Kodi musalonga pyenepi tayu ninga nkhani yakukhonda kuphata ntima mbwenye ninga kucedza kwakutsandzayisa pakati pa imwe na ananu? Wangisirani toera kuphataniza cipfundziso ceneci toera kuwangisa kukula mwauzimu kwa banja yanu.

15, 16. Kodi Paskwa na pidacitikira Aisraele pinaphatisirwa toera kugomezeranji thangwi ya Yahova?

¹⁵ Pa Paskwa nee tisapfundza basi ene luso ya Yahova toera kutsidzikiza mbumba yace. Pontho tisapfundza kuti iye aapulumusa ‘mbaaombola mu Ejito.’ Nyerezerani kuti pyenepi pisaphatanizanji. Iwo akhatsogolerwa na khole ya cedza, pontho na khole ya moto. Iwo afamba na pakati pa madzi a Bara Yakufuwira. Pidamala iwo kuwambuka, aona madzi mbapha anyankhondo a Ejito. Natenepa, Aisraele adapulumuswa akwanisa kusimba: ‘Ndinaimbira Yahova, adakunda na mbiri, na kuponya m’bara mahaji peno makavalo na anyamahaji ene. Yahova ndi mphambvu zanga zikulu, ndiye ekha basi adandipulumusa.’​—Eks. 13:14, 21, 22; 15:1, 2; Sal. 136:11-15.

¹⁶ Khala muli na ana, kodi musaaphedza toera kunyindira Yahova ninga Mpulumusi? Kodi iwo anakwanisa kuona cinyindiro ceneci kwa imwe, mu kucedza kwanu na pakucita pisankhulo? Mwandimomwene munakwanisa kuphataniza pa Kulambira kwanu kwa Banja pinaleri ife pa Eksodo kapitulu 12-15 na kugomezera kuti Yahova apulumusa tani mbumba yace. Midzidzi inango munakwanisa kuthimizira mafokotozero a ntsonga ineyi mu kudinga Machitiro 7:30-36 peno Danyele 3:16-18, 26-28. Mwandimomwene, anang’ono pabodzi na ana athunga asafunika kupaswa cinyindiro cakuti Yahova nee akhali basi ene Mpulumusi mu ntsiku za nduli. Ninga mudapulumusa iye mbumba yace mu ntsiku ya Mose, iye anadzatipulumusambo ntsogolo.​—Lerini 1 Atesalonika 1:9, 10.

TOERA TIKUMBUKE

17, 18. Kodi ninji pinabwera m’manyerezero mwathu tinganyerezera maphatisiro a ciropa pa Paskwa yakutoma?

¹⁷ Akristu andimomwene nkhabe kukumbuka Paskwa ya Ayuda. Cakucitika ceneci cikhali khundu ya Mwambo wa Mose, pontho nee tiri pantsi pa Mwambo unoyu. (Arom. 10:4, Chibverano Chachinchino; Akol. 2:13-16) Mbuto mwace, tisakumbuka cakucitika cinango, kufa kwa Mwana wa Mulungu. Ngakhale tenepa, pana pinthu pidacitika pa Paskwa idakhazikiswa mu Ejito pyakuti piri na mabvekero kwa ife.

¹⁸ Ciropa ca mwanabira cikhakhwazwa nkhundu-nkhundu mwa misuwo cikhabveka toera kupulumusa umaso. Lero, nee tisapereka ntsembe za pinyama kwa Mulungu, nee pa ntsiku ya Paskwa nee pa ndzidzi unango. Mbwenye pana ntsembe inango yadidi kakamwe yakuti inakwanisa kupulumusa umaso kwenda na kwenda. Mpostolo Paulu alemba ‘mpingo wa ana a utombo, ale adalemberwa kudzulu.’ Toera Akristu akudzodzwa akhale na umaso kusanyindira ‘ciropa cakuwaziwa’ ca Yezu. (Aheb. 12:23, 24) Akristu akuti ali na cidikhiro cakukhala kwenda na kwenda pa dziko yapantsi asanyindirambo ciropa cibodzi cene ca Yezu. Ndzidzi onsene iwo asafunika kukhala na cinyindiro cakuti: “Mwanache atiombola na chiropa chache mbatilekera madawo athu thangwi ya nkhombo zache zakuinjipa kakamwe.”​—Aef. 1:7.

19. Kodi pikhacitwa na mwanabira pa Paskwa pinawangisa tani cinyindiro cathu ku profesiya?

¹⁹ Pa ndzidzi ukhaphiwa mwanabira toera kucita Paskwa, Aisraele nee akhafunika kukhumula magogodo ace. (Eks. 12:46; Num. 9:11, 12) Mphapo, ndiye tani ‘Mwanabira wa Mulungu’ adabwera toera kukhala ciomboli? (Jwau 1:29) Iye akhomerwa pabodzi na mapanga. Ayuda aphemba Pilato kuti magogodo a amuna adakhomerwa akhafunika kukhumulwa. Pyenepi mbipidacimbizisa kufa kwawo toera akhonde kukhala pamuti mpaka pa Nisane 15, mbamala Masabudu mawiri. Anyankhondo akhumula miyendo ya mapanga awiri, “mbwenye pidafika iwo kuna Yezu, aona kuti iye akhadafa kale, mbaleka kunkhumula myendo yache.” Pyenepi pikhabverana na pikhacitwa na mwanabira pa Paskwa, natenepa mwanabira unoyu akhali “nthunzi” wa pinthu pikhafuna kucitika pa Nisane 14, caka 33 N.W. (Aheb. 10:1) Natenepa, mu njira idacitikira pinthu toera kukwanirisa mafala anagumanika pa Masalmo 34:20, kusafunika kuwangisa cinyindiro cathu ku profesiya.

20. Ndikusiyana kupi kunaoneka pakati pa Paskwa na Cakudya Cancidodo ca Mbuya?

²⁰ Pana kusiyana pakati pa Paskwa na Cakudya Cancidodo ca Mbuya. Pyenepi pisapangiza kuti Paskwa ikhakumbuka Ayuda nee ikhaphiphirisa pidalonga Kristu kwa atowereri ace toera kukumbuka kufa kwace. Mu Egito, Aisraele akhadya nyama ya mwanabira mbwenye tayu ciropa cace. Pyenepi pyasiyana na pidalonga Yezu kwa anyakupfundzace toera kucita. Iye alonga kuti ale akuti mbadatonga ‘mu Umambo wa Mulungu’ asafunika kudya nkate na kumwa ciropa ninga pidzindikiro pya manungo a Yezu na ciropa cace. Tinadzadinga pyenepi mwacidikhodikho mu nsolo unatowerera.​—Mko. 14:22-25.

21. Thangwi yanji ndi pyakuphindulisa kudziwa pya Paskwa?

²¹ Natenepa, nkhabepo cakupenulisa kuti Paskwa ikhali cakucitika cikulu kakamwe m’matsalakaniro a Mulungu na Israele, pontho isapereka pipfundziso pyadidi kwa ife. Ngakhale kuti Paskwa ikhali ‘phwando’ ya Ayuda, tayu ya Akristu, ife ninga Akristu tisafunika kudziwa pyenepi na kuphatisira pipfundziso pyakuti pisaperekwa ninga khundu ya ‘Malemba adapumirwa na Mulungu.’​—2 Tim. 3:16.

[Cidzindikiro capantsi]

[Foto pa tsamba 18]

[Bokosi pa tsamba 20]

Ndi Khundu Ipi Ya Ntsiku?

Nyakulonga pyakucitika Waciyuda Marcus Kalisch (1828-1885) alemba: “Maonero mabodziene alongwambo na Ebn Ezra [onani rabino espanhol, 1092-1167]: ‘Tiri namaulo mawiri; akutoma, kubira kwa dzuwa . . . aciwiri, ndi kumala kwa ceza kwakuti kusapangizika m’makole; maulo akutoma na aciwiri asagumanika cifupi na ndzidzi ubodzi na mphindi makumawiri;’ pontho mafokotozero anewa adzakhala a mabvekero adidi kakamwe akulandana na mafokotezero a Karaites na Samaritans, pontho akhaphatisirwambo na anango azinji.” Maonero akuti mwanabira akhaphiwa pa kutoma kwa Nisane 14 ndi akubverana na citsogolero ca Aisraele cidalembwa pa Deuteronomyo 16:6 kuti “Paskwa” ikhafunika kucitwa ‘namaulo ncidodo, pa ndzidzi udabuluka iwe ku Ejito.’​—Eks. 30:8; Num. 9:3-5, 11.

[Foto pa tsamba 21]

Pakudinga pya Paskwa, ndi pipfundziso pipi pyakuti munadzaphedza ananu toera kupipfundza? (Onani ndima 14)