Ɛse Nikyeebie?
Wɔ tete Yerusalem ne, sɛ né asɔfo nemɔ kũ ngaka bɔ bɛfa bɛbɔ afɔleɛ wɔ asɔre awuro berɛ ne beyie a, nisua yeɛ né bekohwie bɛ mogya ne begua ɔ?
WƆ TETE Yisrael ne, afoɛ biala né asɔfo bɔ bɛsõ wɔ asɔre awuro berɛ ne fa ngaka pee bɔ afɔleɛ wɔ afɔleɛ bokyea naso. Yudaniɛ bie bɔ né ɔtworɔ abakɔsɛm bɔ bɛfrɛ ye Josephus hyirele nu kyɛ, sɛ odwu mmerɛ bɔ bedi Abɔtra aluolue ne a, né bɛfa mmoaen kɔbo 250,000 yeɛ bɛbɔ afɔleɛ ɔ. Ɛhene ati ngaka mogya bɔ né behwie begua ne de, né ɔtte ba. (Lew. 1:10, 11; Num. 28:16, 19) Yede nisua yeɛ né sɔ mogya ne mukoraati kogua ɔ?
Bɛbɔ betutu aseɛnwo bɛpena tete nningyein ne, baanwu kumaa bie wɔ asɔre awuro bɔ Herode sili bɔ bɛsɛkyele ye afoɛ 70 Y.B (Y’aberɛ so) nanwo. Ɔkɔyɛ kyɛ sɛ né bekũ ngaka nemɔ beyie a, ɛberɛ yeɛ né bɛ mogya ne fa fite fi asɔre awuro berɛ ɔ.
Yede, ɛmɔma yɛnea nningyein nyɔ bie bɔ né ɔboka maa afɔleɛ bokyea naso yɛ sannwu ɔ.
Né boen lela afɔleɛ bokyea nabo: Mishnah te Yudafoɛ nwomaa bie bɔ ɔkã bɛ mmraa ne b’amammerɛ nwo dwirɛ ɔ. Bɛhworɔle ye kɔyɛ afoɛ 300 Y.B ahyɛaseɛ berɛ. Ɔhane kyɛ: “Né bapɛ boen nyɔ bato afɔleɛ bokyea nabo. . . Yeti sɛ né bekũ ngaka nemɔ beyie a, né bɛfa nzue benwunzi bɛ mogya ne wɔ afɔleɛ bokyea naso maa ɔfa sɔ boen nyɔ nanu kogua Kidron bɔnza nanu.”
Bɛbɔ betutu aseɛnwo bɛpena tete nningyein ne, bede edwirɛ bɔ sɔ nwomaa ne hane ne bɛtonu paa. Nwomaa bie bɔ ɔkã Yudafoɛ abakɔsɛm nwo dwirɛ koso foa so kyɛ ‘né bapɛ boen bato afɔleɛ bokyea nabo maa okofite asɔre awuro ne aluo dɔ.’ Nwomaa ne sa hane kyɛ: “Sɛ né bɛfa nzue benwunzi ngaka bɔ bahũ bɛ ne mogya wɔ afɔleɛ bokyea naso a, sɔ boen nanu yeɛ né ɔfa kɔ ɔ.”—The Cambridge History of Judaism.
Né nzue nyɛ nna wɔ asɔre awuro berɛ: Asɔfo bɔ né bɛyɛ adwuma wɔ asɔre awuro berɛ ne, né bekohia nzue pee bɔ bɛkɔfa bekonwunzi afɔleɛ bokyea nabo, na wamaa mogya ne ahora afa boen nanu afite. Né asɔfo nemɔ nya sɔ nzue pembe ne befi kuro nanu. Né batu kumaa biemɔ bɔ nzue fa nu fi kuro nanu ba asɔre awuro berɛ ɔ. Na sɛ nzue ne badwu berɛ koso a, né bele nekaa bɔ okogua ɔ. Joseph Patrich bɔ otutu aseɛ nwo pena tete nningyein ne hane kyɛ: “Sɔ mmerɛ ne, né asɔre awuro biala nne berɛ bɔ né bɛkora bɛfa sɔ atee he aso benya nzue bɔ bɛkɔfa bekosiesie berɛ maa ɛberɛ kɔte sannwu sɔ ɔ.”