ADESŨA 28
DWEIN 88 Kyerɛ Me W’akwan
Nzuati Yeɛ Odikyɛ Yɛpena Afutue Ɔ?
‘Bɛ bɔ bɛpena afutue ne de, nworɛ ne bɛ yeɛ bɛnate ɔ.’—ANY. 13:10.
BƆ ADESŨA NE KƆHÃ YENWO DWIRƐ Ɔ
Yekonwu bɔ odikyɛ yɛyɛ, na wamaa yanya afutue so mvasoɛ.
1. Sɛ yɛkɔhora yekosi gyinayɛɛ maa okosi yɛ yé a, nzu yeɛ odikyɛ yɛyɛ ɔ? (Anyandera 13:10; 15:22)
YƐ MUKORAATI yɛpena kyɛ yesi gyinayɛɛ pá, na wamaa wasi yɛ yé. Nyameɛ Dwirɛ ne maa yenwu ye kyɛ, sɛ yɛkɔhora yɛkɔyɛ ɛhe a, sana yɛpena afutue yefi mmenia berɛ.—Kenga Anyandera 13:10; 15:22.
2. Nzu yeɛ Yehowa ahyɛ yɛ bɔ kyɛ ɔkɔyɛ kɔma yɛ ɔ?
2 Nahorɛ dwirɛ yeɛ ole kyɛ, sɛ yɛpena ebie bɔ ɔkɔma yɛ afutue bɔ ɔte pá paa a, yeɛ ole Yehowa bɔ ɔte yɛ Baba ne. Wahyɛ yɛ bɔ kyɛ ɔkɔboka yɛ. Yenwa: “Me nye wɔ wɔ so, na ngotu wɔ foɛ.” (Edw. 32:8) Sɔ dwirɛ ne maa yenwu kyɛ, nna afutue mbaen yeɛ Yehowa fama yɛ ɔ, na mmom ɔboka yɛ maa yɛfa afutue ne yɛyɛ adwuma.
3. Nzu yeɛ yekosusu yenwo wɔ adesua he anu ɔ?
3 Adesua he anu ne, yɛkɔfa Nyameɛ Dwirɛ ne yɛkɔye sɔ dwirɛ nna hemɔ noa: (1) Sɛ ngonya afutue bɔ bɛfa bɛma me naso mvasoɛ a, subaen beni yeɛ odikyɛ menya ye ɔ? (2) Nwa yeɛ ɔkɔhora kɔma me afutue bɔ ɔte pá ɔ? (3) Ngɔyɛ sɛɛ né mahyire kyɛ mepena afutue amba? (4) Nzuati yeɛ ɔnzɛkyɛ memaa ebie si gyinayɛɛ ma me ɔ?
SUBAEN BENI YEƐ ODIKYƐ MENYA YE Ɔ?
4. Sɛ yekonya afutue so mvasoɛ a, subaen beni yeɛ odikyɛ yenya ye ɔ?
4 Sɛ yɛkɔhora yekonya afutue so mvasoɛ paa a, sana yɛbrɛ yɛnwo ase. Odikyɛ yede yɛtonu kyɛ nna nikyeebiala yeɛ yɛse ɔ. Yeti gyinayɛɛ bie wɔ berɛ a, sana yɛmaa bɛbɔ bele yenwo nimdeɛ anaa suahu ne boka yɛ. Sɛ yelle anwobrɛaseɛ a, Yehowa ngɔhora ngɔboka yɛ. Ɔba ye sɔ na yɛkenga Bible ne, na yenwu edwirɛ bie bɔ ɔkɔboka yɛ a, ɔkɔyɛ tekyɛ bɔ bato nyɔboɛ babɔ ɛsoen taku so ne; yɛngɔfa yɛngɔyɛ húu. (Mika 6:8; 1 Pet. 5:5) Nakoso sɛ yɛbrɛ yɛnwo ase a, yɛkɔfa Bible nu afutue yɛkɔyɛ adwuma ndɛ.
5. Nningyein benimɔ yeɛ ahaa ɔkɔhora kɔmaa Ɔhene Dawide kɔmoma yenwo so ɔ?
5 Ɛmɔma yɛnea bɔ yɛkɔhora yekosua yekofi Ɔhene Dawide berɛ ɔ. Nningyein bɔ né wahora wayɛ ne, né ahaa ɔkɔhora kɔmaa ɔkɔmoma yenwo so. Koraka ɔbaayɛ ɔhene ne, né ɔte edweintolɛniɛ bɔ wale dumaa paa. Mmerɛ bie po, bɛmaa ɔɔbɔle sangoo mane Ɔhene Sɔɔlo. (1 Sam. 16:18, 19) Mmerɛ bɔ bɛpopale Dawide kyɛ ye yeɛ ɔkɔyɛ ɔhene bɔ oliberɛ ne si ne, Yehowa fale ye sunzum krongron ne bokale ye maa onyane tumi. (1 Sam. 16:11-13) Mmerɛ bɔ ohuni Yisraelfoɛ pɔfoɛmɔ ne, bɛbɔ belɛle ye so. Ebie yeɛ ole Filistiniɛ Goliate bɔ né ɔte sona kwabii ne. (1 Sam. 17:37, 50; 18:7) Sɛ ebie yeɛ ole Dawide a, ahaa sɔ nningyein mbirimbiri bɔ wahora wayɛ nati, ɔkɔmoma yenwo so bɔ ongotie afutue ngofi ebiala berɛ ɔ. Nakoso yede wanyɛ sɔ.
6. Nzu yeɛ ɔmaa yenwu ye kyɛ Dawide tiele afutue ɔ? (Nea foto ne koso.)
6 Dawide ɔɔyɛle ɔhene ne, ɔfale yenwo bɔle mmrienzua biemɔ bɔ né ɔse kyɛ bekotu ye foɛ ɔ. (1 Abe. 27:32-34) Ɛhe nyɛ nwanwa, ofikyɛ mmerɛ bɔ né onnya ɔɔyɛlle ɔhene ne po, né otie afutue. Nna mmrienzua ngome yeɛ otiele b’afutue ɔ, na mmom Abigail bɔ ɔte brasua ne koso, otiele ye afutue. Né ohu yeɛ ole Nabal bɔ ommu sona, ɔte boniayɛ, na osa te ahandaen ne. Ɔnate kyɛ né Dawide brɛ yenwo ase nati, ɔfale Abigail afutue ne yɛle adwuma. Ɛhene maa wangɔ anyɛ bɔne pirikua.—1 Sam. 25:2, 3, 21-25, 32-34.
Ɔnate kyɛ né Ɔhene Dawide brɛ yenwo ase nati, ɔfale Abigail afutue ne yɛle adwuma (Nea ngyekyɛmuɛ 6)
7. Bɔ Dawide yɛle ne, nzu yeɛ yɛkɔhora yekosua yekofi nu ɔ? (Nworɛ Dwirɛhanɛniɛ 4:13) (Nea foto ne koso.)
7 Yɛkɔhora yekosua nningyein pee yekofi bɔ Dawide yɛle nanu. Ebiaa né yele adom akyɛdeɛ bie, anaa ebiemɔ wura yɛ bo. Nakoso ɛhene po ne, ɔnzɛkyɛ yenya adwene kyɛ yɛse nikyeebiala, yeti yatra afutue. Kyɛbɔ Dawide yɛle ne, ɔmva yenwo ne sonahorɛ bɔ otu yɛ foɛ ne, sɛ ɔte pá ngome de a, odikyɛ yetie. (Kenga Nworɛ Dwirɛhanɛniɛ 4:13.) Sɛ yɛyɛ sɔ a, mvomsoɛ biemɔ bɔ ahaa yekoli maa yɛne ebiemɔ koli yealɛ ne, yɛkɔhwe yɛnwo yekofi yenwo.
Ɔmva yenwo ne sonahorɛ bɔ otu yɛ foɛ ne, sɛ ɔte pá ngome de a, odikyɛ yetie (Nea ngyekyɛmuɛ 7)c
NWA YEƐ ƆKƆHORA KƆMA ME AFUTUE BƆ ƆTE PÁ Ɔ?
8. Nzuati yeɛ né Yonatan kɔhora kotu Dawide foɛ ɔ?
8 Ma yɛnea nikyee foforɛ bɔ yɛkɔhora yekosua yekofi bɔ Dawide yɛle nanu ɔ. Bɛbɔ né bɛne Yehowa afia te kama, na besa bɛte bɔ ɔfa nu nabo ne, bɛ yeɛ ɔpenane afutue fili bɛ berɛ ɔ. Mmerɛ bie sɔa, né Dawide pena kyɛ onwu kyɛ Ɔhene Sɔɔlo kɔma atee maa bekosiesie b’afia anaa. Ɔwale sɔ ne, ɔhɔle Sɔɔlo awa Yonatan berɛ maa otuli ye foɛ. Yede nzu yeɛ ɔmaa Yonatan hora mane ye afutue pá ɔ? Ofikyɛ né Yonatan ne Yehowa afia te kama, na né osa se Sɔɔlo paa. (1 Sam. 20:9-13) Nzu yeɛ yɛkɔhora yekosua yekofi ɛhe anu ɔ?
9. Sɛ yɛpena afutue a, nwa berɛ yeɛ odikyɛ yɛkɔ ɔ? Kyirekyire nu. (Anyandera 13:20)
9 Sɛ yɛpena afutue a, ebie bɔ ɔne Yehowa afia te kama, na osa le bɔ yɛfa nu nanwo suahu ne yeɛ odikyɛ yɛkɔ ye berɛ ɔ.a (Kenga Anyandera 13:20.) Wɔde fa ye kyɛ aliemaa abrandeɛ bie pena braa gya ye. Nwa yeɛ ɔkɔhora kɔma ye afutue pá ɔ? Ebiaa sɛ ɔkɔ ye damvo sigyaniɛ bie berɛ, na ogyina Bible naso tu ye foɛ a, ɔkɔboka ye. Nakoso sɛ ɔkɔ bɛbɔ bagya bɔ bɛnwo akokwa ná anigye wɔ b’agyaa nu, bɔ besa bɛse ye subaen ne berɛ a, bɛkɔhora bɛkɔma ye afutue pɔtee bɔ ɔkɔboka ye paa ɔ.
10. Nzu yeɛ yɛbaasusu yenwo ɔ?
10 Yanwu subaen bɔ odikyɛ yenya ye, na wamaa yanya afutue so mvasoɛ paa ɔ. Yasa yanwu bɛbɔ sɛ yɛkɔ bɛ berɛ a, bɛkɔma yɛ afutue pá ɔ. Yede ɛmɔma yɛnea bɔ yɛkɔyɛ yɛkɔfa yekohyire kyɛ yɛpena kyɛ betu yɛ foɛ amba, ɔne bɔ yeti yeɛ ɔnzɛkyɛ yɛmaa mmenia si gyinayɛɛ ma yɛ ɔ.
NGƆYƐ SƐƐ NÉ MAHYIRE KYƐ MEPENA AFUTUE AMBA?
11-12. (a) Ɔtɔ mmerɛ bie a, nzu yeɛ yɛkora yɛyɛ ɔ? (b) Mmerɛ bɔ né odikyɛ Ɔhene Rehoboam si gyinayɛɛ bie bɔ yenwo hia ne, nzu yeɛ ɔyɛle ɔ?
11 Ɔtɔ mmerɛ bie a, ebie kora pena afutue wɔ gyinayɛɛ bie bɔ ɔbaasi nanwo. Nakoso ɛkɔnea ne, né walimoa wasi gyinayɛɛ ne dada, yeɛ ɔpena ebie bɔ ɔkɔfoa ye so mbaen ɔ. Sona bɔ ɔte sɔ ne, nna afutue bie yeɛ ɔpena ɔ. Sɛ ebie te sɔ a, ɔkɔhora kosua nikyee kofi bɔ ɔtole Ɔhene Rehoboam nanu.
12 Yisrael hene Solomon wuli ne, Rehoboam yeɛ oolili ye bia ɔ. Rehoboam ɔɔyɛle ɔhene ne, né nningyein kɔ yé wɔ maen nanu, nakoso né mmenia nemɔ nwu ye kyɛ Solomon fale bɛ yɛle adwuma serɛ soma. Yeti bɛhɔle Rehoboam berɛ bɛɛsrɛle ye kyɛ adwuma bɔ bɛyɛ ne, ɔte so kãa ma bɛ. Ɔwale sɔ ne, Rehoboam hahyirele bɛ kyɛ bɛma ye mmerɛ kãa ma ɔfa dwene edwirɛ nanwo. Ahyɛaseɛ ne de ɔyɛle nikye, ofikyɛ ɔhɔle mbanyi bɔ né betu Solomon foɛ ne berɛ kyɛ bɛboka ye. (1 Ahe. 12:2-7) Nakoso afutue bɔ sɔ mbanyi nemɔ famane ye ne, wamva wanyɛ huu. Yede nzu yeɛ ɔmaa ɔyɛle sɔ ɔ? Aso né Rehoboam asi bɔ ɔpena kyɛ ɔyɛ nanwo gyinayɛɛ wayie, yeɛ ɔpena ebie bɔ ɔkɔfoa ye so mbaen anaa? Sɛ sɔ a, yede bɔ né ɔpena tie nala yeɛ ole afutue bɔ ye damvo mmrandeɛ nemɔ famane ye ne. (1 Ahe. 12:8-14) Afutue bɔ bɛfa bɛmane ye ne, ɛhene ala yeɛ ogyinane so mane mmenia nemɔ mmuayɛɛ ɔ. Bɔ ɔyɛle nati, maen nanu hyɛle nyɔ, na ofi berɛ bɔ ɔkɔ ne, wannya asomdwee kõ.—1 Ahe. 12:16-19.
13. Yɛkɔyɛ sɛɛ né yanwu adwenehorɛ bɔ yɛkwaafa yɛpena afutue ɔ?
13 Nzu yeɛ yɛkɔhora yekosua yekofi bɔ Rehoboam yɛle nanu ɔ? Sɛ yɛkwaapena afutue a, ɔnzɛkyɛ yenya adwene kyɛ bɔ yɛpena yetie yeɛ odikyɛ sona ne kã kyire yɛ ɔ. Yɛkɔyɛ sɛɛ né yanwu ye kyɛ nna sɔ adwene ne yeɛ yele ye ɔ? Yɛkɔhora yekobisa yɛnwo kyɛ, ‘Sɛ mekwaapena afutue, na bɔ bɛkɔhã ne, nna ɛhene yeɛ mepena metie a, aso ndɛ nala mebɔ megua anaa?’ Yɛnea ɛhe anwo nneasoɛ bie.
14. Sɛ betu yɛ foɛ a, nzu yeɛ odikyɛ yɛkae ɔ? Ma yenwo nneasoɛ. (Nea foto ne koso.)
14 Yɛfa ye kyɛ aliemaa bie anya adwuma bie bɔ esikaa wɔ nu paa ɔ. Nakoso koraka ɔkɔɔyɛ sɔ adwuma ne, ɔhɔle asafo nu panyi bie berɛ kyɛ ɔkwaapena afutue. Aliemaa ne hahyirele asafo nu panyi ne kyɛ ɔnate adwuma nati, ɔwɔ nu alaa a, ɔkɔyakyi ye abusua berɛ koowura nu kɔhyɛ kãa. Panyi ne maa onwuni kyɛ, kyɛbɔ Bible ne kyire ne, ye asɛyɛdeɛ titire paa yeɛ ole kyɛ ɔkɔboka ye abusua maa bɛkɔsõ Yehowa ɔ. (Ɛfe. 6:4; 1 Tim. 5:8) Fa ye kyɛ asafo nu panyi ne dwirɛ ne anyɛ ye fɛ, yeti obisabisale aliemaamɔ foforɛ oodwuli kyɛ onyane bɔ ɔpena tie ɔ. Ɛnea a, ɔte amba paa kyɛ aliemaa ne pena afutue, anaa wasi ye gyinayɛɛ ne wayie yeɛ ɔpena ebie bɔ ɔkɔfoa ye so ɔ? Odikyɛ yɛkae kyɛ y’ahone kɔhora kɔlakalaka yɛ. (Yer. 17:9) Yeti afutue bɔ ahaa ɔkɔboka yɛ paa ne, mmerɛ pee ne, nna ɛhene yeɛ yɛpena yetie ɔ.
Ɔte amba kyɛ yɛpena afutue, anaa yasi yɛ gyinayɛɛ yayie yeɛ yɛpena ebie bɔ ɔkɔfoa yɛ so ɔ? (Nea ngyekyɛmuɛ 14)
ODIKYƐ MEMAA EBIE SI GYINAYƐƐ MA ME ANAA?
15. Nzu yeɛ odikyɛ yɛnea yé wɔ yenwo ɔ, na nzuati ɔ?
15 Yehowa pena kyɛ yɛnu biala si ye bɔbɔ ye gyinayɛɛ. (Gal. 6:4, 5) Kyɛbɔ yalimoa yanwu ye ne, ebie bɔ yenye la ase ne, sɛ ɔbaasi gyinayɛɛ bie a, ɔpena afutue fi Nyameɛ dwirɛ nanu, ɔne Kristofoɛ bɔ bɛnwo akokwa ne berɛ kora né wayɛ sɔ. Nakoso odikyɛ yɛnea yé na yamma mmenia anzi gyinayɛɛ amma yɛ. Ɔtɔ mmerɛ bie a, ebiemɔ kora bisa ebie bɔ bebu ye ne kyɛ, “Sɛ wɔ yeɛ ɛhe tole wɔ a, ahaa nzu yeɛ ɛkɔyɛ ɔ?” Ebiemɔ koso, sɛ benwu ye kyɛ ebie asi gyinayɛɛ bie a, né bɛ koso basi sɔ gyinayɛɛ nala bie bɔ bɛndwene yenwo bɛngɔ siɛ ɔ.
16. Naen bɔ né bafa babɔ afɔleɛ bama bosoen ne, yenwo dwirɛ beni yeɛ odwɔsole wɔ Korinto asafo nanu ɔ, na nzu yeɛ né odikyɛ bɛyɛ ye wɔ ɛhe anwo ɔ? (1 Korintofoɛ 8:7; 10:25, 26)
16 Ma yɛnea edwirɛ bie bɔ osili tete Korinto asafo nanu ɔ. Né ɔfa naen bɔ ɔkɔyɛ kyɛ bafa babɔ afɔleɛ bama bosoen nanwo. Pɔɔlo hworɔ ɔɔmane sɔ Kristofoɛ nemɔ kyɛ: “Yɛse kyɛ bosoen de, ɔtte huu wɔ wiase wa, na Nyameɛ te komapɛ twe.” (1 Kor. 8:4) Ɔnate ɛhene ati, bɛbɔ bɛwɔ asafo nanu ne, benu biemɔ sili gyinayɛɛ kyɛ, sɛ bɛfa naen bɛbɔ afɔleɛ bɛma bosoen na siɛ ye bɛkɔtɔne ye wɔ dwaaso a, bɛkɔhora bɛkɔtɔ bie bekoli. Ebiemɔ koso sili gyinayɛɛ kyɛ bengoli sɔ naen ne, ofikyɛ sɛ bedi a, bɛ tiboa kobua bɛ fɔ. (Kenga 1 Korintofoɛ 8:7; 10:25, 26.) Né odikyɛ ebiala si ye bɔbɔ ye gyinayɛɛ wɔ ɛhe anwo. Pɔɔlo hahyirele Korintofoɛ nemɔ kyɛ nnɛmaa besi gyinayɛɛ bɛma beliemamɔ. Sɔ ala yeɛ né ɔnzɛkyɛ bɛkã kyɛ gyinayɛɛ bɔ ebiemɔ asi ne, ɛhene bie ala yeɛ bekosi ɔ. Ofikyɛ né benu biala kobu ‘ye bɔbɔ ye ngondaa kohyire Nyameɛ.’—Rom. 14:10-12.
17. Gyinayɛɛ bɔ ebiemɔ asi ne, sɛ yɛnwa ɛhene bie ala yeɛ yɛ koso yekosi a, nzu yeɛ ɔkɔhora kɔto yɛ ɔ? Ma yenwo nneasoɛ. (Nea foto ne koso.)
17 Sɛɛ yeɛ sɔ dwirɛ he bie kɔhora kosi ɛnnɛ ɔ? Ɛmɔma yɛnea gyinayɛɛ bɔ ɔfa mogya nu nningyein mmaammaa nwo ne. Odikyɛ Kristoniɛ biala si ye gyinayɛɛ wɔ ɛhe anwo, kyɛ ebiaa okole anaa ongole.b Nningyein sɔaa mɔ de, ɛyɛ a ɔlla ase kyɛ yɛkɔte yebo, nakoso odikyɛ yɛnu biala si ye bɔbɔ ye gyinayɛɛ wɔ yenwo. (Rom. 14:4) Gyinayɛɛ bɔ ebiemɔ asi afa ɛhe anwo ne, sɛ yɛkã kyɛ yɛ koso ɛhene bie ala yeɛ yekosi a, ɔkɔmaa ɔkɔyɛ se kyɛ yɛkɔfa yɛ tiboa yɛkɔyɛ adwuma ɔ. Sɛ yɛ bɔbɔ yesi yɛ gyinayɛɛ a, ɔmaa yɛtete yɛ tiboa ne maa ɔkora yɛ adwuma yé. (Heb. 5:14) Yede mmerɛ beni yeɛ odikyɛ yɛpena afutue yefi Kristoniɛ bɔ yenwo akokwa ne berɛ ɔ? Odikyɛ ɔyɛ mmerɛ bɔ yayɛ yɛ nhwehwɛmuɛ yafa edwirɛ nanwo yayie, nakoso Bible nu dwirɛ bɔ ɔfa bɔ yɛpena kyɛ yesi yenwo gyinayɛɛ nanwo ne, oté yɛ se ma yɛ kyɛ yɛkɔte yebo ne.
Mmerɛ bɔ yayɛ nhwehwɛmuɛ yafa edwirɛ bie anwo yayie ne, yeɛ odikyɛ yɛpena yenwo afutue ɔ (Nea ngyekyɛmuɛ 17)
KƆSO PENA AFUTUE
18. Nzu yeɛ Yehowa ayɛ ama yɛ ɔ?
18 Yehowa ama y’atee kyɛ yɛ bɔbɔ yesi yɛ gyinayɛɛ, na ɛhene kyire kyɛ odé yɛ di paa. Wafa ye dwirɛ Bible ne wama yɛ. Yeɛ wasa wama yɛ mmenia bɔ bɛboka yɛ maa yenwu kyɛbɔ yekogyina Bible nu dwirɛ so yekosi gyinayɛɛ ɔ. Yehowa nate ɛhene aso wahyire kyɛ ɔte yɛ Baba bɔ okuro yɛ dwirɛ ɔ. (Any. 3:21-23) Yede bɔ Yehowa ayɛ ama yɛ ye, nzu yeɛ yɛkɔyɛ yɛkɔfa yɛkɔla ye ase ɔ?
19. Yɛkɔyɛ sɛɛ né yahɔso yamaa Yehowa nye agye?
19 Sɛ awofoɛ nwu ye kyɛ bɛ mmaamɔ anyi baasõ Yehowa na bekuro kyɛ bɛboka mmenia a, ɔmaa bɛnye gye paa. Sɔ ala yeɛ Yehowa koso te hɔ ɛne. Sɛ onwu ye kyɛ yenyi sunzum nu, na yɛpena afutue bɔ ɔkɔmaa yekosi gyinayɛɛ bɔ ɔsɔ yenye a, ɔmaa yenye gye.
DWEIN 127 Onipa Kõ a Ɛsɛ sɛ Meyɛ
a Sɛ Kristofoɛ pena afutue bɔ ɔfa sikasɛm, ayaresa, ɔne nningyein foforɛ nwo a, odwu mmerɛ bie a, bɛkɔhora bɛkɔhɔ bɛbɔ bɛnzo Yehowa ne berɛ.
b Sɛ ɛpena ɛhe anwo dwirɛ pee a, nea Nya Asetena Nu Anigye Daa! nwomaa ne, adesua 39 porɛ 5, ɔne “Nea Ɛhe Koso” bue berɛ.
c BƆ FOTO NE KÃ YENWO DWIRƐ Ɔ: Atee bɔ asafo nu panyi bie fale so dwudwole wɔ mbanyi nhyiamu bo ne, ye mmango panyi bie fa yenwo afutue ma ye.