Nhwehwɛmuɛ Ma Abrabɔ Ne Asɛnga Adesua Nwomaa
© 2022 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
MARCH 6-12
NYAMEƐPIRI DWIRƐ NANU ASUADEƐ | 1 BERESOSƐM 23-26
“Bɛhyehyɛle Asɔre Awuro Berɛ Adwuma Ne”
it-2 241
Lewifoɛ
David hyehyɛle adwuma bɔ né Lewifoɛ nemɔ yɛ ne, na ɔyele mbanyi, atemufoɛ, anõa soneafoɛ, ɔne bɛbɔ bɛnea esikaa ne adwuma naso ɔ. Afei koso ɔyele mmeni pẽe bɔ né bɛboka asɔfo nemɔ maa bɛyɛ adwuma wɔ asɔre awuro berɛ, asɔre awuro ne aluo berɛ, nekaa bɔ bɛtena bedidi, nekaa bɔ bɛbɔ afɔleɛ, nekaa bɔ bɛkali nningyein bɛnea enu nõnɛ, ɔne mmenia bɔ bɛbɔ asɔre awuro nanwo waen ɔ. Lewifoɛ bɔ né bɛto dwein ne, bɛhyehyɛle benu kue 24 kyɛbɔ né bahyehyɛ asɔfo nemɔ nu nala, na né kue biala le mmerɛ bɔ ɔfa yɛ adwuma ɔ. Bɔ ɔkɔyɛ né ebiala anwu dwumadié bɔ owura ye sa ne, né begua yenwo serewa. Na bɛbɔ né bɛnea asɔre awuro ne anõa naso ne koso, sɔ atẽe naso yeɛ bɛfa bɛyele bɛ ɔ.—1Be 23, 25, 26; 2Be 35:3-5, 10.
it-2 686
Asɔfo
Asɔfo bɔ né bɛyɛ adwuma wɔ asɔre awuro berɛ ne, né bakyekyɛ benu, na né kue biala le panyi bɔ ɔla bɛ noa ɔ. Dwumadié ne biemɔ wɔ berɛ a, né begua serewa kora né bafa bawura asɔfo nemɔ sa. Né kue 24 nanu biala yɛ adwuma dapɛen kõ, yeti wɔ afoɛ kõ nu ne, né odikyɛ benu biala fa dapɛen nyɔ yɛ adwuma. Sɛ odwu afahyɛ mmerɛ a, né asɔfo ne mukoraati bonu yɛ adwuma, ofikyɛ né mmeni pẽe ba asɔre awuro berɛ babɔ afɔleɛ, kyɛbɔ bɛyɛle mmerɛ bɔ né beyira asɔre awuro naso ne. (1Be 24:1-18, 31; 2Be 5:11; fatoto 2Be 29:31-35; 30:23-25; 35:10-19 nanwo.) Sɛ né sɔfo bie kuro a, né ɔkɔhora kɔɔyɛ adwuma, mmerɛ bɔ ye kyẽa bɔ ɔfa yɛ adwuma ne dwulli ne, nakoso né ɔkɔnea kyɛ ɔngɔpepɛ asɔfo bɔ bɛyɛ adwuma wɔ sɔ kyẽa ne gyanu. Mmerɛ bɔ né Yesu wɔ aseɛ so ne, sɛ ɛnea rabifoɛ mmraa nu a, né asɔfo nemɔ sõne paa, yeti bɛhyehyɛle dapɛen bɔ né bɛfa bɛyɛ adwuma nanu bɛmane mmusua ahoroɛ ne. Ɛhe ti, né abusua biala fa kyẽa kõ anaa bɔ ɔbo sɔ yɛ adwuma wɔ dapɛen nanu, kyɛbɔ mmenia bɔ bɛwɔ abusua biala nu dodoɔ te ɔ.
it-2 451-452
Dwein
David yele Lewifoɛ 4,000 maa bɛtole dwein bɛmane Yehowa wɔ asɔre awuro berɛ. (1Be 23:4, 5) Né benu 288 te mmenia bɔ né “batete bɛ wɔ dweintolɛ nu ɔ, na né bɛse dwein to paa.” (1Be 25:7) Asaf, Heman, Yedutan (bɔ ɔkɔyɛ kyɛ né besá bɛfrɛ ye Etan) ne, yeɛ né bɛnea dwein nwo nhyehyɛeɛ naso ɔ. Né sɔ mmrienzua nzã hemɔ te Gershom, Kohat, ɔne Merari bɔ né bɛte Levi mmaamɔ ne bosofoɛ. Yeti yɛkɔhora yɛkɔhã kyɛ Gershom, Kohat, ɔne Merari bosofoɛ yeɛ né bɛla dweintolɛ adwuma ne noa ɔ. (1Be 6:16, 31-33, 39-44; 25:1-6) Mmenia 288 bɔ né batete bɛ wɔ dweintolɛ nu ne, bɛkyekyɛle benu kue 24 tekyɛ asɔfo nemɔ ala. Asaf, Heman, ɔne Yedutan mmaamɔ 24 ne, beguale serewa maa benu biala lale kue kõ noa. Kue biala, mmenia 11 yeɛ né bɛwɔ nu ɔ, na né bɔ ɔla bɛnoa ne bokaso 12, ([1 + 11] × 24 = 288). Mmenia 4,000 bɔ né bɛto dwein ne, sɛ ɛye 288 bɔ né bɛse dwein to paa ne fi nu a, né ɔkɔha mmenia 3,712 bɔ né bésũa dweintolɛ ɔ. Yeti sɛ ɛkyɛ mmenia 3,712 ne ma kue 24 ne a, kue biala nu mmenia kɔyɛ 155. (1Be 25:1-31) Ɔnate kyɛ bɛbɔ behú awɛen ne koso te asɔfo nati, né bɛboka Lewifoɛ bɔ né bɛse dwein to paa naso. Yeti ɛhe kyire kyɛ né Lewifoɛ kɔyɛ 13 anaa bɔ ɔbo sɔ yeɛ né bekyire dwein wɔ kue biala nu ɔ.—2Be 5:12; fatoto Nu 10:8 nanwo.
it-1 898
Bɛbɔ Né Bɛwɛne Asɔre Awuro Ne Anõa
Asɔre Awuro Berɛ. Ɔhene David yele Lewifoɛ 4,000 maa bɛyɛle adwuma wɔ asɔre awuro berɛ, na né benu biemɔ adwuma yeɛ ole kyɛ, bɛkɔwɛne asɔre awuro ne anõa ne. Bɛbɔ bɛnea anõa so ne, né bakyekyɛ benu, na né benu biala yɛ adwuma dapɛen. Né b’adwuma yeɛ ole kyɛ bɛkɔbɔ Yehowa asɔre awuro nanwo waen, bekobukye asɔre awuro ne anõa ne, na bato nu wɔ mmerɛ noa. (1Be 9:23-27; 23:1-6) Né benu biemɔ nea asɔre awuro berɛ ndoboa naso. (2Ah 12:9; 22:4) Mmerɛ bɔ sɔfo panyi Yehoiada popale Yehoas maa ɔɔyɛle ɔhene ne, bɛyele benu biemɔ maa bɛwɛne anõa bɔ ɔkɔ asɔre awuro berɛ ne. Né ɛhe kɔmaa bɛkɔbɔ Yehoas bɔ né ɔte akwalaa nanwo waen bekofi Ɔhemaa Ataliah bɔ ɔfale atẽe tɛ́ɛ so lili bia nanwo. (2Ah 11:4-8) Mmerɛ bɔ Ɔhene Yosia tuli abosõnzom bo ne, benu biemɔ bokale maa bɛsesale nningyein bɔ né bɛfa bɛsõ Baal ne mukoraati, na bɛɛyerale ye wɔ kuro ne sĩ.—2Ah 23:4.
Bible Nu Dwirɛ Titire
w22.03 22 ¶10
Nahorɛ Sõen Kɔmaa Wɔnye Kɔgye Paa
Dwein bɔ yɛto ne boka sõen bɔ yɛfa yɛma Yehowa naso. (Edw. 28:7) Né Israelfoɛ nemɔ bu dweintolɛ kyɛ ɔte nikyee bɔ yenwo hia paa wɔ bɛsõen nu. Ɔhene David yele Lewifoɛ 288 maa bɛtole dwein wɔ asɔre awuro berɛ. (1 Bere. 25:1, 6-8) Ɛnnɛ koso, sɛ yɛto dwein yɛye Yehowa ayɛ a, okyire kyɛ yɛdɔ ye. Ɔnzɛkyɛ yɛfa y’adwene yesie yɛkomvi bɔ ɔnyɛ fɛ naso. Wɔde susu ɛhe anwo nea, “yemukoraati yɛfõ wɔ atẽe pẽe so,” nakoso yɛnga kyɛ ɛhẽne ati yɛngodwudwo wɔ asafo nhyiamu bo anaa asɛnga nu. (Yak. 3:2) Yeti sɛ yɛkomvi nyɛ fɛ po a, yɛkɔhora yɛkɔto dwein yɛkɔye Yehowa ayɛ.
MARCH 13-19
NYAMEƐPIRI DWIRƐ NANU ASUADEƐ | 1 BERESOSƐM 27-29
“Baba Bie Fi Ɔdɔ Nu Fa Afutue Ma Ɔwa”
w05 2/15 19 ¶9
Bɔ Nahorɛ Bɔ Anwui Nanwo Waen
Dé nahorɛ bɔ ɔwɔ Bible nanu ne to nu. Kyɛ Yehowa asomvoɛ ne, nahorɛ nanwo nimdeɛ bɔ yele ye ne, odikyɛ yɛnea yé ná waamvi yɛ sa. (Filipifoɛ 1:9, 10) Ɔmva yenwo kyɛ yɛte panyi anaa akwalaa ne, odikyɛ yɛmaa gyidie bɔ yelɛe ne gyina nahorɛ dwirɛ bɔ ɔwɔ Bible nanu naso. Paul hyɛle oliemamɔ Kristofoɛ ngunaen kyɛ: ‘Ɛmɔsɔ nningyein mukoraati bɛnea, na bɔ ɔte pá ne, ɛmɔtira nu yé’. (1 Tɛsalonikafoɛ 5:21) Ɔnzɛkyɛ Kristofoɛ ngwalaa nya adwene kyɛ, ɔnate kyɛ b’awofoɛ te Yehowa asomvoɛ nati, kyɛbɔ ɔte biala bɛ gyidie kɔyɛ se. David hyɛle ɔwa Solomon ngunaen kyɛ, ‘onwũ Nyameɛ bɔ ye baba sõ ye ne, ná ɔfa ahõne bɔ odi mu sõ ye.’ (1 Beresosɛm 28:9) Né Solomon ngɔhora ngɔhã kyɛ ɔnate kyɛ ye baba gyidie yɛ se nati, ye koso ye gyidie kɔyɛ se. Né odikyɛ ye bɔbɔ onya gyidie bɔ enu yɛ se wɔ Yehowa nu, na sɔ ala yeɛ ɔyɛle ɔ. Solomon srɛle Nyameɛ kyɛ: ‘Ma me nworɛ ne nimdeɛ bɔ ngɔfa ngoli maen he nyunu ɔ.’—2 Beresosɛm 1:10.
w12 4/15 16 ¶13
Fa Ahõne Bɔ Odimũ Sõ Yehowa
Odikyɛ yɛkɔ asafo nhyiamu daa, na yɛkɔ so yɛyɛ asɛnga adwuma ne, sɛ yɛyɛ sɔ a, ɔkɔmaa yɛnye kɔgye. Nakoso, ahõne bɔ odi mũ bɔ yɛkɔfa yɛkɔsõ Yehowa ne, ɔkɔ sĩɛ tra sɔ. (2 Bere. 25:1, 2, 27) Sɛ Kristoniɛ bie kɔso ‘nya nningyein tɛ́ɛ’ bɔ ɔwɔ ewiase nanu nanwo akɔnnɔ wɔ y’ahõne nu a, ɔkɔhora kɔmaa ɔne Nyameɛ afĩa abusuabɔ kɔsɛkye. (Luka 17:32) Sɛ “yɛkyi bɔne na yɛyɛ nikye pá” a, ɛhẽne yeɛ ɔkɔmaa yɛkonya Nyameɛ Ahennie ne ɔ. (Rom. 12:9; Luka 9:62) Nningyein bɔ mmenia bu ye kyɛ yenwo hia wɔ Satan wiase nanu ne, ɔnzɛkyɛ yɛmaa osi Ahennie ne bɔ yɛkɔfa yekolimoa ne atẽe llé .—2 Kor. 11:14; kenga Filipifoɛ 3:13, 14.
w17.09 32 ¶20-21
“Nya Akokoduro . . . Na Kɔyɛ Adwuma Ne”
Ɔhene David hyɛle Solomon ngunaen kyɛ Yehowa kɔboka ye maa okosi asɔre awuro ne koyie. (1 Bere. 28:20) Ɔwɔ nu kyɛ ne Solomon te abrandeɛ bɔ né ollé suanwu biala de, nakoso wamma nikye biala anzi y’atẽe. Onyane akokoduro, na ɔɔyɛle adwuma ne. Yehowa koso bokale ye maa ɔhora fale afoɛ nzoo ne bue sili asɔre awuro pirikua ne.
Kyɛbɔ Yehowa bokale Solomon ne, yɛ koso ɔkɔhora kɔboka yɛ maa yekonya akokoduro yɛkɔyɛ adwuma biala bɔ owura yɛsa wɔ asafo nanu, ɔne y’abusua nu koso. (Aiza. 41:10, 13) Sɛ yɛfa akokoduro yɛsõ Yehowa a, yɛkɔhora yekonya anwotɔsoɛ kyɛ okoyira yɛ ɛnnɛ, ɔne kyẽabie koso. Yeti “nya akokoduro . . . na kɔyɛ adwuma ne.”
Bible Nu Dwirɛ Titire
w17.03 29 ¶6-7
Sɛ Edwirɛ To Wɔ Damvo A, Boka Ye
Mmerɛ bɔ David hɔle ɔhaw nu ne, né ole nnamvoa bɔ bɛfi nahorɛlilɛ bɛta yesĩ ɔ. Benu kõ yeɛ ole Hushai bɔ Bible ne kã yenwo dwirɛ kyɛ, né ɔte “David damvo” ne. (2 Sam. 16:16; 1 Bere. 27:33) Ɔkɔyɛ kyɛ né ɔte ahemvie panyi, na né osa te ɔhene David damvo bɔ ɔtɔ mmerɛ bie a, ɔne ye kã mvialeɛ nu dwirɛ ɔ.
Mmerɛ bɔ David awa Absalom bɔle mmɔden kyɛ okole ahennie ne kofi yesa nu ne, Israelfoɛ nanu pẽe bɛɛtale Absalom sĩ, nakoso Hushai de, waanyɛ sɔ. Ɔnate kyɛ David kũnu ba ne mmenia bɔ odé bɛ di ne yele ye mane nati, ɔmaa ye wora bɔle paa. Nakoso mmerɛ bɔ né ɔnwati ne, Hushai de olili yesĩ. Hushai hɔle so lili David nahorɛ, na porɛ biala bɔ David pɔfoɛ nemɔ bɔ fale yenwo ne, ɔbɔ guale, ɔmva yenwo kyɛ né ngõa la asane nu ne. Nná adwuma bɔ né owura ye sa kyɛ ahemvie panyi nati yeɛ ɔmaa ɔyɛle sɔ ɔ, mmom ne, ɔlale yenwo ali kyɛ ɔte adamvoa bɔ odi nahorɛ ɔ.—2 Sam. 15:13-17, 32-37; 16:15–17:16.
MARCH 20-26
NYAMEƐPIRI DWIRƐ NANU ASUADEƐ | 2 BERESOSƐM 1-4
“Ɔhene Solomon Aanzi Gyinaeɛ Pá”
it-1 174 ¶5
Sogyafoɛ
Mmerɛ bɔ Solomon ɔɔyɛle ɔhene ne, bɛfale y’asogyafoɛ nanwo dwirɛ bɛbokale Israel sogyafoɛ nwo tworɔtohɔ bɔ né ɔwɔ berɛ naso. Ɔwɔ nu kyɛ né asomdwee wɔ y’ahennie nanu de, nakoso ɔtɔle mbɔngɔ ne ndeaseɛnam pẽe. (Nea NDEASEƐNAM.) Ɔtɔle mbɔngɔ nanu pẽe fili Egypt. Né odikyɛ osisi sua wɔ maen nanu mukoraati, kyɛbɔ ɔkɔyɛ a, okonya nekaa kɔfa sɔ mbɔngɔ ne ndeaseɛnam nemɔ kogua ɔ. (1Ah 4:26; 9:19; 10:26, 29; 2Be 1:14-17) Nakoso Yehowa anyira sɔ nhyehyɛeɛ bɔ Solomon yɛle naso, na wɔ ye wue sĩ bɔ ahennie nanu pakyele ne, anwoserɛ bɔ né Israel sogyafoɛ nemɔ le ye ne hɔle ase. Ɛhẽne sĩ ne, Aizaya hworɔle kyɛ: “Bɛ yaakɔ, bɛbɔ bɛkɔ Egypt bɛkɔpena mmokalɛ, bɛbɔ bɛfa bɛnwo bɛto mbɔngɔ so, bɔ ɔnate bɛ ndeaseɛnam pẽmbe nati bɛfa bɛ wora bewura benu, nakoso bɛmva bɛnwo bɛnndo Israel Krongronniɛ naso, anaakyɛ bɛmbena Yehowa sĩ atẽe ɔ.”—Aiz 31:1.
it-1 427
Ndeaseɛnam
Israel ahemvo bɔ belimoa ne, benu biala ambena ndeaseɛnam pẽe kyɛbɔ Solomon yɛle ne. Bɔ ɔkɔyɛ na Israefoɛ nemɔ ammva bɛnwo anndo bɛbɔbɔ b’anwoserɛ so ne, Yehowa bɔle ahemvo nemɔ kɔkɔ kyɛ, ɔnzɛkyɛ bɛpena mbɔngɔ pẽe. Né ɛhe kɔboka maa ahemvo nemɔ kɔte ndeaseɛnam pẽmbe bɔ ne bɛfa bedi dwumaa naso, ofikyɛ mbɔngɔ yeɛ né bɛfa bɛtwẽ ndeaseɛnam ɔ. (De 17:16) Mmerɛ bɔ né Samuel bɔ Israelfoɛ nemɔ kɔkɔ wɔ adesoa bɔ sona ahennie kɔfa kɔto bɛso nanwo ne, ɔhãne kyɛ: “Ɔkɔhyɛ ɛmɔ mma mmrienzua maa bɛkɔhã ye ndeaseɛnam.” (1Sa 8:11) Mmerɛ bɔ Absalom ne Adoniya yɛle b’adwene kyɛ bekole ahennie ne, bɛyeyɛle ndeaseɛnam, na né bele mmrienzua 50 bɔ né betu amirika bedi bɛ ndeaseɛnam nemɔ nyunu ɔ. (2Sa 15:1; 1Ah 1:5) Mmerɛ bɔ David lili Zoba hene so ngunim ne, ɔfale ye ndeaseɛnam nemɔ nu 100.—2Sa 8:3, 4; 10:18.
Ɔhene Solomon boɔboale sogyafoɛ nemɔ noa wɔ Israel, na ɔpenane ndeaseɛnam 1,400 bokale bɛ so. (1Ah 10:26, 29; 2Be 1:14, 17) Solomon yele nguro biemɔ bɔ né bɛnea sɔ ndeaseɛnam nemɔ so wɔ berɛ ɔ, na né Yerusalɛm boka so bie.—1Ah 9:19, 22; 2Be 8:6, 9; 9:25.
Bible Nu Dwirɛ Titire
w05 12/1 19 ¶6
Beresosɛm Nwomaa Bɔ Ɔtɔ So Nyɔ Nanu Dwirɛ Titire
1:11, 12. Solomon abisadeɛ ne maa Yehowa nwuni kyɛ, né nworɛ ne nimdeɛ bɔ okonyae ne la y’ahõne so paa. Yɛ koso, bɔ yɛkã yenwo dwirɛ wɔ yɛ mbaeɛ nu ne, ɔmaa Nyameɛ nwu bɔ ɔla y’ahõne so ɔ. Yeti kora bɔ yɛkɔbɔ mbaeɛ ne, odikyɛ yedimoa yesusu edwirɛ bɔ yɛkɔhã nanwo yé.
MARCH 27–APRIL 2
NYAMEƐPIRI DWIRƐ NANU ASUADEƐ | 2 BERESOSƐM 5-7
“Ɔkɔla M’ahõne So Daa”
w02 11/15 5 ¶1
Nzuati Yeɛ Odikyɛ Yeyianu Ɔ?
Mmerɛ bɔ né David te ɔhene ne, né okuro paa kyɛ osi sua ma Yehowa. Ɔnate kyɛ né David afa yenwo awura kõɛ pẽe nu nati, Yehowa hãhyirele ye kyɛ: “Nná wɔ yeɛ ekosi sua kɔma me dumaa ɔ.” Mmom ne, Yehowa yele David awa Solomon kyɛ osi asɔre awuro ne. (1 Beresosɛm 22:6-10) Afoɛ nzoo ne bue yeɛ Solomon fasili asɔre awuro ne ɔ, na oyirale so wɔ afoɛ 1026 K.Y.B. Yehowa lɛle asɔre awuro ne tole nu, na ɔhãne kyɛ: “Sua bɔ asi ne, mafa me dumaa mato so afebɔɔ; mate yenwo maa wayɛ krongron, menye koli yesĩ, na ɔkɔla m’ahõne so daa.” (1 Ahemvo 9:3) Sɛ né Israelfoɛ nemɔ kɔso di nahorɛ a, né Yehowa kɔhɔso kɔfa yenye koli sua ne sĩ. Nakoso sɛ baanyɛ bɔ ɔtengyɛ a, né Yehowa kɔye yenye kofi sua naso maa ɔkɔkakyi esiré.’—1 Ahemvo 9:4-9; 2 Beresosɛm 7:16, 19, 20.
it-2 1077-1078
Asɔre Awuro
Abakɔsɛm. Wɔ afoɛ 607 K.Y.B. nu ne, Babilɔn Hene Nebukadnezza ne y’asogyafoɛ nemɔ sɛkyele asɔre awuro bɔ Solomon sili ne. (2Ah 25:9; 2Be 36:19; Yer 52:13) Ɔnate kyɛ Israelfoɛ nemɔ fale bɛnwo bewurale ngondombo sõen nu nati, Yehowa mane maenmaen ne lili Yuda ne Yerusalɛm nye, na bɛsesale nningyein bɔ ne ɔsombo wɔ asɔre awuro berɛ ne bɛhɔle. Afei koso, ɔtɔ mmerɛ bie a, né bɛnziesie asɔre awuro berɛ. Mmerɛ bɔ beyirale asɔre awuro naso afoɛ 33 sĩ, bɔ né Solomon awa Rehoboam di bia ne, Egypt Hene Shishak ɔɔsesale asɔre awuro nanu nningyein bɔ ɔsombo ne hɔle. (1Ah 14:25, 26; 2Be 12:9) Ɔwɔ nu kyɛ né Ɔhene Asa le obuo ma Yehowa asɔre awuro ne de, nakoso olili ngwaseasɛm sesale asɔre awuro berɛ esikaa kɔkorɛ ne dwetɛ ɔɔmane Siria Hene Ben-hadad bɔ olimoa ne, kyɛbɔ ɔkɔyɛ a, ɔkɔpɛ apam bɔ né ɔla ɔne Israel hene Baasha afĩa nanu ɔ.—1Ah 15:18, 19; 2Be 15:17, 18; 16:2, 3.
Bible Nu Dwirɛ Titire
w10 12/1 11 ¶7
Ɔse Bɔ “Ɔwɔ Sona Ahõne Nu Ɔ”
Yɛkɔhora yekonya awerɛkyekyerɛ yekofi mbaeɛ bɔ Solomon bɔle nanu. Ɔhaw bɔ yɛfa nu, ɔne “ɛyalɛ bɔ yɛdi” ne, na yemu yeɛ yɛ biɛngõ sona kɔhora kɔte yebo ɔ. (Anyandera 14:10) Nakoso Yehowa de ɔse bɔ ɔwɔ y’ahõne nu ɔ, na ɔdwene yɛnwo paa. Sɛ yɛfi y’ahõne nu yɛkã ɔhaw bɔ yɛyia ne mukoraati yekyire Yehowa wɔ mbaeɛ nu a, ɔkɔboka yɛ maa yekogyina ye noa. Bible ne kã kyɛ, ‘yegyi yɛ haw mukoraati yɛgua ye so, ofikyɛ ɔdwene yɛnwo.’—1 Petro 5:7.
APRIL 10-16
NYAMEƐPIRI DWIRƐ NANU ASUADEƐ | 2 BERESOSƐM 8-9
“Né Nworɛ Sombo Ma Ye”
w99 11/1 20 ¶4
Ɔfale Nningyein Bɔle Afɔleɛ
Sheba hemaa ne fale ye mmerɛ ne nningyein pẽe bɔle afɔleɛ kora yeɛ ɔkora kɔ Solomon berɛ ɔ. Ɔkɔyɛ kyɛ né Sheba wɔ ɛnnɛ mmerɛ nu Republic of Yemen; yeti ɔhemaa ne pɛle kwanzii 1,000 [1,600 km] kora yeɛ odwu Yerusalɛm ɔ. Kyɛbɔ Yesu hãne ne, Sheba hemaa ne “fili aseɛ noa dɔ wale.” Nzuati yeɛ né Sheba hemaa ne ha yenwo sɔ ɔ? Ofikyɛ, né “ɔbaatie Solomon nworɛ.”—Luka 11:31.
w99 7/1 30 ¶4-5
Nzrahwɛ Bɔ Mvasoɛ Wale So Ɔ
Ɔhemaa ne fale “nningyein bɔ ɔsombo” tekyɛ, basalm ngoo, esikaa kɔkorɛ, ɔne nyɔboɛ pá pẽe” soɔsoale y’afurum hɔle Yerusalɛm. (1 Ahemvo 10:2a) Ebiemɔ kã kyɛ, né ole sogyafoɛ bɔ bɛbɔ sɔ “nningyein bɔ ɔsombo” nanwo waen ɔ, ofikyɛ né ɔhemaa ne te sona titire bɔ ole tumi paa. Afei koso né nningyein bɔ ɔfa tu atẽe ne sombo, na né ye nyɔboɔ koso yɛ se, yeti né okohia sogyafoɛ bɔ bɛkɔbɔ yenwo waen ɔ.
Ɔhemaa ne aangɔ Yerusalɛm kyɛ ɔkwaali dwaa, mmom ne, “dumaa bɔ né Yehowa amaa Solomon anyae” nati yeɛ ɔmaa ɔhɔle berɛ ɔ. Ɔhɔle kyɛ ɔkwaatie nworɛ bɔ Solomon lé ye ne, ná wasua Solomon Nyameɛ bɔ yeɛ ole Yehowa nanwo nikye. Ɔkɔyɛ kyɛ né ɔhemaa ne te Shem anaa Ham bosoniɛ, na ɔnate kyɛ né bɛte Yehowa asomvoɛ nati, ebia né okuro kyɛ osũa sõen bɔ né ye nanamɔ wɔnu nanwo nikye.
w99 7/1 30-31
Nzrahwɛ Bɔ Mvasoɛ Wale So Ɔ
Mmerɛ bɔ Sheba hemaa ne nwuni nworɛ bɔ Solomon lé ye, ɔne animnyam bɔ ɔwɔ y’ahennie nanu ne,“yenwo dwirili ye paa.” (1 Ahemvo 10:4, 5) Ebiemɔ kyire sɔ dwirɛ nabo kyɛ, né ɔhemaa ne “ngora ɛnwomeɛ pó dé.” Ebie bɔ wasua nwomaa wahɔ sĩɛ hãne kyɛ, ɔhemaa ne pɛfĩni! Kyɛbɔ ɔte biala ne, bɔ ɔhemaa ne tele, ɔne bɔ onwuni ye ne maa yenwo dwirili ye paa. Ɔhemaa ne hãne kyɛ, Solomon ngoaa nemɔ ti ayɛ yé kyɛ, daa betie ɔhene ne nyanza ɔ, na ɔyele Yehowa ayɛ kyɛ waye Solomon kyɛ ɔhene ɔ. Ɔhyɛle Solomon nningyein bɔ ɔsombo pẽe. Esikaa kɔkorɛ bɔ ɔfahyɛle ye ne, sɛ ɛfa ba ɛnnɛ sikaa nu a, né ɔte kɔyɛ dɔla miliɔn aburana. “Nikyee biala bɔ ɔhemaa ne bisale ne, Solomon koso fa mane ye.”—1 Ahemvo 10:6-13.
it-2 990-991
Solomon
Mmerɛ bɔ ɔhemaa ne nwuni asɔre awuro ne, ɔne Solomon awuro, ye põen so aleɛ ne ye nzãa, y’asomvoɛ nemɔ ndaadeɛ, ɔne ɛyeralɛ afɔleɛ bɔ bɛbɔ ye daa wɔ asɔre awuro berɛ ne, “yenwo dwirili ye” paa. Na ɔtẽane nu kyɛ, “Bɔ nde mvale wɔnwo ne, ondwu bɔ manwui ne bue po, wɔ nworɛ ne w’anwonyadeɛ ne tra bɔ ndele ne koraa.” Ɔtoale so hãne kyɛ, Solomon ngoaa bɔ bɛsõ ye ne ti ayɛ yé. Bɔ onwuni ye ne hãne ye maa ɔyele Yehowa ayɛ kyɛ wala ye dɔ ali wahyire Israel, na waye Solomon kyɛ oli hene na ɔfa ndɛen turoloo bua ye mmenia ndɛen ɔ.—1Ah 10:4-9; 2Be 9:3-8.
Bible Nu Dwirɛ Titire
it-2 1097
Ahennie Bia
Solomon ahennie bia ne ngome yeɛ bɛhãne yenwo dwirɛ bɛhɔle sĩɛ paa wɔ Israel ɔ. (1Ah 10:18-20; 2Be 9:17-19) Sua bɔ né ogyigyi Bokaa Moria bɔ ɔwɔ Yerusalɛm so ne, ɔkɔyɛ kyɛ né Solomon “ahennie bia” ne gyi sɔ sua nemɔ nu kõ pato nu. (1Ah 7:7) Né ahennie bia ne te pirikua bɔ bafa ‘ɛsõe bolué ɔne esikaa kɔkorɛ bayɛ ɔ, na né ole nekaa bɔ bɛfa bɛsa begua ɔ.’ Ɔwɔ nu kyɛ, ɛsõe bolué yeɛ bɛfa bɛyɛle de, nakoso nningyein bɔ bɛfa bɛyɛle asɔre awuro nanwo adwuma ne maa yenwui kyɛ, ɔkɔhora kɔyɛ kyɛ bɛfale bakaa yeɛ bɛyɛle bia ne ɔ, yeɛ bɛfale esikaa kɔkorɛ, ɛsõe bolué, ɔne nningyein foforɛ bɛtetale yenwo maa ɔyɛle nyemene ɔ. Sɛ né ebie nwu bia ne a, ebia y’adwene kɔyɛ ye kyɛ bɛfale ɛsõe bolué, ɔne esikaa kɔkorɛ ngome yeɛ bɛyɛle ye ɔ. Tworɔnzɛm ne hãne stɛps nzia bɔ bɛfo bɛkɔ ahennie bia ne nyunu nanwo dwirɛ yiele ne, ɔtoale so kyɛ: “Ne gyata ahoni nyɔ gyigyi ahennie bia ne sa famaa ne ye bɛen so. Né gyata buru ne nyɔ gyigyi stɛps nzia bɔ bɛfo bɛkɔ bia ne nyunu naso, bɛen ne famaa.” (2Be 9:17-19) Né gyata ne gyi berɛ ma tumidie, na né ɛhe fata paa. (Gye 49:9, 10; Nye 5:5) Né gyata buru ne nyɔ ne gyi berɛ ma Israel mmusuakue buru ne nyɔ ne koso, na atẽe bie so ne, né okyire kyɛ bɛbrɛ bɛnwo ase, na bɛtá ɔhene bɔ ɔte bia naso ne sĩ. Bɛfale esikaa kɔkorɛ bɛyɛle bia kaamba bie besiele ahennie bia ne nyunu, bɔ né ɔhene ne fa ye gya siesie so ɔ. Sɛ ɛnea ɛsõe bolué ne esikaa kɔkorɛ bɔ né bafa bayɛ ahennie bia ne—ɔne gyata bɔ né begyigyi yenwo ne a, bɛbɔ betutu aseɛ nwo bɛpena tetefoɛ nningyein ne anwu ahennie bia nemɔ bie, na ebie koso wɔ tetefoɛ nwomaa ahoroɛ nu, nakoso benu biala nne berɛ bɔ odwu ahennie bia bɔ Solomon yɛle ne ɔ. Kyɛbɔ tworɔnzɛm ne hãne ne: “Né bɛyɛlle sɔ bia ne bie llé wɔ ahennie biala nu.”—2Be 9:19.
APRIL 17-23
NYAMEƐPIRI DWIRƐ NANU ASUADEƐ | 2 BERESOSƐM 10-12
“Tie Afutue Bɔ Ɔkɔmaa Ekonwu Nworɛ Ɔ”
w18.06 13 ¶3
Né Ahãa Ɔkɔhora Konya Nyameɛ Nyunu Adom
Né Rehoboam nnwu bɔ ɔyɛ ɔ! Sɛ né ɔyɛ mmenia ne abisadeɛ ne ma bɛ a, né nningyein bɔ onya fi maen ne berɛ bɔ ɔmaa ɔne y’abusua ne mmenia bɔ bɛwɔ y’ahemvie berɛ ne nwo tɔ bɛ naso kɔte. Sɛ waanyɛ b’abisadeɛ ne wamma bɛ koso a, né bɛkodwɔso bekotia ye. Yeti nzu yeɛ né ɔkɔyɛ ɔ? Rehoboam limoa bisale akwangyerɛ fili mbanyi bɔ né betu ye baba Solomon foɛ ne berɛ. Nakoso wammva b’afutue ne wannyɛ adwuma, mmom ne, ɔpenane afotue fili mmenia bɔ ɔne bɛ bɔ tipɛen nemɔ berɛ. Na ɔnate kyɛ Rehoboam fale mmrandeɛ nemɔ afutue ne yɛle adwuma nati, ɔyɛle y’adwene kyɛ ɔne maen ne koli ye weewee. Ɔhãhyirele maen ne kyɛ: “Ɛmɔ adesoa ne, ngɔfa biekũ ngɔboka so maa enu kɔyɛ nõ. Sɛ me baba fale mbire yeɛ ɔhwẽne ɛmɔ so a, mede ngɔfa mbire bɔ mmowie wɔ yenwo yeɛ ngɔhwẽ ɛmɔ so ɔ.”—2 Bere. 10:6-14.
w01 9/1 28-29
Kyɛbɔ Ɛkɔhora Kosi Gyinaeɛ Pá Ɔ
Yehowa ama yɛ mmenia bɔ bɛnwo akokwa wɔ asafo nanu, bɔ sɛ yesi gyinaeɛ a, yɛkɔhora ne bɛ kosusu yenwo ɔ. (Ɛfesofoɛ 4:11, 12) Mmerɛ bɔ yɛpena afutue yefi afoforɛ berɛ ne, ɔnzɛkyɛ yenya adwene kyɛ, bɛbɔ bɛkɔhã edwirɛ bɔ ɔkɔyɛ yɛ fɛ ne afutue ngome yeɛ yekotie ɔ. Ɛmɔma yɛkae Rehoboam nneasoɛ ne, mmerɛ bɔ né odikyɛ osi gyinaeɛ bie bɔ yenwo hia paa ne, onyane afutue pá fili mbanyi bɔ né bɛne ye baba yɛ adwuma ne berɛ. Nakoso waamva b’afutue ne anyɛ adwuma, na mmom osusule edwirɛ nanwo hyirele mmrandeɛ bɔ né bɛne ye bɔ tipɛen ne. Mmrandeɛ ne afutue bɔ ɔfa yɛle adwuma ne maa osili gyinaeɛ bɔ né nyanza nne nu ɔ, na ɛhe maa y’ahennie ne bue bɔ ɔte pirikua paa ne fili ye sa.—1 Ahemvo 12:1-17.
Sɛ yɛpena afutue a, bɛbɔ bele asetena nu suanwu, basua Bible ne, na bɛfa enu afutue bɛyɛ adwuma ne berɛ yeɛ odikyɛ yɛkɔ ɔ. (Anyandera 1:5; 11:14; 13:20) Dwenedwene Bible nu nnyinasoɛdwirɛ ɔne afutue bɔ afoforɛ afa ama wɔ nanwo kora, na asi bɔ ɛpena kyɛ ɛyɛ nanwo gyinaeɛ. Sɛ ɛmaa Yehowa Dwirɛ ne kyire wɔ atẽe a, ɔkɔmaa ekosi gyinaeɛ pá.—Filipifoɛ 4:6, 7.
it-2 768 ¶1
Rehoboam
Ɔnate Rehoboam dwɛɛ ne y’anwomasoɛ ti, menni pẽe hwẽne bɛnwo fili Yehowa nwo. Yuda ne Bengyemin abusuakue ne, asɔfo nemɔ, Lewifoɛ, ɔne mmenia kãa bie, yeɛ bɛhɔleso bɛtale David awurofoɛ ne sĩ ɔ.—1Ah 12:16, 17; 2Be 10:16, 17; 11:13, 14, 16.
Bible Nu Dwirɛ Titire
it-1 966-967
Bosõen Bɔ Ɔtekyɛ Abɔngyẽ
Yoshua 24:14 ne maa yenwu kyɛ, mmerɛ bɔ né Israelfoɛ nemɔ te ngoaa wɔ Egypt ne, abosõnzom bɔ né ɔkɔ so wɔ berɛ ne nyane bɛso tumi paa. Yeti ɔnyɛ nwanwa kyɛ mmerɛ bɔ Israelfoɛ nemɔ fili Egypt afoɛ pẽe sĩ ne, Ezekiel hãne kyɛ né beté sõ bosõen ɔ. (Eze 23:8, 21) Ɔnate ɛhe ati, nwomanimfoɛ biemɔ kã kyɛ, ahyɛdeɛ bɔ Yehowa famane Israelfoɛ nemɔ kyɛ nnɛmaa bɛbɔ afɔleɛ bɛma “mmosõen bɔ bɛ tekyɛ mmɔngyẽ” ne, baandie. (Le 17:1-7) Mmerɛ bɔ Yeroboam ɔɔyɛle ɔhene ne, ɔyele asɔfo maa bɛbɔle afɔleɛ wɔ asɔneɛ so berɛ bɛmane “mmosõen bɔ bɛ tekyɛ mmɔngye, ɔne nandwie awa honi ne.” (2Be 11:15) Na ɛhe maa yenwu kyɛ mmɔngye mmosõen bɔ Israelfoɛ nanu biemɔ fale bɛnwo wurale nu wɔ Egypt ne, baanyakyi. Herodotus hãne kyɛ, Greekfoɛ gyidie bɔ né bele ye wɔ bɛ nyameɛ tekyɛ Pan ne satar nu ne, né ofi Egyptfoɛ sõen nu. Nziɛen, sɛ né bɛyɛ sɔ nyameɛ hemɔ nwo foto a, né bɛyɛe kyɛ tuutuuniɛ bie bɔ ɔte makaa nu, ole mmɛen, ná ye dua ne ye gya tekyɛ abɔngye deɛ ɔ. Ɔnate sɔ mmosõen bɔ né bɛ bue bie te kaka bɔ né bɛsõ bɛ nati yeɛ ɔmaa ebiemɔ susu kyɛ wɔ asomafoɛ nemɔ wue sĩ ne, bɛbɔ né bɛyɛ bɛnwo kyɛ bɛte Kristofoɛ ne, sɛ né bɛyɛ Satan nwo foto a, né bɛyɛe tekyɛ ebie bɔ ole mmɛen, dua, ná ye gya nu apakye ne.
Sɔ mmosõen bɔ né bɛtekyɛ mmɔngye ne, kyɛ ebia né “nwiãa” wɔ bɛnwo anaa ebie nné bɛnwo ne de, baanga yenwo dwirɛ. Afei koso sɔ mmɔngye bɔ né bɛsõ bɛ ne, kyɛ bɛte mmɔngye paa anaakyɛ né bɛte ahoni bɔ bayɛ bɛ kyɛ mmɔngye ne, ɛhene koso b’angyirekyire nu, na tworɔnzɛm biala koso aanga hwee amva yenwo. Nakoso bɛbɔ né bɛsõ sɔ nyameɛ nemɔ de, né benwu bɛ kyɛ, bɛ tekyɛ mmɔngyẽ anaakyɛ nwiãa wɔ bɛnwo. “Mmɔngyẽ” bɔ bɛfa belili dwumaa wɔ ɛwa ne, ɔmaa yenwu kyɛ, mvasoɛ biala nné nningyein bɔ né bɛfa bedi dwumaa wɔ abosõnzom nu naso. Afei koso, edwirɛ bɔ yeɛ ole ahoni ne, sɛ ɛnea edwudwolɛ pẽe nu a, bɛnya befili edwirɛ bɔ yeɛ ole “ngaka binn” nu.—Le 26:30; De 29:17.
APRIL 24-30
NYAMEƐPIRI DWIRƐ NANU ASUADEƐ | 2 BERESOSƐM 13-16
“Mmerɛ Beni Yeɛ Odikyɛ Ɛfa Wɔnwo To Yehowa So Ɔ?”
w21.03 5 ¶12
Mmrandeɛ—Ɔkɔyɛ Sɛɛ Né Afoforɛ Ahora Anya Ɛmɔ Nu Gyidie?
Mmerɛ bɔ né Ɔhene Asa te abrandeɛ ne, né ole akokoduro na né ɔbrɛ yenwo ase. Kyɛ nneasoɛ ne, mmerɛ bɔ olili ye baba Abigya bia ne, ɔfasiele ye nye so kyɛ okotu abosõnzom bo. Afei koso, “ɔhãhyirele Yudafoɛ nemɔ kyɛ bɛpena Yehowa, Nyameɛ bɔ né bɛ babamɔ sõ ye ne sĩ atẽe, ná beli ye Mmraa ne y’ahyɛdeɛ so.” (2 Bere. 14:1-7) Mmerɛ bɔ Zera bɔ né ɔte Ethiopianiɛ ne fale sogyafoɛ miliɔn kõ wale Yuda so ne, Asa fale yenwo tole Yehowa so, na ɔhãne kyɛ: “O Yehowa, ɔnyɛ se mma wɔ kyɛ ɛkɔboka mmenia, ɔmva yenwo kyɛ bɛsõne anaakyɛ bellé anwoserɛ ne. O Yehowa yɛ Nyameɛ boka yɛ, na wɔ yeɛ yafa yɛnwo yato wɔ so ɔ.” Sɔ dwirɛ bɔ ɔkã ahõne he maa yenwu kyɛ, né Asa le gyidie paa kyɛ Yehowa le tumi bɔ ɔkɔfa kole ye mmenia ɔ. Asa fale yenwo tole y’anwuro Baba naso, yeti “Yehowa lili Ethiopiafoɛ naso ngunim.”—2 Bere. 14:8-12.
w21.03 5 ¶13
Mmrandeɛ—Ɔkɔyɛ Sɛɛ Né Afoforɛ Ahora Anya Ɛmɔ Nu Gyidie?
Nahorɛ dwirɛ yeɛ ole kyɛ, ɔllá ase kyɛ ebie koli sogyafoɛ miliɔn kõ so ngunim, nakoso Asa hora lili bɛso ngunim. Nakoso bɔ ɔyɛ aworabɔ ne, mmerɛ bɔ sogyafoɛ kãa bie wale Asa so ne, wammbena mmokalɛ wammvi Yehowa berɛ. Mmerɛ bɔ Israel Hene Baasha nwunanwuna ye ne, ɔɔpenane mmokalɛ fili Siria hene ne berɛ. Bɔ ofili nu wale ne, né ɔttemayé koraa. Yehowa nate ye diyifoɛ Hanani so hãhyirele Asa kyɛ: “Ɔnate kyɛ afa wɔnwo ato Siria hene so, na amva wɔnwo ando Yehowa wɔ Nyameɛ so nati, ngunim bɔ ahãa ekoli ye wɔ Siriafoɛ nemɔ so ne, wabɔ wɔ.” Nahorɛ nu ne, ofi sɔ mmerɛ ne bɔ ɔkɔ ne, kõɛ amba Asa awuro llé. (2 Bere. 16:7, 9; 1 Ah. 15:32) Nzu yeɛ yesũa yefi nu ɔ?
w21.03 6 ¶14
Mmrandeɛ—Ɔkɔyɛ Sɛɛ Né Afoforɛ Ahora Anya Ɛmɔ Nu Gyidie?
Kɔso brɛ wɔnwo ase na fa wɔnwo to Yehowa so. Mmerɛ bɔ ɛbɔle asu ne, ɛlale yali kyɛ né ele gyidie, na ɛfa wɔnwo to Yehowa so. Na Yehowa maa eyane yenwo atẽe bokale y’abusũa naso. Kesaalae de, bɔ ohia paa yeɛ ole kyɛ ɛkɔhɔso kɔfa wɔnwo kɔto Yehowa so ɔ. Ɔnyɛ se kyɛ yɛkɔfa yenwo yɛkɔto Yehowa so mmerɛ bɔ yesi gyinaeɛ bie bɔ enu yɛnõ ne, nakoso ɛyɛ a, yɛyɛ sɔ daa biala anaa? Sɛ yesi nningyein bie tekyɛ, adwuma bɔ yɛkɔyɛ, anigyedeɛ, ɔne bɔ yɛpena kyɛ yɛyɛ ye kyẽa bie nanwo gyinaeɛ a, yenwo hia paa kyɛ yɛfa yɛnwo yɛto Yehowa so. Nnɛfa wɔnwo to wɔ bɔbɔ wɔ nyanza so. Mmom ne pena Bible nu nnyinasoɛdwirɛ bɔ ɔfa wɔ tebea nanwo, na bɔ mmɔden fa yɛ adwuma. (Any. 3:5, 6) Sɛ ɛyɛ sɔ a, ɔkɔmaa Yehowa nye kɔgye, na aliemaamɔ koso konya wɔnu gyidie.—Kenga 1 Timoteo 4:12.
Bible Nu Dwirɛ Titire
w17.03 19 ¶7
Fi Wahõne Mukoraati Nu Sõ Yehowa
Yenu biala kɔhora kobisa yenwo kyɛ, aso mefi m’ahõne mukoraati nu yeɛ mesõ Nyameɛ anaa? Afei sa bisa wɔnwo kyɛ, ‘Aso masi me hue kyɛ ngɔyɛ bɔ ɔsɔ Yehowa nye, ngɔtá nahorɛ sõen sĩ, na maboka maa asafo nanwo ate anaa?’ Wɔde nea akokoduro bɔ né Asa hia kora, ne wahora watu Maaka bɔ né ɔte “ɔhemaa” ne wafi bia so ɔ. Ebia ɛngoyia tebea bɔ ɔtekyɛ Asa deɛ ne de, nakoso tebea ahoroɛ benimɔ anu yeɛ ɛkɔhora kosuesũa ye neasoɛ ne ɔ? Kyɛ neasoɛ ne, sɛ ɔkɔba kyɛ w’abusuaniɛ anaa wɔ damvo bie yɛ bɔne bɔ enu yɛ nõ, na wannu yenwo maa yeti betu befi asafo nanu a, nzu yeɛ ɛkɔyɛ ɔ? Aso ekosi wɔ hue kyɛ ɛne sɔ sona ne nngɔbɔ kõ anaa? Aso ekofi w’ahõne nu kosi gyinaeɛ pá anaa?