ADESŨA BƆ ƆTƆ SO 48
Sɛ Nningyein Nu Yɛ Se Po A, Nya Gyidie Kyɛ Yehowa Kɔboka Wɔ
“‘Ɛ́mɔsi ɛmɔ hue, . . . ofikyɛ ngyi ɛmɔ si,’ Asafo AWURADE noa dwirɛ ɛne.”—HAG. 2:4.
DWEIN 118 “Ma Yɛn Gyidi Nyɛ Kɛse”
BƆ YƐBAASŨA Ɔa
1-2. (a) Ɔhaw ahoroɛ bɔ ɔtole Yudafoɛ bɔ besa bɛhɔle Yerusalem ne, sɛɛ yeɛ ɔte kyɛ ɔhaw ahoroɛ bɔ yɛfa nu ɛnnɛ ne ɔ? (b) Ɔhaw ahoroɛ bɔ ɔtole Yudafoɛ nemɔ ne, kã bie nwo dwirɛ. (Kenga edwirɛ bɔ yenwa: “Hagae, Sakaria, Ɔne Ɛsra Aberɛ So” ne.)
ASO ɔhaw bie ato wɔ maa adwenedwene waato wɔ so hɔ? Ɛhẽne amaa ennwu bɔ ɛyɛ wɔnwo anaa? Ebia né w’adwuma afi wɔsa, na wamaa wayɛ se wama wɔ kyɛ ɛkɔnea ɛye ne wɔ mmaamɔ. Afei koso, ebia ɔnate amanyɔnzɛm ti maen bɔ ɛte nu ne, enu ndwo. Yeti wɔ kunu tete wɔ kyɛ annea a, né edwirɛ bie ato w’abusũafoɛ. Ebiekũ koso, ebia ɔnate asɛnga adwuma ne bɔ ɛyɛ ne ati, bɛtane wɔnye na ɛhe amaa ennwu bɔ ɛyɛ wɔnwo ɔ. Sɔ haw ahoroɛ hemɔ bɔ yabobɔ so ne, ebie ato wɔ anaa? Sɛ sɔ a, yede kyɛbɔ Yehowa bokale Yisraelfoɛ nemɔ mmerɛ bɔ sɔ haw ne bie tole bɛ ne, sɛ esusu yenwo a, ɔkɔboka wɔ paa.
2 Yudafoɛ bɔ né bɛwɔ Babilɔn ne, sɛ né bɛkɔhora bɛkɔhɔ bɛ kuro a, né odikyɛ benya gyidie paa kora né bahora bayɛ sɔ. Bɔ yeti yeɛ ɔte sɔ yeɛ ole kyɛ né benu pẽe nala atena Babilɔn ahyɛ, na né benu biemɔ le agyapadeɛ bɔ ɔmaa bɛnwo tɔ bɛ wɔ berɛ ɔ. Afei koso, benu biemɔ wɔ berɛ a, kuro bɔ né bɛkɔ so ne, né bɛnze berɛ po. Na mmerɛ bɔ beedwuli bɛ kuro ne koso, wangyɛ biala yeɛ bɛ sikasɛm yɛle basaa ɔ. Afei koso, sɔ mmerɛ ne, né Yudafoɛ nemɔ wura Pɛsiafoɛ nemɔ bo, na né mmenia yɛ basabasa wɔ Pɛsia ahennie nanu. Sɛ ɛhẽne la ahãmeɛ a, maen ahoroɛ bɔ né bapɛ Yudafoɛ nemɔ nwo bayia ne, né bɛtane bɛnye. Yeti né ɔyɛ se ma benu biemɔ kyɛ bɛkɔyere bɛnwo bɛkɔboka maa bekosa bekosi Yehowa asɔre awuro ne ɔ. Ɛhẽne ati kɔyɛ afoɛ 520 K.Y.B. (Kora Yeɛ Yesu Ba) ne, Yehowa somane Hagae ne Sakaria bɔ né bɛte adiyifoɛ ne, maa bɛɛhyɛle Yudafoɛ nemɔ ngunaen. (Hag. 1:1; Sak. 1:1) Edwirɛ bɔ sɔ adiyifoɛ nemɔ hãne ne, ɔhyɛle Yudafoɛ nemɔ ngunaen paa, kyɛbɔ nziɛen yekonwu ye wɔ adesũa he anu ne. Ɛhẽne sĩ kɔyɛ afoɛ 50 ne, edwirɛ biemɔ sa sili bɔ obuli Yudafoɛ nemɔ aba nu ɔ. Nakoso enu berɛ nala yeɛ Ɛsra bɔ né ɔte ahyerɛlɛniɛ bɔ wabẽ paa wɔ Mose Mmraa nanu ne, ofili Babilɔn wale Yerusalem ɔ. Mmerɛ bɔ oodwuli ne, ɔhyɛle mmenia nemɔ ngunaen kyɛ bɛma Yehowa sõen nwo hia bɛ.—Ɛsra 7:1, 6.
3. Edwirɛ benimɔ yeɛ yekonya yenwo mmuayɛɛ ɔ? (Anyandera 22:19)
3 Edwirɛ bɔ Yehowa nate Hagae ne Sakaria so hãne ne, ɔbokale Yudafoɛ nemɔ maa bɛhɔle so bɛfale bɛnwo bɛtole Yehowa so. Ɛnnɛ koso, sɔ dwirɛ ne kɔhora kɔhyɛ yɛ ngunaen maa yɛkɔhɔ so yɛkɔfa yɛnwo yɛkɔto Yehowa so, ɔmva yenwo ne ɔhaw biala bɔ yɛfa nu ne. (Kenga Anyandera 22:19.) Nningyein ahoroɛ bɔ Ɛsra yɛle, ɔne edwirɛ bɔ Yehowa nate Hagae ne Sakaria so hãne ne, sɛ yesusu yenwo a, ɔkɔmaa yekonya edwirɛ hemɔ nwo mmuayɛɛ. Yeɛ ole kyɛ: Yudafoɛ bɔ besa bɛhɔle bɛ kuro ne, ɔhaw benimɔ yeɛ bɛfale nu ɔ? Sɛ nningyein nu yɛ se ma yɛ po a, nzuati yeɛ odikyɛ yɛkɔso yɛfa Yehowa sõen yedimoa ɔ? Afei, yɛkɔyɛ sɛɛ né yahɔso yafa yɛnwo yato Yehowa so mmerɛ po bɔ nningyein nu ayɛ se ama yɛ ne?
ƆHAW AHOROƐ BƆ YUDAFOƐ BƆ BESA BƐHƆLE BƐ KURO NE FALE NU Ɔ
4-5. Nningyein benimɔ yeɛ ɔmaa anwokekã bɔ né Yudafoɛ nemɔ fasi asɔre awuro ne hɔle ase ɔ?
4 Mmerɛ bɔ Yudafoɛ nemɔ beedwuli bɛ kuro Yerusalem ne, né adwuma pẽe wɔ berɛ bɔ odikyɛ bɛyɛ ɔ. Ebie yeɛ ole kyɛ né odikyɛ besi Yehowa afɔleɛ bokyea ne, na bɛto asɔre awuro ne fapem ne. (Ɛsra 3:1-3, 10) Nakoso wangyɛ biala yeɛ anwokekã bɔ bɛfa bɛyɛ sɔ adwuma ne hɔle ase ɔ. Nzu yeɛ ɔmaa ɔwale sɔ ɔ? Ofikyɛ sɛ asɔre awuro bɔ né bɛyɛ yenwo adwuma ne la ahãmeɛ a, né odikyɛ besisi sua bɔ bɛne b’abusũa kɔtena nu ɔ. Afei koso né odikyɛ bɛyɛ eboo, kyɛbɔ ɔkɔyɛ a, bɛkɔhora bɛkɔnea b’abusũa ɔ. (Ɛsra 2:68, 70) Ɛhe mukoraati sĩ ne, maen ahoroɛ bɔ né bapɛ Yudafoɛ nemɔ nwo bayia ne koso, né bɛtane Yudafoɛ nemɔ nye paa, ofikyɛ né bɛpena kyɛ bɛyakyi asɔre awuro bɔ né besi ne.—Ɛsra 4:1-5.
5 Nikyee foforɛ bie koso wɔ berɛ bɔ né waayɛ ɔhaw wama Yudafoɛ nemɔ ɔ. Yeɛ ole kyɛ né bɛ sikasɛm ayɛ basaa. Bɔ yeti yeɛ ɔte sɔ yeɛ ole kyɛ, mmerɛ bɔ Pɛsia Hene Karose wuli wɔ afoɛ 530 K.Y.B. (Kora Yeɛ Yesu Ba) ne, Cambyses yeɛ oolili ye bia ɔ. Olili bia ne yiele ne, ɔyɛle ye adwene kyɛ ɔkɔhõ kole Egypt maen ne kɔbɔ so. Mmerɛ bɔ Cambyses ne ye sogyafoɛ nemɔ fale bɛnye hyirele Egypt ne, né bekohia aleɛ, nzue, ɔne nekaa bɔ bɛkɔla ɔ. Na Yudafoɛ nemɔ yeɛ né odikyɛ bɛfa ɛhe mukoraati bɛma bɛ ɔ. Ɛhe maa nningyein nu yɛle se mane Yudafoɛ nemɔ paa. Mmerɛ bɔ Dario I oolili Cambyses bia ne koso, né Pɛsia ahennie nanu ndwo koraa ofikyɛ né mmenia taa te atũa tia awaen ne. Ɛhe mukoraati ɔɔfale adwendwene tole Yudafoɛ nemɔ aso, ofikyɛ bɔ né ɔkɔso ne, né wamaa nningyein nu ayɛ se. Yeti né bennwu atẽe bɔ bɛkɔfa so bɛkɔnea bɛ mmusũa ɔ. Ɔnate sɔ haw hemɔ ati, Yudafoɛ nanu biemɔ nyane adwene kyɛ mmerɛ sonne kyɛ besa besi Yehowa asɔre awuro ne, yeti beyakyili adwuma ne beguale berɛ.—Hag. 1:2.
6. Ɔhaw foforɛ beni yeɛ né odikyɛ Yudafoɛ nemɔ gyina yenoa ɔ, na kyɛbɔ Sakaria 4:6, 7 kã ne, edwirɛ beni yeɛ Sakaria hã fahyɛle bɛ ngunaen ɔ?
6 Kenga Sakaria 4:6, 7. Sɛ Yudafoɛ nemɔ sikasɛm bɔ né wayɛ basaa, ɔne Pɛsia ahennie bɔ né enu ndwo ne la ahãmeɛ a, né ebiemɔ koso tane Yudafoɛ nemɔ nye. Yeti né odikyɛ bɛyere bɛnwo kora né bahora bagyina yenoa. Wɔ afoɛ 522 K.Y.B. (Kora Yeɛ Yesu Ba) ne, Yudafoɛ pɔfoɛ nemɔ maa Pɛsia awaen ne fale yesa tole Yehowa asɔre awuro bɔ né besi naso, yeti bɛyakyili sua ne silɛ. Nakoso Sakaria hyɛle Yudafoɛ nemɔ ngunaen kyɛ Yehowa kɔfa ye honhom ne kɔboka bɛ maa bɛkɔhora bekosi asɔre awuro ne bekoyie, ɔmva yenwo ne ɔhaw biala bɔ ɔkɔto bɛ ne. Wɔ afoɛ 520 K.Y.B. (Kora Yeɛ Yesu Ba) ne, Ɔhene Dario mane Yudafoɛ nemɔ atẽe kyɛ bɛtoa asɔre awuro bɔ né besi naso. Afei koso, ɔmane bɛ esikaa bɔ bɛkɔfa bɛkɔyɛ adwuma ne ɔ. Na ɔhãhyirele bɛ pɔfoɛ nemɔ kyɛ bɛnea kyɛ bɛkɔboka Yudafoɛ nemɔ kodwu kyɛ bɛkɔyɛ adwuma ne bekoyie ɔ.—Ɛsra 6:1, 6-10.
7. Ɔnate kyɛ Yudafoɛ nemɔ fale bɛnwo tole Nyameɛ so, na bɛyɛle adwuma bɔ ɔfa mane bɛ ne ati, nzu yeɛ Nyameɛ koso yɛ mane bɛ ɔ?
7 Yehowa fale Hagae ne Sakaria so hyɛle Yudafoɛ nemɔ bɔ kyɛ, sɛ bɛyere bɛnwo kyɛ bekosi asɔre awuro ne a, ye koso ɔkɔta bɛ sĩ. (Hag. 1:8, 13, 14; Sak. 1:3, 16) Ɔnate sɔ dwirɛ bɔ adiyifoɛ nemɔ hãne nati, Yudafoɛ nemɔ sa hyɛle yebo kyɛ besi asɔre awuro ne wɔ afoɛ 520 K.Y.B. (Kora Yeɛ Yesu Ba) ɔ. Na waandwu afoɛ nnu po yeɛ besili asɔre awuro ne beyiele ɔ. Ɔnate kyɛ Yudafoɛ nemɔ fale bɛnwo bɛtole Nyameɛ so, na bɛyɛle adwuma bɔ né wafa wawura bɛsa nati, Nyameɛ koso bokale bɛ maa benyane bɔ behia ye wɔ asetena nu ɔ. Afei koso, ɔnate bɔ bɛyɛle ne ati, ɔmaa bepingyele Yehowa ɔmva yenwo ne ɔhaw ahoroɛ bɔ ɔwale bɛ so ne, na ɛhẽne bokale bɛ maa bɛfale anigye bɛsõne Yehowa.—Ɛsra 6:14-16, 22.
FA YEHOWA SÕEN DIMOA WƆ W’ASETENA NU
8. Edwirɛ bɔ ɔwɔ Hagae 2:4 ne, sɛɛ yeɛ ɔkɔhora kɔboka yɛ maa yɛkɔyere yɛnwo yɛkɔsõ Nyameɛ ɔ? (Kenga yebo berɛ dwirɛ ne.)
8 Ɔngɔhyɛ amaneɛnwunɛ piri ne kɔwa. Yeti sɔ mmerɛ he yeɛ odikyɛ yɛyere yenwo paa kyɛ yɛkɔyɛ asɛnga adwuma ne ɔ. (Mak. 13:10) Nakoso odwu mmerɛ bie a, ɔkora yɛ se ma yɛ kyɛ yɛkɔyɛ asɛnga adwuma ne, ofikyɛ ebia né yɛ sikasɛm ayɛ basaa, anaa ɔnate asɛnga adwuma bɔ yɛyɛ ne ati mmenia tane yɛnye. Sɛ ɔba sɔ a, nzu yeɛ ɔkɔhora kɔboka yɛ maa yɛkɔfa Yehowa soẽn yekolimoa ɔ? Nahorɛ dwirɛ yeɛ ole kyɛ sɛ yɛfa yɛnwo yɛto “Asafo AWURADE”b so a, ɔkɔboka yɛ. Yeti sɛ yɛfa nningyein yɛbɔ afɔleɛ na yɛyere yɛnwo yɛyɛ asɛnga adwuma ne a, ɔnzɛkyɛ yesuro nikyeefee, ofikyɛ Yehowa gyi yɛ sĩ.—Kenga Hagae 2:4.
9-10. Edwirɛ bɔ Yesu hãne ye wɔ Mateo 6:33 ne, sɛɛ yeɛ Oleg ne ɔye nwuni kyɛ ɔte nahorɛ ɔ?
9 Oleg ne ɔye Irinac te atẽepakyelɛfoɛ. Ɛmɔma yɛnea edwirɛ bie bɔ ɔtole bɛ ɔ. Betu bɛhɔle asafo foforɛ nu kyɛ bɛkwaaboka bɛ maa bɛyɛ asɛnga adwuma ne. Nakoso wangyɛ yeɛ maen bɔ bɛte nu ne, bɛ sikasɛm yɛle basaa ɔ, na ɛhe maa nningyein nu yɛle se mane bɛ paa. Kɔyɛ afoɛ kõ de, né benyanne adwuma biala bɛyɛlle, nakoso Yehowa nate aliemaamɔ so bokale bɛ. Yede, nzu yeɛ ɔbokale bɛ maa bɛhora begyinane bɔ wato bɛ ne noa ɔ? Ahyɛaseɛ ne, né Oleg aba nu abu. Nakoso nzieɛn ɔhãne kyɛ: “Né yɛyere yɛnwo yɛyɛ asɛnga adwuma ne. Ɔnate ɛhẽne ati, yamva y’adwene yaanzie ɔhaw bɔ né yahɔ nu naso.” Ɔwɔ nu kyɛ né Oleg ne ɔye beguso bɛpena adwuma de, nakoso bɛfale mmerɛ pẽe bɛyɛle asɛnga adwuma ne.
10 Ɛlɛhõ bie bɔ Oleg ne ɔye befili asɛnga nu beedwuli awuro ne, benwuni kyɛ ebie afa aleɛ bɔtɔ nyɔ waagua bɛ berɛ. Sona bɔ ɔfale aleɛ ne wale ne, né ɔte bɛ damvo, na né wapɛ atẽe kilomita 160 (anaa kwanzii 100) kora yeɛ ɔfa aleɛ ne brɛ bɛ ɔ. Oleg hãne kyɛ: “Sɔ kyẽa ne, yenwuni kyɛ sãa Yehowa ne aliemaamɔ dwene yɛnwo paa. Yanwu ye paa kyɛ bɛbɔ bɛfa bɛnwo bɛto Yehowa so ne, ɔngɔyakyi benu llé, ɔmva yenwo ne ɔhaw biala bɔ ɔkɔto bɛ ne.”—Mat. 6:33.
11. Sɛ yɛyere yɛnwo yɛyɛ asɛnga adwuma ne a, nzu yeɛ Nyameɛ ahyɛ bɔ kyɛ ɔkɔyɛ kɔma yɛ ɔ?
11 Yehowa pena kyɛ yɛyere yɛnwo yɛyɛ asɛnga adwuma ne, ofikyɛ ɛhẽne yeɛ ɔnate so kole mmenia ngõa ɔ. Kyɛbɔ yenwuni ye wɔ ngyekyɛmuɛ 7 nanu ne, Hagae hyɛle Yudafoɛ nemɔ ngunaen kyɛ besa besi Yehowa asɔre awuro ne, na Yehowa hyɛle bɛ bɔ kyɛ sɛ bɛyɛ sɔ a, ‘okoyira bɛ.’ (Hag. 2:18, 19) Yɛkoso sɛ yɛyere yɛnwo yɛyɛ asɛnga adwuma bɔ Yehowa afa awura yɛsa ne a, okoyira yɛ.
BƆ ƆKƆBOKA YƐ MAA YƐKƆFA YƐNWO YƐKƆTO YEHOWA SO Ɔ
12. Ɛsra ne Yudafoɛ bɔ né bɛboka yeso ne, nzuati yeɛ né odikyɛ benya gyidie bɔ enu yɛ se ɔ?
12 Wɔ afoɛ 468 K.Y.B. (Kora Yeɛ Yesu Ba) ne, Yudafoɛ bɔ né beté wɔ Babilɔn ne, benu biemɔ ne Ɛsra sili nu kyɛ bɛkɔ Yerusalem. Sɛ né Ɛsra ne Yudafoɛ bɔ bɛboka yeso ne kɔhora kɔhɔ Yerusalem a, né odikyɛ benya gyidie. Bɔ yeti yeɛ ɔte sɔ yeɛ ole kyɛ, né esikaa kɔkorɛ ne ɛdwetɛ pẽe wɔ bɛnwo bɔ né bɛfa bɛkɔboka asɔre awuro nanwo adwuma ne ɔ. Afei koso atẽe bɔ né bɛkɔfa so bɛkɔhɔ Yerusalem ne, né awuefoɛ wɔ so, yeti né ɛso yɛ suro paa. (Ɛsra 7:12-16; 8:31) Sɛ ɛhẽne la ahãmeɛ a, Yerusalem bɔ né bɛkɔ ne, né mmeni pẽe atu afi berɛ. Afei koso né kuro ne fasue, ɔne ye anoa nemɔ asɛkye bɔ né odikyɛ besiesie ɔ. Yeti né bellé nikyeefee bɔ ɔkɔbɔ bɛnwo waen wɔ kuro nanu ɔ. Yede kyɛbɔ Ɛsra nyane gyidie wɔ Yehowa nu ne, nzu yeɛ yɛkɔhora yekosũa yekofi nu ɔ?
13. Nzu yeɛ ɔbokale Ɛsra maa onyane Yehowa nu gyidie ɔ? (Kenga yebo berɛ dwirɛ ne.)
13 Ɛsra nwuni kyɛbɔ Yehowa lɛle ye mmenia mmerɛ bɔ bɛhɔle anwokyerɛ nu ne. Koraka Ɛsra baafi Babilɔn kɔ Yerusalem ne, né edwirɛ bie asi wɔ kɔyɛ afoɛ 484 K.Y.B. (Kora Yeɛ Yesu Ba) ɔ. Yeɛ ole kyɛ, Ɔhene Ahasuro hyɛle mmraa kyɛ behũ Yudafoɛ bɔ né bɛwɔ Pɛsia ahennie nanu mukoraati. (Ɛst. 3:7, 13-15) Sɔ mmerɛ ne, ebia né Ɛsra wɔ Babilɔn. Sɛ né sɔ mmraa bɔ ɔhene ne ahyɛ ne yɛ adwuma a, né Ɛsra kɔhora kowu. Nakoso mmerɛ bɔ bɛhyɛle sɔ mmraa ne, Yudafoɛ bɔ né bɛwɔ “manzini ne amukoraa nu” ne, bɛyɛle akɔngyere, na besũ beguale Yehowa so kyɛ ɔboka bɛ. (Ɛst. 4:3) Yehowa koso tiele bɛ mbaeɛ ne, na ɔmaa Yudafoɛ nemɔ lili bɛ pɔfoɛ so ngunim. Ɛhẽne maa Ɛsra ne oliema Yudafoɛ nemɔ nye gyele paa. (Ɛst. 9:1, 2) Sɔ dwirɛ bɔ osili ne maa Ɛsra nwuni ye paa kyɛ bɛbɔ bɛfa bɛnwo bɛto Yehowa so ne, ɔmva yenwo ne ɔhaw biala bɔ bɛkɔhɔ nu ne, ɔkɔboka bɛ maa bekogyina nu, na ɔkɔbɔ bɛnwo waen koso.d
14. Atẽe bɔ Yehowa fale so neane aliemaa brasua bie ne, nzu yeɛ ɔmaa onwu fale Yehowa nwo ɔ?
14 Sɛ yɛkɔ ɔhaw bie nu, na sɛ yɛfa yɛnye yɛto ase yɛnea kyɛbɔ Yehowa boka yɛ a, ɔkɔmaa yekonya gyidie kyɛ ɔhaw biala bɔ ɔkɔto yɛ kyẽabie ne, ɔkɔboka yɛ. Ɛmɔma yɛnea bɔ ɔtole aliemaa brasua bie bɔ bɛfrɛ ye Anastasia bɔ ɔwɔ Eastern Europe ne. Ɔnate kyɛ né ɔmbena kyɛ ogyina amanyɔkue biala sĩ ne ati, ɔyakyili adwuma bɔ né ɔyɛ ne. Anastasia hãne kyɛ: “Mmerɛ bɔ nyakyili adwuma ne, menwo hyerele me alaa maa né nné kaprɛ po wɔ menwo. Né edwirɛ bɔ ɔte sɔ tolle me llé.” Ɔtoale ye dwirɛ naso kyɛ: “Ɔwale sɔ ne, ngãne bɔ mefa nu ne mukoraati nwo dwirɛ ngyirele Yehowa wɔ mbaeɛ nu, na Yehowa koso bokale me maa mesa hãne bɔ mehia ɔ. Bɔ ɔtole me ne amaa manwu kyɛ sɛ kyẽabie m’adwuma fi mesa po a, me kunu ngɔtete me, ofikyɛ sɛ Yehowa aboka me maa mesa ahã bɔ mehia a, yede kyẽabie koso ɔkɔnea me.”
15. Nzu yeɛ ɔbokale Ɛsra maa ɔhɔle so nyane gyidie wɔ Yehowa nu ɔ? (Ɛsra 7:27, 28)
15 Ɛsra nwuni ye wɔ ye asetena nu kyɛ Yehowa gyi ye sĩ. Kyɛbɔ né Yehowa aboka Ɛsra wɔ ye asetena nu ne, né ɔdwenedwene yenwo, na ɛhẽne maa onyane Yehowa nu gyidie kyɛ ɔkɔhɔ so kɔboka ye. Ɛhẽne ati Ɛsra bɔbɔ hora hãne kyɛ: “AWURADE me Nyameɛ lole me gyinane me si.” (Kenga Ɛsra 7:27, 28.) Ɛsra fale edwirɛ ahoroɛ bɔ ɔte sɔ yɛle adwuma pɛen nzia wɔ ye nwomaa nanu.—Ɛsra 7:6, 9; 8:18, 22, 31.
Mmerɛ beni paa yeɛ yɛkɔhora yekonwu ye kyɛ Nyameɛ gyi yɛ sĩ ɔ? (Nea ngyekyɛmuɛ 16)e
16. Mmerɛ beni paa yeɛ yɛkɔhora yekonwu ye kyɛ Nyameɛ boka yɛ so ɔ? (Nea foto ne koso.)
16 Ebia yɛpena kyɛ yesi gyinayɛɛ bie wɔ y’asetena nu kyɛbɔ ɔkɔyɛ a, yɛkɔhora yɛkɔsõ Yehowa yé ɔ, nakoso ɔyɛ se ma yɛ kyɛ yɛkɔyɛ sɔ. Sɛ ɔba sɔ a, odikyɛ yenya gyidie kyɛ Yehowa kɔboka yɛ. Ebie yeɛ ole mmerɛ bɔ yɛpena kyɛ yɛsrɛ atẽe yefi yɛ adwumawura berɛ kyɛbɔ ɔkɔyɛ a, yɛkɔhora yɛkɔhɔ mandam nhyiamu bie ɔ. Anaa mmerɛ bɔ yɛpena kyɛ yɛsrɛ atẽe yefi yɛ adwumawura berɛ, kyɛbɔ ɔkɔyɛ a yɛkɔpɔno yekofi adwuma nu ndɛ, na wamaa yahora yahɔ adesũa ɔ. Ɛyɛ a ɔlla ase kyɛ yɛkɔyɛ sɔ nningyein nemɔ. Nakoso sɛ yenya akokoduro na yɛyɛ sɔ a, yɛkɔmaa Yehowa konya nikyeebie bɔ okogyina so kɔboka yɛ ɔ. Atẽe bɔ Yehowa kɔfa so kɔboka yɛ ne, ɔkɔyɛ yɛ nwanwa na ɛhẽne kɔmaa Yehowa nu gyidie bɔ yele ne, enu kɔyɛ se.
Ɛsra bɔ mbaeɛ wɔ asɔre awuro berɛ na osũ, ɔnate bɔne bɔ Yudafoɛ nemɔ ayɛ ne ati. Yudafoɛ bɔ bayia berɛ ne koso besũ. Sekania kyekye Ɛsra wora, na ɔkã kyire ye kyɛ: “Anyelasoɛ wɔ berɛ ma Yisrael. . . . Yɛgyi wɔ si.”—Ɛsra 10:2, 4 (Nea ngyekyɛmuɛ 17)
17. Sɛ bɛfa adwuma bie bewura Ɛsra sa a, nzu yeɛ né ɔyɛ fakyire kyɛ ɔbrɛ yenwo ase ɔ? (Nea foto bɔ ɔwɔ Ɛwɛnelɛ Waen ne nyunu ne.)
17 Né Ɛsra brɛ yenwo ase, yeti ɔbɔle mbaeɛ kyɛ Yehowa boka ye. Mmerɛ biala bɔ bɛkɔfa adwuma bie bekowura Ɛsra sa, bɔ ye adwene yɛ ye kyɛ ɔngɔhora ye yɛ ne, né ɔbɔ Yehowa mbaeɛ kyɛ ɔboka ye. Bɔ ɔmaa ɔyɛle sɔ yeɛ ole kyɛ, né ɔbrɛ yenwo ase. (Ɛsra 8:21-23; 9:3-5) Mmenia bɔ né bɛboka Ɛsra so ne, besuesũane gyidie bɔ né ole ye ne, na ɛhẽne ati bɛbokale ye paa. (Ɛsra 10:1-4) Sɛ nningyein nu yɛ se ma yɛ na yɛngora yɛnnea y’abusũa a, odikyɛ yɛkã yenwo dwirɛ yekyire Yehowa wɔ mbaeɛ nu, na yenya gyidie kyɛ ɔkɔboka yɛ.
18. Sɛ yɛkɔhɔ so yekonya gyidie wɔ Yehowa nu a, nzu yeɛ odikyɛ yɛyɛ ɔ?
18 Sɛ yɛkɔ ɔhaw bie nu na yɛbɔ mbaeɛ kyɛ Yehowa boka yɛ a, okyire kyɛ yɛbrɛ yɛnwo ase. Afei koso, odikyɛ yɛma atẽe maa aliemaamɔ boka yɛ wɔ mmerɛ bɔ ɔte sɔ nu. Sɛ yɛyɛ sɔ nningyein hemɔ a, ɔkɔmaa gyidie bɔ yele ye wɔ Nyameɛ nu ne kɔyɛ se. Erika te brataen bɔ ole mmaa nzã. Gyidie bɔ ole ye wɔ Yehowa nu ne, waboka ye maa wanwu kyɛ, ɔmva yenwo ne ɔhaw biala bɔ ɔkɔhɔ nu ne, Yehowa kɔboka ye. Bɔ ɔtole Erika yeɛ ole kyɛ, ɔwa bɔ né ɔnwonzɛ ye ne, owuli wɔ ye kunu, na wangyɛ ohũ koso wuli. Mmerɛ bɔ né Erika kã bɔ wato ye nanwo dwirɛ ne, ɔhãne kyɛ: “Sɛ yɛkɔ ɔhaw bie nu a, atẽe bɔ Yehowa kɔfa so kɔboka yɛ ne de yɛnze. Nakoso ɔkɔhora kɔboka yɛ maa ɔkɔyɛ yɛ nwanwa. Bɔ mahyɛ ye nzorɛ yeɛ ole kyɛ, sɛ mekɔ ɔhaw bie nu na mebɔ mbaeɛ a, Yehowa nate edwirɛ bɔ aliemaamɔ kɔhã, ɔne nikyeebie bɔ bɛkɔyɛ bɛkɔma me naso maa menya me mbaeɛ nanwo mmuayɛɛ. Ɔhaw bɔ mefa nu ne, sɛ mekã yenwo dwirɛ mekyire aliemaamɔ a, ɔmaa bɛ koso bɛkora bɛboka me ndɛ.”
KƆSO FA WƆNWO TO YEHOWA SO
19-20. Nikyee bɔ Yudafoɛ bɔ bangora bangɔ Yerusalem ne yɛle ne, nzu yeɛ yesũa yefi nu ɔ?
19 Yudafoɛ nemɔ bie wɔ berɛ a ɔnate edwirɛ biemɔ ti, bangora bangɔ Yerusalem. Ebia bɔ ɔmaa ɔwale sɔ yeɛ ole kyɛ, ebiemɔ wɔ berɛ a, né bayɛ mbanyi. Ebiemɔ koso né anwonyerɛ ha bɛ, na né benu biemɔ koso, sɛ né bɛyakyi b’abusũafoɛ berɛ bɛkɔ a, ɔnyɛ yé. Nakoso bɛyɛle nningyein biemɔ bɔ yɛkɔhora yekosũa nikyee yekofi nu ɔ. Yeɛ ole kyɛ, ɔmva yenwo kyɛ bangora kɔ ne, bɛfale bɛ ndoboa bɛmane bɛbɔ né bɛkɔ ne maa bɛfa bɛɛbokale adwuma ne. (Ɛsra 1:5, 6) Ɔkɔyɛ kyɛ kɔyɛ afoɛ 19 sĩ po ne, né Yudafoɛ bɔ bɛwɔ Babilɔn ne té fa bɛ ndoboa kɔ Yerusalem bɛkɔboka adwuma ne.—Sak. 6:10.
20 Yɛ koso sɛ ɔnate ɔhaw bie bɔ yɛfa nu ne ati, yɛngora yɛnyɛ pẽe wɔ Yehowa sõen nu kyɛbɔ yekuro a, odikyɛ yenya gyidie kyɛ kãa bɔ yɛkora yɛyɛ ne, Yehowa nwu ye, na yenye gye yenwo. Nzuati yeɛ yɛkã sɔ ɔ? Ofikyɛ Yehowa hãhyirele diyifoɛ Sakaria kyɛ esikaa kɔkorɛ ne ɛdwetɛ bɔ né Yudafoɛ bɔ bɛwɔ Babilɔn ne fa ba Yerusalem ne, ɔye bie na ɔfa yɛ abotire. (Sak. 6:11) Né sɔ “abotire” ne kɔyɛ “ngayeɛ” kɔma mmenia nemɔ wɔ ndoboa bɔ né befi b’ahõne nu bɛye nanwo. (Sak. 6:14) Sɔ dwirɛ he maa yenwu kyɛ, sɛ nningyein nu yɛ se ma yɛ po na yɛyere yɛnwo yɛsõ Yehowa a, ye koso ye wora ngofi yɛ llé.—Heb. 6:10.
21. Nzu yeɛ ɔkɔboka yɛ maa yɛkɔhɔ so yɛkɔfa yɛnwo yɛkɔto Yehowa so ɔmva yenwo ne bɔ ɔkɔto yɛ biala ne?
21 Ɔnate kyɛ ewiase he kɔ ayieleɛ ne ati, odikyɛ yenwu ye kyɛ nningyein nu kɔhora kɔyɛ se kɔma yɛ ɛnnɛ, ɔne kyẽabie. (2 Tim. 3:1, 13) Nakoso ɔnzɛkyɛ yɛmaa ɛhẽne anwo adwenedwene hyɛ yɛ so maa esuroen kã yɛ. Odikyɛ yɛmaa edwirɛ bɔ Yehowa hãhyirele Yudafoɛ bɔ né bɛwɔ Hagae aberɛ so ne tena yɛ adwene nu. Ɔhãne kyɛ: “Ngyi ɛmɔ si . . . yiti nnɛma ɛmɔsuro.” (Hag. 2:4, 5) Yɛ koso odikyɛ yɛkɔso yenya gyidie wɔ Yehowa nu kyɛ sɛ yɛyɛ bɔ okuro a, okogyina yɛ sĩ. Ngɔm bɔ Hagae ne Sakaria hyɛle bɔ ɔhyɛle Yudafoɛ nemɔ ngunaen ne, yasusu ebie nwo wɔ adesũa he anu. Yasa yanwu bɔ Ɛsra yɛle fahyirele kyɛ ole Yehowa nu gyidie ɔ. Bɔ yasũa yafi sɔ dwirɛ nanu ne, ɛmɔma yɛfa yɛyɛ adwuma. Sɛ yɛyɛ sɔ a, ɔkɔmaa yɛkɔhɔ so yɛkɔfa yɛnwo yɛkɔto Yehowa so, na yekonya gyidie kyɛ ɔmva yenwo ne bɔ ɔkɔto yɛ biala ne, ɔkɔboka yɛ.
DWEIN 122 Muntintim, Munnhinhim!
a Sɛ ɔnate amanyɔnzɛm ti mmenia yɛ basabasa wɔ maen bɔ yɛte nu nanu, yɛ sikasɛm yɛ basaa, anaa asɛnga adwuma bɔ yɛyɛ nati mmenia tane yɛnye a, yɛkɔyɛ sɛɛ na yahɔ so yanya gyidie kyɛ Yehowa kɔboka yɛ? Adesũa he kɔboka yɛ maa yekonwu ye.
b Wɔ Hagae nwomaa nanu ne, edwirɛ bɔ yeɛ ole “Asafo AWURADE” ne, ofité nu 14. Sɔ dwirɛ he maa Yudafoɛ nemɔ nwuni kyɛ, Yehowa le tumi paa ofikyɛ ye yeɛ ɔnea abɔfo bɔ bɛwɔ anwuro ne mukoraati so ɔ. Yɛ koso odikyɛ yɛmaa sɔ dwirɛ ne hyɛ yɛ ngunaen.—Edw. 103:20, 21.
c Dumaa ne bie wɔ berɛ a, basesã ye.
d Né Ɛsra te ahyerɛlɛniɛ bɔ wabẽ paa wɔ Mose Mmraa nanu ɔ. Ɛhẽne ati, koraka ɔba Yerusalem ne, edwirɛ bɔ né Yehowa nate ye adiyifoɛ nemɔ so ahã ne, né odé di paa—2 Abe. 36:22, 23; Ɛsra 7:6, 9, 10; Yer. 29:14.
e BƆ FOTO NE KÃ YENWO DWIRƐ Ɔ: Aliemaa brienzua bie srɛ atẽe fi ye adwumawura berɛ kyɛbɔ ɔkɔyɛ a, ɔkɔhora kɔhɔ mandam nhyiamu bie ɔ. Nakoso ahyɛaseɛ ne, adwumawura ne amma ye atẽe. Aliemaa ne pena kyɛ osa kɔ adwumawura ne berɛ ne ye kodwudwo, yeti ɔbɔ mbaeɛ srɛ Yehowa kyɛ ɔboka ye. Aliemaa ne afa nhyiamu asaatolɛ krataa ne bie ama ye adwumawura ne, na ɔkã mvasoɛ bɔ ɔwɔ nhyiamu naso nanwo dwirɛ kyire ye. Adwumawura ne nye agye bɔ aliemaa ne hãne nanwo, yeti afei de wapene so kyɛ ɔkɔhora kɔhɔ nhyiamu ne.