Lo hon na ngangu na mbeni lege so ayeke nde
ASI awe so mabe ti mo awara kangango lege na place ti kua, na ekole, na yâ ti sewa wala ndali ti gbanzingo lege ti ngorogbia? Tongana a yeke tongaso, zia bê ti mo awoko pëpe. A-Témoin ti Jéhovah mingi atingbi na atara tongaso, ye oko, ala hon ni na ngangu. Bâ tapande ti ita-wali Erna Ludolph.
A dü Erna na ngu 1908 na gbata ti Lübeck, na Zamani. Gi lo oko na yâ ti sewa ti lo si avoro Jéhovah. Na ngu 1933, tongana Hitler aga kozo gbenyon gbia, gigi aga lani ngangu mingi teti aTémoin ti Jéhovah. Amba ti Erna na place ti kua akä lo ndali ti so lo ke ti mû bala na Hitler, na ye so asala si aNazi aga agbu lo. Lo sala ngu miombe na yâ ada ti kanga nde nde nde, nga na yâ akando ti pasi na Hamburg-Fuhlsbüttel, Moringen, Lichtenburg na Ravensbrück. Na ngoi so Erna ayeke lani na Ravensbrück, mbeni ye asi so ague na lo ti hon na ngangu.
Mbeni zo ti kua so ayeke nde
Mbeni wafango ye, Friedrich Holtz, na wali ti lo, Alice, ayeke lango lani na Berlin. Ala yeke na yâ kama-poroso ti aNazi pëpe na ala mû mbage pëpe na atënë so ayeke na gunda ti salango ye ti azo ni. Ye oko, ala yeke sewa ti mbeni kota turugu ti aNazi so ayeke bâ ndo na ndo ti azo ti kanga na yâ mbeni kando ti pasi. Tongaso, na ngoi so wafango ye so na wali ti lo ayeke gi mbeni zo ti kua, turugu ti kota kamba ti aNazi so amû lege na ala ti soro mbeni wali zo ti kanga oko. Ni la, na mars 1943, Alice ague na Ravensbrück ti soro mbeni zo ti kua oko. Zo wa la lo soro? Erna Ludolph. Erna alango fadeso na ndo ti sewa Holtz, so asala ye na lo nzoni mingi. Na peko ti so bira ahunzi awe, lo na sewa ti Holtz alondo ague na kodoro ti Halle, so ayeke na tele ti ngu ti Saale. Kâ, kangango lege akiri alondo na tele ti Erna, me ti so na mbage ti asocialiste so ayeke lani na ndo kodoro ti Zamani ti Tö. Na ngu 1957, ndali ti mbeni kpale, sewa ni alondo ague na Zamani ti Do, na Erna ague legeoko na ala. Fadeso Erna awara lege ti voro Nzapa ti lo.
Tongana nyen si Erna ahon lani na ngangu na mbeni lege so ayeke nde? Ndali ti nzoni tambela ti Erna nga na nzoni fango tënë ti lo na kode, Alice Holtz na amolenge ti lo oku kue awara batême ti ga aTémoin ti Jéhovah. Na ndo ni, atarä ti Alice 11 ayeke nga fadeso aTémoin ti Jéhovah. Use na popo ti ala ayeke sala kua na ngoi so na biröo ti aTémoin ti Jéhovah so ayeke na Selters, na Zamani. Susanne, mbeni molenge ti Alice, atene: “A yeke mbilimbili ndali ti tapande ti Erna si sewa ti e ayeke laso na yâ ti tâ tënë.” Erna awara futa mingi ndali ti gbungo ngangu ti lo. Ka ti mo, a yeke tongana nyen? Na gbungo ngangu be-ta-zo na yâ angangu kpale, mo lingbi ti wara mara ti futa so. Biani, nzoni tambela nga fango tënë na kode alingbi ti mû maboko na mo ti hon na ngangu na mbeni lege so ayeke nde.a
[Kete tënë na gbe ni]
a Na ngoi so a yeke leke article so, Erna Ludolph akui na ngu 96. Lo ngbâ lani be-ta-zo juska na lâ ti kuâ ti lo.
[Foto na lembeti 31]
Erna Ludolph (so aduti) na sewa ti Holtz